واکاوی عقد رهن (از حیث لزوم و جواز) در فقه و قانون مدنی
الموضوعات :مهدی معظمی گودرزی 1 , مجید رضا شیخی نصرابادی 2
1 - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
2 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: رهن, قبض, عقد لازم, عقد جایز, عقود عین,
ملخص المقالة :
در قانون مدنی در ماده 787 آمده است عقد رهن نسبت به مرتهن جایز و نسبت به راهن لازم است ... علیرغم تصریح به نسبی بودن عقد رهن از لحاظ لزوم و جواز، قانون‌گذار معین نکرده است که آیا عقد رهن را بایست به مثابه ی عقدی جایز نگریست یا این‌که قواعد عقد لازم را بر آن لازم دانست؟ این مسأله خود چالشی اساسی در شناسایی آثار عقد رهن ایجاد کرده و موجب پرسش است که بر فرض حدوث عوارضی از جمله اسباب حجر، فوت و بیهوشی بر طرفین عقد رهن؛ احکام کدام نوع از عقود معتبر است؟ از سوی دیگر رهن عقدی عینی است که قبض در آن مؤثر است و بنابراین احکام قبل از قبض و بعد از قبض در لزوم و جواز آن متفاوت است. در این نوشتار به بررسی همه جانبه ی عقد رهن از دیدگاه این‌که آیا قواعد حاکم بر عقد رهن قواعد عقد جایز یا لازم است، پرداخته شده است؟ به طور کلی در این پژوهش با تکیه بر واکاوی حقوقی و فقهی مفاهیمی بسان قبض در رهن، به دنبال تنقیح ساختار و چهارچوب عقد رهن در مستندات حقوقی و تحلیل های فقیهان و رفع تعارض مواد قانونی چون مواد 787 ق. مدنی با ماده 788 همین قانون است.
امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، 1372ش.
انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، (دوره شش جلدی)، انتشارات الهادی، 1418ق.
اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، جامعه مدرسین، 1430ق.
بجنوردی، محمد حسن، قواعد الفقهیه، قم، انتشارات نشر الهادی، 1377ش.
بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناضره، بیروت، المطبعه الهادی، 1431ق.
حلی، ابن ادریس، ابوجعفرمحمد بن منصور، کتاب سرائر، قم، موسسه النشرالاسلامی، 1410ق.
حلی، فخر المحققین، ایضاح الفوائد، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1378ق.
حلی محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر، (علامه حلی)، ارشاد الاذهان، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1410ق.
همو، تحریر الاحکام، قم، موسسه الامام صادق، 1420ق.
همو، مختلف الشیعه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1408ق.
همو، تبصره المتعلمین، قم، موسسه النشرالاسلامی، 1427ق.
همو، تذکره الفقهاء، قم، آل البیت علیه السلام، 1425ق.
حلبی ابن زهره، حمزه بن علی، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، موسسه الامام صادق علیه السلام، 1417ق.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، حقوق تعهدات، انتشارات دانشگاه تهران، 1369ش.
همو، حقوق مدنی رهن و صلح، انتشارت گنج دانش، تهران، 1388ش.
خمینى، سید روح اللّه موسوى، زبدة الأحکام، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران، 1404ق.
همو، تحریر الوسیلة، ترجمه على اسلامى، 4جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1425ق.
شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ هشتم، تهران، انتشارات مجد، 1390ش.
صیمری شیخ مفلح، غایه المرام، بیروت، المطبعه الهادی، 1420ق.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، قم، موسسه انشر الاسلامی، 1429ق.
همو، النهایه، قم، موسسه قدس محمدی، 1403ق.
همو، الخلاف، موسسه النشرالاسلامی، 1418ق.
طوسی ابن حمزه، الوسیله، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1427ق.
طبرسی، ابی علی الفضل بن حسن، مجمع البیان، قم، انتشارت نوروحی، 1388ش.
طباطبایی، سید محمد علی، ریاض المسائل فی شرح المختصر النافع، قم، ال بیت، 1418ق.
عاملی جبعی، زین الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، چاپ ششم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1432ق.
همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلامی، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1425ق.
عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1417ق.
عاملی، سید جواد، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1421ق.
قاروبی تبریزی، شیخ حسن، النضید فی شرح الروضه البهیه، قم، انتشارات مهدیه، 1416ق.
کاتوزیان، ناصر، اموال و مالکیت، چاپ سی وسوم، تهران، انتشارات بنیاد حقوقی میزان،1390ش.
همو، حقوق مدنی، عقود اذنی-وثیقه‌های دین، تهران انتشارات بهشر، 1364ش.
کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، آل البیت علیهم السلام، 1414ق.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنکره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1373ش.
یزدی، سید محمد کاظم بن عبد العظیم، العروه الوثقی، تهران، حدیث دل، 1382ش.
_||_