چگونگی تصویر سازی داعش در سینمای ایران (بازه زمانی سالهای 1390 تا 1398)

محورهای موضوعی : مدیریت رسانه

انسیه محمودی ¹ ( دکتری علوم ارتباطات اجتماعی/ مدرس دانشگاه علمی و کاربردی استان اصفهان، اصفهان، ایران، )

تاریخ دریافت : 1400/12/02 تاریخ پذیرش : 1401/04/26 تاریخ انتشار : 1401/02/01

کلید واژه: سازه‌انگاری, تحلیل محتوا, رسانه‌, تعامل دیپلماسی, داعش,

چکیده مقاله :

در جهان امروز رسانه‌ها در بسیاری از مسائل مطرح در جوامع مختلف،، نقش اول را ایفا می‌کنند که بسیار حائز اهمیت است، می‌توان گفت که موضوعات سیاسی، اخلاقی، اجتماعی، علمی و اقتصادی تحت تاثیر نقشی که رسانه‌ها ایفا می‌کنند، ارزش و اهمیت خود را به دست آورده و در نهایت دگرگون می‌شود، در تبیین مفاهیمی چون چهره گروه‌های دشمن و تروریستی همچون داعش، نمی‌توان منکر نقش کلیدی رسانه‌ها شد. به همین منظور در این تحقیق سعی شده است با استفاده از دو نظریه اصلی سازه‌انگاری و تعامل دیپلماسی و رسانه به عنوان چارجوب نظری و از طریق روش‌های مطالعه اسنادی و تحلیل محتوای فیلم‌های سینمایی ایرانی با محوریت موضوع داعش در بازه زمانی دهه 90 شمسی به این سوالات پاسخ دهیم که نقش و تاثیر هویت ملی بر سیاست خارجی چیست؟ در محتوای فیلم‌های سینمایی ایران در دهه حاضر داعش چگونه تصویر شده است؟ علت این‌گونه ارائه تصویر چیست؟ در بررسی انجام شده در این تحقیق دو فرضیه دیپلماسی رسانه‌ای ایران در موضوع تضعیف داعش، در جهت بالا بردن ارزش استراتژیک ایران به عنوان نقش‌آفرین منجی مسائل منطقه‌ای است؛ دیپلماسی رسانه‌ای ایران با هدف تامین امنیت و منافع ملی رابطه معناداری دارد تایید شد. پس می توان گفت ایران با ارائه تصویر وحشتناک داعش و تصویر مطلوب ایران در فیلم های سینمایی در تلاش است اقدامات و سیستم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود و عقاید عمومی در جوامع هدف را متقاعد کند تا آن را بپذیرند و بدین طریق منافع خود را تامین کند و قدرت خود را افزایش دهد.

چکیده انگلیسی:

In today's world, the media play a leading role in many issues in different societies, which is very important. It can be said that political, moral, social, scientific and economic issues are influenced by the role played by the media, their value and importance. And ultimately transform, in explaining concepts such as the face of enemy and terrorist groups such as ISIS, the key role of the media can not be denied. For this purpose, in this research, we have tried to use these two main theories of constructivism and the interaction of diplomacy and media as a theoretical framework and through documentary study methods and content analysis of Iranian films focusing on ISIL in the 90s. What is the role and impact of national identity on foreign policy? How is ISIL portrayed in the content of Iranian movies in the current decade? What is the reason for this image presentation? In this study, two hypotheses of Iranian media diplomacy on the issue of weakening ISIL, in order to increase the strategic value of Iran as a savior of regional issues; Iran's media diplomacy with the aim of ensuring security and national interests was confirmed. Thus, it can be said that Iran is trying to persuade its political, economic and cultural actions and system and public opinion in the target communities to accept it by presenting the horrible image of ISIS and the desired image of Iran in movies, and thus secure its interests. Slow down and increase your power.

