کنش دوسویۀ دین و خرد براساس سلسله مراتب ظهور در عوالم هستی در زردشتی متأخر

الموضوعات :

سیده سوزان انجم روز ¹ , محمدکاظم علمی ² , قربان علمی ³

1 - استادیار ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه تهران
2 - دانشیار گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد
3 - دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران

تاريخ الإرسال : 11 الجمعة , ربيع الأول, 1444 تاريخ التأكيد : 19 الثلاثاء , شوال, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: دادگری, به‎دین مزدیسنی, میان‎اندیشی, همه‎آگاهی هرمزد, خردخواهی,

ملخص المقالة :

از مهم‎ترین جلوه‎های خرد خداوند، کنش دوسویۀ دین و خرد است. این پژوهش به‎روش توصیفی تحلیلی با بررسی شواهدی از متون زردشتی، درصدد تحلیل و ارزیابی رابطۀ متقابل دین و خرد است: خرد خداوند، خیمِ جاودانیِ اوست و دین در گوهر خود، خردمندی خداست. خداوند از راه خرد، آفرینش را بنیان نهاده و فلسفۀ هستی براساس نبرد کیهانی است؛ پیروزی در این نبرد براساس پیمانی است که خاستگاه‎اش آسن خرد ایزدی است و مبارزه همیشگی با افراط و تفریطی که برآمده از بی‎خردی است. کنش متقابل دین و خرد در زردشتی جلوه‎های گوناگونی دارد که به‎مراتب در عوالم سریان دارد. این جستار ابتدا کنش‎های دوسویۀ دین و خرد در زردشتی را مورد کنکاش قرار داده، آنگاه با تحلیل این جریان‎ها به‎این نتیجه نائل شده‎ است که بنیاد همه آنها، همه‎آگاهی اورمزد می‎باشد که سبب سازگاری دین و خرد است. با ژرف‎نگری این مؤلفه‎ها به‎آغاز اصلی (خرد خداوند) باز می‎گردیم که گواه حقیقی آن در آدمی، دادگری یا خرد ایزدی داشتن (yazadān-xradīs) است که عالی‎ترین تجلی خرد اوست.

المصادر:

- آذر فرنبغ پسر فرخزاد، دینکرد هفتم، یادداشتهای محمدتقی راشدمحصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1389.

- آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‎ها، 1388.

- اوستا، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ دهم، تهران، مروارید،1385.

- بویس، مری {و دیگران}، جستاری در فلسفه زردشتی (مجموعه مقالات)، مترجمان سعید زارع، سعیدرضا منتظری، نیلوفر‌السادت نواب، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388.

- بهار، مهرداد، واژه‎نامۀ گزیده‎های زادسپرم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1351.

- ________ ، ادیان آسیایی، چاپ ششم، تهران، چشمه، 1386.

- تفضّلی، احمد، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به‎کوشش ژاله آموزگار، تهران، سخن، 1389.

- دوشن‎گیمن، ژاک، اورمزد و اهریمن، ترجمۀ عباس باقری، تهران، فرزان روز، 1378.

- دین‎پژوهی، ویراستۀ میرچا الیاده، ترجمۀ بهاءالدّین خرّمشاهی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1375.

- گزیده‎های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.

- گات‎ها، تألیف و ترجمۀ ابراهیم پورداود، چاپ دوم، تهران، اساطیر، 1384.

- وزیدگیهای زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1385.

- زنر، رابرت چارلز، زروان یا معمای زردشتی‎گری، ترجمۀ تیمور قادری، چاپ دوم، تهران، فکر روز، 1375.

- ________ ، طلوع و غروب زردشتی‎گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران، مهتاب، 1388.

- ________ ، تعالیم مغان، ترجمۀ فریدون بدره‎ای، چ دوم، تهران، توس، 1393.

- شاکد، شائول، تحول ثنویت، ترجمۀ سید احمدرضا قائم‎مقامی، تهران، ماهی، 1387.

- فرنبغ دادگی، بندهش، گزارنده مهرداد بهار، تهران، توس، 1369.

- فره‎وشی، بهرام، چند اندرز از دینکرت، انجمن فرهنگ ایران باستان، دوره اول، شماره 2، 1342.

- کریستن‎سن، آرتور، مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمۀ ذبیح الله صفا، تهران، دانشگاه تهران، 1336.

- کمبل، ژوزف، اساطیر ایران و ادای دین، ترجمۀ علی‎اصغر بهرامی، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1381.

- مردان فرخ، شکند گمانیک وزار، ترجمۀ صادق هدایت، جاویدان، 1322.

- مولتون، جیمز هوپ، گنجینۀ مغان، ترجمۀ تیمور قادری، تهران،امیرکبیر، 1384.

- موله، ماریان، ایران باستان، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران، توس، 1363.

- ________ ، آیین، اسطوره و کیهان‎شناسی در ایران باستان، ترجمۀ محمد میرزایی، تهران، نگاه‎معاصر، 1395.

- میرفخرایی، مهشید، بررسی دینکرد ششم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1392.

- مینوی خرد، ترجمۀ احمد تفضّلی، بنیاد فرهنگ ایران، 1354.

- هینلز، جان، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، چشمه، 1368.

- یارشاطر، احسان، ادبیات ایران پیش از اسلام، ترجمه زیرنظر ژاله آموزگار، تهران، سخن، 1393.

- Brown, Alexander R., "wisdom as a category in the History of Religion", Encyclopedia of Religion, Vol 14, ed. Lindsay Jones, 2^nd ed, Thomson Gale, 2005.

- Carter, George William, Zoroastrianism and Judaism, Boston, The Gorham Press, 1918.

- Dhalla, Maneckji Nusservanji, Zoroastrian Civilization: From the Earliest Times to the Downfall of the Last Zoroastrian Empire, 651 A.D., New York: Oxford University Press, 1922.

- Dhalla, Maneckji Nusservanji, History of Zoroastrinism, Bombay, The K. R. Cama Oriental Institute, 1963.

- Moulton, James Hope, Early Zoroastrianism, London, Constable & Company LTD, 1926.

- Rudolph, Kurt, "Wisdom in Iran and Zoroastrianism", Encyclopedia of Religion, Vol 14, ed. Lindsay Jones, 2^nd ed, Thomson Gale, 2005.

- Mutual Interaction between Religion and Wisdom Based upon the Hierarchy of Appearance in the Worlds of Existence in the Later Zoroastrianism