بررسی تطبیقی مضامین منظومه غنایی «هشت بهشت» امیرخسرو دهلوی و «جواهر الأسمار» الثغری
محورهای موضوعی : شعر
آسیه ذبیح نیا عمران
1
(دانشیار دانشگاه پیام نور)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
امیرخسرو دهلوی(651- 725ش) از عارفان نامدار پارسی‌گوی هندوستان، در نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او در مثنوی سرایی تابع نظامی گنجوی است. یکی از مثنوی‌های امیرخسرو که به تقلید از هفت پیکر نظامی سروده منظومه هشت بهشت است. او در تدوین حکایات هشت بهشت به کتاب جواهر الأسمار عماد بن محمد الثغری نظر داشته است. امیرخسرو چند حکایت هشت بهشت را از کتاب جواهر الأسمار عیناً نقل کرده و حتی در بخش‌های زیادی از متن هشت بهشت، عبارات و جملات این اثر را وام گرفته و اقتباس کرده است. کتاب جواهر الأسمار مشتمل بر یکصد حکایت است که طی پنجاه و دو شب از زبان طوطی بازگو می شود تا زن جوان بازرگانی را از خیانت به شوهر باز دارد. اکثر حکایات و افسانه های جواهر الأسمار و هشت بهشت بر مکر زنان استوار است. بخشی از درونمایه حکایات هر دو اثر پیمان‌شکنی زنان و تظاهر آنان به ستر و صلاح است. با توجه به اینکه کتاب جواهر الأسمار یکی از مهم ترین الگوهای کار امیرخسرو در هشت بهشت بوده و اینکه هر دو اثر در هند تدوین شده اند وجوه مشترک بسیاری با هم دارند. مقاله حاضر می کوشد به بررسی مضامین مشترک هر دو اثر غنایی بپردازد.
Amir Khosrow Dehlavi (651-725 AD) is one of the famous Persian mystics of India in the second half of the seventh century and the early eighth century. In Masnavi, he is a subordinate of Nezami Ganjavi. One of Amir Khosrow's Masnavi which imitating "Haft Peykar" of Nezami has written the poem "Hasht Behesht". In compiling the anecdotes of "Hasht Behesht", he referred to the book "Jawaher Al-Asmar" by Emad Ibn Muhammad Al-Saghari. Amir Khosrow has quoted several anecdotes of "Hasht Behesht" from the book "Jawahar Al-Asmar" and even in many parts of the text of "Hasht Behesht", he has borrowed and adapted the phrases and sentences of this work. The book "Jawaher al-Asmar" contains a hundred stories that are told in the language of parrots for fifty-two nights to prevent a young business woman from betraying her husband. Most of the anecdotes and legends of "Jawaher al-Asmar" and "Hasht Behesht" are based on women's ruse. Part of the theme of the anecdotes is the effect of women's breaking the treaty and pretending to veil. Considering that the book "Jawaher al-Asmar" is one of the most important models of Amir Khosrow's work in "Hasht Behesht" and that both works have been compiled in India, they have many things in common. The present article tries to examine the common themes of both lyrical works.
اخگر حیدرآبادی، میرزاقاسم علی. 1385ش، مجموعه رسایل عرفانی، تهران: دانشگاه تهران.
اسکولز، رابرت. 1383ش، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگاه.
امیرخسرو دهلوی. 1362ش، خمسه، تصحیح امیراحمد اشرفی، تهران: شقایق.
امیرخسرو دهلوی. 1390ش، هشت بهشت،تصحیح حسن ذوالفقاری، پرویز ارسطو، تهران: نشر چشمه.
امیرخسرو دهلوی. 1873م، هشت بهشت، هندوستان: لکنهو.
امیرخسرو دهلوی. 1918م، هشت بهشت، هندوستان: علیگره.
امیرخسرو دهلوی. 1966م، شیرین و خسرو، مسکو: انستیتوی ملل آسیا.
امیرخسرو دهلوی. 1972م، هشت بهشت، تصحیح جعفر افتخار، چاپ مسکو.
آذر، امیر اسماعیل. 1387ش، ادبیات ایران در ادبیات جهان، تهران: سخن.
بهار، محمدتقی. 1369ش، سبک شناسی، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.
تقوی، محمد. 1376ش، بررسی حکایت‌های حیوانات، چاپ اول، تهران: روزنه.
الثغری، عماد بن محمد. 1385ش، طوطی نامه(جواهر الأسمار)، به اهتمام شمس الدین آل احمد، چاپ اول، تهران: فردوس.
رستگارفسایی، منصور. 1383ش، پیکرگردانیدراساطیر، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ریاض، محمد. 1366ش، دیباچه دواوین امیرخسرو دهلوی، اسلام‌آباد: مجله دانش.
زرینکوب، عبدالحسین. 1354ش، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح‌الله. 1369ش، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: نشر فردوس.
عطار، فریدالدین. 1389ش، الهی نامه، تهران: انتشارات نیک فرجام.
