واکاوی عقد رهن (از حیث لزوم و جواز) در فقه و قانون مدنی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

مهدی معظمی گودرزی ¹ , مجید رضا شیخی نصرابادی ²

1 - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
2 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1397/05/09 تاریخ پذیرش : 1397/09/14 تاریخ انتشار : 1397/12/11

کلید واژه: رهن, قبض, عقد لازم, عقد جایز, عقود عین,

چکیده مقاله :

در قانون مدنی در ماده 787 آمده است عقد رهن نسبت به مرتهن جایز و نسبت به راهن لازم است ... علیرغم تصریح به نسبی بودن عقد رهن از لحاظ لزوم و جواز، قانون‌گذار معین نکرده است که آیا عقد رهن را بایست به مثابه ی عقدی جایز نگریست یا این‌که قواعد عقد لازم را بر آن لازم دانست؟ این مسأله خود چالشی اساسی در شناسایی آثار عقد رهن ایجاد کرده و موجب پرسش است که بر فرض حدوث عوارضی از جمله اسباب حجر، فوت و بیهوشی بر طرفین عقد رهن؛ احکام کدام نوع از عقود معتبر است؟ از سوی دیگر رهن عقدی عینی است که قبض در آن مؤثر است و بنابراین احکام قبل از قبض و بعد از قبض در لزوم و جواز آن متفاوت است. در این نوشتار به بررسی همه جانبه ی عقد رهن از دیدگاه این‌که آیا قواعد حاکم بر عقد رهن قواعد عقد جایز یا لازم است، پرداخته شده است؟ به طور کلی در این پژوهش با تکیه بر واکاوی حقوقی و فقهی مفاهیمی بسان قبض در رهن، به دنبال تنقیح ساختار و چهارچوب عقد رهن در مستندات حقوقی و تحلیل های فقیهان و رفع تعارض مواد قانونی چون مواد 787 ق. مدنی با ماده 788 همین قانون است.

چکیده انگلیسی:

In the Civil Code in the article "787" it is stated that "the mortgage agreement is permissible to the mortgagor and it is necessary for the mortgagor ..." Not with standing the fact that the mortgage is deemed to be relative in terms of necessity and authorization, the legislator has not determined whether to enter into a mortgage Whether it is permissible to look for a marriage or to consider the necessary rules for marriage? This issue poses a major challenge in identifying the effects of mortgage contracts and raises questions about which types of contracts are valid on the assumption of complications such as motives, death and anesthesia on the parties to the mortgage contract; On the other hand, mortgage is an objective contract in which the bill is effective, and therefore the rules before and after the bill differ in necessity and permission. This paper explores the full range of mortgage agreements from the point of view of whether the rules governing mortgage law are permissible or necessary? In general, in this research, based on the legal and jurisprudential analysis, concepts such as mortgage bills are sought to incorporate the structure and framework of mortgage contracts into legal documents and jurisprudence analyzes and to resolve conflicts of law matters such as materials of "787". Civil law with the article "788" is the same.

منابع و مأخذ:

امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، 1372ش.

انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، (دوره شش جلدی)، انتشارات الهادی، 1418ق.

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، جامعه مدرسین، 1430ق.

بجنوردی، محمد حسن، قواعد الفقهیه، قم، انتشارات نشر الهادی، 1377ش.

بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناضره، بیروت، المطبعه الهادی، 1431ق.

 حلی، ابن ادریس، ابوجعفرمحمد بن منصور، کتاب سرائر، قم، موسسه النشرالاسلامی، 1410ق.

 حلی، فخر المحققین، ایضاح الفوائد، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1378ق.

حلی محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر، (علامه حلی)، ارشاد الاذهان، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1410ق.

همو، تحریر الاحکام، قم، موسسه الامام صادق، 1420ق.

همو، مختلف الشیعه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1408ق.

 همو، تبصره المتعلمین، قم، موسسه النشرالاسلامی، 1427ق.

همو، تذکره الفقهاء، قم، آل البیت علیه السلام، 1425ق.

حلبی ابن زهره، حمزه بن علی، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، موسسه الامام صادق علیه السلام، 1417ق.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، حقوق تعهدات، انتشارات دانشگاه تهران، 1369ش.

همو، حقوق مدنی رهن و صلح، انتشارت گنج دانش، تهران، 1388ش.

خمینى، سید روح اللّه موسوى، زبدة الأحکام، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران، 1404ق.

همو، تحریر الوسیلة، ترجمه على اسلامى، 4جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1425ق.

شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ هشتم، تهران، انتشارات مجد، 1390ش.

 صیمری شیخ مفلح، غایه المرام، بیروت، المطبعه الهادی، 1420ق.

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، قم، موسسه انشر الاسلامی، 1429ق.

همو، النهایه، قم، موسسه قدس محمدی، 1403ق.

 همو، الخلاف، موسسه النشرالاسلامی، 1418ق.

طوسی ابن حمزه، الوسیله، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1427ق.

طبرسی، ابی علی  الفضل بن حسن، مجمع البیان، قم، انتشارت نوروحی، 1388ش.

طباطبایی، سید محمد علی، ریاض المسائل فی شرح المختصر النافع، قم، ال بیت، 1418ق.

عاملی جبعی، زین الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، چاپ ششم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1432ق.

همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلامی، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1425ق.

عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1417ق.

عاملی، سید جواد، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1421ق.

قاروبی تبریزی، شیخ حسن، النضید فی شرح الروضه البهیه، قم، انتشارات مهدیه، 1416ق.

کاتوزیان، ناصر، اموال و مالکیت، چاپ سی وسوم، تهران، انتشارات بنیاد حقوقی میزان،1390ش.

همو، حقوق مدنی، عقود اذنی-وثیقه‌های دین، تهران انتشارات بهشر، 1364ش.

کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، آل البیت علیهم السلام، 1414ق.

مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنکره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1373ش.

یزدی، سید محمد کاظم بن عبد العظیم، العروه الوثقی، تهران، حدیث دل، 1382ش.