مصرف و مصرف گرایی از دیدگاه قرآن
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی
منیژه شجری
1
,
نرگس کشتی آرای
2
,
علیرضا یوسفی
3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم وتربیت،دانشکده علوم تربیتی روانشناسی،دانشگاه آزاداسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)،اصفهان،ایران
2 - دانشیار دانشکده علوم تربیتی روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحداصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران(نویسنده مسؤل)
3 - استاد گروه آموزش پزشکی، مرکز تحقیقات آموزش پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
کلید واژه: اسراف, قرآن, تبذیر, اقتار,
چکیده مقاله :
هدف کلی از انجام این پژوهش، مصرف و مصرف گرایی از دیدگاه قرآن است که با استفاده از تحلیل محتوا با نظام مقوله‌بندی قیاسی انجام گردید. در این پژوهش رفتارهای مصرفی در قرآن کریم همانند (زیاده‌روی در تمام امور، عدم تکبر و آثار مخرب آن،عدم اسراف در اعمال و گفتار، عدم ظلم به دیگران و ...) با توجه به تفاسیر قرآن استخراج شده است. حوزه پژوهش کتب تفاسیر قرآن و منابع دیجیتال بود که به روش نظری نمونه‌گیری شدند. ابزار گردآوری اطلاعات فیش‌های محقق ساخته بود. برای کدگذاری داده‌ها از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی و برای تحلیل داده‌ها از نظام مقوله‌بندی قیاسی استفاده گردید. نتیجه‌ی حاصل از رفتارهای مصرفی در قرآن و آثار تربیتی آن در ابعاد فردی و اجتماعی که خود شامل ابعاد مختلفی می باشد می‌شدند نشان داد که میان رفتارهای مصرفی و آثار تربیتی جهت ساختن انسانهایی عامل به دستورات قرآن (عباد الرحمان) ضروری می‌باشد.
The general purpose of this study is consumption and consumerism from the perspective of the Qur'an, which was done using content analysis with a deductive categorization system. In this study, consumer behaviors in the Holy Quran such as (excess in all matters, lack of arrogance and its destructive effects, extravagance, lack of extravagance in actions and speech , etc.) according to the interpretations of the Holy Quran Has been. The field of research was books of Quranic commentaries and digital sources that were sampled theoretically. The data collection tool was researcher-made files. Open, axial and selective coding methods were used for data coding and deductive categorization system was used for data analysis. The result of consumer behaviors in the Qur'an and its educational effects in individual and social dimensions,showed that between consumer behaviors and educational effects is necessary to make human beings acting according to the commands of the Qur'an.
_||_
مصرف و مصرف گرایی از دیدگاه قرآن
چکیده
هدف کلی از انجام این پژوهش، مصرف و مصرف گرایی از دیدگاه قرآن است که با استفاده از تحلیل محتوا با نظام مقوله‌بندی قیاسی انجام گردید. در این پژوهش رفتارهای مصرفی در قرآن کریم همانند (زیاده‌روی در تمام امور، عدم تکبر و آثار مخرب آن،عدم اسراف در اعمال و گفتار، عدم ظلم به دیگران و ...) با توجه به تفاسیر قرآن استخراج شده است. حوزه پژوهش کتب تفاسیر قرآن و منابع دیجیتال بود که به روش نظری نمونه‌گیری شدند. ابزار گردآوری اطلاعات فیش‌های محقق ساخته بود. برای کدگذاری داده‌ها از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی و برای تحلیل داده‌ها از نظام مقوله‌بندی قیاسی استفاده گردید. نتیجه‌ی حاصل از رفتارهای مصرفی در قرآن و آثار تربیتی آن در ابعاد فردی و اجتماعی که خود شامل ابعاد مختلفی می باشد می‌شدند نشان داد که میان رفتارهای مصرفی و آثار تربیتی جهت ساختن انسانهایی عامل به دستورات قرآن (عباد الرحمان) ضروری می‌باشد.
کلید واژه: قرآن، اسراف، تبذیر، اقتار، مصرف، رفتارهای مصرفی
مقدمه
پدیده مصرفگرایی و اسراف، که در نقطه مقابل مصرف بهینه قرار دارد، یکی از بزرگترین آفاتها و آسیبهای فردی و اجتماعی و از گناهانی است که مورد نهی شدید خدای متعال واقع شده است و مقابل اعتدال و میانه‌روی در مصرف قرار گرفته است. به طور کلی اسراف هرگونه زیاده‌روی در کمیت و اتلاف منابع را در برمی‌گیرد. یکی از علل اصلی آسیبهای محیط زیستهای و اجتماعی، مصرفگرایی است مصرفگرایی، اصطلاحی است که برای توصیف آثار و پیامدهای جمع‌آوری و اموال و خرید مواد برای افزایش خوشبختی و موقعیت اجتماعی به کار می‌رود. مصرفگرایی عاکل تخریب رشد، توسعه و از بین رفتن منابع ملی است؛ زیرا میل به مصرف بی‌رویه نیازی کاذب است که گاه به تقلید از دیگران، تبلیغات، شرایط مادی یا تغییرات ساختار جامعه ایجاد می‌شود. در دین مبین اسلام و قرآن نسبت به مصرف و مصرف گرایی توصیه‌های بسیاری شده است و برخی آیات قرآن و سخنان معصومین(ع) بیان گر این قضیه‌ی مهم است؛
«حضرت امیر (ع) می‌فرمایند: زیاده‌روی و اسراف مکن زیرا بخشش (اسراف کار مورد ستایش نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی‌شود» در جایی دیگر امام موسی کاظم میانه‌روی را باعث پایداری نعمت می‌دانند و می‌فرمایند:
«به کسی که در زندگی میانه‌روی و قناعت کند نعمت او باقی می‌ماند و آنکه با تبذیر و اسراف زندگی کند، نعمتش از بین می‌رود» از سوی دیگر، «اسراف» در معانی گزاف‌کاری کردن، در گذشتن از حد میانه و نیز تلف کردن مال، ولخرجی کردن، افراط و تبذیر به کار رفته است. «صرفه‌جویی» را نیز اندازه نگاه داشتن در خرج، پس‌انداز کردن و اقتصاد تعریف شده است.
