ارزیابی و پهنه بندی تناسب سرزمین برای کاربری مرتع با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی- منطق فازی AHP-FUZZY (مطالعه ی موردی: حوضه ی آبخیز سقزچی چای، اردبیل)
محورهای موضوعی :
آمایش سرزمین
داریوش ناصری
1
,
علی اکبر شمسی پور
2
,
محمد رضوانی
3
1 - باشگاه پژوهشگران جوان، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
2 - استادیار، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استادیار دانشگاه پیام نور-گروه علمی محیط زیست و منابع طبیعی
تاریخ دریافت : 1394/02/02
تاریخ پذیرش : 1394/05/05
تاریخ انتشار : 1398/07/01
کلید واژه:
ارزیابی چند معیاره,
AHP,
منطق فازی,
مرتع,
سقزچی چای,
چکیده مقاله :
حفاظت، بهره‌برداری و مدیریت پایدار از منابع آبخیز با هدف تأمین نیازهای نسل حاضر و حفظ این منابع برای نسل‌های آتی، از اولویت‌های اساسی است. هدف این پژوهش، تعیین درجه ی تناسب سرزمین برای کاربری مرتع با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE) بر مبنای منطق فازی است. با در نظرگیری مدل اکولوژیک مخدوم برای کاربری مرتع، نه معیار بارش ، ارتفاع، شیب، بافت خاک، رسوب، خاک، گروه هیدرولوژیک خاک، عمق خاک، تراکم پوشش گیاهی و کاربری موجود زمین برای ارزیابی انتخاب و از سازمان‌ها و ادارات مربوطه تهیه گردید. برای تعیین وزن هر معیار از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شد و در نرم افزار Arc/GIS9.3 با استفاده از عمل گر ترکیب خطی وزنی (WLC) کلیه ی لایه های اطلاعاتی با همدیگر تلفیق شدند و نقشه ی رستری توان مرتعداری تهیه شد. تناسب نهایی منطقه برای مرتعداری به 5 طبقه ی بسیار خوب، خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف طبقه‌بندی شد و نقشه ی پهنه‌بندی آن تهیه شد. نتایج نشان داد که 1186 هکتار (6/15 %) از منطقه دارای توان بسیار خوب، 7/1667 هکتار (09/22 %) توان خوب، 5/1872 هکتار (66/24 %) توان متوسط، 2176 هکتار (63/28 %) توان ضعیف و 680 هکتار (9/8 %) بسیار ضعیف برای مرتع داری است. نتایج نشان می‌دهد که ترکیب سامانه‌ی اطلاعاتی جغرافیایی و تصمیم‌گیری‌های چند متغیره در ارزیابی تناسب سرزمین برای کاربری کشاورزی-مرتع داری بسیار کارآمد می‌باشد.
چکیده انگلیسی:
Conservation, exploitation sustainable management of watershed resources in order to meet the needs of the present generation and preserve these resources for future generations, are one of the main priorities. The purpose of this study is to determine the suitability of the land for rangeland using Multi Criteria Evaluation (MCE) based on fuzzy logic. Considering makhdoom ecological model for pasture land use nine factors include rainfall, elevation, slope, soil, sediment, soil hydrologic group, soil depth, vegetation density and current land use were evaluated and prepared from relevant agencies departments. To determine the weight of the factors analytical hierarchy process (AHP) was used and by ArcGIS9.3 software and using weighted linear combination (WLC) operator, all of the layers were overlaid and then, final raster map was created. Final suitability of the area for rangeland were categorized to very good, good, mediate, poor and very poor categories and zoning map was made.
The results showed that 1186 ha (15.6%) of the area has a very good capability, 1677.7 ha (22.9%) has good capability, 1872.5 hectares (24.66%) has mediate capability, 2,176 hectares (28.63%) has poor capability and 680 ha (8.9%) has very weak capability for Range Management. The results show that the combination of geographic information system and multi criteria decision making in evaluation of the suitability of lands for agriculture and range land use is very efficient.
منابع و مأخذ:
بیات، ناصر؛ رستگار، ابراهیم؛ عزیزی، فاطمه. 1390. حفاظت محیط زیست و مدیریت منابع خاک روستایی در ایران. فصلنامه برنامه ریزی منطقهای، سال اول، شماره 2، صص 63-78.
Feizizadeh, B., Blaschke, T. 2012. Land suitability analysis for Tabriz County, Iran: a multi-criteria evaluation approach using GIS.Journal of Environmental Planning and Management, 2012, 1–23[in Persian].
