بررسی امکان به کارگیری سرخس ها به عنوان شاخص زیستی شرایط رویش گاهی در جنگل های شمال ایران(مطالعه موردی: خیرودکنار نوشهر)

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

مهتا غلامحسین ¹ , اسداله متاجی ² , جواد اسحاقی راد ³ , فهیمه سلیم پور ⁴

1 - دانش آموخته دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران*( مسوول مکاتبات).
2 - دانشیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
3 - استادیار، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه.
4 - استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

تاریخ دریافت : 1390/08/10 تاریخ پذیرش : 1390/12/20 تاریخ انتشار : 1393/10/01

کلید واژه: معرف زیستی, پوشش علفی, سرخس, خیرودکنار,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: تحقیق حاضر باهدف بررسی امکان به کارگیری سرخس ها به عنوان معرف زیستی شرایط رویش گاه و تعیین مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک مؤثر بر دامنه پراکنش عناصر رویشی در جنگل آموزشی پژوهشی دانشگاه تهران در منطقه نوشهر انجام پذیرفت. روش بررسی: برای این منظور از روش نمونه برداری انتخابی برای تعیین محل قطعات نمونه استفاه شد و در مجموع 55 قطعه نمونه از منطقه مورد بررسی برداشت گردید. به منظور برداشت فلورستیک، در اشکوب علفی، قطعات نمونه مربعی شکل به مساحت 100 متر مربع تعیین و پوشش علفی با استفاده از جداول تغییر یافته براون بلانکه ثبت گردید. در مرکز و هم چنین چهار گوشه قطعات نمونه، از عمق 20-0 سانتی متری افق سطحی خاک، نمونه های خاک برداشت شد و مهم ترین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک (رطوبت اشباع، اسیدیته، بافت خاک، آهک، فسفر قابل جذب، درصد ازت کل، پتاسیم تبادلی، درصد ماده آلی) و عوامل فیزیوگرافی( ارتفاع، شیب و جهت) مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تجزیه و تحلیل داده های پوشش گیاهی و تعیین ارتباط بین پوشش رستنی(علفی) و متغیر های محیطی از آنالیزهای مختلف (آنالیز خوشه ای،آنالیز تطبیقی قوس گیری شده[1] و آنالیز تطبیقی متعارفی[2]) استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که از بین عوامل مختلف فیزیوگرافی (شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا)، عامل شیب از مهم ترین عوامل فیزیوگرافی در استقرار گونه هایی نظیرPhylitis scolopendrium وPolystichum aculeatum و در صورت عدم حضور دو گونه Peteridum aquilinum ، Pteris cretica عامل جهت مهم ترین عامل در استقرار گونه Asplenium adiantum مطرح می باشد. بحث و نتیجه گیری: گونه های Athyrum filix- femina، Phylitis scolopendrium و Polystichum aculeatum در مناطقی که مقادیر متغیرهای اسیدیته، ماده آلی و درصد شیب، زیاد باشد مشاهده می شوند. به عبارت دیگر استقرار گونه های سرخس ماده، زنگی دارو و سرخس خاردار، تحت تأثیر سه عامل محیطی اسیدیته، ماده آلی و درصد شیب می باشند. هم چنین گونه Belechnum Spicant در مناطقی که از نظر بافت خاک سبک (شنی) باشند و گونه های Asplenium adiantum-nigrum و Polystichum aculeatum در خاک هایی با بافت سنگین (رسی) دیده می شوند 5- DCA 6- CCA

چکیده انگلیسی:

Introduction: The study was done in forest of Tehran University in Noshahr. The aim of this study was to investigate the possibility of fern application as bioindicator of site condition and to determine the effective physical and chemical factors of soil on distribution range of growing elements. Material & Method: For this purpose, the selective sampling method was used to locate samples, and totally 55 samples were selected in the study area. For floristic studies on herb stratification, parts of an area of 100 m2 (plot size) were determined and the herb layer was recored using modified Braun Blanquet Tables. Soil samples were taken from the center and four corner pieces of the samples, in the depth of 0-20 cm soil horizon, and the physical and chemical properties of soil (moisture saturated, pH, soil texture, lime, phosphorus, total nitrogen percentage, potassium exchange, organic matter percentage) and physiographic factors (height, slope and aspect) were examined. The environmental variables in the analysis (cluster analysis, DCA and CCA) were used to analyze the data in order to determine the relationship between vegetation and plant cover (grass). Result and Discussion: The survey results showed that amon the various physiographic factors (slope, direction and altitude), slope is the most important factor in the establishment of species such as Phylitis scolopendrium and Polystichum aculeatum, and in the absence of two species named Peteridum aquilinum and Pteris cretica direction isthe most important factor in the establishment Asplenium adiantum.Athyrum filix-femina, Phylitis scolopendrium and Polystichum aculeatum are observed where the amounts of acidity, organic matter and slope percentage are high. In other words, establishment of Athyrum filix-femina, Phylitis scolopendrium, and Polystichum aculeatum is influenced by the environmental factors of pH, organic matter and slope percentage. Belechnum Spicant is abserved in the areas withlight soil (sand) and Asplenium adiantum-nigrum and Polystichum aculeatum are observed in the soils with heavy texture (clay).