منابع و مأخذ:

(21 آذر 1394). چهار عروسک بمب‌گذاری شده در کاشمر خنثی‌سازی شد. پایگاه اینترنتی خبرنگاران جوان http://www.yjc.ir/fa/news

(30/03/ 1396). حمله تروریستی به مجلس و حرم امام خمینی (ره). پایگاه اینترنتی شبکه خبر http://www.irinn.ir/fa/news

امیدی، علی. (16 تیر 1393). پیامدهای امنیتی تجزیه احتمالی عراق برای ایران. پایگاه اینترنتی دیپلماسی ایرانی http://www.irdiplomacy.ir

آدمی، علی. و کشاورزمقدم، الهام. (1394). "جایگاه مجموعه امنیتی محور مقاومت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام. دوره 4، شماره 2، صص. 1-19.

بخشی، شیخ احمد. و بهاری، بهنام. (1393). "بررسی ایدئولوژی گروه تکفیری – وهابی دولت اسلامی شام و عراق"، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 16، شماره 64، صص. 133-154.

بخشی، عبداله. (1394). "جریان شناسی گروه‌های سلفی، جهادی و تکفیری"، نهران: الهدی.

برزگر، کیهان. (1394). "سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه (بین حوادث یازده سپتامبر 2001 و تحولات عربی 2011)"، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین المللی.

پورحسن، ناصر. (1391). "آثار بحران سوریه بر مسئله فلسطین"، مجله مطالعات فلسطین. شماره 18.

حاجیانی، ابراهیم. (1383). "بررسی جامعه‌شناختی فرقه‌گرایی کذهبی و تأثیر آن بر نظم و ثبات سیاسی"، مجله مطالعات راهبردی، دوره 7، شماره 24، صص. 233-253.

دولت آبادی، علی. و شفیعی، محسن. (1393). "از ‌هاشمی تا روحانی (بررسی سیاست خارجی ایران در پرتو نظریه سازه انگاری)"، تهران: نیسا.

دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. (1392). "سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران"، تهران: سمت.

ذوالفقاری، مهدی. (1393). "ابعاد کاوری تهدید گروه تروریستی داعش در فضای پیرامونی جمهوری اسلامی ایران. پایگاه اینترنتی بنیاد صبح قریب http:// s-q.ir تاریخ مشاهده 15/06/98.

رضایی، رضا. و موسوی جشنی، سیدصدرالدین. (1396). "ظهور داعش و تأثیر آن بر معادلات منطقه ای:: مطالعه موردی چالش‌ها و فرصت‌های به وجود آمده برای ایران"، جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 2(11)، صص. 149-174.

سعدالدین، ابراهیم. (1390). "بیداری اسلامی (دلایل و ریشه‌ها)"، مترجم کمال باغجری. تهران: ابرار معاصر تهران.

سیدنژاد، سیدباقر. (1389). "سلفی‌‌‌‌‌‌گرایی در عراق و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 13، شماره 47، صص. 95-122.

طالبی ارانی، روح‌اله. (1389). "جایگاه دولت‌های شکست‌خورده در سیاست خارجی ایالات متحده"، فصلنامه مطالعات آمریکا، دوره 1، شماره 1.

کنتس، ویلیام مک. (1395). "رستاخیز داعش (تاریخ، راهبرد و رویکرد آخرالزمانی دولت اسلامی)"، مترجم حامد قدیری، تهران: اسم.

مرادی، اسداله. و شهرام‌نیا، امیرمسعود. (1394). "بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، دوره 4، شماره 15، صص. 125-152.

نجات، سیدعلی. (1394). "گروهک تروریستی داعش و امنیت جمهوری اسلامی ایران: چالش‌ها و فرصت‌ها"، سیاست، شماره 6، صص.103-119.

هوشی سادات،‌ سیدمحمد. (1393). "داعش؛ میراث سیاسی غربی – عربی"، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

Ackerman, Spencer. (2015). “US Central Command Twitter Account Hacked”, Al Monitor, 22nd October 2014, The Islamic State's media warfare.

Cordesman, A. (2010). “Saudi Militants in Iraq: Assesment and Kingdom’s Response. In: http: //www. Csis. Org. FACT SHEET”, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/GLOBAL%20R.

Farwell, James. (2014). “the media strategy of ISIS”, http://www.vetogate.com, https://www.iiss.org.

Husick, Lawrence. (2014). “The Islamic State’s Electronic

Lim, Young Joon. (2017). Conceptual Models of Media Diplomacy for the Resolution of International Communication Conflict”, International Journal of Communication Research, Vol. 7, Issue 1, pp. 11-21.