آذرنیوند، حسین؛ ارزانی، حسین؛ جعفری، محمد و محمدعلی زارع چاهوکی. 1386. مکان یابی برنامه ی اصلاح و احیاء مراتع با استفاده از GIS و مقایسه ی ان با پروژه های پیشنهادی درطرح های مرتعداری مراتع منطقه ی لار. مجله ی علمی پژوهشی مرتع، سال اول، شماره دوم، صص 169-159.
مجید، مخدوم. 1389. شالوده آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دهم، 280 صفحه.
باقری بداغ آبادی، محسن. 1390. ارزیابی سرزمین کاربردی و آمایش سرزمین. نشر پلک، 1390.
حاج عباسی، محمدعلی؛ جلالیان، احمد؛ خواجه الدین، جمال الدین و حمیدرضا کریم زاده. 1381. مطالعهی موردی تاثیرتبدیل مراتع به اراضی کشاورزی بربرخی ویژگی های فیزیکی، حاصلخیزی و شاخص کشت پذیری خاک در بروجن. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، جلد ششم، شماره اول، صص 160-149.
Aronoff, S. 1989. GIS a Management Perspective. WDL Publications, Ottawa,Canada.
Aguilar-Manjarrez, J., Ross, L.G. 1995. A Geographical Information Systems (GIS), environmental models for aquaculture development in Sinaloa state, Mexico. Aquaculture International 3 (2), 103–115.
جوزی، سید علی؛ رضاییان، سحر؛ رضایی، کاوه.1391. ارزیابی توان زیست محیطی منطقه ی حفاظت شده ی ورجین به منظور استقرار کاربری گردشگری با استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره مکانی (SMCEM). علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره چهاردهم، شماره 1، صص 96-84.
عزیزی، سدنقی؛ مهدوی، محمد و محمدرضا جوادی. 1390. مکان یابی پروژه های اصلاح و احیاء مراتع با استفاده از GIS و مقایسه ی ان باپروژه های پیشنهادی درطرح های مرتعداری و دانش بومی مرتعداران در مراتع جاشلوبار مهدی شهر. فصلنامهی علمی تخصصی اکوسیستم های طبیعی ایران، سال اول، شماره سوم، صص 20-13.
کرمی، امید و سید محمد حسینی نصر. 1392. کاربردفرایندسلسله تحلیل مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی در ارزیابی توان اراضی حوضه ی آبخیزبابلرود برای مرتعداری. فصلنامه ی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع وبیابان ایران، جلد 20، شماره 1، صص 114-101.
شیدای کرکج، اسماعیل؛ معتمدی، جواد و کیوان کریمی زاده. 1391. ارزیابی توان کاربری مرتع به روش تحلیل سیستمی درحوضه ی آبخیز خانقاه سرخ ارومیه. فصلنامهی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 19، شماره 1، صص 44-32.
کرمی، امید؛ حسینی نصر، سیدمحمد؛ جلیلوند، حمید و میرحسن میریعقوب زاده.1390، ارزیابی توان اکولوژیکی حوضه آبخیز بابلرود برای جنگلداری با استفاده از GIS. مجله پژوهش های علوم وفناوری چوب وجنگل، جلد نوزدهم، شماره اول، صص 22-1.
Reshmidevi, T.V., Eldho, T.I., Jana, R. 2009.A GIS-integrated fuzzy rule-based inference system for land suitability evaluation in agricultural watersheds. Agricultural Systems 101 (2009) 101–109.
Joerin, F., Theriault, M., Musy, A. 2001. Using GIS and outranking multi criteria analysis for land use suitability assessment. International Journal of Geographical Information Science,10 (8), 321–339.
نجیب زاده، محمدرضا؛ سپهری، عادل؛ حشمتی، غلامرضا و علی اکبررسولی. 1387. ارزیابی قابلیت اکولوژیک برای کاربری مرتع با استفاده از ERAMS و GIS (مطالعه ی موردی: حوضه ی یکه چنار مراوه تپه). فصلنامه ی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 15، شماره 2، صص 214-200.
Barredo, C.J.I .1996. SIstemas de Information Geographical evaluation multi criteria la ordenacion del territorio. Editorial RA-MA Editorial, Madrid, Espana.
Öztürk, D., Batuk, F. 2007. OkSayıda Kriterile Karar VermedeKriter Ag˘ırlıkları. Yıldız Teknik Üniversitesi Sigma Mühendislikve Fen BilimleriDergisi, 25 (1),86–98.
سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ ریاضی، برهان؛ نعیمی، بابک؛ بابایی کفاکی، ساسان و عطیه جوادی لاریجانی. 1388. ارزیابی توان طبیعت گردی شهرستان بهشهربرمبنای روش ارزیابی چندمعیاره و استفاده از GIS. علوم و تکنولوزی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره یک، صص 198-188.
