تحلیل و پایش خشکسالی هواشناسی منطقه سیستان و بلوچستان

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

حمید زارع ابیانه ¹ , علی اکبر سبزی پرور ² , صفر معروفی ³ , فرشته قیامی ⁴ , سیده شقایق میرمسعودی ⁵ , آزاده کاظمی ⁶

1 - دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا * (مسئول مکاتبات).
2 - دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا
3 - دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا
4 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا.
5 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا
6 - دانش‌آموخته سابق کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا

تاریخ دریافت : 1387/11/15 تاریخ پذیرش : 1388/11/07 تاریخ انتشار : 1394/01/01

کلید واژه: خشکسالی هواشناسی, شاخص‌های خشکسالی, بارش, سیستان و بلوچستان,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: یکی از اثرات زیان آور کمبود بارش خسارت های ناشی از رخداد خشکسالی است. هدف از این مطالعه، بررسی فراوانی و شدت وقوع خشکسالی منطقه سیستان و بلوچستان در مقیاس سالانه و فصلی طی دوره 42 ساله آماری می باشد. روش بررسی: تحلیل خشکسالی با استفاده از پنج شاخص رایج توزیع استاندارد (ZI)، انحراف از میانگین (SDI)، درصد نرمال بارندگی (PNPI)، ناهنجاری بارندگی (RAI) و کلاسه بندی دامنه بارش (PC) بر روی اطلاعات و آمار بارندگی فصلی و سالیانه چهار ایستگاه سینوپتیک زاهدان، زابل، چابهار و ایرانشهر طی دوره مشترک آماری (2005-1964) صورت گرفت. یافته ها و نتایج: نتایج نشان داد که شاخص SDI در مقایسه با روش های PNPI، ZI، PC و RAI در مقیاس فصلی و سالانه برآوردهای قابل قبول تری را ارایه داد. استان سیستان و بلوچستان برمبنای شاخص SDI در مقیاس سالیانه و فصلی خشکسالی هایی را تجربه نموده است. بر این اساس، درصد خشکسالی های سالیانه ی با شدت زیاد و بسیار زیاد نسبت به خشکسالی های با شدت کم و متوسط کمتر بود. در مقیاس فصلی نیز شاخص SDI در فصل تابستان بطور متوسط 42 درصد خشکسالی ها با شدت بسیار زیاد و زیاد را نشان داد در حالی که در فصل زمستان ریسک وقوع خشکسالی با شدت های بسیار زیاد و زیاد بطور متوسط 12 درصد بود. همچنین مقادیر میانگین متحرک3 ساله و 5 ساله، جهت بررسی روند و تداوم خشکسالی در مقیاس سالانه در ایستگاه های مذکور استخراج شد. نتیجه گیری: نتایج مبین این واقعیت است که خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان رو به افزایش است که بتدریج بر شدت آن نیز افزوده شده است. همچنین با عنایت به روند کاهشی بارش منطقه می توان انتظار رخداد خشکسالی های با شدت و مدت بیشتری را داشت.

چکیده انگلیسی:

In this research, analyzing the meteorological drought is performed by using of five commonly usedindices including: Rainfall Standard Index (ZI), Deviation from Mean Index (SDI), Percent of NormalPrecipitation Index (PNPI), Rainfall Anomaly Index (RAI) and Precipitation Classification range (PC)on seasonal and yearly precipitation data in the four synoptic stations of Zahedan, Zabol, Chabaharand Iranshahr, using the same period starting from 1964 and ending to 2005. The result showed thatSDI method performs more reliable estimation compared with PNPI, ZI, RAI methods in the annualand seasonal time scales. Based on SDI method, Sistan and Balouchestan Province has experiencedfrequent meteorological drought in both seasonal and annual time scales. In annual time scale, thefrequency (percent) of intense and severe droughts was smaller than frequency of mild and mediumdroughts. In the seasonal time scale, on average, based on SDI method, most (42%) of severe andintense droughts occurred in summer, but in winter, the risk of severe and intense droughts wassmaller (12%), We also used 3-year and 5-year moving averages method for evaluation of trends anddrought duration in the annually time scale in the mentioned sites. The results showed that the rainfallstandard index (RAI) performs different results from other indices. Other results also indicate that theintensity and frequency of meteorological drought are increasing in this province

منابع و مأخذ:

1. دانشور، محمدرضا، تلوری، عبدالرسول، توکلی، محمود و داناییان، محمدرضا. 1385. تحلیل دوره­های بازگشت خشکسالی، در شرق و جنوب شرق کشور. مجله نیوار. شماره 62 و 63. ص. 36-21.


2. هدایتی دزفولی، اکرم. 1384. بررسی خشکسالی و روند آن در استان کهگیلویه و بویراحمد. مجله نیوار. شماره 59 و 58. ص. 94-73.


3. حسنی­ها، حسین­علی و صالحی، زهرا. 1379. بررسی وضعیت خشکسالی براساس تعدادی از شاخص­های آماری در استان زنجان. اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با کم­آبی و خشکسالی. کرمان. ص. 27-17.


4. سیدان، جواد. 1369. پدیده خشکی و جلوگیری از اثرات سوء آن. مجله نیوار. شماره 8 تا 5. ص. 73-65.


