شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر در رقابت‌پذیری بر رشد و توسعه بازار صادراتی به کمک تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی

محورهای موضوعی : مدیریت بازاریابی

سمیه حضوری ¹ , محمد علی عبدالوند ²

1 - دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت بازرگانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1397/12/14 تاریخ پذیرش : 1398/02/29 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: رقابت‌پذیری, صادرات, رشد بازار صادراتی, بازارهای هدف صادرکنندگان,

چکیده مقاله :

هدف اصلی این پژوهش ارزیابی عوامل مؤثر در رقابت‌پذیری بر رشد و توسعه بازار صادراتی در شرکت‌های بازرگانی و صادرات می‌باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی، پیمایشی و همبستگی می‌باشد. جامعه آماری این تحقیق که با استفاده از فرمولQ تعداد نمونه230 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی در نظر گرفته شد. برای تعیین پایایی پرسشنامه ضریب آلفای کرونباخ برابر 86/0 محاسبه گردید که حاکی از پایایی در سطح عالی می‌باشد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کلموگروف- اسمیرنوف، آزمون اسپیرمن و آزمون T به کمک نرم افزارSpss و سایر آزمون‌های مربوطه که به طور مفصل در این پژوهش شرح داده شده است،تجزیه و تحلیل گردید تا هر یک از مؤلفه‌های تأثیرگذار و زیر مؤلفه‌ها مشخص گردد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که این پژوهش شامل 4 مؤلفه اصلی عوامل محیطی (با 3 سوال)، عامل درون‌سازمانی (با 7 سوال)، عامل رویکرد مبتنی بر منابع (با 4 سوال)، عامل ظرفیت‌های تولیدی (با 3 سوال) و در مجموع 17 زیرمعیار بود. با به کارگیری روش تاپسیس فازی و طراحی پرسشنامه مخصوص به آن، عوامل مؤثر رقابت‌پذیری بر رشد و توسعه بازار صادراتی صنایع غذایی رتبه بندی و اولویت‌بندی شدند که در نهایت، از میان 17 زیرمعیار موجود مشتری گرایی، گرایش‌های مصرف‌کنندگان،توانایی بنگاه در بازاریابی محصولات وقدرت رقابت‌پذیری بالاترین رتبه‌ها را به خود اختصاص دادند.

چکیده انگلیسی:

The main objective of this research is to evaluate the factors affecting competitiveness on the growth and development of the export market in the commercial and export companies. The method used in this research is applied in terms of purpose and descriptive, survey and correlation nature. The statistical population of this research was Q (230), using random sampling method. To determine the reliability of the questionnaire, the Cronbach's alpha coefficient was 0.86, which indicates a high level of reliability. To analyze the data, Kolmogorov-Smirnov tests, Spearman test and T-test using Spss software and other relevant tests, which are described in detail in this study, were analyzed to identify each of the components and sub-components To make The results indicate that this research consists of 4 main components of environmental factors (with 3 questions), internal agent (with 7 questions), resource-based approach (with 4 questions), factor of production capacity (with 3 questions) And a total of 17 sub-criteria. By using the fuzzy tops is method and designing a specific questionnaire, effective factors of competitiveness on the growth and development of the export market of food industry were ranked and prioritized. Finally, among the 17 existing subsets of "customer orientation", "consumer trends", "ability Firm in Product Marketing "and" Competitive Power "ranked highest.

متن کامل:



شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر  در رقابت پذیری بر رشد و توسعه بازارصادراتی به

کمک تکنیک های تصمیم گیری چندمعیاره فازی

 

*محمد علی عبدالوند

** سمیه حضوری

چکیده

هدف اصلی این پژوهش ارزیابی عوامل موثر  در رقابت پذیری بر رشد و توسعه بازارصادراتی در شرکت های بازرگانی و صادرات می باشد . روش مورد استفاده در این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی ، پیمایشی و همبستگی می باشد . جامعه آماری این تحقیق که با استفاده از فرمول Q  تعداد نمونه230نفر  به روش نمونه گیری تصادفی در نظر گرفته شد . برای تعیین پایایی پرسشنامه ضریب آلفای کرونباخ برابر 86/0 محاسبه گردید که حاکی از پایایی در سطح عالی می باشد . جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های کلموگروف- اسمیرنوف ، آزمون اسپیرمن و آزمون T به کمک نرم افزارSpss  و سایر آزمون های مربوطه که به طور مفصل در این پژوهش شرح داده شده است ،تجزیه و تحلیل گردید تا هر یک از مولفه ها ی تاثیر گذار و زیر مولفه ها  مشخص گردد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که این پژوهش شامل 4 مولفه اصلی عوامل محیطی (با 3 سوال)، عامل درون سازمانی(با 7 سوال)، عامل رویکرد مبتنی بر منابع (با 4 سوال)، عامل ظرفیت های تولیدی(با 3 سوال) و در مجموع 17 زيرمعيار بود . با به كارگيري روش تاپسيس فازی و طراحی پرسشنامه مخصوص به آن ، عوامل مؤثر رقابت پذيري بر رشد و توسعه بازار صادراتی صنایع غذایی  رتبه بندی و اولويت بندي شدند كه درنهايت، از ميان 17 زيرمعيار موجود « مشتري گرایی »،  « گرایشهای مصرف کنندگان »،« توانایی بنگاه در بازاريابي محصولات » و« قدرت رقابت پذیری» بالاترين رتبه ها را به خود اختصاص دادند.

 

واژگان کلیدی : رقابت پذیری، رشد بازار صادراتی ، بازارهای هدف صادرکنندگان، صادرات 

 

*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد علوم و تحقیقات ، تهران ، ایران.

**دانش آموخته دکتری مدیریت بازرگانی ( گرایش بازاریابی ). دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد علوم و تحقیقات ، تهران ، ایران.

