رویکردی جهت بررسی تأثیر منابع زمین‌زاد و انسان‌زاد بر غلظت فلزات سنگین، مطالعه موردی: آب‌خوان دشت زنجان

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

محمود محمد رضاپور طبری ¹ , مهدی ایل‌بیگی ²

1 - (مسوول مکاتبات): دانشیار گروه عمران، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه شهرکرد، ایران.
2 - دانش آموخته دکتری، رشته هیدروژئولوژی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1394/01/25 تاریخ پذیرش : 1394/08/16 تاریخ انتشار : 1396/01/01

کلید واژه: فلزات سنگین, آب‌خوان, منابع زمین‌زاد, آلودگی, دشت زنجان,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: رشد صنایع و افزایش تقاضا جهت تأمین نیازهای آبی و تخلیه غیراصولی پساب به آب‌خوان، معضلات عدیده‌ای را برای دشت‌ها به‌وجود آورده است. از بین این عوامل آلاینده، فلزات سنگین به دلیل کاربرد گسترده در صنعت و جوامع شهری، عامل شایع‌تری محسوب می‌شوند. در این راستا دشت زنجان با توجه به تمرکز صنایع آلوده‌کننده از این امر مستثنی نبوده و نمونه‌های کیفی برداشت شده حاکی از وجود انواع مختلفی از فلزات سنگین می‌باشد. با هدف بررسی نقش عوامل طبیعی و مصنوعی در ایجاد این آلاینده‌ها، رویکردی بر مبنای مطالعات زمین‌شناسی، هیدروژئوشیمی، روابط بین کاتیون‌ها و آنیون‌ها و وضعیت پراکنش غلظت فلزات سنگین پیشنهاد گردید. روش بررسی: با اعمال ساختار پیشنهادی بر داده‌های کیفی اندازه‌گیری شده در دو دوره تر و خشک، ابتدا هر یک از عوامل مؤثر در بروز آلودگی مورد شناسایی قرار گرفت. سپس با تلفیق عوامل مؤثر در آلودگی، نقش فعالیت‌های انسان‌زاد و منابع زمین‌زاد تعیین گردید. یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که عمده آلودگی در نیمه شمالی دشت ناشی از منابع زمین‌زاد بوده و به صورت طبیعی در آب‌خوان بروز می‌نماید. در بخش مرکزی آب‌خوان نیز با توجه به تمرکز صنایع و وجود شهر زنجان، فعالیت‌های انسان‌زاد به عنوان منشأ وجود فلزات سنگین مورد شناسایی قرار گرفت. در سایر بخش‌های دشت نیز هر دو عامل انسان‌زاد و زمین‌زاد در ایجاد آلودگی آب‌خوان نقش داشته‌اند. بحث و نتیجه‌گیری: عمده منشأ آلودگی فلزت سنگین کروم، مس، آهن و سرب در آب‌خوان دشت زنجان به صورت طبیعی و زمین‌زاد بوده و وجود عناصری هم‌چون روی، منگنز و کادمیوم عمدتاً مرتبط با فعالیت‌های انسانی و صنایع پراکنده در سطح دشت می‌باشد. با توجه به شناسایی صورت گرفته می‌توان برای آن بخش از دشت که آلودگی متأثر از فعالیت‌های انسان‌زاد می‌باشد، راهکارهای مدیریتی جهت احیاء و کنترل آلاینده‌های ورودی به آب‌خوان ارایه نمود.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Industrial development, increasing demand for water supply and illegal waste discharge into the aquifers have created major problems in most of the plains. Among the pollutants, heavy metals are considered as common factors due to their wide application in industry and urban communities. Thus, Zanjan plain as the hub of polluting industries is not exempted and the qualitative samples taken from it indicate the presence of different kinds of heavy metals. To investigate the role of natural and artificial factors in creation these pollutants, the used methodology is proposed based on geology, hydro-geochemistry study, the relationship between cations and anions and the distribution of heavy metals. Method: Using the proposed framework for measuring water quality data in both wet and dry periods, initially, all the factors leading to pollution were identified. Then, the role of anthropogenic and geogenic activities was determined based on a combination of factors involved in pollution of the plain. Findings: The results indicate that the main part of contamination in the northern half of the plain is due to anthropogenic sources and appears naturally in the aquifer. In the central part of the aquifer, due to the centralization of industry and presence of Zanjan city, geogenic activities were identified to be the source of heavy metals. In other parts, both anthropogenic and geogenic activities were jointly involved in aquifer pollution. Conclusion: The main source of pollution by heavy metals including Cr, Cu, Fe and Pb in Zanjan aquifer have been natural and geogenic factors. Also, the elements such as Zn, Mn and Cd are mainly associated with human activities and industries that are scattered throughout the plain. According to the evaluations, management strategies can be presented for restoration and control of pollutants input into the aquifer in that part of the plain whose contamination is due to geogenic activities.