«مصرف کردن» یعنی استفاده درست و به اندازه از منابع طبیعی برای زنده ماندن و زندگی کردن. مصرف بیش از حد، دارای بار منفی در جامعه بوده و آثار مهمی بر زندگی سازگار با محیط زیست جوامع باقی می‌گذارد شواهد امید بخشی وجود دارد مبنی بر اینکه سبک زندگی ساده، افراطگرایی اقتصاد نوین را رد کرده و مصرف کنندگان را درگیر زندگی سازگار با محیط زیست می‌کند.
دین مبین اسلام بهره‌برداری مشروع از نعمت‌های الهی و امکانات زندگی را مباح، روا و اسراف و زیاده روی را حرام و ناروا می‌داند. این به این دلیل است که مسلمان به تناسب امکانات و توانایی و کارآیی خود، در برابر جامعه مسئولیت دارد. در این صورت، فرد اسراف کار به اجبار از اجرای مسئولیت و تعهدات اجتماعی خود باز می‌ماند و از این رهگذر، بر پیکر جامعه ضربه می‌زند. دین اسلام، دین اعتدال، میانه‌روی و دوری از افراط و تفریط است. خاشعی، نظرپور کاشانی و شریعت‌زاده، (1395)، پژوهشی با عنوان کاوشی در سبک زندگی اسلامی در حوزه رفتار مصرف کننده از دیدگاه نهج‌البلاغه، هدف این پژوهش شناسایی الگوی بینش، گرایش و کنشهای مرتبط با رفتار مصرف کننده با بررسی کتاب شریف «نهج‌البلاغه» است. الگوی شناسایی شده، طبق فرایندی منطقی، تأثیر عقائد و افکار و گرایشهای افراد را بر سبک زندگی و رفتار مصرفی آنها نشان می‌دهد. در قرآن کریم واژه‌ی «اسراف» و مشتقات آن بارها به کار رفته است، در بیست و سه مورد لفظ «اسراف» استعمال شده که در هر مورد، این واژه مفهومی ویژه دارد. در غالب موارد، مقصود از «اسراف»، جنبه‌های اخلاقی، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است، تنها در چهار مورد، اسراف جنبه مالی را شامل می‌شود. قرآن کریم در این زمینه می‌فرمایند: «اینگونه برای اسرافکاران اعمالشان زینت داده شده است» (یونس: 12)؛ «اطاعت فرما مسرفان نکنید» (شعرا: 15) «و به راستی فرعون برتری‌جویی (و طغیان) در زمین روا داشت و او از اسرافکاران بود» (یونس: 83) «آنان که در هنگام انفاق نه اسراف می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند، بلکه بین این دو راه اعتدال را انتخاب می‌کنند». (فرقان: 67)
خداوند در جایی دیگر می‌فرماید: «از رفتار رؤسای مسر ستمگر پیروی نکنید» (شعرا: 151)؛ «پس از آن همه ظهور معجزات و ابطال سحر ساحران) باز آن مردم باطل‌پرست به درستی ایمان نیاوردند جز فرزندان فبیله او، آن هم با حال ترس از فرعون و اتباعش که مبادا در صدد فتنه و قتلشان برآیند که فرعون آن روز در زمین بسیار علو و سرکشی داشت. البته او از ستمکاران و سخت متعدی و مسرف بود» (یونس: 83)
با توجه به نهی شدید از مصرفگرایی افراطی و اسراف در دستورات و تعالیم اسلامی، می‌توان گفت بین مصرف و مصرفگرایی در جامعه تفاوت وجود دارد؛ چرا که «مصرف» به خودی خود عاملی مؤثر در تولید، رشد و توسعه اقتصادی است و موجب ایجاد تقاضا، عرضه و تولید می‌گردد. آنچه که مذموم و موجب هدر رفتن منابع ملی است، مصرف نامناسب، نامتعارف و یا عدم برخورداری از الگوی صحیح مصرف در جامعه است که موجب مصرفگرایی، زیاده‌روی و تجمل‌گرایی در جامعه می‌گردد. از این‌رو، فرهنگسازی مصرف بهینه و اصلاح زمینه‌های الگوهای مصرفی در کشور از ضروریات اجتناب‌ناپذیر است. از مهمترین آثار و پیامدهای اسراف و مصرفگرایی در جامعه اسلامی، که موجب کم رنگ شدن ارزش‌ها و هنجارهای دینی و معنوی می‌شود. روش تحقیق براساس تحلیل محتوا مبتنی بر نظام مقوله قیاسی می‌باشد.با این توضیح دو سؤال مطرح می‌شود: مصرف و مصرف گرایی از دیدگاه قرآن کریم چیست؟ الزامات مبنی بر مصرف و مصرف گرایی با توجه به آیات قرآن کریم چیست؟این مقاله سعی دارد تا به این سؤالات پاسخ دهد.
پیشینه پژوهش
درتاج و درتاج، (1392)، در این پژوهش پیامدهای اسراف و مصرفگرایی، قرآن مجید با مطرح کردن مسئله اسراف و بیان مضرات آن و دعوت به اعتدال و میانه‌روی در تمام امور زندگی، در حقیقت بهترین الگوی مصرف را برای زندگی سعادتمندانه به آدمیان ارائه می‌دهد.
شمخانی، بیگدلی لو و درویش، (1392)، پژوهشی با عنوان سبک زندگی دینی (مطالعه‌ی موردی؛ تحلیلی بر عوامل اسراف و مصرفگرایی)، نتایج این پژوهش عوامل اسراف و مصرفگرایی و راه‌های مقابله با مصرفگرایی و مصرف‌زدگی را همچون، الگو قرار دادن سیره‌ی اهل بیت (ع)، برگزاری همایش‌های کاربردی برای آموزش الگوی مصرف، اهمیت به فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر، فرهنگسازی و تبیین الگوی مصرف از طریق تعلیم و تربیت و غیره را بیان می‌کند. غلامرضایی (1389)، پژوهشی با عنوان مبانی مصرفگرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تأکید بر رسانه ملی از دید مکاتب و نظریه‌پردازان غربی، مصرف، یکی از مؤلفه‌های مهم در سبک زندگی است چنان که اسلام نیز درباره آن دستورات بسیاری دارد. از این رو، در پژوهش حاضر، ابتدا سبک زندگی و جایگاه مصرف در آن، از دیدگاه اندیشمندان غربی تعریف شده است و در ادامه، با اشاره به برخی از اصول و مبانی شریعت اسلام که تأثیر شگرفی بر سبک زندگی دینی دارند، اصول مصرف صحیح در اسلام و نقش رسانه ملی در ترویج آن بیان شده است. قیومزاده (1388)، پژوهشی با عنوان معیار مصرف الگویی در مدل اسلامی، در این پژوهش بیان شده که اسلام به مصرف و شیوه آن توجه خاصی داشته و خود الگویی متناسب با تعالیمش ارائه نموده است. بنابراین از منظر قرآن و سیره معصومین (ع) مصرف و الگوی آن اهمیت ویژه ای دارد. اولویت بندی در موارد مصرفی باید رعایت گردد. ابتدا باید در این خصوص فرهنگسازی شده و الگوی صحیح مصرف به یک فرهنگ ارزشی تبدیل گردد. رعایت زمان و مدیریت صحیح آن و دقت در از دست رفتن عمر از مهمترین موارد الگوی صحیح مصرف است. رعایت اصل اعتدال در همه امور از مسائلی است که اسلام در شیوه مصرف و الگو و مدل آن مطرح نموده و به آن توجه شده است.