نویسنده مسئول یا طرف مکاتبه : سمیه حضوری

 

 

مقدمه:

در حال حاضر رقابت پذيري يك موضوع محوري در سطح دنيا است و از آن به عنوان وسيله اي جهت دست يابي به رشد اقتصادي مطلوب و توسعة پايدار ياد مي شود.از جمله مشكلات مهم امروز صنعت كشور عدم رقابت پذيري مي باشد . يكي از اركان اين مشكل عدم وجود يك رويكرد مشخص به منظور افزايش رقابت پذيري است . همچنين ارتباط مستقيمي بين افزايش توان رقابتي يا رقابت پذيري يك كشور و توان رقابتي بنگاه ها وجود دارد .

 تغييرات ايجاد شده در فرآيند جهاني شدن بدان معني است كه ملت ها ديگر قادر نيستند فقط از طريق توليد كالا و خدمات براي بازارهاي داخلي به رشد مناسب دست يابند .موضوع صادرات یکی از عوامل مهم و استراتژیک در اقتصاد هر کشور است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و موضوع صادرات در آن از اهمیت راهبردی برخوردار است. گسترش روابط تجاري و افزايش صادرات غيرنفتي، براي اقتصاد مبتني بر نفت ايران ضرورتي اجتناب ناپذير است. امروزه اهميت توسعه صادرات در شرايط نوظهور جهاني شدن اقتصاد و از بين رفتن مرزهاي تجاري كشورها كه به شدت در حال شكل گيري است و در آينده اي نه چندان دور كشورها به سختي قادر خواهند بود خود را از اين جريان كنار نگهدارند و در حاشيه تنها نظاره گر تحولات جهاني باشند دوچندان مي شود . شناخت دقيق فرآيند جهاني شدن و بررسي دقيق اين روند در كشورهاي متفاوت به ويژه كشورهاي در حال توسعه اي كه وارد اين صحنه شده اند ، ضروري است. با ايجاد بستر مناسب مي توان از امكان ادغام در بازارهاي جهاني و بهره برداري از منابع آن در جهت تامين نيازهاي ملي بهره جست. (داگلاس و رتوندو¹  (2013,

 

چهارچوب نظری و فرضیه های پژوهش:

در دنیای امروزه اکثر سازمان­ها دریافته­اند که صرفاً با تکیه بر اهرم­های رقابتی سنتی مانند افزایش کیفیت، کاهش هزینه و تمایز در ارائه محصولات و خدمات، کافی نیست و مفاهیمی همچون سرعت و انعطاف­پذیری در رقابت نمود پیدا کرده­اند و گرایش به سمت ارائه محصولات و خدمات جدید به بازار، دلیل موجه این تغییر نگرش است (اخباری، 1386).

در اقتصاد جهانی، رقابت­پذیر بودن به معنای امکان بدست آوردن موقعیت مناسب و پایدار در بازارهای بین­المللی است. از نظر سازمان همکاری اقتصادی و توسعه²، توانایی یک کشور در تولید کالاها و خدمات برای ارائه در بازارهای بین­المللی از مهمترین ابعاد رقابت­پذیری است (کریمی هسنیجه، 1386).          

برخی رقابت­پذیری را یک پدیده کلان اقتصادی معرفی می کنند. دیدگاهی دیگر، رقابت­پذیری را محصول وفور نیروی کار و ارزان بودن دستمزدها در کشور می­داند . 

اخیراً بسیاری از دیدگاه­ها، رقابت­پذیری را به شدت تحت تاثیر سیاست­های دولت می­دانند. همچنین برخی دیگر، رقابت­پذیری را توانایی وادار کردن مشتری به انتخاب پیشنهادهای سازمان در مقابل رقبا تعریف کرده­اند. با بررسی همه تعاریف فوق، مشخص می­شود که هر یک از آنها به بیان یکی از ابعاد موثر بر رقابت­پذیری کشورها در صنعتی خاص می­پردازد.

همچنین با توجه به تغییراتی که در محیط اقتصادی بین­المللی رخ داده است، هیچ یک از این تئوری­ها برای بیان علت تجارت کشورها و دلیل موفقیت کشوری در صنعت خاص و توانایی یک کشور در حفظ موقعیت رقابتی در بلندمدت کافی نبوده و نیاز به ارائه نظریه­ای است که بتواند ورای مزیت نسبی، به بیان دلایل رقابت­پذیری یک صنعت در جهت توسعه سهم بازار در سطح جهان بپردازد (صفری و اصغری زاده، 1387).

سازمان­ها برای اداره کسب و کار خود به اطلاعات درباره محیط نیاز دارند. گاهی سازمان­ها به جای آنکه به اطلاعات کلی توجه کنند، تنها به نوسانات جزیی محیط می­پردازند و تنها به اطلاعات در دسترس اکتفا می­کنند.

در شرکت بهنوش ایران (صنایع نوشیدنی و غذایی )، باور مدیران بر اين است كه رقابت و كسب مزاياي رقابتي در عرصه تجارت جهاني و توسعه سهم بازار شرکت با داشتن خط مشي و استراتژي مدون، ممكن و دست­يافتني­تر بوده و توجه به ابعاد مختلف رقابت­پذیری و تلاش در راستای ارضای این ابعاد، می­تواند توان رقابتی بالایی برای این سازمان فراهم نموده و رقبا را تا حد بالایی از عرصه رقابت خارج کرده و سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهد.اين شركت عليرغم داشتن  نرخ فروش زياد در كشور، هنوز به دلايلي از قبيل عدم بازاريابيهاي مناسب، عدم استفاده از فنون نوين تجارت بين الملل، ضعف در ايجاد پايگاه داده مشتري براي شناسايي مشتريان هدف و نيازهايشان و در نهايت توليد مطابق با سلايق و نيازهايشان، آنطور كه بايد و شايد سهم مناسبي از صادرات به بازارهاي جهاني نداشته است.