منابع و مأخذ:

    1.                  متاجی، اسداله، آنالیز پوشش گیاهی بر اساس جوامع و ارتباط آن با شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک در جنگلهای طبیعی، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران،1387، جلد 17، شماره 1، صفحات 98-85

    2.                  زارع زردینی، علی، مطالعه خاک، توپوگرافی و پوشش گیاهی و رابطه آن با تولید مرتع دق فینو استان هرمزگان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 1377؛ صفحه5.

1.   3.                  Daubenmire, R.F., 1976. The use of vegetation in assessing the productivity of forest lands. Botanical Review,vol. 42, pp.115- 143

    4.                  بصیری، رضا،  مطالعه اکولوژیک منطقه رویشی وی ول (Quercus libani olvi.) با تجزیه و تحلیل عوامل محیطی در مریوان، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده منابع طبیعی نور، 1382؛ صفحات 8 تا 12.

1.     5.                  باقری، حسین، بررسی ارتباطات متقابل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک با گیاه به منظور یافتن گیاهان معرف (مطالعه موردی در منطقه مهرزمین قم)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 1379؛صفحه7و8.
   
   
   1.   6.                  Wang, G.G., 2000. Use of understory vegetation in classifying soil moisture and nutrient regims. Forest Ecology and Management,vol. 129, pp. 93-100
   
   
   2.   7.                  Wilson, S. Mc G., Pyatt, D.G., 2001. The use of ground vegtation and humus type as indicators of soil nutrient regime for an ecological site classification of  british forest. Forest  Ecology and Management,vol. 140, pp.101-116
   
   

 8.                  Gegout, J., krizova, E., 2003.Comparison of indicator values of forest understory plant species in Western Carpathians (Slovakia) and vosges Mountains (France). Forest Ecology and Management,vol. 182, pp. 1-11

    9.                  حسینی، وحید، تهیه نقشه جوامع گیاهی به روش فلورستیک و فیزیونومی در سری نمخانه، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، 1375؛  صفحات34تا 37.

1. اعتماد، وحید، بررسی کمی و کیفی بذر درخت راش در جنگل های استان مازندران، پایان نامه دکتری،  دانشکده  منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 1381؛  صفحات 42 تا 44.


2. طاهری، محمد داود، تهیه طرح نمونه سری نمخانه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 1365؛ صفحه.38.
   
   
   1. Fu, B.J., Liu, S.L., Ma, K.M., Zhu, Y.G., 2004. Relationships between soil characteristics, topography and plant diversity in a heterogeneous deciduous broad-leaved forest near Beijing, china. Plant and soil, vol. 261(1-2), pp. 47-54       
   
   
   2. اسحاق نیموری، جواد، بررسی ارتباط بین پوشش کف جنگل و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در جوامع راش، پایان‌نامه دکتری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، 1385؛ صفحات 47 تا 51.
   
   
   3. حسنی پاک،علی اصغر، و شرف الدین، محمد، تحلیل داده های اکتشافی، انتشارات دانشگاه تهران، 1384، صفحات 102 تا 105.
      
      
      1. Ter Braak, C. J. F., 1986. Canonical correspondence analysis: A new eigenvector method for multivariate direct gradient analysis. Ecology,vol. 67 (5), pp. 1167-1179
      
      
      2. معدنی پور، مرتضی،1389. تعیین ساختار مکانی عناصر رویشی (کف جنگل) و پارامتر های ادافیک اکوسیستم جنگل با استفاده از آنالیز چند متغیره  و زمین آمار.رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 1389؛ صفحه110.
         
         
         1. Ruggiero, P.G., Batalha, M.A., Pivello, V.R., Meirelles, S.T., 2002. Soil Vegetation relationships in cerrado (Brazilian savanna) and semideciduous forests, Southeastern Brazil. Plant ecology,vol. 160, pp. 1-16.                                      
         
         
         2. Amorin, p.k., Batalha, M.A., 2007. Soil vegetation relationship in hyper   seasonal cerrado, and wet grassland in Emas National park (Central Brazil),  Actaoecologica,vol. 32, pp. 319- 327
         
         
         3. حیدری، مهدی، مهدوی، علی و عطا روشن، سینا، شناخت رابطه برخی از عوامل فیزیوگرافی و فیزیکی- شیمیایی خاک با گروههای بوم شناختی گیاهی در منطقه حفاظت شده مله گون ایلام، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 1388، جلد 17، شماره1، صفحات16-1
            
            
            1. Tsui, Ch.Ch., Chen,Z,S., Hsieh, Ch,F., 2004. Relationships between soil properties and slope position in a lowland rain forest of southern Taiwan. Geoderma,vol. 45, pp.135-147
            
            
            2. Baruch, Z., 2005. Vegetation-environment relationships and classification of the seasonal savannas in Veneuela. Flora,vol. 200, pp.49-64                       
            
            
            3. زمانی، خسرو، بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاکها در ارتباط با رویشگاههای جنگلی در منطقه کردکوی استان گلستان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، 1375؛ صفحه85.