تبیین ارتباط حضور آسمان در فضای معماری و نگارگری دوره صفوی از منظر ساحت‌های حیات انسان

محورهای موضوعی : معماری

سیدغلامرضا اسلامی ¹ , زهراالسادات حسینی ²

1 - استاد گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/09/15 تاریخ پذیرش : 1400/02/14 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: ساحت های حیات انسان, فضای معماری, نگارگری ایرانی دوره صفوی, حضور آسمان,

چکیده مقاله :

انسان معاصر به دلیل احاطه شدن در دنیای مدرن، تحت تأثیر فضای معماری خودساخته‌ای است که به دلیل حذف مظاهر طبیعی ازجمله آسمان، انواع بیماری‌های جسمی و روانی را متحمل می‌گردد. از طرفی طبق نظریه اندیشمندان، نیازهای انسان در پاسخ به ساحت‌های مادی، روانی و معنوی او دسته‌بندی گردیده و فعالیت‌های او را در تمام دوران زندگی‌اش تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. پژوهش نظری حاضر با رویکردی کیفی، به شیوه توصیفی تحلیلی و استدلال منطقی با شواهدی از منابع کتابخانه‌ای و آثار گرافیکی منتشرشده (شاهنامه شاه‌تهماسبی و خمسه نظامی)، با پاسخ به این سؤال که حضور آسمان در نگاره‌های بارز دوره صفوی به چه میزان ظاهر گردیده و به کدام‌یک از ساحت‌های انسانی توجه بیشتری داشته، تدوین‌شده است. نتایج، نشان می‌دهد که وسعت آسمان در نگارگری‌های مکتب اصفهان، با سهم عمده در ایجاد انگیزه در انسان جهت برقراری ارتباط با عالم بالا، باعث تأمین نیازهای معنوی انسان‌ها در عصر صفوی و شکوفایی هنر معنوی این دوره شده است.

چکیده انگلیسی:

From the moment of birth, human beings grow with the formation of their physical, physiological, and security needs, and then they are placed in the space of knowing the psychological realm and providing psychological and social security needs, as well as being respected and loved and loved. Due to the insufficient provision of these needs for human beings, he experiences the spiritual realm with the provision of respectful and self-fulfilling demands. All these areas and requirements are formed in an environment that is based on the two elements of earth and sky. However, being surrounded by the modern world, the contemporary man is influenced by self-made architectural space, which is led to mental and physical disease due to the elimination of natural elements such as the sky. Moreover, human needs are categorized based on the response to his physical, psychological, and spiritual aspects, which affect his activities according to the theory of thinkers. Also, the dependence of art on nature has caused people to express what they have learned from nature through art. In this regard, Iranians, who have had a special respect for nature from the past to the present, have been inspired by nature. According to Iranian mythology, the sky, as the father of nature, vast and glorious, has played a key role in shaping Iranian art. Iranian art from the past to the present, including stories and legends, poets, miniatures and paintings, music, carpets, shows the role of the sky in meeting human needs. On the other hand, the representation of the sky in the arts can prove its effect on the health of the human body and soul to emphasize the importance of the existence of the sky in the living space of human beings. In order to show the effect of the sky on the improvement of human life, two views have been applied, including Western and Islamic ones based on Maslow's view, and human areas, based on the Islamic view. Study of the existence of the sky in Iranian art and especially in painting and analyzing the meaning and concept of the sky in this art shows the special place of the sky in the body and mind of human beings and also considers the existence of the sky necessary to meet human vital needs. It should be noted that a large part of the image in blue or gold color shows the role of the sky in meeting the material, psychological and spiritual needs of human beings.  By using the qualitative approach, a descriptive-analytical method, and logical reasoning, the present theoretical research studies, how to extend the sky appears in the prominent Safavid paintings as well as which humans aspects are considered based on the pieces of evidence , are from the published library sources and the graphic works (Shahnameh, Shah Tahmasebi and Khamseh Nezami). The results show the sky in  the school of Isfahan causes meets spiritual needs in the Safavid era, flourishing spiritual arts in a way that motivates a man to communicate with the metaphysical world.

منابع و مأخذ:

برهانی‌فر، سحر؛ موسوی، سید جلیل؛ طلیسچی، غلامرضا؛ و مظهری، محمدابراهیم. (1396). انتقال معنای اثر نقاشی در معماری، بازگویی معنای اثر نقاشی مادام دوسون ویل و مجموعه استودیو در معماری خانه دیوار. باغ نظر، 14(46)، 51-64.

بورکهارت، تیتوس. (1386). مبانی هنر اسلامی. (امیر نصری، مترجم). تهران: حقیقت. (نشر اثر اصلی 1992).

پاکباز، رویین. (1393). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: انتشارات شادرنگ.

حیدرخانی، مریم. (1394). نقاشی ایرانی در مقام منبع تاریخ معماری ایران. مطالعات معماری ایران، 4(7)، 151-162.

سمیعی، امیر؛ خدابخشی، سحر؛ و فروتن، منوچهر. (1395). مطالعه تطبیقی بازنمایی فضای معماری سنتی در آثار نقاشی و معماری معاصر ایران، نمونه موردی، آثار نقاشی پرویز کلانتری و آثار معماری سید هادی میرمیران. آرمان‌شهر، 9(17)، 63-78.

شوالیه، ژان. (1388). فرهنگ نمادها. (سودابه فضائلی، مترجم). تهران: انتشارات جیحون. (نشر اثر اصلی 2006).

صفایی پور، هادی؛ معماریان، غلامحسین؛ و بمانیان، محمدرضا. (1392). بررسی نقش آسمانه در شخصیت بخشی به فضا در معماری اسلامی ایران. کتاب ماه هنر، 16(180)، 12-20.

ضرغام، ادهم؛ و حیدری، الهام. (1393). بررسی آسمان در نگارگری از آغاز تا سده دهم هجری. پیکره، دانشکده هنر دانشگاه شهیـد چمــران اهـواز، 3(6)، 25-40.

فروتن، منوچهر. (1389). زبان معمارانِ نگاره‌های ایرانی (بررسی ویژگی‌های نگاره‌های ایرانی به‌عنوان اسناد تاریخی معماری اسلامی ایران). هویت شهر، 4(6)، 131-142.

گروت، لیندا؛ و وانگ، دیوید. (1386). روش‌های تحقیق در معماری. (علیرضا عینی فر، مترجم). تهران: دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 2002).

کریمیان، حسن؛ و جایز، مژگان. (1386). تحولات ایران عصر صفوی و نمود آن در هنر نگارگری. مطالعات هنر اسلامی، 4(7)، 65-88.

گودرزی، مرتضی؛ و حلیمی، نگاره. (1385). پژوهشی پیرامون طبیعت در نگاره‌های ایرانی. خیال شرقی، 2(3)، 84-86.

نصر، سید حسین. (1373). عالم خیال و مفهوم فضا در مینیاتور ایرانی. هنر، 14(26)، 79-86.

نصر، سید حسین. (1375). هنر و معنویت اسلامی. (رحیم قاسمیان، مترجم). تهران: دفتر مطالعات دینی هنر. (نشر اثر اصلی 1990).

نقی‌زاده، محمد. (1380). ساحت‌های حیات و مراتب هنر. نامه فرهنگ، 9(42)، 157-167.

نقی‌زاده، محمد. (1391). تأملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی ایرانی. کتاب ماه (هنر)، 15(170)، 38-55.