داشتن ديد سنتي و توجه به منابع ورودي سازمان از جمله كيفيت بالاي محصولات و هزينه تمام شده پايين، مديران اين سازمان را از توجه به ساير جوانب غافل ساخته است وعليرغم فرصت هاي بيشماري كه در مناطق مختلف جغرافيايي براي استفاده از اين محصول وجود دارد، ميزان صادرات اين سازمان به بازارهاي بين المللي همچنان بسيار اندك بوده كه جاي بسي تاسف است.

بسیاري از صاحب نظران اقتصادي بر این باورند که رشد و توسعه اقتصادي کشورها در گرو رشد و توسعه بخش صادرات می باشد و با پذیرش این قضیه می توان اظهار داشت که توسعه صادرات از یک سو نیازمند سرمایه گذاري به منظور رشد و گوناگونی تولیدات داخلی و از دیگر سو شناسایی بازارهاي جدید و ورود موفق به آنهاست. در هر دوي این زمینه ها، امنیت و اعتماد صادرکننده و اعطاي تسهیلات، تأمین و تضمین سرمایه گذاري ها و کالاهاي صادراتی در برابر خطرهاي موجود، شرط اساسی جذب منابع و بازده مطلوب آنهاست. همکاري بانک ها، مؤسسات اعتباري، شرکت هاي بیمه و سازمان هاي ضمانت صادرات در ایجاد جو اطمینان و اعتماد و به وجود آوردن فضایی که در متن آن فعالیت هاي اقتصادي، صنعتی، تولیدي و بازرگانی با امنیت و آرامش صورت پذیرد، نقش اساسی و کلیدي دارد. (میرمحمدي،1365)

از سویی دیگر، بودجه سازمان جهت ایجاد زیرساخت­هایی برای پیاده­سازی سیستم­های فناوری اطلاعات، فناوری­های نوین بازاریابی و به کارگیری نیروی کار متخصص و مجرب بسیار اندک بوده و درنتیجه مدیران را مجاب به شناسایی مهمترین اجزای رقابت­پذیری در این سازمان ساخته است.از ديگر موارد، ورود رقباي بسيار زياد خارجي و داخلي به اين بازار است كه موقعيت اين شركت را به شدت به خطر  مي اندازد ازاينرو حفظ بازار يكي ديگر از دغدغه هاي مديران است.

        موضوع رقابت پذیری یکی از مسایل اساسی است که برای ارزیابی آن معیارهای مختلفی وجود دارد رقابت پذیری می تواند به سیاست گذاران کمک کند تا وضعیت تجارت خارجی کشور را ارزیابی کنند، همچنین رقابت پذیری یک موضوع مهم و محوری است که از آن به عنوان ابزاری برای رسیدن به رشد مطلوب اقتصادی و توسعه پایدار یاد می شود. شناخت فضای نوین اقتصاد جهانی به منظور به دست آوردن موقعیت مناسب در نظام جدید تولید بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امروزه با گسترش بازارها و اهمیت یافتن رقابت پذیری در تجارت بین المللی، کشورهای جهان نیازمند درک صحیح از جایگاه نسبی خود در مقایسه با سایر کشورها هستند تا از طریق آن بتوانند سیاست های اقتصادی و به ویژه صنعتی خود را منطبق با موقعیت نسبی خود و براساس رویکردهای نوین اقتصاد جهانی، اتخاذ کنند. شناخت این مساله به آن ها کمک خواهد کرد تا توانمندی های خود را در جهت بهبود عملکردشان، ارتقا بخشند. تحولات سریع اقتصاد جهانی و بخش صنعت کشورها بر لزوم شناسایی جایگیری های نوین کشورها در رقابت پذیری بین المللی می افزاید. به دلیل گسترش تجارت جهانی، تغییرات سریع در الگوهای مصرف و تقاضا، انقلاب در فن آوری اطلاعات همچنین افزایش در تعداد و کیفیت رقبای داخلی و بین المللی در دو دهه اخیر مفهوم رقابت پذیری از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است.  

همچنين رقابت پذيري به عنوان يك مفهوم چند بعدي، بااستفاده از متغيرهايي همچون درجه انطباق پذيري سازمان با تغييرات محيط كسب و كار، مزيت رقابتي وشاخص هاي عملكرد مورد سنجش و ارزيابي قرار مي گيرد(آقازاده و اسفيداني،1388).

 بدين مفهوم كه، هر شركتي بتواند به بهترين شكل ممكن، منابع در دسترس اعم از سرمايه، نيروي كار و فناوري را تلفيق نموده و محصولاتي مشتري پسند و يا خدماتي مناسب را به بازار عرضه نمايد،از موفقيت بيشتري در فضاي رقابتي برخوردار خواهد بود(عباسي و رحيمي كلور،1388)

در يك اقتصاد جهاني شده، رقابت پذير بودن به معناي امكان به دست آوردن موقعيت مناسب و پايدار در بازارهاي  بين المللي است  در عصر گسترش روزافزون جهاني شدن، رقابت پذيري موضوعي مهم در بين سياست گذاران سطوح مختلف (کشور، صنعت و شرکت ) در بخش هاي مختلف دنيا تلقي مي شود(شورچلو۲۰۰۲،  )

يكي از مشكلات صنعت امروز كشور، عدم وجود يك رويكرد مشخص به منظور افزايش رقابت پذيري است.رقابت پذيري معياري كليدي براي ارزيابي درجه موفقيت كشورها، صنايع و بنگاهها در ميدانهاي رقابتي سياسي، اقتصادي و تجاري به حساب مي آيد؛ بدين معني كه هر كشور، صنعت يا بنگاهي كه از توان رقابتي بالايي در بازارهاي رقابتي برخوردار باشد، ميتوان گفت كه از رقابت پذيري بالاتري برخوردار مي باشد.