New York Times, February 16. OLLUP %20 Update. Pdf OUTREACH”, https://www.fpri.org/docs/husick_-_media_war_1.pdf. Also Resolution”. International Journal of Humanities and Social Science. Vol. 3.

Schmitt, Eric. (2015). “U.S. Intensifies Effort to Blunt ISIS’ Message”, see: http://www.counterextremism.com/threat/isis.

Sterling, Ivan. (2014). “Isis’s Global Messaging Strategy.

Sutherlin, John. (2013). “The Syrian Dilemma: a U.S. Led Invasion or a U.N. Sponsored to Read ‘I Love You Isis’”, The Guardian, January 12, 2015

Ackerman, Spencer. (2015). “US Central Command Twitter Account Hacked”, Al Monitor, 22nd October 2014, The Islamic State's media warfare.

Cordesman, A. (2010). “Saudi Militants in Iraq: Assesment and Kingdom’s Response. In: http: //www. Csis. Org. FACT SHEET”, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/GLOBAL%20R.

Farwell, James. (2014). “the media strategy of ISIS”, http://www.vetogate.com, https://www.iiss.org.

Husick, Lawrence. (2014). “The Islamic State’s Electronic

Lim, Young Joon. (2017). Conceptual Models of Media Diplomacy for the Resolution of International Communication Conflict”, International Journal of Communication Research, Vol. 7, Issue 1, pp. 11-21.

New York Times, February 16. OLLUP %20 Update. Pdf OUTREACH”, https://www.fpri.org/docs/husick_-_media_war_1.pdf. Also Resolution”. International Journal of Humanities and Social Science. Vol. 3.

Schmitt, Eric. (2015). “U.S. Intensifies Effort to Blunt ISIS’ Message”, see: http://www.counterextremism.com/threat/isis.

Sterling, Ivan. (2014). “Isis’s Global Messaging Strategy.

Sutherlin, John. (2013). “The Syrian Dilemma: a U.S. Led Invasion or a U.N. Sponsored to Read ‘I Love You Isis’”, The Guardian, January 12, 2015

متن کامل:



بسمه تعالی

 

چگونگی تصویر سازی داعش در سینمای ایران

(بازه زمانی سالهای 1390 تا 1398)

 

چکیده

در جهان امروز رسانه‌ها در بسیاری از مسائل مطرح در جوامع مختلف،، نقش اول را ایفا می‌کنند که بسیار حائز اهمیت است، حتی می‌توان گفت که موضوعات سیاسی، اخلاقی، اجتماعی، علمی و اقتصادی تحت تاثیر نقشی که رسانه‌ها ایفا می‌کنند، ارزش و اهمیت خود را به دست آورده و در نهایت دگرگون می‌شود، بنابراین در تبیین مفاهیمی چون چهره گروه‌های دشمن و تروریستی همچون داعش، نمی‌توان منکر نقش کلیدی رسانه‌ها شد.  به همین منظور در این تحقیق سعی شده است با استفاده از دو نظریه اصلی سازه‌انگاری و تعامل دیپلماسی و رسانه به عنوان چارجوب نظری و از طریق روش‌های 1. مطالعه اسنادی و 2. تحلیل محتوای فیلم‌های سینمایی ایرانی با محوریت موضوع داعش در بازه زمانی دهه 90 شمسی به این سوالات پاسخ دهیم که 1. نقش و تاثیر هویت ملی بر سیاست خارجی چیست؟ 2. در محتوای فیلم‌های سینمایی ایران در دهه حاضر داعش چگونه تصویر شده است؟ 3. علت این‌گونه ارائه تصویر چیست؟ در بررسی انجام شده در این تحقیق دو فرضیه دیپلماسی رسانه‌ای ایران در موضوع تضعیف داعش، در جهت بالا بردن ارزش استراتژیک ایران به عنوان نقش‌آفرین منجی مسائل منطقه‌ای است؛ 2. دیپلماسی رسانه‌ای ایران با هدف تامین امنیت و منافع ملی رابطه معناداری دارد تایید شد.  پس می توان گفت ایران با ارائه تصویر وحشتناک داعش و تصویر مطلوب ایران در فیلم های سینمایی در تلاش است اقدامات و سیستم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود و عقاید عمومی در جوامع هدف را متقاعد کند تا آن را بپذیرند و بدین طریق منافع خود را تامین کند و قدرت خود را افزایش دهد.

