بررسی توازن میان رویکردهای امنیت محوری و شهروند محوری در دادرسی هایِ دادگاه های انقلاب و ویژۀ روحانیت

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

حامد مهتابی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.)
اکبر وروایی ² (استاد تمام، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.)
مسعود قاسمی ³ (استادیار، گروه حقوق، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/08/14 تاریخ پذیرش : 1401/09/16 تاریخ انتشار : 1403/06/27

کلید واژه: شهروند محوری, دادرسی افتراقی, رویکرد امنیت محوری, دادگاه انقلاب, توازن,

چکیده مقاله :

آیین دادرسی کیفری، نقطه برخورد حقوق افراد با جامعه است که هر دو اهمّیّت دارند و باید محفوظ بمانند. در حقوق کیفری، بر مراحل اجرای عدالت کیفری و وظایف مقاماتی که این امر را انجام می دهند و رعایت حقوق متهم، بزه‌دیده و جامعه، اصول و قواعدی حاکم است که آن را آیین دادرسی کیفری می‌نامند. در این میان، قانون‌گذار در قلمرو حقوق کیفری شکلی، بنا به ملاحظاتی در رابطه با برخی جرایم و افراد، آیین دادرسی ویژه‌ای به کار برده که به آن اصطلاحاً آیین دادرسی افتراقی گفته می‌شود. در این نوع از دادرسی‌ها که خاستگاه اصلی آن در محاکم اختصاصی جریان می‌یابد، غالباً با اتخاذ دو رویکرد امنیت‌محوری و شهروندمحوری مواجه هستیم و از آنجایی که رسیدگی در این محاکم در نگاه اول به خودیِ خود، شائبۀ عدم رعایت تضمینات دادرسی را به ذهن متبادر می سازد؛ تعیین وضعیت و میزان پایبندی به اصول شناخته شدۀ دادرسی عادلانه و منصفانه، مانند فرض بی‌گناهی متهمین، علنی بودن دادرسی‌ها، حقّ داشتن وکیل، رسیدگی در مهلت معقول، حق تجدیدنظرخواهی و غیره، به عنوان مؤلفه‌های رویکرد شهروندمحوری، امری مهم و اجتناب ناپذیر است؛ لذا با توجه به اهمّیّت و نقش مهم وجود توازن میان این دو رویکرد و اجتناب از اتخاذ رویکرد صِرف امنیت‌محوری که امکان بی‌طرفیِ دستگاه قضایی و تضییع حقوق دفاعی متهمین را در پی دارد؛ برآنیم ضمن بیان محدودیت‌های وارد شده بر اصول شناخته شده و تضمین کننده حقوق دفاعی متهمین، تا حدِّ امکان، ساز و کارهای ایجاد توازن در جریان دادرسی‌های افتراقی در نظام حقوق کیفری ایران را ارائه دهیم.

چکیده انگلیسی:

Criminal procedure is the meeting point between the rights of individuals and society, both of which are important and must be protected. In criminal law, there are principles and rules governing the stages of criminal justice implementation and the duties of the officials who do this, and respecting the rights of the accused, the victim, and society, which are called criminal procedure. In the meantime, the legislator has used a special procedure in the field of criminal law based on considerations regarding some crimes and individuals, which is called differential procedure. In this type of proceedings, the main origin of which takes place in special courts, we are often faced with the adoption of two security-oriented and citizen-oriented approaches, and since the proceedings in these courts, at first glance, the suspicion of non-compliance with guarantees It brings to mind the proceedings; Determining the status and degree of adherence to the well-known principles of fair and just proceedings, such as the presumption of innocence of the accused, the public nature of the proceedings, the right to have a lawyer, hearing within a reasonable time, the right to appeal, etc., as components of a citizen-centered approach, is essential. It is important and inevitable; Therefore, considering the importance and important role of having a balance between these two approaches and avoiding the adoption of a purely security-oriented approach, which leads to the possibility of neutrality of the judicial system and violation of the defense rights of the accused; In addition to stating the limitations imposed on the well-known principles and guaranteeing the defendants' defense rights, we would like to present, as far as possible, the mechanisms to create balance in the course of differential proceedings in Iran's criminal justice system.

منابع و مأخذ:

1- آخوندی، محمود؛ 1394، شناسایی آیین دادرسی کیفری؛ جلد هفتم؛ تهران؛ دوراندیشان.
2- آشوری، داریوش؛ 1382، دانشنامه سیاسی؛ چاپ نهم، تهران: انتشارات مروارید.
3- آنسل، مارک؛ 1395، دفاع اجتماعی؛ برگردان محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرندآبادی؛ تهران: گنج دانش.
4- ابراهیمی ورکیانی، فاطمه؛ 1389، حق دادرسی منصفانه کودکان در تعارض با قانون؛ نشر جاودانه جنگل.
5- الهام، غلام حسین؛ 1389، حقوق جزای نظامی؛ چاپ اول، تهران: نشر دادگستر.
6- پاک نیت، مصطفی؛ 1396، افتراقی شدن دادرسی کیفری؛ چاپ اول، تهران: نشر میزان.
7- پرادل، ژان؛ 1392، تاریخ اندیشه های کیفری؛ ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی؛ چاپ هفتم؛ تهران: انتشارات میزان.
8- جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ 1384، ترمینولوژی حقوق؛ تهران: نشر گنج دانش.
9- جوانمرد، بهروز؛ 1388، تسامح صفر: سیاست کیفری سخت گیرانه؛ تهران: نشر میزان.
10- ........................؛ 1396، دادرسی های اختصاصی کیفری؛ چاپ اول، تهران: انتشارات جاودانه.
11- جهانی پور، محمدعلی؛ 1397، دادرسی کیفری اختصاصی" اطفال و نوجوانان بزهکار"؛ تهران: نشر شهر دانش.
12- خالقی، علی؛ 1393، آیین دادرسی کیفری؛ تهران: انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش های حقوق شهر دانش.
13- .........................؛ 1396، نکته ها در قانون آئین دادرسی کیفری؛ چاپ نهم، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های حقوق شهر دانش.
14- .........................؛ آیین دادرسی کیفری؛ 1396، جلد دوم؛ چاپ سی و پنجم، تهران: نشر شهر دانش.
15- ..........................؛ 1388، جُستارهایی از حقوق جزای بین الملل؛ چاپ اول، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش.
16- خزانی، منوچهر؛ 1377، فرایند کیفری( مجموعه مقالات )، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
17- خواجه نوری، یاسمن؛ 1392، جلوه های دادرسی عادلانه در حقوق کیفری کودکان در تازه های علوم جنایی زیر نظر علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: نشر میزان.
18- دانش، تاج زمان؛ 1378، دادرسی اطفال بزهکار در حقوق تطبیقی؛ تهران: نشر میزان.
19- دریاباری، سیدمحمد زمان؛ 1383، دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مقالات:
20- احمدزاده، سیدمصطفی، 1384، حقوق شهروندی، مجلۀ اندیشه، سال یازدهم، شماره ششم.
21- رحمت¬اللهی، حسین، و همکاران، 1394، امنیت سیاسی افراد و مرجع آن در فقه امامیه، فصلنامه حقوق اسلامی، دورۀ 12، شمارۀ 44، صص113-152.
22- محمدی، فاطمه، ملکی، محمدامین، 1394، دیدگاه فقه و حقوق اسلام به مقوله امنیت، همایش ملی سبک زندگی، نظم و امنیت،زنجان،https://civilica.com