غنیمی هلال، محمد. 1382ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه: سید مرتضی شیرازی، تهران: نشر رضوی.
کفافی، محمد عبدالسلام. 1382ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه: سیدحسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
محجوب، محمّد‌جعفر. 1382ش، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه.
ولتون، دومینک. 1387ش، جهانیسازی دیگر با کتابشناسی و نمایه موضوعی، ترجمه: عبدالحسین نیکگهر، تهران: فرهنگ معاصر.
همایی، جلالالدین. 1389ش، فنون بلاغت و صناعات ادبی،چاپ اول، تهران: اهورا.
کتب انگلیسی
Richardson, Samuel (1962) Pamela or Virtue Rewarded, volumes:2, London, Everyman‘s library.
مقالات
بهروز، سیده زیبا. 1393ش، «پدیدارشناسی غنا در اشعار نظامی و امیرخسرو(با تکیه بر منظومه لیلی و مجنون)»،فنون ادبی، سال 6، شماره 1، صص 143- 156.
خلیل، محمدابراهیم. 1323ش، «امیرخسرو بلخی مشهور به دهلوی»، مجله آریانا، شماره 19، صص 49- 51.
ذبیح نیا عمران، آسیه. 1394ش، «مآخذ داستانها و افسانههای جواهر الأسمار»، مجله پژوهش ادبی و بلاغی دانشگاه پیام نور مشهد، دوره 3، شماره 4، صص 22- 34.
ذبیح نیا عمران، آسیه. 1395ش، «پیکرگردانی در افسانههای جواهر الأسمار»، مجله فرهنگ و ادبیات عامه، دوره 4، شماره 8، صص 72- 90.
ذبیح نیا عمران، آسیه. 1395ش، «شرایط عشق و صفات عاشق و معشوق در جواهر الأسمار»، مجله ادب غنایی، دوره 13، شماره 24، صص 117- 132.
زرینکوب، عبدالحسین. مهر ماه 1354ش، «امیرخسرو دهلوی شاعر و منتقد»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره 4، صص 19- 25.
مجتبایی، فتح الله. فروردین و اردیبهشت 1364ش، «حافظ و خسرو»، مجله آینده، سال 11، شماره 1-3، صص 49- 69.
محجوب، محمّد‌جعفر. بهار 1357ش، «هشت بهشت و هفت پیکر»، مجله ایران‌نامه، شماره 1، صص 346- 387.
معین، محمد. 1331ش، «امیرخسرو دهلوی»، مجله مهر، شماره 1، صص 25-32.
ممتحن، مهدی و محبوبه مسلمی زاده. 1394ش، «بررسی تطبیقی پارسا زن عطار و هزار و یک شب بوکاچیو»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال نهم، شماره36، صص 81- 97.
ناصح، مهدی و سوسن یزدانی. بهار 1392ش، «حکایات تعلیمی و کارکردهای آن در مطلع الأنوار امیرخسرو»، نشریه ادبیات تعلیمی دهاقان، سال 5، شماره 17، صص 25- 5.
نبیلو، علیرضا و منوچهر اکبری. 1386ش، «تحلیل عناصر داستانی طوطی نامه»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 18، صص 141-163.
نفیسی، سعید. 1308ش، «امیرخسرو دهلوی(ادبیات فارسی در هندوستان)»،مجله ارمغان، شماره 8- 9. صص 566- 577.
یاری، سیاوش و مسلم سلیمانیان. 1395ش، «جایگاه امیرخسرو در تاریخنگاری هند»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال 6، ش 22، تابستان، صص 125- 152.
یدی، نرگس و عباسعلی وفایی. 1392ش، «ریخت شناسی و عناصر زینتی عرفانی اشعار امیرخسرو دهلوی»، مجله زیبایی شناسی ادبی، دوره5، شماره18، صص23-37.
_||_
Akhgar Hyderabadi, Mirza Qasem Ali. 2006, Collection of Mystical Essays, Tehran: University of Tehran.
Scholes, Robert. 2004, An Introduction to Structuralism in Literature, translated by Farzaneh Taheri, Tehran: Agah.
Amir Khosrow Dehlavi. 1983, Khamseh, edited by Amir Ahmad Ashrafi, Tehran: Shaghayegh.
Amir Khosrow Dehlavi. 2011, Hasht Behesht, edited by Hassan Zolfaghari, Parviz Aristotle, Tehran: Cheshmeh Publishing.
Amir Khosrow Dehlavi. 1873, Hasht Behesht, India: Laknahu.
Amir Khosrow Dehlavi. 1918, Hasht Behesht, India: Aligareh.
Amir Khosrow Dehlavi. 1966, Shirin and Khosrow, Moscow: Institute of Asian Nations.
Amir Khosrow Dehlavi. 1972, Hasht Behesht, edited by Jafar Iftikhar, Moscow Press.
