تبیین نقش ادراکات حسی درمیزان خاطره‌انگیزی میدان های شهری با بهره گیری از اندیشه های مرلوپونتی(نمونه موردی: میدان تجریش)

محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهری

دریا نصرت پور ¹ (گروه معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
مجتبی انصاری ² (دانشیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)
حسنعلی پورمند ³ (دانشیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. تلفن:)

تاریخ دریافت : 1400/10/19 تاریخ پذیرش : 1400/12/19 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: ادراک چند حسی, تجربه بدنمند, میدان تجریش, خاطره انگیزی, پدیدارشناسی مرلوپونتی,

چکیده مقاله :

مقدمه و هدف پژوهش: تغییرات سریع شهرها با غفلت از جایگاه و ساختارهای محیطی و فرهنگی رخ می دهد که علاوه بر نادیده گرفتن کیفیات کالبدی، خاطرات یکپارچه اهالی شهر را مختل می کند. فضای شهری بستری برای آشکارگی فعالیت های جمعی و تعاملات اجتماعی را شکل می دهد که منجر به اهمیت یافتن به مقوله کیفیات مکان در بستر مولفه های مختلف می باشد. این پژوهش در پی یافتن رابطه خلق خاطره جمعی با ادراک بدنمند از طریق مواجهه شهروندان با میدان تجریش است. روش پژوهش: روش این پژوهش، کیفی و تحلیلی و تفسیری با زمینه پدیدارشناسی ادراکات حسی بدنمند و از منظر اندیشه های مرلوپونتی و همچنین با روش کدگذاری آزاد، محوری و گزینشی انتخاب‌شده است. در پژوهش حاضر از مصاحبه عمیق جهت اکتشاف مولفه های خاطره انگیزی مکان از طریق ادراک بدنمند و از بطن پاسخ مصاحبه‌شوندگان که معماران و شهرسازان شاغل در اطراف میدان هستند استفاده ‌شده است. یافته ها: ادراک حسی بدنمند که به فهم مکان از درون تجربه آگاهانه و جایگاه حضور وجودی انسان در جهان اهمیت ویژه‌ای می‌دهد، می‌تواند از طریق دریافت‌های حسی و تبدیل آن در فرایندهای پردازش ذهنی، تجربه زیسته بودنِ در جهان را تقویت ‌کند و درنهایت منجر به تجربه‌های معناگرایانه خاطره انگیز از میدان تجریش در فرایندی زمانمند ‌گردد؛ خوانشی که به دنبال دریافت کیفی ناشی از حضور آدمی در فضا، دریافت‌های حسی و بدنمندش، تجربه او از فضا، خیال‌پردازی‌ها و تخیل ها، پیش ذهنیت‌ها و پیش‌فرض‌ها و ایجاد محیطی معنادار به کمک اطلاعات ذهنی انسان است. نتیجه گیری: نتیجه پژوهش نشان می دهد که میزان خاطره انگیزی میدان تجریش تابع تعامل میدان با دلالت های ذهنی، کالبدی و فرهنگی اجتماعی شهروندان است و از طریق ادراک پیشاتاملی امتدادیافته آگاهی بدنمند رخ می دهد. تجریش به مثابه یک میدان شهری خاطره انگیز توانایی خویش را برای بازنمایی و قرائت پذیری خصوصیات کالبدی و هویتی و نقش های عملکردی خود را به رخ می کشد و امکان معناداری و خاطره انگیزی فضا را فراهم نماید.

چکیده انگلیسی:

Introduction and purpose of the research: Rapid changes of cities occur without regarding the environmental and cultural status and structures that interrupt integrated memories of city dwellers besides the ignorance of physical qualities. Urban spaces are the home to communal life and social conversation or discourse in a context with components responding to the place qualities. This research is seeking to discover the quality of creating collective memory through city dwellers encounter with Tajrish square. research method: This essay has been chosen according to the qualitative, analytical and interpretive research approaches along with phenomenological ground of embodied sensory perceptions and from Merleau-Ponty’s point of view, and also open, axial and selective coding methods. In the current study, in-depth interviews and responses given from interviewees have been used in order to the exploration of memorable components of a place through embodied perceptions. Findings:The embodied sensory perception, which puts special importance on the perception of a place among conscious experiences and existential status of the human being in the world, can enhance lived experience of being in the world through the sensory perceptions and its transformation within conceptual processes, and eventually, end up with the memorable semantic experience of Tajrish square in a time-based process. The perusal that seeks to qualitative perception resulted from the human existence in space, sensory and embodied perceptions, human’s experience in space, imaginations and fantasies, preconceptions and pre-assumptions, and the creation of a semantic environment with the help of human’s conceptual information. Conclusion:The results show that the memorability of Tajrish square follows the interaction between the plaza and the conceptual, physical and socio-cultural indications of city dwellers. This extends by pre-reflective perceptions and so embodied consciousness occurs. Tajrish as a memorable urban plaza shows off its ability for the representation and readability of physical and identity attributes and functional roles and provides the possibility of rhetoric and memorability of a space.    