بیان مسئله

دولتها برای اعمال قدرت و تامین منافع ملی خود، همواره از راه‌ها و روش‌های مختلف در روابط بین‌الملل کمک گرفته‌اند از جمله این روش‌ها استفاده از ابزاری به نام رسانه برای تامین اهداف سیاست خارجی است. دولتها به تدریج با این حقیقت آشنا شدند که به منظور بقا و ادامه حیات سیاسی و حضور فعال در عرصه روابط بین‌الملل ناگزیر به استفاده حداکثری از ظرفیت‌های رسانه‌های خود خواهد بود. به عبارت روشن‌تر رسانه‌ها می‌توانند با عبور از مرزهای جغرافیایی و تاثیر بر نگرش انسان‌ها، رفتار سیاسی آنها را مطابق با میل و نظر ارسال‌کنندگان تغییر دهند و در کمتر از چند ثانیه علائم و اشارات سیاسی و پیام‌های دیپلماتیک را به اقصی نقاط دنیا ارسال کنند، لازم به ذکر است در سال‌های پایانی قرن بیستم و آغاز قرن حاضر، عبارات و مفاهیم متنوعی به ادبیات روابط بین‌الملل و علوم ارتباطات اضافه شدند که از آن جمله می‌توان به واژه‌هایی همچون سایبردیپلماسی، مدیادیپلماسی و غیره اشاره کرد که همگی ناظر بر نقش رسانه در عرصه‌های گوناگون‌اند (محمداسماعیلی، 1388: 18).

بر همین اساس در این نوشتار قصد داریم نسبت به چگونگی بازنمایی داعش در فیلم های سینمایی ایران در سال‌های 1390 تا 1398 با استفاده از دو نظریه اصلی سازه‌انگاری و تعامل دیپلماسی و رسانه به عنوان چارجوب نظری و از طریق روش‌های 1. مطالعه اسنادی و 2. تحلیل محتوای فیلم‌های سینمایی ایرانی با محوریت موضوع داعش در بازه زمانی عنوان شده به منظور بررسی رابطه دیپلماسی رسانه‌ای ایران و تامین امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.

در حقیقت با بررسی تمام شماری فیلم های سینمایی با موضوع جنگ در دهه 90 شمسی و سپس انتخاب 5 فیلم که دقیقا قرابت موضوعی با پرسش این تحقیق دارند به تحلیل محتوای فیلم ها پرداخته شد تا مضمون و هدف اصلی نهفته در این فیلم ها نمایان شود.

        پیشینه تحقیق:

با مطالعه اسنادی کتاب‌ها و مقالات، در نهایت دو پژوهش زیر به عنوان تحقیقاتی که قرابت موضوعی بیشتری با تحقیق پیش رو دارند انتخاب شدند:

1.        ظفر و همكارانش در سال 2013 در پژوهشي با عنوان پوشش روابط پاکستان، آمريكا در مورد موضوع مقابله با ترروريسم توسط مجله‌هاي خبري پيشروي آمريكا (نيوزويك و تايم)، به بررسي نحوه پوشش اخبار در سايت‌هاي خبري در رابطه با تروريسم پرداخته‌اند. نتايج این تحقیق حاکی از  پوشش خبری به نفع آمريكا در مورد موضوعات مقابله با تروريسم را نشان مي‌دهد.

2. حمیدرضا یارمحمدی  و حاجی محمد احمدی در 1394 در پژوهشی به مطالعه جهت‌گيري و نحوه پوشش اخبار بحران داعش در سايت‌هاي ايرنا، بي. بي. سي فارسي و صداي آمريكا پرداخته‌اند. هر سه تارنما عنصر «که» و ارزش خبري «شهرت» را با برجستگي خاصي مورد تاکيد قرار داده‌اند که اين موضوع، نشان‌دهنده شخص‌گرا بودن و جهت‌گيري گفتماني آن‌هاست. از نظر موضوعي، موضوع مقاومت گروه داعش و به کاربردن گروه‌هاي جهادي و سعي در اسلامي جلوه دادن و معرفي فلسفه حكومتي داعش به عنوان فلسفه حكومت اسلامي و عدم اشاره به ماهيت تروريستي اين گروه، کانون توجه اصلي تارنماهاي بی‌بی‌سی و صدای آمریکا بود.