سیدی‌نیا (1388)، پژوهشی با عنوان مصرف و مصرفگرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی، مصرفگرایی در بستر جامعه و فرهنگ عمومی شکل می‌گیرد و عوامل غیراقتصادی نیز در شکل‌گیری آن دخیل هستند مورد بررسی قرار گرفته است.
مصرف و مصرفگرایی
مصرفگرایی نقطه مقابل مصرف بهینه قرار دارد که یکی از بزرگترین آفاتها و آسیبهای فردی و اجتماعی است .مصرف واژه‌ای است عربی، مصدر میمی است و اسم زمان و مکان است به معنای خرج کردن و زمان و مکان خرج نمودن و در زبان‌فارسی به معنای هزینه می‌باشد (معین، 1371،1385، نقل از درتاج و همکاران، 237:1392).
«مصرف (Consumption) در لغت به معنای خرج کردن (کلانتری، 1388: 23) و در اصطلاح اقتصادی تعریف‌های گوناگونی برای آن ارائه شده است.
«مصرف عبارت است از ارزش‌های پولی کالاها و خدماتی که به وسیله افراد خریداری و تهیه می‌شود» (اخوی، 1380: 151).
«درآمد خالص به دو منظور استفاده می‌شود. بخشی از آن، به انباشتن ثروت و پس‌انداز اختصاص می‌یابد و بخش دیگر، صرف تحصیل لذت می‌شود، آن قسمت از درآمد که صرف به دست آوردن لذت می‌شود، مصرف نامیده می‌شود» (قدیری اصل، 1379: 274). «مصرف اتلاف ثروتی به منظور ارضای یک احتیاج است» (ژاننی، 1351: 295).
مصرفگرایی با تغییر اندیشه مردم درباره مصرف پدید می‌آید. در زمان‌های گذشته مردم به تهیه کالاها و خدمات ضرور درجه اول و بعد کالاهای غیر ضرور با اولویت و توان خرید خود می‌پرداختند و در تهیه و تولید مایحتاج خود نقش داشتند و این اندیشه رایج مردم بود اما برای اشاعه مصرفگرایی لازم بود این نوع نگرش تغییر یابد؛ بنابراین به وسیله تبلیغات از طریق وسایل ارتباط جمعی در نوع نگرش مردم تغییر داده شد و مردم در پی هر چه بیشتر مصرف کردن بودند و هستند. در این تغییر اصل اساسی این بود که مصرف تبدیل به یک ارزش و هنجار شد و مصرفگرایی دیگر نکوهیده نبود، نظام سرمایه‌داری از رسانه‌ها به عنوان ابزاری برای آماده‌سازی بسترهای فرهنگی و فکری مصرفگرایی بهره می‌گیرد و قشرهای اندیشه‌ور و متوسط را هدف خود قرار می‌دهد. در باور آدام اسمیت و اقتصاددانان دیگر، مصرف غیر تولیدی و شخصی با توسعه مغایر است. و پس‌انداز و سرمایه‌گذاری عامل اصلی توسعه می‌باشد (باربر، 1370: 47ـ42).
از دید جامعه‌شناسان نیروهای اجتماعی، شکل دهنده و مؤثر در تعیین مقدار، حجم، محتوا و الگوهای مصرف هستند که باید به آنها توجه شود و با تغییر آنها، الگوها نیز تغییر می‌یابند. یعنی با تغییر فرهنگ، الگوهای جدید مصرف شکل می‌گیرند یا الگوهای پیشین اصلاح می‌شوند» (سیدی نیا،153:154، 1388).
مصرفگرایی عبارت است از: اصالت دادن به مصرف و هدف قرار دادن دارایی‌های مادی. برخی مصرفگرایی را به معنای برابر دانستن خوشبختی شخصی با خرید دارایی‌های مادی و مصرف گرفته‌اند (سیدی‌نیا، 1388: 153)
رفتارهای مصرفی
مصرفگرایی در ادبیات دینی معادل دقیق و مشخصی ندارد اما با مفاهیمی مانند: اسراف، تبذیر و اتراف مرتبط است.
v اسراف
اسراف در لغت به معنای گزاف‌کاری کردن، درگذشتن از حد میانه، تلف کردن مال، ولخرجی کردن، فراخ روی، فراخ رفتاری، افراط، تبذیر و ولخرجی می‌باشد. (معین، 1386، ص151).
راغب اصفهانی می‌گوید:... «اسراف به معنی تجاوز از حد و معیار در هر کاری است که از انسان سر بزند، گرچه استعمال آن در موارد زیاده‌روی در انفاق مال، بیشتر است.» (راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، نقل از جعفرزاده کوچکی، 1395، ص107)
اسراف در اصطلاح، به معنی زیاده‌روی در کمیت و کیفیت، بیهوده‌گرایی، اتلاف و خرج شدن از حد اعتدال است که در همه‌ی زمینه‌ها نکوهش شده و موجب هلاکت انسان می‌شود. (عبداللهی عابد و یعقوبی، ص109، نقل از همان)
v تبذیر
تبذیر در اصل از ماده «بذر» به معنای تفریق و پخش کردن است و اصل آن بذر پاشیدن است (راغب اصفهانی، 1412: 113ـ114). مجمع البحرین درباره معنای تبذیر می‌نویسد:
«مبذرین کسانی هستند که در خرج کردن تبذیر و زیاده‌روی می‌کنند و مال را در غیر آن چه خدا حلال جایز دانسته مصرف می‌کنند» (طریحی، 1367: 3، 217).
