کنش دوسویۀ دین و خرد براساس سلسله مراتب ظهور در عوالم هستی در زردشتی متأخر

محورهای موضوعی : ادیان ایران باستان

سیده سوزان انجم روز ¹ (استادیار ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه تهران)
محمدکاظم علمی ² (دانشیار گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد)
قربان علمی ³ (دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران)

تاریخ دریافت : 1401/07/15 تاریخ پذیرش : 1402/02/19 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: دادگری, به‎دین مزدیسنی, میان‎اندیشی, همه‎آگاهی هرمزد, خردخواهی,

چکیده مقاله :

از مهم‎ترین جلوه‎های خرد خداوند، کنش دوسویۀ دین و خرد است. این پژوهش به‎روش توصیفی تحلیلی با بررسی شواهدی از متون زردشتی، درصدد تحلیل و ارزیابی رابطۀ متقابل دین و خرد است: خرد خداوند، خیمِ جاودانیِ اوست و دین در گوهر خود، خردمندی خداست. خداوند از راه خرد، آفرینش را بنیان نهاده و فلسفۀ هستی براساس نبرد کیهانی است؛ پیروزی در این نبرد براساس پیمانی است که خاستگاه‎اش آسن خرد ایزدی است و مبارزه همیشگی با افراط و تفریطی که برآمده از بی‎خردی است. کنش متقابل دین و خرد در زردشتی جلوه‎های گوناگونی دارد که به‎مراتب در عوالم سریان دارد. این جستار ابتدا کنش‎های دوسویۀ دین و خرد در زردشتی را مورد کنکاش قرار داده، آنگاه با تحلیل این جریان‎ها به‎این نتیجه نائل شده‎ است که بنیاد همه آنها، همه‎آگاهی اورمزد می‎باشد که سبب سازگاری دین و خرد است. با ژرف‎نگری این مؤلفه‎ها به‎آغاز اصلی (خرد خداوند) باز می‎گردیم که گواه حقیقی آن در آدمی، دادگری یا خرد ایزدی داشتن (yazadān-xradīs) است که عالی‎ترین تجلی خرد اوست.

چکیده انگلیسی:

The article explores the significant interaction between religion and wisdom in Zoroastrianism, with a focus on certain evidences from Zoroastrian texts. According to the research, God's wisdom is his fundamental nature (xēm), and religion is essentially God's wisdom. The authors also emphasize that God has created the world through his wisdom and based on the cosmic war, where to be the winner is rooted in a covenant between the Good and the Evil to fight against ignorance and extremism. This mutual interaction between religion and wisdom is hierarchical and manifested throughout the world. The research investigates the processes and concludes that their foundation is xradīharwisp-āgāh, which is the philosophical interdependence of religion and wisdom. By delving into these grounds, the research returns to the primary origin of God's wisdom, which is denoted by Justice or yazadān-xradīs, the highest manifestation of his wisdom in humans.

منابع و مأخذ:

- آذر فرنبغ پسر فرخزاد، دینکرد هفتم، یادداشتهای محمدتقی راشدمحصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1389.

- آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‎ها، 1388.

- اوستا، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ دهم، تهران، مروارید،1385.

- بویس، مری {و دیگران}، جستاری در فلسفه زردشتی (مجموعه مقالات)، مترجمان سعید زارع، سعیدرضا منتظری، نیلوفر‌السادت نواب، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388.

- بهار، مهرداد، واژه‎نامۀ گزیده‎های زادسپرم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1351.

- ________ ، ادیان آسیایی، چاپ ششم، تهران، چشمه، 1386.

- تفضّلی، احمد، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به‎کوشش ژاله آموزگار، تهران، سخن، 1389.

- دوشن‎گیمن، ژاک، اورمزد و اهریمن، ترجمۀ عباس باقری، تهران، فرزان روز، 1378.

- دین‎پژوهی، ویراستۀ میرچا الیاده، ترجمۀ بهاءالدّین خرّمشاهی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1375.

- گزیده‎های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.

- گات‎ها، تألیف و ترجمۀ ابراهیم پورداود، چاپ دوم، تهران، اساطیر، 1384.

- وزیدگیهای زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1385.

- زنر، رابرت چارلز، زروان یا معمای زردشتی‎گری، ترجمۀ تیمور قادری، چاپ دوم، تهران، فکر روز، 1375.

- ________ ، طلوع و غروب زردشتی‎گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران، مهتاب، 1388.

- ________ ، تعالیم مغان، ترجمۀ فریدون بدره‎ای، چ دوم، تهران، توس، 1393.

- شاکد، شائول، تحول ثنویت، ترجمۀ سید احمدرضا قائم‎مقامی، تهران، ماهی، 1387.

- فرنبغ دادگی، بندهش، گزارنده مهرداد بهار، تهران، توس، 1369.

- فره‎وشی، بهرام، چند اندرز از دینکرت، انجمن فرهنگ ایران باستان، دوره اول، شماره 2، 1342.

- کریستن‎سن، آرتور، مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمۀ ذبیح الله صفا، تهران، دانشگاه تهران، 1336.

- کمبل، ژوزف، اساطیر ایران و ادای دین، ترجمۀ علی‎اصغر بهرامی، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1381.

- مردان فرخ، شکند گمانیک وزار، ترجمۀ صادق هدایت، جاویدان، 1322.

- مولتون، جیمز هوپ، گنجینۀ مغان، ترجمۀ تیمور قادری، تهران،امیرکبیر، 1384.

- موله، ماریان، ایران باستان، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران، توس، 1363.

- ________ ، آیین، اسطوره و کیهان‎شناسی در ایران باستان، ترجمۀ محمد میرزایی، تهران، نگاه‎معاصر، 1395.

- میرفخرایی، مهشید، بررسی دینکرد ششم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1392.

- مینوی خرد، ترجمۀ احمد تفضّلی، بنیاد فرهنگ ایران، 1354.

- هینلز، جان، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، چشمه، 1368.

- یارشاطر، احسان، ادبیات ایران پیش از اسلام، ترجمه زیرنظر ژاله آموزگار، تهران، سخن، 1393.

- Brown, Alexander R., "wisdom as a category in the History of Religion", Encyclopedia of Religion, Vol 14, ed. Lindsay Jones, 2^nd ed, Thomson Gale, 2005.

- Carter, George William, Zoroastrianism and Judaism, Boston, The Gorham Press, 1918.

- Dhalla, Maneckji Nusservanji, Zoroastrian Civilization: From the Earliest Times to the Downfall of the Last Zoroastrian Empire, 651 A.D., New York: Oxford University Press, 1922.

- Dhalla, Maneckji Nusservanji, History of Zoroastrinism, Bombay, The K. R. Cama Oriental Institute, 1963.

- Moulton, James Hope, Early Zoroastrianism, London, Constable & Company LTD, 1926.

- Rudolph, Kurt, "Wisdom in Iran and Zoroastrianism", Encyclopedia of Religion, Vol 14, ed. Lindsay Jones, 2^nd ed, Thomson Gale, 2005.

- Mutual Interaction between Religion and Wisdom Based upon the Hierarchy of Appearance in the Worlds of Existence in the Later Zoroastrianism