5. اختری، روح­انگیز. مهدیان، محمد­حسین و مرید، سعید. .1385. تحلیل مکانی شاخص­های خشکسالی SPI و EDI در استان تهران. مجله تحقیقات منابع آب ایران. شماره 3. ص. 37-27.


6. رضیئی، طیب. دانش­کارآراسته، پیمان. اختری، روح­انگیز و ثقفیان، بهرام. 1386. بررسی خشکسالی­های هواشناسی(اقلیمی) در استان سیستان و بلوچستان با استفاده ار نمایه  SPIو مدل زنجیره مارکوف. مجله تحقیقات منابع آب ایران. سال سوم. شماره 1. ص. 5-25.


7. زارع ابیانه، حمید. محبوبی، علی­اکبر و نیشابوری، محمدرضا. 1383. بررسی وضعیت خشکسالی و روند آن در منطقه همدان بر اساس شاخص­های آماری. مجله پژوهش و سازندگی. شماره 64. ص. 7-2.


8. مرادی­نژاد، امیر و آقارضی، حشمت­الله. 1381. بررسی خشکسالی در استان مرکزی با توجه به تحلیل داده­های بارندگی. مجله آب وفاضلاب. شماره .42. ص. 25-20.


9. خلیلی، علی. 1370. گزارش­های حوضه­ای هواشناسی طرح جامع آب کشور. وزارت نیرو. جاماب. تهران.


10. احمدی، حسن. 1383. بررسی عوامل مؤثر در بیابان­زایی. مجله جنگل و مرتع. شماره 62، ص. 72-66.


11. دین­پ‍‍ژوه، یعقوب. فاخری­فرد، احمد. مقدم، محمد. میرنیا، میرکمال و جهانبخش، سعید. 1380. بررسی روند بارش ایران با تکیه بر مشخصه­های خشکسالی متئورولوژیکی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بررسی راهکار­های مقابله با بحران آب. جلد دوم. ص. 483-469.


12. بذرافشان، جواد. 1379. مطالعه طبیعی برخی شاخص­های خشکسالی هواشناسی در چند نمونه اقلیمی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.


13. فرج­زاده، منوچهر. 1375. خشکسالی و روش­های مطالعه آن. مجله جنگل و مرتع. شماره 32. ص.32-22.


14. کریمی، ولی­الله. کامکار حقیقی، علی­اکبر. سپاسخواه، علیرضا و خلیلی، داور. 1380. بررسی خشکسالی­های هواشناسی در استان فارس، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. جلد 5. شماره 4. دانشگاه صنعتی اصفهان. ص. 11-1.


15. دانش­کارآراسته، پیمان. تجریشی، مسعود. میرلطیفی، مجید و ثقفیان، بهرام. 1384. مدل آماری برآورد از سطح مخزن چاه‌نیمه سیستان به روش بیلان حجمی. مجله پژوهش سازندگی. شماره 68. ص. 14-2.


16. بیک­محمدی، حسن. نوری، سیدهدایت­اله و بذرافشان، جواد. 1384. اترات خشکسالی­های 83- 1377 بر اقتصاد روستایی سیستان و راهکارهای مقابله با آن. مجله جغرافیا و توسعه. ص. 53-71.


17. بی­نام. 1383. عوارض ناشی از بحران خشکسالی و فعالیت­های انجام شده در سیستان و بلوچستان. فصل­نامه علمی ترویجی خشکی و خشکسالی. شماره 14. ص. 49-35.


18. کاظمی، آزاده. 1386. ارزیابی شاخص­های خشکی و خشکسالی در شرایط اقلیمی استان همدان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی. دانشگاه بوعلی­سینا. ص. 99.


19. خلیلی، علی و بذرافشان، جواد. 1382. ارزیابی کارایی چند نمایه خشکسالی هواشناسی در نمونه­های اقلیمی مختلف ایران. مجله نیوار. شماره 49 و 48. ص. 93-79.

3. Olapido, E.O., 1985. A Comparative Performance Analysis of Three Meteorological Drought, Journal of Climatology, Vol 5, PP: 655-664

6. Wilhite, D.A. and Glantz, M.H. 1985. Understanding the drought phenomenon, the role of definition. Water International, Vol 10. PP: 111-120.


7. Dracup, J. Lee, K.S. and Paulson, E.G. 1980. On the definition of drought, water Resource Research, 16(2): 297-302.


8. Hong, W and Hayes, J. 2001. An Evaluation of the standardized precipitation Index, The China- Z Index and the statistical Z-Score Int, J. Climatol, PP: 21745-758.

10. Edvards, D.C. and Mckee, T.B., 1997. Characteristics of 20 Century Droughting in the United States at Multiple Time Scales, Climatology Report, N 97-2. 


11. Benjamin, L.H. and Saunders M.A. 2002. A drought climatology for Europe Int, J. Climatol. 22. PP: 1571-1592.


12. Dalezios, N.R., Loukas, A., Vasiliades, L. and Liakopoulos, E. 2000. Severity duration frequency analysis of droughts and wet periods in Greece. Hydrology Seie, 45(5): 751-768.

27. Rooy, M.P. 1965. A rainfall anomaly index independent of time and space, Notes, 14, 43.


28. Swan, J.B., Eash, N.S. and Jordahl, J.L. 1994. Long-term tillage effects soil quality. Soil and Tillage Res. 32: 313-324.