خداوند متعادل در «قرآن کریم » تبذیر و رفتار مبذرانه را نکوهیده و آنان را برادران شیطان می‌داند.
اتراف. { اِ ] (ع مص) اصرار بر نافرمانی کردن. (منتهی الارب). ||در نعمت فیریده گردانیدن. در نعمت دَنَه گرفته گردانیدن. (زوزنی). نعمت دادن کسی را چندانکه به غلبه نشاط انجامد. دنه گرفتن در نعمت. گمراه کردن نعمت کسی را. بیراه کردن نعمت کسی را. هار کردن. نعمت بسیار دادن. در نعمت انبارده گردانیدن.|| به نعمت پروردن. نعمت دادن . یکی از شکل‌های زیاده روی در مصرف، مصرف مترفانه است. اتراف در لغت، طغیان از حدود و رهایی در بی بند و باری و شهوات دنیا است (طریحی، 1367). از سوی دیگر اتراف از ریشه ترفه به معنای زندگی خوش گرفته شده است (ابن منظور، 1363). برخی نویسندگان مترف را به صورت ذیل تعریف می‌کند:
«مترف کسی است که در فراخی نعمت به سر می‌برد و از لذت‌های دنیوی و امکانات مصرفی زیاد بهره مند است» (حسینی، 1379).
تحلیل رفتارهای مصرفی از منظر قرآن کریم
برای کدگذاری داده‌ها از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی و برای تحلیل داده‌ها از نظام مقوله‌بندی قیاسی استفاده گردید. رفتارهای مصرفی و الزامات آن یکی از مهمترین مسائل جامعه‌ی امروز ما می‌باشد در این جا رفتارهای مصرفی در « قرآن کریم» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است :
آیه | ترجمه ـ تفسیر |
|
«وَ لَقَدْ جاءَکمْ یوسُفُ مِنْ قَبْلُ بِالْبَیناتِ فَما زِلْتُمْ فِی شَک مِمَّا جاءَکمْ بِهِ حَتَّی إِذا هَلَک قُلْتُمْ لَنْ یبْعَثَ اللَّهُ مِنْ به عده رَسُولاً کذلِک یضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتاب» (غافر/ 34)
| «همین شما بودید که در گذشته یوسف به سویتان بیامد و لا یزال نسبت به دینی که برایتان آورده بود در شک بودید تا آنکه از دنیا رفت گفتید دیگر خدا هرگز بعد از وی رسولی مبعوث نمی‌کند اینطور خدا هر اسرافگر شکاک را گمراه می‌کند (34).» (غافر/ 34) (علامه طباطبایی،1374) (ترجمه المیزان،1374، ج17، ص: 502) (بعد از آنکه گفت خدا ایشان را گمراه کرده و دیگر راهنمایی ندارند، به عنوان شاهد، داستان یوسف (ع) که در مصر مبعوث شد و رفتاری که مصریان با او داشتند را ذکر می‌کند که ما دام در بین آنان بود، در نبوتش شک می‌کردند، و بعد از آن که از دنیا رفت گفتند: دیگر پیامبری بعد از او نیست.) بنابراین معنای آیه چنین می‌شود: سوگند می‌خورم که قبل از این هم یوسف به سوی شما مصریان آمد، و آیاتی بینات آورد، آیاتی که دیگر هیچ شکی در رسالتش برای کسی باقی نمی‌گذاشت، ولی تا او زنده بود شما همواره درباره دعوت او در شک بودید و همین که از دنیا رفت گفتید: دیگر بعد از یوسف، خدای سبحان، رسولی مبعوث نمی‌کند، و با این سخن گفتار خود را نقض کردید و هیچ پروایی هم نکردید. آن‌گاه بیان خود را تاکید و در عین حال تعلیل کرده و فرموده: «کذلِک یضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتابٌ- آری این چنین خداوند هر اسرافگر شکاکی را گمراه می‌کند». ... «اما شما هم چنان در دعوت او شک و تردید داشتید» «فَما زِلْتُمْ فِی شَک مِمَّا جاءَکمْ بِهِ». (تفسیر نمونه، 1374،ج20، ص: 98) نه از این جهت که دعوت او پیچیدگی داشت، و نشانه‌ها و دلائل او کافی نبود، بلکه به خاطر ادامه خودکامگی‌ها، سرسختی نشان دادید، و پیوسته اظهار شک و تردید نمودید. سپس برای اینکه خود را از هرگونه تعهد و مسئولیت خلاص کنید و به خودکامگی و هوسرانی خویش ادامه دهید «هنگامی که یوسف از دنیا رفت گفتید هرگز خداوند بعد از او رسولی مبعوث نخواهد کرد» (حَتَّی إِذا هَلَک قُلْتُمْ لَنْ یبْعَثَ اللَّهُ مِنْ به عده رَسُولًا). و به خاطر این روش نادرستتان مشمول هدایت الهی نشدید، آری «اینگونه خداوند هر اسرافکار تردید کننده وسوسه‌گر را گمراه می‌کند» (کذلِک یضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتابٌ.) شما از یک سو راه اسراف و تجاوز از حدود الهی را پیش گرفتید، و از سوی دیگر در همه چیز شک و تردید و وسوسه نمودید، و این دو کار سبب شد که خداوند دامنه لطفش را از شما برگیرد، و شما را در وادی ضلالت رها سازد، و جز این سرنوشتی در انتظارتان نبود. اکنون هم اگر در برابر دعوت موسی همان روش را پیش گیرید و به بحث و تحقیق نپردازید، ممکن است او پیامبری باشد از سوی خدا اما نور هدایتش هرگز بر قلوب مستور و محجوب شما نتابد. آیه بعد به معرفی «مسرفان مرتاب» پرداخته می‌گوید: «آنها کسانی هستند که در آیات الهی بدون اینکه دلیلی برای آنها آمده باشد به مجادله برمی‌خیزند» «(الَّذِینَ یجادِلُونَ فِی آیاتِ اللَّهِ به غیر سُلْطانٍ أَتاهُمْ)» بی‌آنکه هیچ دلیل روشنی از عقل و نقل برای سخنان خود داشته باشند، در برابر آیات بینات الهی موضعگیری می‌کنند، و با احتمالات نیش غولی و وسوسه‌های بی‌اساس و بهانه‌جوئیها به مخالفت خود ادامه می‌دهند. سپس برای نشان دادن زشتی این عمل می‌افزاید: «اینگونه