Azar, Amir Ismail. 2008, Iranian Literature in World Literature, Tehran: Sokhan.
Bahar, Mohammad Taqi 1990, Stylistics, Volume 3, Tehran: Amirkabir.
Taqawi, Muhammad 1997, Animal Stories Review, First Edition, Tehran: Rozaneh.
Al-Saghari, Imad bin Muhammad 2006, Tuti Nameh (Jawaher Al-Asmar), by Shamsuddin Al-Ahmad, first edition, Tehran: Ferdows.
Rastegarfasaei, Mansour. 2004, Configuration in Myths, First Edition, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Riyaz, Mohammad 1987, Introduction to Amir Khosrow Dehlavi, Islamabad: Danesh
Zarrinkub, Abdolhossein, 1975, Literary Criticism, Tehran: Amirkabir.
Safa, Zabihollah, 1990, History of Literature in Iran, Tehran: Ferdows Publishing.
Attar, Fridaddin 2010, Elahinameh, Tehran: Nik Farjam Publications.
Ghanimi Helal, Mohammad 2003, Comparative Literature, translated by Seyed Morteza Shirazi, Tehran: Razavi Publishing.
Kafafi, Muhammad Abdul Salam 2003, Comparative Literature, translated by Seyed Hossein Seyed, Mashhad: Astan Quds Razavi.
Mahjoub, Mohammad Ja'far 2003, Iranian Folk Literature, by Hassan Zolfaghari, Tehran: Cheshmeh Publishing.
Welton, Dominic. 2008, Another Globalization with Bibliography and Thematic Index, translated by Abdolhossein Nikooghar, Tehran: Farhang Moaser
Homayi, Jalaluddin 2010, Rhetoric Techniques and Literary Crafts, First Edition, Tehran: Ahura.
English books
Richardson, Samuel (1962) Pamela or Virtue Rewarded, volumes:2, London, Everyman‘s library.
Articles
Behrooz, Seyedeh Ziba. 2014, "Phenomenology of Ghana in Nezami and Amir Khosrow's poems (based on Leily and Majnoon's poems)", Literary Techniques, Volume 6, Number 1, pp. 143-156.
Khalil, Mohammad Ibrahim 1323 AH, "Amir Khosrow Balkhi known as Dehlavi", Ariana Magazine, No. 19, pp. 49-51.
Zabihnia Imran, Asiyeh. 2015, "Sources of stories and legends of Jawahar al-Asmar", Journal of Literary and Rhetorical Research, Payame Noor University of Mashhad, Volume 3, Number 4, pp. 22-34.
Zabihnia Imran, Asia. 2016, "Sculpture in the Legends of Jawahar al-Asmar", Journal of Popular Culture and Literature, Volume 4, Number 8, pp. 72-90.
Zabihnia Imran, Asiyeh. 2016, "Conditions of love and attributes of lover and beloved in Jawaher Al-Asmar", Journal of Lyrical Literature, Volume 13, Number 24, pp. 117-132.
Zarrinkub, Abdolhossein, . October 1975, "Amir Khosrow Dehlavi, poet and critic", Journal of the Faculty of Literature, University of Tehran, No. 4, pp. 19-25.
Mujtabaei, Fathullah, April and May 1985, "Hafez and Khosrow", Ayandeh Magazine, Year 11, No. 1-3, pp. 49-69.
Mahjoub, Mohammad Ja'far, Spring 1978, "Hasht Behesht and Haft Peikar", Irannameh Magazine, No. 1, pp. 346-387.
Moein, Mohammad 1952, "Amir Khosrow Dehlavi", Mehr Magazine, No. 1, pp. 25-32.
Momtahen, Mehdi and Mahboubeh Moslemizadeh. 2015, "Comparative study of Parsa Zan of Attar and Hezaro Yek Shab of Bukachiyo", Comparative Literature Studies, Year 9, No. 36, pp. 81-97.
Naseh, Mehdi and Susan Yazdani. Spring 2013, "Educational anecdotes and its functions in Matla Al-Anvar of Amir Khosrow", Journal of Dehaghan Educational Literature, Volume 5, Number 17, pp. 5-25.
Nabiloo, Alireza and Manouchehr Akbari. 2007, "Analysis of the Fictional Elements of Tutinameh", Quarterly Journal of Literary Research, Volume 5, Number 18, pp. 141-163.
Nafisi, Saeid 1929, "Amir Khosrow Dehlavi (Persian literature in India)", Armaghan Magazine, No. 8- 9. pp. 566-577.
Yari, Siavash and Moslem Soleimanian. 2016, "Amir Khosrow's position in the historiography of India", Journal of Islamic History, Volume 6, Issue 22, Summer, pp. 125-152.
Yedi, Narges and Abbas Ali Vafaei. 2013, "Morphology and Mystical Ornamental Elements of Amir Khosrow Dehlavi's Poems", Journal of Literary Aesthetics, Volume 5, Number 18, pp. 23-37.
