اعتبار سنجی مشروعیّت «تتبّع رُخَص شرعی» با تحلیل مسأله‌ی تبعیض در تقلید
محورهای موضوعی : جامع الفقهیه
احسان قباد
1
(استادیار گروه معارف، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران)
کلید واژه: رخصت شرعی, تتبّع رُخَص, أعلم, تبعیض در تقلید, مشروعیت تتبّع رخص,
چکیده مقاله :
تتبّع رُخَص شرعی که ذیل بحث تبعیض در فقه امامیّه و تلفیق در فقه عامّه قابل ره‌یابی می‌باشد، شیوه‌ای در عمل به احکام شرعی است که به مکلَّف اجازه اخذ آسان‌ترین فتوا از میان فتاوای موجود در مسائل گوناگون را می‌دهد. اثبات مشروعیت این شیوه در فقه امامیّه منوط به اثبات عدم وجوب تقلید از اعلم و نیز جواز تبعیض در تقلید است. بررسی تحلیلی و انتقادی اسناد نوشتاری نشان می‌دهد که اولاً دلایل اقامه شده بر وجوب تقلید از اعلم توان اثبات مطلوب خویش را نداشته و ثانیاً قول صحیح در صُوَر مختلف تبعیض، جواز آن به صورت مطلق می‌باشد، بنابراین عمل به احکام شرعی با تمسّک به روش اتبّاع رخصت‌ها منع شرعی ندارد.
Researching the unobligatory fatwas which can be found/accessed under the topic of ‘selection’ in Imamite jurisprudence and ‘combination’ in Sunni jurisprudence, is an approach in performing fatwas that allows followers to take the easiest fatwa from among existing fatwas in different issues. Proving the legitimacy of this approach in Imamite jurisprudence is dependent upon proving the unobligatoriness of imitation/taqlid from the more knowledgeable mujtahid and also the permissibility of selection in imitation/taqlid. The analytical and critical study of the written documents shows that firstly, the posed reasons on the obligatoriness of imitation/taqlid from the more knowledgeable authority (i.e., consensus, the manner/method of the wise, closeness of the more knowledgeable mujtahid’fatwas to reality, collection of traditions and providing reasons to the legitimacy of taqlid) do not have the capacity to prove its sought-after but reasons including the permissibility of taqlid from less knowledgeable mujtahid (i.e., verses of Quran and traditions, the method of the faithful/pious, the difficulty of taqlid from more knowledgeable mujtahid and traditions) can altogether prove their point and secondly, the correct opinion in different forms of selection is its permissibility in its absolute form. Therefore, performing fatwas relying on the approach of unobligatory fatwas is not juridically prohibited. unobligatory fatwa, researching the unobligatory fatwas, more knowledgeable authority, selection in imitation/taqlid, legitimacy of researching the unobligatory fatwas.
منابع
قرآن کریم.
ابن امیر الحاج، التقریر و التحبیر فی علم الاصول، ج3، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
ابن تیمیه، تقی الدین ابوالعباس، مجموع الفتاوی، ج20، تحقیق انور الباز، بیروت، دارالوفاء، 1426ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج7، بیروت، دار صادر، 1414ق.
اراکى، شیخ محمد على، المسائل الواضحه، ج1، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1414ق.
اصفهانی، محمدحسین، بحوث فی الاصول، ج3، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
البانی، محمد سعید بن عبدالرحمن، عمده التحقیق فی التقلید و التلفیق، تحقیق محسن سویدان، دمشق، دارالقاری، 1418ق.
امیر بادشاه، محمدامین، تیسیر التحریر، ج4، بیروت، دارالفکر، بی تا.
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن الحسین، کفایه الاصول، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، 1409ق.
الآمدی، ابوالحسن علی بن محمد، إحکام فی اصول الأحکام، ج3، بیروت، دارالکتب العربی، 1404ق.
بجنوردی، حسن، منتهی الاصول(چاپ جدید)، ج2، تهران، موسسه العروج، 1380ش.
بهجت، محمد تقى، جامع المسائل، ج1، بی جا، بی تا.
جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، بی جا، بی تا.
حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج27، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، 1409ق.
حکیم، سید محمد تقی، اصول العامه للفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، 1418ق.
خویى، سید ابو القاسم، التنقیح فی شرح العروه الوثقى، ج1، بی جا، بی تا.
خویی، سید ابوالقاسم، الرای السدید فی الاجتهاد و التقلید، قم، المطعبه العلمیه، 1411ق.
الدسوقی، محمد بن احمد، حاشیه الدسوقی علی شرح الکبیر، ج1، بیروت، دارالفکر، بی تا.
الرازی، محمد بن ابوبکر، مختار الصحاح، ج1، بیروت، مکتبه لبنان، 1415ق.
الزرکشی الشافعی، بدرالدین محمد بن بهادر، بحر المحیط، ج6، کویت، وزارت اوقاف کویت، 1412ق.
سبحانی تبریزی، جعفر، الوسیط فی اصول الفقه، ج2، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، 1388ش.
الشاطبی، ابراهیم بن موسی، الموافقات، ج5، تحقیق ابوعبیده مشهور بن حسن، ریاض، دار ابن عفان، 1417ق.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، تمهید القواعد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.
همو، مسالک الافهام، ج13، قم، موسسه معارف اسلامی، 1413ق.
همو، المقاصد العلیه فی شرح الرساله الالفیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1420ق.
شهیدصدر، سید محمد باقر، اقتصادنا، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.
همو، اسلام راهبر زندگی، مکتب ما، رسالت ما، ترجمه مهدی زندیه، قم، انتشارات دارالصدر، 1394ش.
صدر، سید رضا، الاجتهاد و التقلید، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1420ق.
طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروه الوثقی، ج1، قم، موسسه دارالتفسیر، 1416ق.
طباطبایی المجاهد، محمد بن علی، مفاتیح الاصول، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، 1396ش.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروه الوثقی(المحشی)، ج1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1419ق.
عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین، مصحح سید منذر حکیم، قم، موسسه الفقه للطباعه و النشر، 1418ق.
عراقی، ضیاء الدین، الاجتهاد و التقلید، قم، نشر نوید اسلام، 1388ش.
علم الهدی، علی بن الحسین، الذریعه، ج2، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1376ش.
همو، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، 1405ق.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله(الاجتهاد و التقلید)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
القرافی، شهاب الدین احمد بن ادریس، تنقیح الفصول، تحقیق ناصر بن علی الغامدی، بی جا، 1421ق.
گلپایگانى، سید محمد رضا موسوى، مختصر الأحکام، قم، دار القرآن الکریم، 1390ق.
المحلّی، جلال الدین محمد بن احمد، شرح جمع الاجوامع لابن السبکی، ج2، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، بی تا.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد، القوانین المحکمه، ج4، قم، احیاء الکتب الاسلامی، 1430ق.
مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید، ج2، تقریرات عادل علوی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1422ق.
مشکینی، ابوالحسن، حاشیه کفایه الاصول، ج5، قم، نشر لقمان، 1413ق.
مغنیه، محمدجواد، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، بیروت، دارالعلم للملایین،1980م.
موسوی الخمینی، سید روح الله، الاجتهاد و التقلید، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار، 1426ق.
همو، تحریر الوسیله، ج1، قم، موسسه دارالعلم، بی تا.
تسخیری، محمد علی، «التلفیق و الاخذ بالرخص و حکمها»، رساله الثقلین، شماره 11، 1373ش
_||_