Joerin, F., Theriault, M., Musy, A. 2001. Using GIS and outranking multi criteria analysis for land use suitability assessment. International Journal of Geographical Information Science,10 (8), 321–339.
Mendas, A., Delli, A. 2012. Integration of multi criteria decision analysis in GIS to develop land suitability for agriculture: application to durum wheat cultivation in the region of melta in Algeria.Computers and electronics in agriculture, 83(2012), pp. 117-126.
- عبدالامیر کرم. 1383. کاربرد مدل ترکیب خطی وزنی WLC در پهنه بندی وقوع زمین لغزش منطقه مطالعاتی؛ منطقه ی سرخون در استان چهارمحال و بختیاری. مجله ی جغرافیا و توسعه، صص 146-132.
- Saaty, T. 1980. The analytical hierarchical process: Planning, Priority setting, resource allocation. New York: McGraw-Hill.
- Malczewski, J. 2004.A GIS-based approach to multiple criteria group decision making. International Journal of Geographical Information Systems, 10 (8), 955–971.
- Triantaphyllou, E., Mann, S.H. 1995. Using the analytic hierarchy process for decision making in engineering applications: some challenges. nternational Journal of Industrial Engineering: Applications and Practice 2 (1), 35–44
- نصیری، حسین؛ علوی پناه، سید کاظم؛ متین فر، حمید رضا؛ عزیزی، علی؛ حمزه، محمد. 1391. پیاده سازی مدل اکولوژیک کشاورزی با رویکرد PROMETHEE II و FUZZY AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). محیط شناسی، سال سی و هشتم، شمارة ۳، پاییز ۹۱ ، صفحة ۱۰۹ تا 122.
- مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ نصیری، حسین؛ عزیزی، علی؛ مصطفایی، ابوالفضل. 1391. مدل سازی توان اکولوژیک سرزمین از منظر کاربری های کشاورزی و مرتعداری با استفاده از روش FUZZY AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). آمایش سرزمین، سال چهارم، بهار و تابستان 1391، صفحات 101 تا 124.
.
_||_
بیات، ناصر؛ رستگار، ابراهیم؛ عزیزی، فاطمه. 1390. حفاظت محیط زیست و مدیریت منابع خاک روستایی در ایران. فصلنامه برنامه ریزی منطقهای، سال اول، شماره 2، صص 63-78.
Feizizadeh, B., Blaschke, T. 2012. Land suitability analysis for Tabriz County, Iran: a multi-criteria evaluation approach using GIS.Journal of Environmental Planning and Management, 2012, 1–23[in Persian].
آذرنیوند، حسین؛ ارزانی، حسین؛ جعفری، محمد و محمدعلی زارع چاهوکی. 1386. مکان یابی برنامه ی اصلاح و احیاء مراتع با استفاده از GIS و مقایسه ی ان با پروژه های پیشنهادی درطرح های مرتعداری مراتع منطقه ی لار. مجله ی علمی پژوهشی مرتع، سال اول، شماره دوم، صص 169-159.
مجید، مخدوم. 1389. شالوده آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دهم، 280 صفحه.
باقری بداغ آبادی، محسن. 1390. ارزیابی سرزمین کاربردی و آمایش سرزمین. نشر پلک، 1390.
حاج عباسی، محمدعلی؛ جلالیان، احمد؛ خواجه الدین، جمال الدین و حمیدرضا کریم زاده. 1381. مطالعهی موردی تاثیرتبدیل مراتع به اراضی کشاورزی بربرخی ویژگی های فیزیکی، حاصلخیزی و شاخص کشت پذیری خاک در بروجن. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، جلد ششم، شماره اول، صص 160-149.
Aronoff, S. 1989. GIS a Management Perspective. WDL Publications, Ottawa,Canada.
Aguilar-Manjarrez, J., Ross, L.G. 1995. A Geographical Information Systems (GIS), environmental models for aquaculture development in Sinaloa state, Mexico. Aquaculture International 3 (2), 103–115.
جوزی، سید علی؛ رضاییان، سحر؛ رضایی، کاوه.1391. ارزیابی توان زیست محیطی منطقه ی حفاظت شده ی ورجین به منظور استقرار کاربری گردشگری با استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره مکانی (SMCEM). علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره چهاردهم، شماره 1، صص 96-84.
عزیزی، سدنقی؛ مهدوی، محمد و محمدرضا جوادی. 1390. مکان یابی پروژه های اصلاح و احیاء مراتع با استفاده از GIS و مقایسه ی ان باپروژه های پیشنهادی درطرح های مرتعداری و دانش بومی مرتعداران در مراتع جاشلوبار مهدی شهر. فصلنامهی علمی تخصصی اکوسیستم های طبیعی ایران، سال اول، شماره سوم، صص 20-13.