اقتصاد ايران در شرايطي است كه از يك طرف جهت آزادسازي تجاري تحت فشار شديد بين المللي است و از طرف ديگر به منظور توسعه پايدار، ناگزير از توسعه قابل ملاحظه صادرات غيرنفتي و افزايش سهم آن در كل صادرات كشور است. با وجود منابع و ظرفيتها و استعدادهاي زياد، به نظر مي رسد بنگاههاي ايران به واسطه حمايت، هدايت و مديريت مناسب، مي توانند به درجه قابل قبولي از رقابت پذيري در عرصه بازارهاي جهاني دست يافته و منشأ اثرات قابل توجهي در بهبود شرايط اقتصادي ايران شوند.

با عنايت به اينكه يكي از ويژگيهاي بنگاه هاي مؤفق، برخورداري از قدرت رقابت پذيري است و در عين حال ويژگي بارز بنگاه هاي ناموفق، عدم برخورداري از اين قدرت است. از دلايل مهم ناكامي شركتهاي توليدي و خدماتي ايران در بازارهاي بين المللي، ميتوان به عدم رقابت پذيري آنها در بازارهاي هدف جهاني اشاره نمود. چنانچه بتوان ريشه هاي عدم رقابت پذيري و عوامل تشكيل دهنده و مؤثر بر رقابت پذيري اين شركتها را شناسايي نمود، مي توان راهكارهايي را جهت افزايش قدرت رقابت پذيري در شركتهاي فعال در فضاي كسب و كار كشور پيشنهاد کرد.

به عقیده پورتر³ ( 1998 )، هزینه پایین و تمایز محصول، دو شیوه راهبردی اساسی رقابت پذیری است. هزینه پایین به معنای توانایی بنگاه برای طراحی، تولید و فروش تولیدات قابل رقابت با کارایی بیشتر نسبت به رقبا است. تمایز به این معناست که کالا یا خدمات از جنبه ای خاص )کیفیت تولید( به نظر مصرف کننده متفاوت برسد.

 

 

H1 : عوامل محیطی بر رشد و توسعه بازار صادراتی تاثیر دارد .

عوامل محیطی 

عامل محيطي به عنوان پارامتر تاثيرگذار بر رقابت پذيري،در حوزه هاي مختلف اقتصادي - سياسي حضوري فعال داشته و در ابعاد مختلف كلان بين الملل، ملي و خرد قابل طرح و بررسي است كه در اين ميان، عوامل محيطي كلان )اساسا به مجموعه عواملي كه بر بنگاه تاثير گذاشته و از حيطه كنترل آن خارج مي باشند (مانند عوامل سياسي،اقتصادي و... اشاره دارد. عوامل محيطي ملي، اهداف فوق را در ابعادي كوچكتر و در سطح ملي تعقيب و دنبال مي كند. عوامل محيطي خرد به محيط نزديك به سازمان ودر واقع بازار مي پردازد و در عين حال، عوامل تشكيل دهنده آن از ارتباط تنگاتنگ با بنگاه و فعاليتهايش برخوردار است نظير پوياييهاي مربوط به بازار، فناوري،مشتري، رقابت و نهايتا پوياييهاي مربوط به خود بنگاه (گوران و همكاران ⁴،2011).

بر اين اساس، محيط كلان- بين الملل نقش زيرساخت را براي محيط ملي ايفا مي كند و چنانچه تحولات به وجود آمده در حوزه سياسي، اقتصادي، اجتماعي و تكنولوژيكي بين الملل بتواند آثار مثبتي در حوزه هاي چهارگانه داخلي بر جاي بگذارد در اين شرايط محيط ملي نيز مي تواند منجر به ايجاد پويايي در حوزه هاي بازار، فناوري، مشتري ورقبا شده و پويايي خود بنگاه را نيز به ارمغان بياورد درغير اين صورت چنان چه تغييرات محيط كلان- بين الملل به گونه اي رقم بخورد كه همخواني لازم را با محيط ملي نداشته باشد با فرض ثبات در وضعيت محيط ملي امكان ايجاد مزيت رقابتي آن هم از نوع پايدار وجود نخواهد داشت و اين امر در ميان مدت آثار سويي بر پوياييهاي محيط خرد بر جاي خواهد گذاشت (مقفیرا یوتامی و همکاران 2014)⁵

2H : عوامل درون سازماني بر رشد و توسعه بازار صادراتی تاثیر دارد .

عوامل درون سازماني

به عوامل قابل كنترل داخل يك سازمان يا بنگاه اقتصادي اطلاق مي شود كه خود متشكل از سه عامل كليدي نگرش مبتني بر منابع، نگرش مبتني بر بازار و نگرش مبتني بر دانش مي باشد .از عوامل درون سازماني موثر در فضاي رقابتي مي توان به مواردي همچون ساختار سازماني، استراتژي، سيستم، سبك مديريت، كاركنان و نيز فرهنگ اشاره نمود.(بالکایت و توارناویسین2010⁶)

:H3 عوامل رويكرد مبتني بر منابع بر رشد و توسعه بازار صادراتی تاثیر دارد .

رويكرد مبتني بر منابع

يكي از رويكردهاي مرتبط با رقابت پذيري، رويكرد مبتني بر قابليت يا منابع است كه اساسا بر نقش عوامل داخلي سازمانها در تاثيرگذاري بر توان رقابتي آنها تاكيد دارداين ديدگاه عملكرد سازماني وموقعيت بازار را تابعي از ويژگيهاي سازماني دانسته ورابطه بين مشخصه هاي سازماني و نتايج عملكردي را بررسي مي كند (گرانت)بر پايه اين ديدگاه،منابع سازمان شامل همه داراييها، قابليتها، فرآيندهاي سازماني، مشخصه ها و ويژگيهاي سازمان، اطلاعات ودانش تحت كنترل مجموعه است كه سازمان را قادر به تدوين و اجراي استراتژيهايي براي بهبود كارايي واثربخشي و در يك كلام  بهره وري مي كند(بارتلت و قوشال1989⁷ ) 

به طور کلی رقابت پذیری را می توان قابلیت یک بنگاه یا صنعت خاص برای افزایش سهم از بازار بیان کرد. رقابت پذيري يك اقتصاد به رقابت پذيري شركتهاي داخل آن بستگي دارد. با اين حال رقابت پذيري اقتصاد ملي چيزي فراتر از جمع ساده يا ميانگين رقابت پذيري شركتهاي آن مي باشد.

