سنجش آسیب‌پذیری لرزه‌‌ای شهری(مطالعه موردی شهر اردبیل)

محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهری

عزیز دنیادیده ¹ , رسول صمدزاده ² , علی پناهی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران. [e-mail]
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران. [e-mail] (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه جغرافیا، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. [e-mail]

تاریخ دریافت : 1402/01/26 تاریخ پذیرش : 1402/03/26 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: آسیب‌پذیری لرزه‌‌ای, تحلیل سلسله مراتبی, زمین‌لرزه, شهر اردبیل, ARC GIS,

چکیده مقاله :

مقدمه و هدف پژوهش: نخستین گام برای کاهش مخاطرات لرزه‌‌ای به عنوان شناخته‌‌شده‌ترین بلایای طبیعی، شامل درک خطر و سنجش و ارزیابی راهبردهای احتمالی، برای کاهش آن است. هدف اصلی این پژوهش سنجش آسیب‌‌پذیری شهر اردبیل در مقابل خطرپذیری ‌‌لرزه‌‌‌‌‌‌ای است. قلمرو جغرافیایی پژوهش، مناطق پنجگانه شهر اردبیل می‌‌باشد. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و روش اجرای آن توصیفی ـ تحلیلی است. بطوریکه برای واکاوی داده‌ها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) جهت وزن‌‌دهی چهار معیار در قالب 19 زیرمعیار استفاده شده است. با ترکیب لایه‌های اطلاعاتی در نرم‌افزار Arc GIS و با تلفیق نقشه معیارهای مورد بررسی، نقشه پهنه‌های آسیب‌پذیری تهیه و طبقه‌بندی شده است. یافته‌‌ها: یافته‌‌ها حاکی از اهمیت بالای معیار برنامه‌‌ریزی با 13 زیرمعیار و وزن کلی 480/0 و زیرمعیار کاربری اراضی با وزن کلی 072/0 در آسیب‌‌پذیری شهر اردبیل می باشد. معیار سازه‌‌ای با چهار زیرمعیار کیفیت، قدمت، تعداد طبقات و گونه‌‌شناسی سازه‌‌ای با وزن 408/0 و معیار طبیعی با دو زیرمعیار گسل و شیب زمین با وزن 035/0 در آسیب‌‌پذیری لرزه‌‌ای شهر اردبیل نقش دارند. نتیجه‌‌گیری: نتایج نشان داد که بخش‌های شمال، شمال باختری، خاوری و مرکز شهر اردبیل آسیب‌پذیرترین محدوده‌‌ها در برابر خطر زمین‌لرزه می‌باشند و جنوب شهر نیز مقاوم‌ترین محدوده محسوب می‌‌گردد. نتایج تحلیل آسیب‌‌پذیری فضاهای شهر اردبیل، نشان می‌‌دهد که حدود 30 درصد از فضاهای شهری در برابر خطر زمین‌‌لرزه آسیب‌پذیری متوسط به بالا و حدود 50 درصد در معرض آسیب‌پذیری بالا قرار دارند و ساختار کالبدی مناسب و موزونی را برای مدیریت بحران ناشی از لرزه‌‌خیزی شهری ارائه نمی‌کنند.

چکیده انگلیسی:

Introduction and Aim: Due to the devastating effects of earthquakes, it is essential to understand the potential risks and develop strategies to minimize their impact. The aim of this research is to analyze the vulnerability of Ardabil City in Iran to the risk of earthquakes. The study focuses on the five regions of Ardabil City. Methodology: The research is applied and descriptive-analytical in methodology. The Analytical Hierarchy Process (AHP) was utilized for data analysis, which weighs four criteria and 19 sub-criteria. The information layers in Arc GIS software were combined together to produce a map of vulnerable areas. Findings: The findings indicate that planning and land-use criteria are crucial factors in assessing the vulnerability of Ardabil City. The structural and natural criteria also play a role in the seismic vulnerability of the city. The study shows that the northern, northwestern, eastern, and central parts of Ardabil City are more vulnerable to the risk of earthquakes. Conversely, the southern part of the city is considered the most resistant. Conclusion: The results indicate that nearly 30% of urban spaces have moderate to high vulnerability to earthquake risk, while around 50% are exposed to high vulnerability. This suggests that the physical structure of these areas is not suitable to manage a crisis caused by seismic activity. In conclusion, this research presents valuable insights into the risk of earthquakes in Ardabil City. The findings can inform the development of mitigation strategies to reduce the impact of earthquakes and protect the local community.    

منابع و مأخذ:

احمدپور، ا.، حاتمی نژاد، ح.، مدیری م.، و عظیم زاده ایرانی، ا. (1400). تحلیل بافت‌‌های تاریخی شهری برای مقابله با مخاطرات انسانی مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران، پژوهش‌‌های جغرافیایی برنامه‌‌ریزی شهری، 9(3): 589-613.

پویان، ژ.، و ناطقی الهی، ف. (1378). آسیب‌پذیری ابر شهرها در برابر زمین‌لرزه مطالعه موردی شهر تهران، سومین کنفرانس بین‌المللی زمین‌لرزه شناسی و مهندسی زمین‌لرزه، تهران.

پویان، م. ح.، صنایعی، ع.، و انصاری، آ. (1399).مدل‌سازی آسیب‌پذیری بافت‌های شهری تحت سناریوهای مختلف به منظور مدیریت بحران در برابر زلزله (مطالعة موردی: منطقة یک شهرداری تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی،52(4): 1293-1275.

حاجی زاده، ف، و ایستگلدی، م. (1397). تحلیلی بر تاب آوری سکونتگاه های روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان لامرد). مدیریت مخاطرات محیطی، 5(1)، 67-83.