منابع و مأخذ:

• اسکروتن، راجر، 1381، اصول معماری در عصر نیست‌انگاری، ترجمه د. سمرقند، تهران، مجله معمار، شماره 17


• افشار نادری، کامران، 1381، عناصر معماری، تهران، مجله معمار، شماره 17


• باشلار، گاستون (1392) بوطیقا فضا، ترجمه مریم کمالی، محمد شیربچه، تهران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان


• بصیری، مهرانگیز (1392) بدن و حواس در رسانه‌های نوین هنری، نگاهی از منظر پدیدارشناسی مرلوپونتی، تهران، فصلنامه کیمیای هنر، شماره 9، صص48-47


• پالاسما، یوهانی،1393، چشمان پوست، ترجمه رامین قدس، تهران، نشر پرهام نقش


• پالاسما، یوهانی1396، بدن، ذهن جوهر ذهنی معماری برگرفته از کتاب ذهن در معماری، تهران، انتشارات معمار نقش


• پالاسما، یوهانی،1395، خیال مجسم، تخیل و خیال پردازی در معماری، ترجمه علی‌اکبری، تهران، انتشارات پرهام نقش


• پالاسما، یوهانی و همکاران، 1399، اتمسفر ساختمان، ترجمه مرتضی نیک فطرت و همکاران، تهران، انتشارات فکر نو


• پیراوی ونک، مرضیه،1389، پدیدارشناسی نزد مرلوپونتی، اصفهان، نشر پرسش


• جانسون، مارک ال، 1396، زیبایی‌شناسی فهم انسان معنای بدن، ترجمه جهانشاه میرزابیگی، تهران، انتشارات آگاه


• حبیبی، م،1383، حیات واقعه‌ای و خاطرات جمعی، تهران، نشریه صفه، سال نهم، شماره 28، صص21-16


• حسنی، الینا و همکاران، 1393، تحلیل گونه شناسانه عوامل مؤثر بر خوانایی نشانه‌های شهری، تهران، نشریه علمی پژوهشی هویت شهر، شماره بیست و پنجم، سال دهم، صص74-61


• دانایی، گلاسه، 2005، در جستجوی فضای ازدست‌رفته، مجله معماری و شهرسازی، شماره 81-80، تهران، ص80


• زومتور، پیتر، لندینگ، ماری، 1397، احساسی از تاریخ، ترجمه مرتضی نیک فطرت و نیما کیوانی، تهران، انتشارات فکر نو


• سبزه کار، اسما، 1396، مرلوپونتی و تحلیل آثار نقاشی، تهران، انتشارات هرمس، چاپ اول


• سخاوت دوست، نوشین، البرزی، فریبا،1396، تأملی بر فرایند معناپردازی مجموعه تاریخ سعدالسلطنه و خوانش هویت کنونی آن از منظر پدیدارشناسی، مجله باغ نظر، تهران، سال پانزدهم، شماره 59، صص42-29


• شایگان فر، نادر،1397، تجربه هنرمندانه در پدیدارشناسی مرلوپونتی، تهران، نشر هرمس


• شولتز، کریستین نوربرگ،1387، معماری حضور زمان مکان، ترجمه علیرضا سید احمدیان، تهران، انتشارات نیلوفر


• شیرازی، محمدرضا،1389، معماری حواس و پدیدارشناسی ظریف یوهانی پالاسما، تهران، انتشارات رخ داد نو


• صیاد، امیر حسین و همکاران،1398، فضامندی و بدن آگاهی: بازخوانش مفهوم فضا در تجربه معماری نمونه موردی، موزه هنرهای معاصر تهران، تهران، نشریه علمی باغ نظر، شماره 75


• عسگری، رضا، 1397، مسئله معنا در معماری، تهران، مجله معمار، شماره 108


• کالن، گ،1371، گزیده منظر شهری، ترجمه منوچهر طبیبیان، چاپ اول، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران


• کریمی یزدی، اعظم و همکاران،1395، ارزیابی تطبیقی ادراک فضای شهری ازنظر مخاطبین و متخصصین عرصه شهری (مطالعه موردی: مجموعه شهری امامزاده صالح تجریش) تهران، نشریه باغ نظر، سال سیزدهم، شماره 45.


