ظهور بینش‌های متعالی در ادیان عصر محوری بنا به تحلیل ساموئل آیزنشتاد

محورهای موضوعی : مسیحیت

علی هوشمندخوی ¹ , قربان علمی ² , مجتبی زروانی ³

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه تهران
2 - دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/02/04 تاریخ پذیرش : 1400/02/04 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: عصر محوری, بینش‌های متعالی, رستگاری, ماکس وبر, هویت جمعی, حاکمان سکولار,

چکیده مقاله :

در این مقاله آرای ساموئل آیزنشتاد در شرح ظهور بینش‌های متعالی در ادیان عصر محوری، به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. آیزنشتاد مهم‌ترین دگرگونی دینی در عصر محوری را ظهور بینش‌های متعالی در ادیان یهودی، کنفوسیوسی، هندوئی و بودائی می‌داند. بنا به ارزیابی‌های او، بینش‌های متعالی ناظر به تمایز میان دو عرصۀ نظم متعالی (پالوده) و نظم دنیوی (آلوده) بودند و کوشش برای رفع تنش میان آن‌ها منجر به نهادینه‌شدن چند جهت‌گیری مختلف در ادیان عصر محوری شد: جهت‌گیری این‌جهانی (انجام درست امورات دنیوی) در دین کنفوسیوسی؛ جهت‌گیری آن‌جهانی (کناره‌گیری از امور دنیوی به منظور رستگاری) در ادیان هندوئی و بودائی؛ جهت‌گیری توامان این‌جهانی و آن‌جهانی (قوانین شریعت‌مدار، جهت‌گیری نیایشی، دستورالعمل‌های آئینی و مَنهیات اخلاقی) در دین یهودی. در نظر آیزنشتاد نهادینه‌شدن این رویکردها منجر به بازسازی نظام دنیوی در برخی جنبه‌ها شد: پدیدارشدن حاکمان سکولار که در برابر نظام متعالی پاسخگو و در برابر اَعمالشان مسؤول بودند؛ و مجزاشدن هویت جمعی مبتنی بر تقدّس از هویت‌های مبتنی بر مدنیّت و خاستگاه مجزا.

چکیده انگلیسی:

In this paper, the views of Shmuel Eisenstadt about the emergence of transcendental visions in the religions of axial age are analyzed in a descriptive-analytic method. Eisenstadt considers the most important religious transformation of the axial age to be the emergence of transcendental visions in Judaism, Confucianism, Hinduism, and Buddhism. In his analysis, transcendental visions distinguished between two realms of transcendental order (refined) and mundane order (polluted), and all attempts for the resolution of the tension between transcendental order and mundane order led to the institutionalization of some different orientations in axial age religions: this-worldly orientation (proper performance of worldly duties) in Confucianism; other-worldly orientation (act of renunciation) in Hinduism and Buddhism; and combination of this and other-worldly orientations (legal rules, cultic orientation, ritual prescriptions and ethical injunctions) in Judaism. In Eisenstadt's viewpoint, the institutionalization of these orientations led to the reconstruction of mundane order in some aspects: Appearance of secular rulers who were partially responsive to the transcendental order; and the separation of collective identity based on sacredness from the other types of collective identities based on civility and primordiality.

منابع و مأخذ:

• آرمسترانگ، کرن، دگرگونی بزرگ: جهان در زمان بودا، سقراط، کنفسیوس و سقراط، ترجمۀ ع. پاشایی و نسترن پاشایی، انتشارات فراروان، 1386ش.


• پارکز، هنری بمفورد، خدایان و آدمیان: نقد مبانی فرهنگ و تمدن غرب، ترجمۀ م. ب. ماکان، نشر قصیده، 1380ش.


• کالینیکوس، آلکس، درآمدی تاریخی بر نظریۀ اجتماعی، ترجمۀ اکبر معصوم­بیگی، نشر آگه، 1394ش.


• یاسپرس، کارل، آغاز و انجام تاریخ، ترجمۀ محمدحسن لطفی، انتشارات خوارزمی، 1373ش.


• Arnason, J. P. & Eisenstadt, S. N. & Wittrock, B. “General Introduction”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Arnason, J. P. & Eisenstadt, S. N. & Wittrock, B., “Introduction: Archaic Backgrounds and Axial Breakthroughs”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Arnason, J. P. & Eisenstadt, S. N. & Wittrock, B., “Introduction: Extending the Axial Model to South and East Asia”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Bellah, Robert, Religion in Human Evolution, From the Paleolithic to the Axial Age, The Belknap press of Harvard University Press, 2011.


• Eisenstadt, S. N., “The Axial Age Breakthoughs- Their Characteristic and Origins”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., “The Axial Age Breakthoughs in Ancient Israel”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., “The Secondary Breakthoughs in Ancient Israelite Civilization: the Second Commonwealth and Christianity”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., “The Axial Age Breakthoughs in India and China”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., Comparative Civilizations and Multiple Modernities, Vol. 1, Brill Academic Publishers, 2003.


• Eisenstadt, S. N., “Axial Civilizations and the Axial Age Reconsidered”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Eisenstadt, S. N. “Collective Identity and the Constructive and Destructive Forces of Modernity”, Comparing Modernities: Pluralism versus Homogeneity, Essays in Homage to Shmuel N. Eisenstadt, E. Ben-Rafael (ed.), Y. Sternberg (ed.), Brill P, 2005.


• Eisenstadt, S. N., Fundamentalism, Sectarianism, and Revolution: The Jacobin Dimension of Modernity, Cambridge University Press, 2008.


• Eisenstadt, S. N., “Axial Visions and Axial Civilizations: The Transformations of World Histories between Evolutionaty Tendencies and Institutional Formations”, Frontiers of Sociology, P. Hedström (ed.) & B. Wittrock (ed.), Brill P, 2009.


• Provan, Iain, Convenient Myths: The Axial Age, Dark Green Religion, and the World that never was, Baylor University Press, 2013.


• Swedberg, R, Agevall, O., The Max Weber Dictionary: Key Words and Central Concepts, Stanford University Press, 2016.


• Torpey, John, The Three Axial Ages: Moral, Material, Mental, Rutgers University Press, 2017.


• Turner, Bryan, “The Axial Age Religions: The Debate and its Legacy for Contemporary Sociology”, Sociological Theory and the Question of Religion, A. Mckinnon (ed.) & M. Trzebiatowska (ed.), Ashgate Publication, 2014.


• Wilson, Bryan, “Secularization”, Encyclopedia of Religion, 2^nd edition (2005), Vol.12, Lindsay Jones (ed.), Thomson Gale, 1987.