جدال بی‌اساس در مقابل حق خشم عظیمی نزد خداوند و نزد کسانی که ایمان آورده‌اند برمی‌انگیزد» «کبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذِینَ آمَنُوا» چرا که «جدال به باطل» و موضعگیری بی‌دلیل و بی‌منطق در برابر آیات الهی هم مایه گمراهی مجادله کنندگان، و هم اسباب ضلالت دیگران است، نور حق را در محیط خاموش می‌کند و پایه‌های حاکمیت باطل را محکم می‌سازد. و در پایان آیه به دلیل عدم تسلیم آنها در مقابل حق اشاره کرده می‌فرماید: «اینگونه خداوند بر قلب هر متکبر جباری مهر می‌نهد»! (کذلِک یطْبَعُ اللَّهُ عَلی کلِّ قَلْبِ مُتَکبِّرٍ جَبَّارٍ). لجاجت‌ها و عناد در برابر حق پرده‌ای ظلمانی بر فکر انسان می‌اندازد و لجاجت‌ها و عناد حس تشخیص را از او انسان می‌گیرد، کار به جایی می‌رسد که قلب که نه محتوای فاسد آن بیرون نمی‌آید و نه محتوای صحیح و جانپروری وارد آن می‌شود. (تفسیر نمونه، ج20، ص: 99ـ97). | 92ـ عدم زیاده‌روی در شک و تردید نسبت به امور 93- اسراف، تجاوز از حد الهی 94ـ شک، تردید و وسوسه موجب نابودی است. 95ـ گرفتن دامنه لطف خداوند 96ـ رهایی در وادی ضلالت 97- مسرفان مجادله‌گر با خداوند هستند 98- مسرفان مرتاب در برابر آیات خداوند موضعگیری می‌کنند 99- عدم اسراف در موضعگیری ناحق و بی‌دلیل
100ـ بر دل انسان متکبر مهر خداوند زده می‌شود. نه چیزی از قلبش خارج می‌شود و نه نوری به آن وارد می‌گردد 101- زیاده‌روی در خودکامگی‌ها و هوسرانی افراد 102- افراد مسرف متعهد و مسئولیت‌پذیر نیستند. 103- افراد مسرف در آیات الهی به مجادله می‌پردازند. 104- افراد مسرف بهانه‌جویی می‌کنند برای افراد مسرف نور حق خاموش می‌شود 105- زیاده‌روی در جدال باطل پایه‌های حاکمیت باطل را محکم می‌سازد. 106- افراد اسرافکار و وسوسه‌گر گمراه می‌شوند. 107- زیاده‌روی در وسوسه پرده‌ای ظلمانی 108ـ خداوند را گمراه می‌کند 109ـ اسرافگری زمینه گمراهی است. 110ـ اسراف و تجاوز از حدود الهی و شک و تردید و وسوسه موجب گرفتن لطف خداوند می‌شود. 111ـ اسراف و شک و تردید موجب رهایی در وادی ظالت می‌گردد. 112ـ افراد مسرف بدون دلیل عقلی و نقلی در برابر آیات الهی موضعگری می‌کنند. 113ـ موضعگیری بی‌دلیل در برابر آیات الهی هم مایه گمراهی مجادله‌گر و هم اسباب ضلالت دیگران است.
114- لجاجت‌ها و عناد در برابر حق پرده‌ای ظلمانی بر فکر انسان می‌اندازد 115- لجاجت‌ها و عناد حس تشخیص را از او انسان می‌گیرد 116- انسان منکر همچون یک ظرف در بسته مهر شده می‌گردد 117- محتوای فاسد آن بیرون نمی‌آید 118- محتوای صحیح و جانپروری وارد آن نمی‌شود. |
«وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً» )الإسراء/26)
| «و حق نزدیکان را بپرداز و (همچنین) مستمند و وامانده در راه را، و هرگز اسراف و تبذیر مکن» (الإسراء/26)) مکارم شیرازی، 1374) صاحب مجمع البیان فرموده است" تبذیر" به معنای پاشیدن با اسراف است، و در واقع از بذر افشانی گرفته شده است، منتهی فرقی که با آن دارد این است که افشاندن در آنجا به منظور استفاده است و در اسراف به منظور افساد، و به همین جهت در هر جا که به منظور (ترجمه المیزان، 1374،ج13، ص: 112) اصلاح باشد" تبذیر" گفته نمی‌شود، هر چند که زیاد باشد » {اشاره به وجه اینکه فرمود: اسرافکاران برادران شیاطین هستند}
| 303- دوری از اعمال شیطانی
304- دوری از تبذیر
|
«وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّک تَرْجُوها فَقُلْ لَهُمْ قَوْلاً مَیسُوراً» )الإسراء /28(
| «و هر گاه از آنها (یعنی مستمندان) روی برتابی و انتظار رحمت پروردگارت را داشته باشی (تا گشایشی در کارت پدید آید و به آنها کمک کنی) با گفتار نرم و آمیخته لطف با آنها سخن بگو.» )الإسراء /28( ( تفسیر نمونه، 1374، ج12، ص: 86) آخرین آیه مورد بحث گویی اشاره به پاسخ همین سؤال است، می‌فرماید: "خداوند روزیش را بر هر کس بخواهد گشاده می‌دارد و بر هر کس بخواهد تنگ، چرا که او نسبت به بندگان آگاه و بینا است (إِنَّ رَبَّک یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشاءُ وَ یقْدِرُ إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبِیراً بَصِیراً). این یک آزمون برای شما است و گرنه برای او همه چیز ممکن است، او می‌خواهد به این وسیله شما را تربیت کند، و روح سخاوت و فداکاری و از خود گذشتگی را در شما پرورش دهد. (تفسیر نمونه، 1374،ج12، ص: 93) به علاوه بسیاری از مردم اگر کاملاً بی نیاز شوند راه طغیان و سرکشی پیش می‌گیرند، و صلاح آنها این است که در حد معینی از روزی باشند، حدی که نه موجب فقر گردد نه طغیان. از همه اینها گذشته وسعت و تنگی رزق در افراد انسان (به‌جز موارد استثنایی یعنی از کار افتادگان و معلولین) بستگی به میزان تلاش و کوشش آنها دارد و اینکه می‌فرماید خدا روزی را برای هر کس بخواهد تنگ و یا گشاده می‌دارد، این خواستن هماهنگ با حکمت او است و حکمتش ایجاب می‌کند