حبیبی، ک.، عزتی، م.، ترابی، ک.، و عزت پناه، ب. (1395). بررسی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل MIHWP (مطالعه موردی منطقه 10 تبریز). جغرافیا و برنامه ریزی، 20(58)، 101-118.

حیدری، م. ( 1397). ارزیابی آسیب‌‌پذیری بافت‌‌های شهری از خطر زلزله (مطالعۀ موردی: بافت قدیم شهر زنجان)، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 2(3): 101-115.

خواجوی، ا.، صمدزاده، ر.، و معصومی، م. ت. (1400). ارزیابی آسیب‌‌پذیری کالبدی ـ اقتصادی بافت‌‌های فرسودۀ شهر اردبیل در مقابل خطرپذیری لرزه‌‌ای، جغرافیا و برنامه‌‌ریزی، 25(78): 157-139.

دربان آستانه، ع.، هرائینی، م. (1398). تحلیل فضایی تاب‌‌آوری اجتماعی، اقتصادی اجتماعات محلی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بخش آفتاب – شهرستان تهران). جغرافیا و برنامه‌‌ریزی، 23(68)، 91-111.

روستا، م.، ابراهیم زاده ع.، و ایستگلدی، م. (1396). تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله مطالعه ی موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان، جغرافیا و توسعه،15(46): 18-1.

صمدزاده، ر. (1398). ژئومورفولوژی ایران، انتشارات سمت، چاپ نخست، تهران، 156 ص.

صمدزاده، ر. (1401). سناریوهای خطرپذیری زمین‌لرزه در مناطق شهری مورد‌پژوهی؛ شهر اردبیل. پژوهش‌‌های دانش زمین. مقاله پذیرفته شده برای چاپ. DOI: 10.52547/ESRJ.2022.222792.1054

صمدزاده، ر.، خیام، م.، و حسینی‌‌امینی، ح. (1389). نگرشی نو بر تکامل ژئومورفولوژیکی چالۀ زمین‌‌ساختی اردبیل با رویکرد آمایش سرزمین، جغرافیا و برنامه‌‌ریزی محیطی، 21(1): 105-130.

عفیفی، م. (1400). ارزیابی تاب‌‌آوری سکونتگاه‌‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر زلزله (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان داراب). نگرش‌‌های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 132-150.

نورمحمدی، س. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد (دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی)، 1398.

نوروزی، ح.، عزت پناه، ب.، و ولیزاده، ر. (1399). آینده پژوهی مدیریت ریسک در شهرها با تاکید بر آسیب پذیری خطرات زلزله، 12(42)، 39-51.

 

 

Bastaminia, A., Rezaie, M. R., Saraie, M. H. (2016). Explaining and analyzing the concept of resiliency and its indicators and frameworks in natural disasters. Disaster Prevention and Management Knowledge (quarterly), 6(1): 32-46.

Boroumandi, M., Khamehchiyan, M., & Nikoudel, M. R. (2015). Using of analytic hierarchy process for landslide hazard zonation in Zanjan Province, Iran. In Engineering Geology for Society and Territory-Volume 2: Landslide Processes (pp. 951-955). Springer International Publishing.

Brown, K. (2014). Global environmental change I: A social turn for resilience. Progress in human geography, 38(1): 107-117.

Desai, B., Sarmiento, J. P. (2015). Risking disaster–The role of private investment and public regulation in disaster risk management. International Journal of Disaster Risk Reduction, 14(3): 203-204.

Despotaki, V., Silva, V., Lagomarsino, S., Pavlova, I., & Torres, J. (2018). Evaluation of seismic risk on UNESCO cultural heritage sites in Europe. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1231-1244.

Ebert, A., Kerle, N., & Stein, A. (2009). Urban social vulnerability assessment with physical proxies and spatial metrics derived from air-and spaceborne imagery and GIS data. Natural hazards, 48, 275-294.

Horita, F. E., de Albuquerque, J. P., & Marchezini, V. (2018). Understanding the decision-making process in disaster risk monitoring and early-warning: A case study within a control room in Brazil. International journal of disaster risk reduction, 28, 22-31.

Jiménez, B., Pelà, L., & Hurtado, M. (2018). Building survey forms for heterogeneous urban areas in seismically hazardous zones. Application to the historical center of Valparaíso, Chile. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8): 1076-1111.

Lantada, N., Pujades, L. G., & Barbat, A. H. (2018). Earthquake risk scenarios in urban areas: a review with applications to the Ciutat Vella District in Barcelona, Spain. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1112-1130.

Maio, R., Santos, C., Ferreira, T. M., & Vicente, R. (2018). Investigation techniques for the seismic response assessment of buildings located in historical centers. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1245-1258.

Masuya, A. (2014). Flood Vulnerability and Risk Assessment with Spatial Multi-criteria Evaluation. In Dhaka Megacity (pp. 177-202). Springer Netherlands.

Meslem, A., & Lang, D. H. (2017). Physical vulnerability in earthquake risk assessment. In Oxford Research Encyclopedia of Natural Hazard Science.

Rus, K., Kilar, V., & Koren, D. (2018). Resilience assessment of complex urban systems to natural disasters: A new literature review. International journal of disaster risk reduction, 31, 311-330.

Taffarel, S., da Porto, F., Valluzzi, M. R., & Modena, C. (2018). Comparing expeditious procedures for the seismic vulnerability assessment on the European territorial context: reliability, feasibility, cost, and time consumption. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1150-1161.

Turner, B. L., Kasperson, R. E., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., ..., Schiller, A. (2003). A framework for vulnerability analysis in sustainability science. Proceedings of the national academy of sciences, 100(14): 8074-8079.

Wisner, B., Blaikie, P. M., Blaikie, P., Cannon, T., & Davis, I. (2004). At risk: natural hazards, people's vulnerability and disasters. Psychology Press.