منابع و مأخذ:

1-      André, L., Franceschi, M., Pouchan, P., Atteia, O., (2005), " Using geochemical data and modelling to enhance the understanding of groundwater flow in a regional deep aquifer, Aquitaine Basin, south-west of France", Journal of Hydrology, 305(1-4), 40-62.

2-      Bastami, K.D., Bagheri, H., Haghparast, S., Soltani, F., Hamzehpoor, A., Bastami, M.D., (2012), "Geochemical and geo-statistical assessment of selected heavy metals in the surface sediments of the Gorgan Bay, Iran", Marine Pollution Bulletin, 64(12), 2877-2884.

3-      Imperato, M., Adamo, P., Naimo, D., Arienzo, M., Stanzione, D., Violante, P., (2003), "Spatial distribution of heavy metals in urban soils of Naples city (Italy)", Environmental Pollution, 124(2), 247-256.

4-      Garrels, R.M., Mackenzie, F.T., (1967), "Origin of the chemical composition of spring and lakes. In Equilibrium Concepts in Natural Water Systems, American Chemical Society", Advances in Chemistry Series, (67), 222-242.

5-      Schurch, M., Vuataz, F.D., (2000), "Groundwater components in the alluvial aquifer of the alpine Rhone River valley, Bois de Finges area, Wallis Canton, Switzerland", Hydrogeology Journal, 8(5), 549-563.

6-      Güler, C., Thyne, G.D., McCray, J.E., Turner, K.A., (2002), "Evaluation of graphical and multivariate statistical methods for classification of water chemistry data", Hydrogeology journal, 10(4), 455-474.

7-      Derher, T., (2003), "Comment on Güler C, Thyne GD, McCray JE, Turner AK (2002): Evaluation of graphical and multivariate statistical methods for classification of water chemistry data (Hydrogeology Journal 10:455–474), Hydrogeology Journal, 11(5), 605–606.

8-      شرفی. ه، یعقوب‌پور. ع، غفوری. م، 1390، بررسی آلودگی زیست محیطی فلزات سنگین سمی در آب‌های زیرزمینی دشت زنجان، پانزدهمین همایش انجمن زمین‌‌‌شناسی ایران.

9-      Mazor, E., (2004), "Chemical and isotopic groundwater hydrology", 3th Edition, CRC Press, 352 pages.

10-  Gallardo, A.H., Marui, A., (2007), "Modeling the dynamics of the freshwater- saltwater interface in response to construction activities at a coastal site", International Journal of Environment Science and Technology, 4(3), 285-294.

11-  Langmuir, D., (1997), "Aqueous environmental geochemistry", Prentice Hall Publisher, New Jersey, 600 pages.

12-  Kalantari, N., Rahimi, M.H., (2007), "Using a combination of diagrams, factor analysis and saturation indexes in the assessment of groundwater quality of Zovircheri and kheran aquifers", Journal of Engineering Geology, 2(1), 339-356.

13-  Jacques, J., Preda, C., (2014), "Model- based clustering for multivariate functional data", Computational Statistics and Data Analysis, 71, 92-106.

14-  Mazor, E., (2004), "Chemical and isotopic groundwater hydrology", 3th Edition, CRC Press, 352 pages.

15-  Aher, A.R., (2012), "Geochemistry and Assessment of Groundwater Quality for Drinking and Irrigation Purposes: A Case Study of Sukhana River Sub basin, District Aurangabad, Maharashtra, India", International Journal of Recent Trends in Science and Technology, 4(1), 45-49.

16-  RayAb Consulting Engineering, (2008), "Investigation on Prevention, Control and Reduction of Contamination in ZANJAN Aquifer", Geographic Information System, Data Analysis and Pollution Maps Report, Report No. 6, Department of the Environment, Division of the Human Environment, Water and Soil Pollution Office, Iran, Tehran.

17-  Gupta, S., Mahato, A., Roy, P., Datta, JK., Saha, RN., (2008), "Geochemistry of groundwater, Burdwan District, West Bengal, India", Environmental Geology, 53(6), 1271-1282.

18-  Chidambaram, S., Karmegam, U., Prasanna, M.V., Sasidhar, P., Vasanthavigar, M., (2011), "A study on hydrochemical elucidation of coastal groundwater in and around Kalpakkam region, Southern India", Environmental Earth Sciences, 64(5), 1419-1431.