که هر کس تلاشش بیشتر باشد سهمش فزونتر و هر کس کمتر باشد محرومتر گردد. بعضی از مفسران در پیوند این آیه با آیات قبل، احتمال دیگری را پذیرفته‌اند و آن اینکه آیه اخیر در حکم دلیل برای نهی از افراط و تفریط در انفاق است، می‌گوید حتی خداوند با آن قدرت و توانایی که دارد در بخشش ارزاق حد اعتدال را رعایت می‌کند، نه آن چنان می‌بخشد که به فساد کشیده شوند، و نه آن چنان تنگ می‌گیرد که به زحمت بیفتند، همه اینها برای رعایت مصلحت بندگان است. بنابراین سزاوار است که شما هم به این اخلاق الهی متخلق شوید، طریق اعتدال در پیش گیرید، و از افراط و تفریط بپرهیزید. (تفسیر نمونه،1374، ج12، ص: 95) 2- بلای اسراف و تبذیر بدون شک، نعمتها و مواهب موجود در کره زمین، برای ساکنانش کافی است، اما به یک شرط و آن اینکه بیهوده به هدر داده نشوند، بلکه به صورت صحیح و معقول و دور از هر گونه افراط و تفریط مورد بهره‌برداری قرار گیرد، و گرنه این مواهب آن قدر زیاد و نامحدود نیست که با بهره‌گیری نادرست، آسیب نپذیرد. و ای بسا اسراف و تبذیر در منطقه‌ای از زمین باعث محرومیت منطقه دیگری شود، و یا اسراف و تبذیر انسان‌های امروز باعث محرومیت نسلهای آینده گردد. آن روز که ارقام و آمار، همچون امروز دست انسانها نبود، اسلام هشدار داد که در بهره‌گیری از مواهب خدا در زمین، اسراف و تبذیر روا مدارید. (تفسیر نمونه، 1374،ج12، ص: 96) 3- فرق میان اسراف و تبذیر در اینکه میان اسراف و تبذیر چه تفاوتی است، بحث روشنی در این زمینه از مفسران ندیده‌ایم، ولی با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت چنین به نظر می‌رسد که وقتی این دو در مقابل هم قرار گیرند" اسراف" به معنی خارج شدن از حد اعتدال، بی آنکه چیزی را ظاهراً ضایع کرده باشد، و یا غذای خود را آن چنان گرانقیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادی را آبرومندانه تغذیه کرد. در اینجا از حد گذرانده‌ایم ولی ظاهراً چیزی نابود نشده است. اما" تبذیر" و ریخت‌وپاش آنست که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بیانجامد مثل اینکه برای دو نفر میهمان غذای ده نفر را تهیه ببینیم، آن گونه که بعضی از جاهلان می‌کنند و به آن افتخار می‌نمایند، و باقیمانده را در زباله‌دان بریزیم و اتلاف کنیم. ولی ناگفته نماند بسیار می‌شود که این دو کلمه درست در یک معنی به کار می‌رود و حتی به عنوان تاکید پشت سر یکدیگر قرار می‌گیرند. (تفسیر نمونه، 1374،ج12، ص: 98) در شرح آیات مورد بحث خواندیم که در دستورهای اسلامی آن قدر روی نفی اسراف و تبذیر تاکید شده که حتی از زیاد ریختن آب برای وضوء و لو در کنار نهر آب باشد نهی فرموده‌اند، و نیز از دور افکندن هسته خرما امام نهی می‌فرماید. دنیای امروز که احساس مضیقه در پاره‌ای از مواد می‌کند، سخت به این موضوع توجه کرده است تا آنجا که از همه چیز استفاده می‌کند، از زباله بهترین کود می‌سازند، و از تفاله‌ها، وسائل مورد نیاز، و حتی از فاضل آبها پس از تصفیه کردن آب قابل استفاده برای زراعت درست می‌کنند، چرا که احساس کرده‌اند مواد موجود در طبیعت نامحدود نیست که به آسانی بتوان از آنها صرف نظر کرد، باید از همه به صورت" دورانی" بهره‌گیری نمود. 4- آیا میانه روی در انفاق با ایثار تضاد دارد؟! با در نظر گرفتن آیات فوق که دستور به" رعایت اعتدال در انفاق" می‌دهد این سؤال پیش می‌آید که در سوره" دهر" و آیات دیگر قرآن و همچنین روایات ستایش و مدح ایثارگران را می‌خوانیم که حتی در نهایت سختی از خود می‌گیرند و به دیگران می‌دهند، این دو چگونه با هم سازگار است؟! دقت درشان نزول آیات فوق، و همچنین قرائن دیگر، پاسخ این سؤال را روشن می‌سازد و آن اینکه: دستور به رعایت اعتدال در جایی است که بخشش فراوان سبب نابسامانیهای فوق العاده‌ای در زندگی خود انسان گردد، و به اصطلاح" ملوم و محسور" شود. و یا ایثار سبب ناراحتی و فشار بر فرزندان او گردد و نظام خانوادگیش را به خطر افکند، و در صورتی که هیچیک از اینها تحقق نیابد مسلماً ایثار بهترین راه است. از این گذشته رعایت اعتدال یک حکم عام است و ایثار یک حکم خاص که مربوط به موارد معینی است و این دو حکم با هم تضادی ندارند. (تفسیر نمونه، 1374،ج12، ص: 99ـ93) | 373- تربیت از روش سخاوت و فداکاری و از خود گذشتگی 374- عدم انفاق 375- استفاده حد معینی از روزی نه موجب طغیان و نه موجب فقر 376- انفاق و بخشش براساس مصلحت 377- بیهوده به هدر ندادن نعمتها و مواهب موجود درکره زمین 378- عدم افراط و تفریط در منابع زمین 379- به فکر دیگران بودن و آینده نگری 380- اسراف بحث خانوادگی و اجتماعی 381- نهی از فرمان مسرفان 382- سرانجام اسرافکاران هلاکت و نابودی است. 383- نتیجه‌ی اسراف مضیقه 384- رعایت اعتدال یک حکم عام است و ایثار یک حکم خاص 385- نهی از افراط و تفریط در انفاق 386- اسراف و تبذیر انسان‌های امروز موجب محرومیت انسان‌های دیگر می‌گردد.