H4 :عامل ظرفیت های تولیدی بر رشد و توسعه بازار صادراتی تاثیر دارد .

ظرفیت هاي تولیدي

معمولاً میزان تولید در هر کشوري بر مبناي تقاضا شکل می گیرد و تقاضا ممکن است ناشی از عوامل داخلی یا خارجی یا ترکیبی از آن دو باشد. فقدان عوامل خارجی تقاضا در یک اقتصاد بسته سبب خواهد شد که تولید تنها بر مبناي عوامل داخلی تقاضا شکل گرفته و بنابراین علی رغم امکان وجود ظرفیت تولیدي میزان عرضه در حدود میزان تقاضاي داخلی متعادل شود. اما چنانچه از طریق توسعه و گسترش صادرات، تقاضاي خارجی نیز ایجاد گردد، طبیعی است که می توان فعالیت هاي بلا استفاده را نیز به کار گرفت و اقدام به تأمین تقاضاي بازارهاي صادراتی نمود. حتی در صورت فقدان ظرفیت هاي بلا استفاده براي پاسخ گویی به تقاضاي خارجی می توان از طریق سرمایه گذارهاي تولیدي جدید به توسعه و گسترش ظرفیت هاي تولیدي در صنایع و بخش هاي صادراتی پرداخت. بنابراین، می توان اظهار داشت که بین توسعه و گسترش بازارهای صادرکنندگان و استفاده از ظرفیت هاي تولیدي و سرمایه گذاري هاي تولیدي یک رابطه مستقیم و متقابل وجود دارد ( نقی زاده ثقفی:1391)

روش شناسی پژوهش

اين تحقيق از نظر هدف «كاربردي» و از نظر روش گردآوری داده­ها «توصيفي- پیمایشي» است. جامعه آماري تحقيق در مرحله اول كه به دنبال یافتن متغیرهای پيشنهادي است، متشکل از 10 نفر از گروه هاي خبره زير  مي باشد: اساتيد آشنا با مفهوم رقابت پذيري، پژوهشگران آشنا با حوزه رقابت پذيري، مديران، معاونين و كارشناسان خبره شركت های بازرگانی و بازاریابی، افراد مطلع در حوزه رقابت پذیری و توسعه سهم بازار و مشتريان اصلي شرکت بهنوش ایران.

جامعه آماری پژوهش حاضر در مرحله دوم، مشتمل بر 923 نفر از کارمندان سطوح مختلف شرکت صنایع نوشیدنی ایران استفاده گردید .با استفاده از فرمول نمونه­گیری 5Q<Q<15Q ، تعداد نمونه 230 نفر بدست آمد.ابزار گردآوری داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه استاندارد بود که اعتبار و روایی آن مورد بررسی قرار گرفت . برای روش آمار این تحقیق از دو روش توصیفی و استنباطی استفاده شده است. در روش توصیفی به توصیف جامعه آماری به کمک آماره یا آمار توصیفی پرداخته می شود و در روش استنباطی برای تعیین مولفه ها از طریق تحلیل عامل اکتشافی به کمک نرم افزارSPSS استفاده خواهد شد که همانطور که می دانیم در تحليل اکتشافي پژوهشگر به دنبال بررسي داده‌هاي تجربي به منظور کشف و شناسايي شاخص ها و نيز روابط بين آنهاست. برای یافتن تاثیر متغیرها بر رشد و  توسعه بازار صادراتی و  همچنین براى مقايسه و تشخيص تفاوت و رابطه علّى پس از تدوین پرسشنامه دوم از روش آزمون T استفاده می شودکه و جهت بررسی معنادار‍ بودن رابطه بین متغیرهای مستقل (مولفه های رقابت پذیری) و ابعاد آن با متغیر وابسته (رشد و توسعه بازار صادراتی ) از آزمون همبستگی  اسپیرمن استفاده می شود و همچنین از آنجا که در دنياي واقعي به دليل وجود اطلاعات ناقص يا اطلاعات غير قابل دسترس، داده ها معمولاً به صورت قطعي نيستند؛ بلكه اغلب به صورت فازي اند . بنابراين سعي شده است برای رتبه بندی مولفه ها از روش تاپسيس با داده هاي فازي، پس از طراحی پرسشنامه مخصوص به تاپسیس فازی و کامل گشتن آن توسط جامعه خبرگان استفاده شود. 

 

 

تجزیه و تحلیل داده ها وارائه نتایج 

در این قسمت با توجه به داده های گردآوری شده ، به بررسی فرضیات پژوهش پرداخته ، درصدد دستیابی به اهداف تحقیق می باشیم . در این پژوهش ، مي­شود75% (180 نفر)   پاسخ دهندگان مذکر ،21%(50 نفر)     مونث می باشند . از طرفی اکثریت پاسخ دهندگان دارای تحصیلات دانشگاهی یا بالاتر هستند . :

از مجموع 230 نفر افراد با تحصیلات دیپلم 8% (19 نفر ) ، فوق دیپلم 16%(37 نفر)، لیسانس52% (117نفر)،فوق لیسانس 23%(54 نفر) و1%(3 نفر) دارای مدرک دکتری هستند.