کرمی، امید و سید محمد حسینی نصر. 1392. کاربردفرایندسلسله تحلیل مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی در ارزیابی توان اراضی حوضه ی آبخیزبابلرود برای مرتعداری. فصلنامه ی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع وبیابان ایران، جلد 20، شماره 1، صص 114-101.
شیدای کرکج، اسماعیل؛ معتمدی، جواد و کیوان کریمی زاده. 1391. ارزیابی توان کاربری مرتع به روش تحلیل سیستمی درحوضه ی آبخیز خانقاه سرخ ارومیه. فصلنامهی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 19، شماره 1، صص 44-32.
کرمی، امید؛ حسینی نصر، سیدمحمد؛ جلیلوند، حمید و میرحسن میریعقوب زاده.1390، ارزیابی توان اکولوژیکی حوضه آبخیز بابلرود برای جنگلداری با استفاده از GIS. مجله پژوهش های علوم وفناوری چوب وجنگل، جلد نوزدهم، شماره اول، صص 22-1.
Reshmidevi, T.V., Eldho, T.I., Jana, R. 2009.A GIS-integrated fuzzy rule-based inference system for land suitability evaluation in agricultural watersheds. Agricultural Systems 101 (2009) 101–109.
Joerin, F., Theriault, M., Musy, A. 2001. Using GIS and outranking multi criteria analysis for land use suitability assessment. International Journal of Geographical Information Science,10 (8), 321–339.
نجیب زاده، محمدرضا؛ سپهری، عادل؛ حشمتی، غلامرضا و علی اکبررسولی. 1387. ارزیابی قابلیت اکولوژیک برای کاربری مرتع با استفاده از ERAMS و GIS (مطالعه ی موردی: حوضه ی یکه چنار مراوه تپه). فصلنامه ی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 15، شماره 2، صص 214-200.
Barredo, C.J.I .1996. SIstemas de Information Geographical evaluation multi criteria la ordenacion del territorio. Editorial RA-MA Editorial, Madrid, Espana.
Öztürk, D., Batuk, F. 2007. OkSayıda Kriterile Karar VermedeKriter Ag˘ırlıkları. Yıldız Teknik Üniversitesi Sigma Mühendislikve Fen BilimleriDergisi, 25 (1),86–98.
سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ ریاضی، برهان؛ نعیمی، بابک؛ بابایی کفاکی، ساسان و عطیه جوادی لاریجانی. 1388. ارزیابی توان طبیعت گردی شهرستان بهشهربرمبنای روش ارزیابی چندمعیاره و استفاده از GIS. علوم و تکنولوزی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره یک، صص 198-188.
Joerin, F., Theriault, M., Musy, A. 2001. Using GIS and outranking multi criteria analysis for land use suitability assessment. International Journal of Geographical Information Science,10 (8), 321–339.
Mendas, A., Delli, A. 2012. Integration of multi criteria decision analysis in GIS to develop land suitability for agriculture: application to durum wheat cultivation in the region of melta in Algeria.Computers and electronics in agriculture, 83(2012), pp. 117-126.
- عبدالامیر کرم. 1383. کاربرد مدل ترکیب خطی وزنی WLC در پهنه بندی وقوع زمین لغزش منطقه مطالعاتی؛ منطقه ی سرخون در استان چهارمحال و بختیاری. مجله ی جغرافیا و توسعه، صص 146-132.
- Saaty, T. 1980. The analytical hierarchical process: Planning, Priority setting, resource allocation. New York: McGraw-Hill.
- Malczewski, J. 2004.A GIS-based approach to multiple criteria group decision making. International Journal of Geographical Information Systems, 10 (8), 955–971.
- Triantaphyllou, E., Mann, S.H. 1995. Using the analytic hierarchy process for decision making in engineering applications: some challenges. nternational Journal of Industrial Engineering: Applications and Practice 2 (1), 35–44
- نصیری، حسین؛ علوی پناه، سید کاظم؛ متین فر، حمید رضا؛ عزیزی، علی؛ حمزه، محمد. 1391. پیاده سازی مدل اکولوژیک کشاورزی با رویکرد PROMETHEE II و FUZZY AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). محیط شناسی، سال سی و هشتم، شمارة ۳، پاییز ۹۱ ، صفحة ۱۰۹ تا 122.
- مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ نصیری، حسین؛ عزیزی، علی؛ مصطفایی، ابوالفضل. 1391. مدل سازی توان اکولوژیک سرزمین از منظر کاربری های کشاورزی و مرتعداری با استفاده از روش FUZZY AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). آمایش سرزمین، سال چهارم، بهار و تابستان 1391، صفحات 101 تا 124.
.
