تحلیل تأثیرپذیری مثنوی تحفة العراقین از قرآن کریم

محورهای موضوعی : شعر

طاهره ایشانی ¹

1 - * عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، گروه زبان و ادبیات فارسی(استادیار)، تهران.

تاریخ دریافت : 1394/04/12 تاریخ پذیرش : 1394/04/12 تاریخ انتشار : 1393/09/10

کلید واژه:

چکیده مقاله :

خاقانی شاعر بزرگ قرن ششم هجری است که با لقب "شاعر دیرآشنا" شهره گشته است. مثنوی تحفة العراقین که حاصل و ره‌آورد سفر خاقانی به مکه معظمه است؛ تحت تأثیر فراوان آیات قرآن کریم قرارگرفته است. تحلیل و بررسی این تأثیرات علاوه بر این که به درک و دریافت بیش‌تر شعر او کمک می‌نماید؛ میزان تسلط و آگاهی خاقانی را نسبت به قرآن کریم نیز نشان می‌دهد. لذا در این مقاله بر آن‌ایم تا با روش تحلیلی- آماری و استفاده از منابع کتابخانه‌ای، هنر سبکی خاقانی و بلاغت او را در مثنوی تحفة العراقین از حیث کاربرد آیات بررسی نماییم و به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که با توجه به نوع کاربرد آیات، خاقانی بیش‌تر از چه شیوه یا شیوه‌هایی بهره برده است؟ هم‌چنین بسامد و درصد کاربست آیات قرآن کریم در این مثنوی چه میزان است و این مسأله مبیّن چه چیزی است؟ نتیجه این پژوهش حاکی از این است که خاقانی در کاربست واژه‌های قرآنی، آیه و یا آیات قرآن کریم در این مثنوی از شیوه‌های متنوع بلاغی بهره برده که از میان آن‌ها، دو شیوه تلمیح و وام‌واژه بیش از همه در شعر او کاربرد داشته است. این مسأله مبیّن شخصیت دینی و مذهبی خاقانی و تسلط و اشراف کامل او بر قرآن کریم است.

چکیده انگلیسی:

Khaghani is a great poet in six century (A.H) that is famous by “Dir Ashena Poet” meaning the poet that is difficult to understand his/ her poems. This title shows he composed difficult poems and for understanding his poems we should know traditional medicine, astrology, religious sciences related to quran, Hadis and so on. Tohfat- Al- Araghain that is as a souvenir of travelling to Mecca has been affected by Holy Quran. Analysis of these effects helps us to understand his poems deeper and also shows how Khaghani’s skill about this holy book. So, in this paper by analysis- statistical method and utilize of book resources we are going to analyze Khaghani’s poems in Tohfat- Al- Araghain mathnavi in order to answer these questions: Which ways has used Khaghani in this book to utilize Quran verses? Also, how much is frequency and percentage of these verses? And what does show this issue? Study of this issue demonstrates Khaghani has applied various ways such as derivation, allusion, translation and so on that shows religious character of him and also his knowledge about Quran.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

خاقانی شروانی، بدیل بن علی. 1357، مثنوی تحفة العراقین، به اهتمام و تصحیح و حواشی و تعلیقات یحیی قریب، تهران: بی‌نا.

خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین الحسینی. 1353، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، با مقدمه جلال الدین همایی و به اهتمام محمد دبیر سیاقی، جزء سوم از مجلد دوم، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی خیام.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1350، سخن و سخنوران، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.

مرزبان راد، علی. 1379، قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

 

مقالات

حجّت، محمّد. 1387، «اثرپذیری دیوان صائب تبریزی از قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دوره2، شماره 6، تابستان: صص 89-104.

طبیبیان، سیدحمید. 1384- 1385، «در سایه سخن پاک»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، زمستان و بهار، شماره 56-57: صص 89-115.

مجوزی، محمد و علیخانی ثانی ابدال آبادی، فاطمه. 1393، «کاربرد آیات و احادیث در تاریخ بیهقی»، متن‌شناسی ادب فارسی، دانشگاه اصفهان: صص85-102.

محسنی‌نیا، ناصر. 1382، «مقایسه تأثیرپذیری دو شاعر بزرگ حبسیه‌سرای فارسیو عربی از قرآن و حدیث»، مجله فرهنگ، شماره‌های 46 و 47، تابستان و پاییز: صص 255-277.

مؤمنی هزاوه، امیر. 1388، «بررسی مفهوم تأثیر قرآن بر شعر فارسی و اصطلاحات وابسته به آن»، فصلنامه اندیشه‌های ادبی، دوره1، شماره1: صص 25 – 43.