اکثریت پاسخ دهندگان دارای سابقه کاری 5 الی 10 سال با 54% بودند . 34% با سابقه 10 الی 15 سال و 12% با سابقه بالای 15 سال تجربه کاری بودند .

تجزیه و تحلیل متغیر ها

ابتدا توسط  آزمون کولموگروف-اسمیرنف نرمال بودن توزیع داده­ها  بررسی گردید و پس از انجام آزمون كولموگروف – اسميرنوف و  بررسی نرمال بودن توزیع داده­ها و آزمون تی به دلیل رتبه ای بودن داده ها جهت بررسی معنادار‍ بودن رابطه بین متغیرهای مستقل (مولفه های رقابت پذیری) و ابعاد آن با متغیر وابسته (توسعه سهم بازار) از آزمون همبستگی  اسپیرمن استفاده شده است به منظور تحليل داده‌های تحقيق از تحلیل‌های گوناگوني استفاده گرديده است. با استفاده از آزمون KMO مناسب بودن حجم نمونه برای تحلیل عاملی استفاده گردیددر این تحقیق پس از جمع آوری و تجزیه و تحلیل پاسخ خبرگان جهت رد یا پذیرش متغیرهای اولیه پژوهش ، متغیرهایی که 9 نفر به بالا آن را  پذیرش کرده بودند، انتخاب و نهایتاً  ً 23 سئوال طراحی شده بود و سپس سوالات 2، 4 ،7و 12 به دلیل عدم تناسب جایگاه آنها در ساختار عاملی بدست آمده و همچنین به دلیل کم بودن بارهای عاملی از روند تحلیل حذف گردیده اند و دوباره آزمون انجام شد. سپس به استخراج عوامل   پرداخته شد . در اين مرحله نتايج حاصل از تحليل عاملي مورد بررسي قرار مي‌گيرند. به طور کلي براي پرسشنامه تحقيق حاضر ماتريس چرخش يافته با استفاده از روش چرخش واريماکس حاصل شده که این چهار عامل به " عوامل محیطی  ، عامل درون سازمانی ، رویکرد مبتنی بر منابع   ، ظرفیت های تولیدی " دسته بندی گردید. 

 

جدول 1: واریماکس با نرمال سازی

	Component
	عوامل محیطی	عامل درون سازمانی	رویکرد مبتنی بر منابع	ظرفیت های تولیدی
VAR00001	.657	.320		-.383
VAR00002	.673			.230
VAR00003	.626			.156
VAR00004	.090	.745
VAR00005	.424	.759
VAR00006	.274	.645
VAR0007		.761
VAR0008		.635	.582
VAR0009		.795	-.119
VAR00010	.313	.738	-.004	.301
VAR00011		.218	.515	.418
VAR00012		.218	.537	.334
VAR00013		.307	.570	.365
VAR00014			.539	.091
VAR00015			.156	.697
VAR00016				.665
VAR00017	.138			.622

 

 

جدول2-نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن

Correlations
		عوامل محیطی	عامل درون سازمانی	عامل رویکرد مبتنی بر منابع	عامل ظرفیت های تولیدی
رشد و توسعه بازار صادراتی	Correlation Coefficient	.483**	.745**	.390**	.341**
	Sig. (2-tailed)	.000	.000	.000	.000
	N	229	229	229	229

.

نتایج آزمون فرضیه ها

نتایج آزمون فرضیه اول 

همانطور که جدول زیر برمی آید عوامل محیطی  بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است چون بر این اساس مقدار آماره t عدد 25.657 ، درجه آزادی 229، عدد معناداری  0.000 می باشد. از آنجایی که عدد معناداری کمتر از 0.05 و حد بالا و پایین نیز هر دو مثبت هستند, بنابراین می تواند نتیجه گرفت که میانگین نظرات پاسخ دهندگان برای عامل محیطی  بر رشد و توسعه بازارصادراتی  بیشتر از 3 بوده و این عدد معنا دار است و نتیجتاً فرض صفر رد می شود. بنابراین عوامل محیطی  بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است

 

جدول3-نتایج آزمون تی عوامل محیطی  

 

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف معیار
عوامل محیطی	229	3.9025	.53229

 

 

مقدار میانگین برابر با 3
متغیر	t	درجه آزادی	عدد معناداری	تفاوت میانگین	فاصله اطمینان 95% برای تفاوت میانگین ها
					حد پایین	حد بالا
عوامل محیطی	25.657	229	.000	.90247	.8332	.9718

 

نتایج آزمون فرضیه دوم

همانطور که جدول زیر برمی آید عامل درون سازمانی   بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است زیرا  بر این اساس مقدار آماره t عدد 37.959 ، درجه آزادی 229، عدد معناداری  0.000 می باشد. از آنجایی که عدد معناداری کمتر از 0.05 و حد بالا و پایین نیز هر دو مثبت هستند, بنابراین می تواند نتیجه گرفت که میانگین نظرات پاسخ دهندگان برای عامل درون سازمانی   بر رشد و توسعه بازارصادراتی  بیشتر از 3 بوده و این عدد معنا دار است و نتیجتاً فرض صفر رد می شود. بنابراین عامل درون سازمانی   بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است.