این تحقیقات دقیقا همانند پژوهش حاضر به نقش پررنگ هویت ملی، رابطه مستقیم سیاست خارجی و دیپلماسی رسانه‌ای پرداخته‌اند. اما نوآوری مقاله حاضر بدین طریق است که تاکنون تحقیقی در خصوص چگونگی و علت تصویر سازی از داعش در فیلم های سینمایی ایران صورت نگرفته است.

 

فرضیه ها

1. به‌نظر می‌رسد دیپلماسی رسانه‌ای ایران در موضوع تضعیف داعش، در جهت بالا بردن ارزش استراتژیک ایران به عنوان نقش‌آفرین منجی مسائل منطقه‌ای است؛

 2. به نظر می‌رسد دیپلماسی رسانه‌ای ایران با هدف تامین امنیت و منافع ملی رابطه معناداری دارد.

اهداف

اصلی

نحوه تصویرسازی از داعش با توجه به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سینما طی سالهای 1390 تا 1398

فرعی

-       دستیابی به تاکتیک های تصویرسازی داعش در سینمای ایران

-       احصا اصول سیاست خارجی ایران در قبال داعش

سوالات

اصلی

-       آیا تصویرسازی داعش در سینمای دهه 90 شمسی ایران مبتنی بر سیاست خارجی ایران است؟

فرعی

-       آیا تاکتیک بزرگنمایی در نحوه تصویرسازی داعش در سینمای ایران صورت گرفته است؟

-       چرایی تصویرسازی داعش در سینمای دهه 90 شمسی ایران

چارچوب نظری

رسانه امروز ابزاری است که در اختیار بسیاری از جوامع قرار دارد که خود این مسئله دلیل اصلی برجسته شدن نقش‌آفرینی رسانه‌ها در زندگی روزمره انسان‌ها است، از این بابت می‌توان گفت که در بسیاری از مسائل مطرح در جوامع مختلف، رسانه‌ها نقش اول را ایفا می‌کنند که بسیار حائز اهمیت است،‌ حتی می‌توان گفت موضوعات سیاسی، اخلاقی اجتماعی، علمی و اقتصادی تحت تاثیر نقشی که رسانه‌ها ایفا می‌کنند، ارزش و اهمیت خود را به دست آورده و در نهایت دگرگون می‌شود، بنابراین نمی‌توان منکر نقش کلیدی رسانه‌ها شد (Archetti, 2012).

به همین منظور و برای تامین اهداف مدنظر باید به درستی رسانه‌ای را انتخاب کنیم که نقش کلیدی برای بازدهی مناسب داشته باشد.

در همین راستا در سال‌های اخیر شاهد هستیم که سینمای ایران به عنوان رسانه‌ای جهانشمول در خدمت سیاست خارجی ایران اقدام به ساخت فیلم‌هایی در حوزه بازنمایی چهره داعش به عنوان دشمن مهم منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران کرده است.

سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که ایران چگونه در فیلم‌های سینمایی دهه 90 شمسی اقدام به تصویرگرایی گروهی به نام داعش می‌نماید؟ و اساساً ماهیت و تفاوت داعش با سایر دشمنان منطقه‌ای ایران چیست که دست به تصویرسازی و بازنمایی این گروه زده است؟

این پرسش که رسانه‌های جمعی از طریق بازتولید ایدئولوژی،‌ چه نقشی در زمینه حفظ یا چالش علیه نابرابری‌ها و روابط قدرت دارند، در نظریه‌های اجتماعی به طور عام و در مطالعات رسانه‌ای به طور خاص، پرسش بنیادی است. از آنجایی که رسانه‌ها به ساخته شدن «نظام‌های به یادآورنده تعاریف» کمک می‌کنند، بازنمایی‌های رسانه‌ای در شکل دادن به نگرش‌های عمومی نسبت به «دیگران تاثیرگذار است» (همان: 52).