• کلالی، پریسا، مدیری، آتوسا،1391، تبیین نقش مؤلفه معنا در فرایند شکل‌گیری حس مکان، تهران، نشریه هنرهای زیبا، دوره 17، شماره دوم.


• گروت، لیندا، وانگ، دیوید،1386، روش‌های تحقیق در معماری ترجمه علیرضا عینی فر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


• گوهری، انوشه و همکاران، 1395، روش‌شناختی ادراک منظر شهری در ارتباط با ذهنیات و خاطرات جمعی، مطالعه موردی محله تجریش، تهران، نشریه محیط‌شناسی، دوره 42، شماره 1، بهار 1395، صص210-


• لیکاف، جرج و جانسون، مارک ال،1394، فلسفه جسمانی ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشه غرب، ترجمه جهانشاه میرزابیگی، تهران، انتشارات آگاه، جلد اول


• مالگریو، هری فرانسیس،1395، مغز معمار، ترجمه کریم مردمی و سیما ابراهیمی، تهران، انتشارات هنرمعماری قرن.


• مرادی پردنجانی، حجت الله، صادقی، ستار،1393، پدیدارشناسی، رویکردی فلسفی، تفسیری و روش‌شناختی به مطالعات کارآفرینی، تهران، دو فصلنامه مطالعات روش‌شناسی دین، سال یازدهم، شماره 44.


• مرلوپونتی، موریس1391، جهان ادراک، ترجمه فرزاد جابرالانصار، تهران، انتشارات ققنوس


• مهدلیکوا، آوا، 1394، در جستجوی تجربیات جدید بدن به‌واسطه فضا: نسبت میان سوژه و فضا، ترجمه مهرداد پارسا، تهران، نشریه اطلاعات حکمت و معرفت، سال دهم، شماره ششم


• نگین تاجی، صمد، انصاری، مجتبی، پورمند، حسنعلی،1396، تبیین رابطه انسان و مکان در فرایند طراحی با رویکرد پدیدارشناسی، تهران، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره4، صص80-71


• نواب، الهام، حاجی بابایی، فاطمه، 1395، پدیدارشناسی با تمرکز بر روش‌شناسی ون منن، تهران، انتشارات رفیع


• هیل، جاناتان،1396، مرلوپونتی برای معماران، ترجمه گلناز صالح کریمی، تهران، انتشارات فکر نو

• Anderson, V. (2010). The experience of night shift registered nurses in an acute care setting: a phenomenological study Montana State University-Bozeman. College of Nursing.


• Casey, E., S. (2000) Remembering: A Phenomenological Study, Indiana University Press (Bloomington and Indianapolis).


• Forty, Adrian. Words and Buildings: A Vocabulary of Modern Architecture, London: Thames & Hudson Ltd, firstpublished, 2000.


• Heidegger, M., (1971). “Being, Dwelling, Thinking”. In Poetry, Language, Thought. translated by: Albert Hofstadter. New York: Harper & Row publishers.


• Hall, E. T. (1969) The Hidden Dimension, Doubleday (New York).


• Harvey, David (2008). “The Dialectics of Spacetime”, in: Ollman B., Smith T. (eds) Dialectics for New Century. Palgrave Macmillan, London, pp. 98-117.


• Lefebvre, Henri (1991). The Production of Space. Oxford: Basil Blackwell.


• Levin, D. M. (1993) Levin, Decline and Fall- Ocularcentrism in Heidegger’s Reading of the History of Metaphysics, in Levin, P 205.


• Montagu, Ashley (1986) Touching: The Human Significance of the Skin, Harper & Row (New York), P 3.


• Moustakas, C, E. (1994). Phenomenology research methods. Thousand Oaks, Ca; Sage Publications.


• Rotenberg, R. (2012). Space, place, site and locality: the study of landscape in cultural anthropology. In Exploring the boundaries of landscape architecture, Edited by Bell, S., Herlin, I. & Stiles, R. Routledge


• Rachel,M,Rachel E.S.2013. Stumbing upon history: collective memory and the urban landscape,Spronger Science+ Business Media B.V.GeoJournal 78:pp791-801


• Stangel,P.2008.The Vernacular and the monumental:Memory


• Scheler, Max (1985) Vom Umsturz der Werte: Abhandlungen und Aufsatze, as quoted in David Michael Levin, The Body’s Recollection ofBeing, Routledge & Kegan Paul (London, Boston, Melbourne andHenley), P 57.