جدول4- نتایج آزمون تی عامل درون سازمانی   

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف معیار
درون سازمانی	230	4.1124	.84397

 

مقدار میانگین برابر با 3
متغیر	t	درجه آزادی	عدد معناداری	تفاوت میانگین	فاصله اطمینان 95% برای تفاوت میانگین ها
					حد پایین	حد بالا
درون سازمانی	37.959	229	.000	2.11242	2.0028	2.2221

 

نتایج آزمون فرضیه سوم

همانطور که جدول زیر برمی آید عامل رویکرد مبتنی بر منابع   بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است زیرا  مقدار آماره t عدد 32.808 ، درجه آزادی 229، عدد معناداری  0.000 می باشد. از آنجایی که عدد معناداری کمتر از 0.05 و حد بالا و پایین نیز هر دو مثبت هستند, بنابراین می تواند نتیجه گرفت که میانگین نظرات پاسخ دهندگان برای عامل رویکرد مبتنی بر منابع   بر رشد و توسعه بازارصادراتی  بیشتر از 3 بوده و این عدد معنا دار است و نتیجتاً فرض صفر رد می شود. بنابراین رویکرد مبتنی بر منابع   بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است

جدول5- نتایج آزمون تی رویکرد مبتنی بر منابع   

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف معیار
رویکرد مبتنی بر منابع	230	3.9511	.43964

 

مقدار میانگین برابر با 3
متغیر	t	درجه آزادی	عدد معناداری	تفاوت میانگین	فاصله اطمینان 95% برای تفاوت میانگین ها
					حد پایین	حد بالا
رویکرد مبتنی بر منابع	32.808	229	.000	.95109	.8940	1.0082

 

 نتایج آزمون فرضیه چهارم

همانطور که جدول زیر برمی آید عامل ظرفیت های تولیدی  بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است چون مقدار آماره t عدد 31.926 ، درجه آزادی 229، عدد معناداری  0.000 می باشد. از آنجایی که عدد معناداری کمتر از 0.05 و حد بالا و پایین نیز هر دو مثبت هستند, بنابراین می تواند نتیجه گرفت که میانگین نظرات پاسخ دهندگان برای عامل ظرفیت های تولیدی  بر رشد و توسعه بازارصادراتی  بیشتر از 3 بوده و این عدد معنا دار است و نتیجتاً فرض صفر رد می شود. بنابر این ظرفیت های تولیدی  بر رشد و توسعه بازارصادراتی  موثر است

 

جدول6- نتایج آزمون تی عامل ظرفیت های تولیدی  

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف معیار
ظرفیت های تولیدی	230	3.9681	.45989

 

مقدار میانگین برابر با 3
متغیر	t	درجه آزادی	عدد معناداری	تفاوت میانگین	فاصله اطمینان 95% برای تفاوت میانگین ها
					حد پایین	حد بالا
ظرفیت های تولیدی	31.926	229	.000	.96812	.9084	1.0279

 

 

رتبه بندی نهایی متغیرها  

جدول شماره 7- مجموعه نقاط ايده آل مثبت، منفي، ضريب نزديكي و رتبه نهائي متغيرها

متغیرها	Di+	Di-	Cci	رتبه نهایی سوالات
مشتري گرایی	0.937493	1.988881	0.679640147	1
شناسایی خواسته ها	1.684997	1.420932	0.457490084	5
گرایشهای مصرف کنندگان	1.45467	1.656126	0.532380204	2
توانایی بنگاه در بازاريابي محصولات	1.814514	1.282449	0.414098964	3
نام تجاری	4.039452	1.413149	0.259169748	17
قدرت رقابت پذیری	3.236625	2.165495	0.400860255	4
شناسايي بازارهاي هدف	3.669888	2.285638	0.383784397	9
بازاريابي اينترنتي	3.674745	1.888433	0.339452219	13
بازاریابی مناسب	3.847786	1.988881	0.340756302	12
فعالیت های تبلیغاتی	3.964073	1.939843	0.328568851	14
توانایی بنگاه در طراحي محصولات	4.083101	1.609118	0.282687233	15
نوآوري تولید	3.901261	1.810354	0.316960112	16
بسته بندي كالاها	3.580401	2.265944	0.387582947	7
زيبايي	3.294047	2.175037	0.397696783	6
دوام	3.373662	2.046103	0.377526113	10
کیفیت	3.502391	2.18519	0.384203769	8
بهبود مداوم فرآيندهاي شرکت	3.962313	2.074589	0.343651241	11

 

بحث و نتیجه گیری کلی 

این پژوهش با هدف تعیین عوامل موثر بر رقابت پذیری در میان شرکت های صادراتی شهر تهران صورت گرفته است . نتایج به دست آمده نشان می دهد که سوالات يا به عبارتي زيرمعيارهاي « مشتري گرایی » با وزن 0.679 به عنوان مهترين زيرمعيار اين شرکت صنایع غذایی  انتخاب شده و پس از آن « گرایشهای مصرف کنندگان»،« توانایی بنگاه در بازاريابي محصولات» و «قدرت رقابت پذیری»  به ترتیب با اوزان 0.532 ، 0.414 ،0.400 در مکان های دوم و سوم و چهارم قرار گرفتندو در زمره مهمترين اجزاي تاثيرگذار بر رقابت پذیری بر رشد و توسعه بازارصادراتی جاي گرفتند. ضمن اينكه» نام تجاری »  نیز با وزن 0.259از كمترين ميزان اهميت برخوردار گردید. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر و تایید آن توسط تحقیقات قبلی و نظریه های موجود می توان نتیجه گرفت که چهارچوب پیشنهادی از یک پشتوانه نظری و تجربی و اعتبار کافی برخوردار است و این پژوش می تواند گام موثری در جهت ارتقا کیفیت و رشد بازارهای صادراتی باشد . بر این اساس به کارشناسان و مدیران پیشنهاد می گردد به منظور ارتقا این بازار به عملیاتی نمودن پیشنهاد هایی که در ذیل ارائه می شود اقدام نمایند.

 

پیشنهادات 

 

1-جهت پیاده سازی فرضیه اول: عامل محیطی  بررشد و توسعه بازار صادراتی موثر است که شامل زیر معیارهای مشتری گرایی،شناسایی خواسته ها،گرایش مصرف کننده است:

- استفاده از بخش تحقيق و توسعه با همكاري بخش فروش جهت توليد محصول جديد منطبق با خواسته مشتری گردد.