387- بسا اسراف و تبذیر در منطقه‌ای از زمین باعث محرومیت منطقه دیگری شود 388- در بهره‌گیری از مواهب خدا در زمین، اسراف و تبذیر روا مدارید.
389- اسراف به معنی خارج شدن از حد اعتدال، بی آنکه چیزی را ظاهراً ضایع کرده باشد.
390- تبذیر و ریخت‌وپاش آنست که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بیانجامد .
391- از زیاد ریختن آب برای وضوء و لو در کنار نهر آب باشد نهی فرموده‌اند 392- از دور افکندن هسته خرما امام نهی می‌فرماید 393- استفاده نمودن بهینه از همه چیز
394- رعایت اعتدال در انفاق 395- دستور به رعایت اعتدال در جایی است که بخشش فراوان سبب نابسامانیهای فوق العاده‌ای در زندگی خود انسان گردد 396- ایثار نباید سبب ناراحتی و فشار بر فرزندان گردد و نظام خانوادگی را به خطر افکند. |
نتیجه گیری
از منظر تعالیم دین اسلام، نه تنها مصرف کردن امری مذموم و ناپسند نیست، بلکه مورد تشویق هم واقع می‌شود. البته با رعایت شرایط خاصی همانند:
1. اطعام مستمندان: «پس بخورید از آن و به مستمندان و فقیران طعام دهید» (انعام:144)
2. عدم اسراف: «و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید». (اعراف:30)
3. میانه‌روی: امام علی(ع) می‌فرمایند: «هر کس در زندگی میانه‌رو باشد، پیوسته بی‌نیاز خواهد بود و میانه‌روی کمبودهایش را جبران می‌کند».
4. عدم تبذیر: امام عسکری (ع) می‌فرمایند: میانه‌روی اندازه‌ای دارد. اگر از آن مقدار بگذرد، خسیسی و بخیلی است.
در قرآن کریم واژه‌ی «اسراف» و مشتقات آن بارها به کار رفته است، در بیست و سه مورد لفظ «اسراف» استعمال شده که در هر مورد، این واژه مفهومی ویژه دارد. در غالب موارد، مقصود از «اسراف»، جنبه‌های اخلاقی، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است، تنها در چهار مورد، اسراف جنبه مالی را شامل می‌شود. قرآن کریم در این زمینه می‌فرمایند: «اینگونه برای اسرافکاران اعمالشان زینت داده شده است» (یونس:12)؛ «اطاعت فرمان مسرفان نکنید» (شعرا:15) «و به راستی فرعون برتری جویی (و طغیان) در زمین روا داشت و او از اسرافکاران بود» (یونس:83) «آنان که در هنگام انفاق نه اسراف می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند، بلکه بین این دو راه اعتدال را انتخاب می‌کنند». (فرقان:67)
آنچه که مذموم و موجب هدر رفتن منابع ملی است، مصرف نامناسب، نامتعارف و یا عدم برخورداری از الگوی صحیح مصرف در جامعه است که موجب مصرفگرایی، زیاده‌روی و تجمل‌گرایی در جامعه می‌گردد. از این‌رو، فرهنگسازی مصرف بهینه و اصلاح زمینه‌های الگوهای مصرفی در کشور از ضروریات اجتناب‌ناپذیر است. از مهمترین آثار و پیامدهای اسراف و مصرفگرایی در جامعه اسلامی، که موجب کم رنگ شدن ارزش‌ها و هنجارهای دینی و معنوی می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. اسراف در خوردن و آشامیدن حلال
2. اسراف در استفاده از زینت‌ها
3. اسراف در استفاده از منابع طبیعی
4. اسراف در عبادت
5. اسراف در انفاق
6. اسراف در احکام قضایی
7. عدم اسراف در قتل و کیفیت قصاص قاتل
8. اسراف در کارهای اقتصادی
9. اسراف در خرج و مخارج زندگی
10. اسراف در عهد و پیمان
11. اسراف در معاشرت‌های اجتماعی
اسلام دین اعتدال و میانه‌روی است از طرفی امر به اصلاح مال و صرف آن در مصارف مشخص در حد کفاف و شأن افراد می‌نماید از طرف دیگر از رفتارهای نابهنجار مثل اسراف و تبذیر و ثروت‌اندورزی دور می‌دارد.
مصرفگرایی در ادبیات دینی معادله مشخصی ندارد اما با مفاهیمی مانند اسراف، تبذیر، اتلاف مرتبط است اسلام دین اعتدال و میانه‌روی از طرفی امر به اصلاح مال و صرف آن در مصارف مشخص در حد کفاف و شأن افراد کرده از طرف دیگر از رفتارهای نابهنجار اسراف، تبذیر، اتراف، ثروت اندورزی برحذر داشته انواع مصرف در اسلام شامل مصارف 1. واجب 2. مستحب 3. حرام 4. مکروه 5. مباح می‌باشد باید کلیه شأن زندگی در صراط مستقیم و حد اعتدال قرار گیرد. و معیار حد اعتدال در مورد مصرف با عرف است با توجه به اهمیت سبک زندگی اسلام رهبر معظم انقلاب اسلامی سال 88 را سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری نمودند و توجه دوست را به یکی از مهمترین موانع پیشرفت کشور در دستور کار دولت و ملت قرار دادند گرچه ایشان در سال 75 نیز فرمودند «انضباط اقتصادی داشته باشیم و اسراف نکنیم» و نظر به مهم بودن این مطلب این پیام چند سال متوالی ادامه یافت بنابراین با توجه به اهمیت موضوع هر فردی باید دین خود را به نظام مقدس جمهوری اسلامی اداء کند و راه‌حلهای اساسی برای توسعه اقتصادی و اصلاح الگو مصرف ارائه دهد (اصلاح الگوی مصرف، تنها اصلاح مصرف نیست بلکه اصلاح نحوه‌ای از زندگی است که مصرف در آن جایگاه ویژه‌ای دارد)
چرا که قرآن از جانب خداوند متعال نازل شده است و به عقیده ما مسلمانان و در آیات قرآن راه رسم و زندگی و سعادت انسانی را به ما نشان می‌دهد. قرآن کریم با دعوت به اعتدال و میانه‌روی در تمام امور زندگی، در حقیقت بهترین الگوی مصرف را برای زندگی سعادتمندانه به آدمیان ارائه می‌دهد.
