تطبیق مفهوم توکل در نگاه خواجه عبدالله انصاری و سنایی
محورهای موضوعی : شعر
سهیلا موسوی سیرجانی
1
(استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
توکّل اصطلاح دینی، اخلاقی و عرفانی است؛ در لغت به معنایاعتماد کردن، تکیه کردن، اعتمادنمودن بر کسی و اعتراف کردن بر عجز خوداست. (لغت نامه دهخدا: ذیل لغت) خواجه عبدالله انصاری از عرفای مشهور قرن پنجم هجری، از مفاهیمی مانند لجا،تفویض و تسلیم در کنار توکّل نام برده است. وی مقام توکّل و تفویض را کارخود به حقّ سپردن معنا کرده است. و سپس مقام لجا و تسلیم را بر توکّل وتفویض برتری بخشیده و آن را سپردن خویشتن به حقّ دانسته است؛ یعنی تسلیمهر آنچه میان بنده و خداوندا از اعتقاد، خدمت (بندگی) و حقیقت است. سنایی نیز در باب اول حدیقه الحقیقه، این دیدگاه را در مقام توکل در دو"حکایت فی توکّل العجوز "، "حکایت التمثیل فی الذی هو یطعمنی ویسقینی" به تصویر کشیده است. هم چنین انصاری با بیان درجات توکّل ونامگذاری آن به این نکته ی مهم اشاره دارد که یقین به قسمت غیر از رضا بهقسمت است؛ و عمیق ترین آرامش ناشی از رضایت به خدا و قضای وی راسنایی در داستان "حاتم و زن" وی در ذیل حکایت "فی توکل العجوز" آوردهاست. خواجه عبدالله انصاری نهایت کار خود را متوکّل را به توکّل حقیقتیمی داند که همانا پیوند مقام توکّل با حال و مقام رضاست.
Trust is a religious, moral and mystical term that refers in its meaning to reliance, lean, relying on someone and owning his own weakness. (Loghatnameh by Dehkhoda, under the headword…) Khaja Abdullah Ansari, one of the famous theosophists in the fifth century A.H., has mentioned conceptions as resort, submission and delivery besides entrust. He has defined the trust and delivery status to deliver his affairs to Allah, and then he prefers the resort and submission status to entrust and delivery and conceive it to deliver onself to Allah, namely to deliver whatever exists between the created being and the Creator from belief, worship and the truth. Sanaee also in the first part of Hadighat-ol-hadigha, has illustrated this viewpoint on the entrust status in two tales: “ A tale in the oldster’s entrust” and “A tale in exemplification for the One Who feeds me and waters me”. Ansari also refers to this important point by expressing the levels of trust and naming them. That knowing the fate for certain differs from to approve it; and Sanaee has brought the deepest peace and satisfaction of God and His fate in the story "Hatim and the woman" following his tale “about the oldster’s entrust “. Khaja Abdullah Ansari believes that the trusting one’s eventual work is to trust in the truth which is associated with the status of trust and satisfaction.