-با در نظر گرفتن بازار هدف اقدام به توليد محصولات جديد مطابق با نیازها و سلایق مصرف کننده  شود.

2-جهت پیاده سازی فرضیه دوم: عامل درون سازمانی  بر رشد و توسعه بازار صادراتی  موثر است.

- با انجام تبليغات گسترده بازاريابي، سعي در شناساندن هر چه بيشتر نام هاي تجاري جديد محصولات خود نمايند.

-افزايش فعاليت هاي بازاريابي، تبليغات،تحقیقات اينترنتي براي رقابت با صادركنندگان اينترنتي، جهت تاثيرگذاری بر توسعه بازارهاي فعلي و رسوخ در بازارهاي جديد .

 

- اختصاص درصدي از سود  سهامداران به امر بازاریابی و تبلیغات اینترنتی.

3- جهت پیاده سازی فرضیه سوم: عامل رویکرد مبتنی بر منابع بر رشد و توسعه بازار صادراتی  موثر است .

- بهره گيري ازدانش، تجربه و مهارت استادكاران مجرب و تخصص جوانان تحصيلكرده در كنار استفاده ازمواد اوليه با كيفيت در توليد محصول

- مدیران و مسئولان امر، برای توسعه توان رقابتی باید بیش از هر چیز، بر دید استراتژیک، منابع انسانی و مسائل اقتصادی تمرکز کنند تا بدین ترتیب قابلیت های این صنعت را برای رقابت با رقبای بین المللی افزایش دهند.

- برنامه ریز یهای استراتژیک و بلند مدت و ایجاد حس مسئولیت پذیری

- تاکید بر انعطاف پذیری نیروی کار به عنوان یک عامل کلیدی در رقابت پذیری شرکت

- اعمال برخی قوانین ویژه برای ترغیب بنگاه های با فناوری برتر به منظور بهبود سطح تخصصی نیروی کار

- تأكيد و اولويت بخشي به رقابت پذيري در اهداف و استراتژيهاي بنگاه

4- جهت پیاده سازی فرضیه چهارم: عامل ظرفیت های تولیدی بر رشد و توسعه بازار صادراتی  موثر است.

- تحقیقات بازار هدف، تاكيد بيشتر بر كيفيت مواد.

-بسته بندی زیبای  مواد غذایی جهت پررنگ نمودن نقطه ضعف رقبا و توليد محصول مطابق با سلا ئق ونيازهاي مشتريان جهاني

- حركت به سمت رويكرد مبتني بر خلاقيت،دانش فني

 

 

منابع و ماخذ

 

  اسفیدانی ، محمد آقا زاده هاشم ،1388. الگو برداری برای ایجاد رقابت پذیری : گزارشی از ایران ". روسیه در سیاست جهانی مجله نشریات بین المللی . شماره 13

   آقازاده ، هاشم ، استیری ، مهرداد ، اصانلو ، بهاره. 1386. بررسی مولفه های موثر بر رقابت پذیری بنگاه ها در ایران. نشری پژوهشهای اقتصادی ، شماره 3.ص 58-37

   صفري، حسين، اصغري زاده ، عزت الله، 1387، اندازه گيري توان رقابتي شركت ملي صنايع پتروشيمي ايران بااستفاده از شبكه هاي بيزين، نشريه مديريت صنعتي، شماره 1، صص 70-51

   عباسي، محمدرضا، رحيمي كلور، حسين،1391، طراحي مدل معادلات ساختاري رقابت پذيري در سطح واحدهاي ستادي شركتهاي بيمه شهر تهران، مجله مدیریت بازاریابی، شماره 14

   کریمی هسنیجه ، حسین. 1386. جهانی شدن ، رقابت پذیری و توسعه صادرات غیر نفتی ، بررسی رابطه علت و معلولی در اقتصاد ایران . فصلنامه بررسی های اقتصادی ،دوره 4- شماره 1-ص 117-134

    ميرمحمدي، سيد محمد، (1365)، نقش بيمه هاي صادراتي و اهميت آن در توسعه صادرات، واحد فوق برنامه بخش فرهنگي دفتر مركزي جهاد دانشگاهي

 

    نقي زاده ثقفي شهريار، 1391، بررسي تاثير ضمانت نامه هاي صندوق ضمانت صادرات ايران در رشد صادرات غير نفتي، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه پيام نور تهران

 

 

   Shurchuluu.p,2002,National productivity and competitive strategies for the new millennium,National productivitu and development center,pp.408-414

   Balkyte, Audrone, Tvaronaviciene, Manuela, 2010, Perception OF Competitiveness In the context Of Sustainable Development: Facets Of “Sustainable Competitiveness, Journal of   Business Economics and Management, pp. 341–365

   Bartlett A.and S.Ghoshal.1989.Managing Across Borders,Harvard Business School Press: Boston:MA

   Douglas Horton, Emma Rotondo, (2013), Roding Paz Ybarnegaray, Guy Hareau, Andre Devaux, Graham Thiele, Lapses, infidelities, and creative adaptations: Lessons from evaluation of participatory market development approach in the Andes, Evaluation and Program Planning, pp 28-41

   Goran A,Vladimir D,Bojan L,Danica Z,and Lztok P.2011”Evaluating factor on the international coppetitiveness of small and medium – sized Enterprises in the Westwrn Balkans , Factualy of technical Sciences”,University of Novi Sad,trg Dositeja Obradovica7

   Maghfira Utami, Ramadhilla, Crestofel Lantu, Donald, 2014, Development Competitiveness Model for Small-Medium Enterprises among the Creative Industryin Bandung, Procedia - Social and Behavioral Sciences, pp.305 – 323

 

 

 

 

---

[1]  Douglas and Rotondo

[2]  . OECD

[3]  Porter

[4]  Gooran at al

[5]  Maghfira Utami 

[6]  Balkyte&Tvaronaviciene,

[7]  Bartlet & ghoshal

---