در آیین اسلام، درآمدهای مشروع و کسب و کار و اموال حلال، جایگاه ویژه‌ای داشته و قرآن مجید آن را مایه قوام و هستی شخص و جامعه و مایه زینت و آرامش در زندگی این دنیا می‌خواند؛ آنجا که می‌فرماید: «ولاتوتواالسفهاء اموالکم آلتی جعل الله لکم قیاما...» و در جای دیگری می‌فرماید: «المال و البنون زینه الحیاه الدنیا...»
انسان نیازهایی دارد که با توجه به امکانات موجود به رفع آنها می‌پردازد و برای رسیدن به مقصود خود، در سایه فکر و تدبیر، روش‌های متعددی را به کار می‌گیرد. از دیدگاه قرآن، انسان موجود نیازمندی است که خداوند برای رفع نیازهایش زمین را برای او رام کرده و امکانات و منابع آن را در اختیار وی قرار داده تا مصرف کند. قرآن با مطرح کردن مسئله اسراف و بیان مضرات آن و دعوت به اعتدال و میانه‌روی در تمام امور زندگی، در حقیقت بهترین الگوی مصرف را برای زندگی سعادتمندانه به آدمیان ارائه می‌دهد.
هدف این مقاله ارائه تبیین مبانی کاربردی الگوهای تربیتی مصرف حلال در سبک زندگی اسلامی می‌باشد زیرا مصرف به خودی خود امری است پسندیده که مورد تأیید اسلام قرار دارد رواج مصرف تا حد بهینه و با رعایت اعتدال موازین شرعی امری نکوه است اما زمانی که مصرف هدف زندگی قرار گیرد مزموم می‌باشد.
منابع
- حسینی، محمدحسین،1390، "اسراف، عوامل و راهکارهای مبارزه با آن" ، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
ـ خاشعی، وحید، 1395،کاوشی در سبک زندگی اسلامی در حوزه رفتار مصرف کننده از دیدگاه نهج‌البلاغه، ، فصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت اسلامی.
ـ درتاج، فتانه، و همکاران، 1392، پیامدهای اسراف و مصرفگرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی.دو فصلنامه پژوهش شماره 3، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان 1389، صفحه 137 ـ 156
ـ سیدی‌نیا، سید اکبر، 1388، مصرف و مصرفگرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی.
ـ شریعتی، سید صدرالدین، 1392، درآمدی بر سبک زندگی اسلامی در آیات و روایات، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی.
ـ شریفی، احمدحسین، 1394، سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی، چاپ سوم، انتشارات آفتاب توسعه.
ـ شریفی، احمدحسین، 1391، سبک زندگی به عنوان شاخصی برای ارزیابی سطح ایمان، ص49-62، سایت SID.
ـ شریفی، عنایت الله، و همکاران، 1392، سبک زندگی خانوادگی در قرآن و سنت پیشوایان معصوم (ع)، پژوهشنامه معارف قرآنی.
ـ شمخانی و همکاران، اژدر،1394، سبک زندگی دینی (مطالعه موردی؛ تحلیلی بر عوامل اسراف و مصرفگرایی)، سراج منیر.
ـ غلامرضایی، علی‌اصغر، 1389، مبانی مصرفگرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تأکید بر رسانه ملی، پژوهش‌های ارتباطی.
ـ کلانتری و همکاران، ابراهیم، شناسایی مولفه‌های سبک زندگی اسلامی در حوزه‌ی کسب و کار از دیدگاه برخی آیات و روایات، 1392، سایت SID.
-سیدمحمدحسین، طباطبایی،1356،"(تفسیر المیزان)"،ج5،چاپ چندم،قم:انتشارات امیرکبیر
Bibliography
- Hosseini, Mohammad Hossein, 1390, extravagance, factors and strategies to combat it, Computer Research Center of Islamic Sciences.
-Khashei, Vahid, 2016, Exploration of Islamic lifestyle in the field of consumer behavior from the perspective of Nahj al-Balagheh, Quarterly Journal of Islamic Management.
-Dartaj, Fataneh, et al., 2013, Consequences of Extravagance and Consumerism, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, Comprehensive Portal of Humanities.
- Sidinia, Seyed Akbar, 2009, Consumption and Consumerism from the Perspective of Islam and Economic Sociology, Institute of Humanities and Cultural Studies, Comprehensive Portal of Humanities.
-Shariati, Seyed Sadr al-Din, 2013, An Introduction to the Islamic Lifestyle in Verses and Traditions, Quarterly Journal of Counseling Culture and Psychotherapy.
-Sharifi, Ahmad Hossein, 2015, Islamic-Iranian lifestyle, third edition, Aftab Tose'e Publications.
-Sharifi, Ahmad Hossein, 2012, Lifestyle as an indicator for assessing the level of faith, pp. 49-62, SID site.
-Sharifi, Enayatullah, et al., 2013, Family Lifestyle in the Quran and the Tradition of Infallible Leaders (AS), Journal of Quranic Knowledge.
-Shamkhani et al., Ajdar, 2015, Religious lifestyle (case study; analysis of the factors of extravagance and consumerism), راجSiraj Munir.
-Gholamrezaei, Ali Asghar, 2010, Principles of Consumerism in the New World and Principles of Consumption in Islam with Emphasis on National Media, Communication Research.
-Kalantari et al., Ebrahim, Identifying the components of Islamic lifestyle in the field of business from the perspective of some verses and hadiths, 2013, SID site.
- Seyed Mohammad Hossein, Tabatabai, 1977, (Tafsir Al-Mizan), Volume 5, Fifth Edition, Qom: Amirkabir Publications
Consumption and consumerism from the perspective of the Qur'an
Abstract
The general purpose of this study is consumption and consumerism from the perspective of the Qur'an, which was done using content analysis with a deductive categorization system. In this study, consumer behaviors in the Holy Quran such as (excess in all matters, lack of arrogance and its destructive effects, extravagance, lack of extravagance in actions and speech , etc.) according to the interpretations of the Holy Quran Has been. The field of research was books of Quranic commentaries and digital sources that were sampled theoretically. The data collection tool was researcher-made files. Open, axial and selective coding methods were used for data coding and deductive categorization system was used for data analysis. The result of consumer behaviors in the Qur'an and its educational effects in individual and social dimensions,showed that between consumer behaviors and educational effects is necessary to make human beings acting according to the commands of the Qur'an.
Keywords: Quran, extravagance, waste, authority, waste, consumption, consumer behaviors