در خصوص بررسی‌های نظری در حوزه سیاست خارجی از دهه 80 و 90 میلادی با تاکید بر قدرت نرم و عناصر برساخته ذهنی و رواج مکاتب انتقادی، پست مدرن و سازه‌انگار، توجه به عناصر غیرمادی، هنجاری و ارزشی به محور کانون مطالعات سیاست خارجی تبدیل شد. در دوران جنگ سرد، حرکت به سوی الگوهای فرهنگ‌محور گسترش یافت و به جای یکسان انگاری و قوم‌مداری فرهنگی، تاثیر عناصر فرهنگی مناطق و کشورهای مختلف در سیاست‌گذاری خارجی مورد توجه قرار گرفت و تبیین‌های میان‌برد و رهیافت‌های تفسیرمحور در نظریه‌‌پردازی روابط بین‌الملل جایگزین تبیین‌های کلان شد.

در میان نظریاتی که در ارتباط با تاثیر رسانه‌ها بر روابط عمومی و خارجی مطرح شدند نظریات سازه‌گرایان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند و به لحاظ تاکید بر نقش هویت ملی و تاثیر آن بر سیاست خارجی، موردپسند بسیاری از نظریه‌پردازان رشته‌های روابط بین‌الملل و علوم ارتباطات قرار گرفتند زیرا نظریاتی رئالیستی و ایدئالیستی به دلیل بی‌توجهی به عناصر غیرمادی از توجیه و تبیین بسیاری از موضوعات عاجز مانده بودند (محمداسماعیلی، 1388: 18-17).

در این نوشتار به دو بنیاد نظری اشاره می‌شود. در حوزه نظریه‌های مختلف روابط بین‌المللی به نظریه سازه‌گرایی و در ارتباطات بین‌المللی به نظریه دیپلماسی و رسانه ارجاع می‌شود.

کانون توجه سازه‌انگاری، آگاهی بشر و نقشی است که این آگاهی در روابط بین‌الملل ایفا می‌کند. اینجاست که نقش رسانه‌ها به‌عنوان محوری‌ترین عامل در آگاهی‌بخشی در جهان معاصر، کانون توجه سازه‌گرایان قرار می‌گیرد و به این نکته اشاره دارد که رسانه‌ها در سامان‌بخشی هویت ملی جوامع، نقش اصلی را ایفا دارد و دولت‌ها نیز از طریق رسانه‌ها، درون‌مایه‌های فرهنگی و هنجاری خود را در عرصه بین‌المللی به منصه ظهور می‌رسانند. سازه‌گرایان معتقدند گفتمان‌های فکری غالب بر جامعه و نقش ارزش‌ها و هنجارها در شکل‌گیری هویت و به تبع آن منافع و رفتارهای دولت موثرند. بر این اساس، بروز رفتارهای متفاوت از دولت‌ها در عرصه بین‌المللی ناشی از تفاوت هویتی در داخل است و تشابه رفتار و منافع نیز ناشی از تشابه هویت داخلی خواهد بود(محمداسماعیلی، 1388 :35).

نظریه سازه‌انگاری، تصویر کشورها را به صورت کنشگران ذره‌ای خودپرست که منافع‌شان پیش از تعامل اجتماعی بین‌المللی شکل گرفته و آنها صرفاً به منظور تامین اهداف راهبردی وارد روابط بین‌المللی می‌شوند را نمی‌‍پذیرد. سازه‌انگاری از طریق رهیافت سیاست هویت تلاش می‌کند تاثیر اجتماعات بین‌الاذهانی مانند ناسیونالیسم، قومیت، مذهب، فرهنگ، جنسیت و نژاد در سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی را توضیح دهد و همچنین با استفاده از این نظریه می‌توان نقش و جایگاه منافع و منابع قدرت غیرمادی در سیاست خارجی ایران را تعیین و تبیین نمود. فراتر از این، تعریف و اولویت‌بندی منافع ملی ایران را براساس هویت و نقش ملی آن تجزیه و تحلیل کرد (دهقانی فیروزآبادی، 1392: 50-44).

نظریه دیگری که در این حوزه به عنوان چارچوب نظری انتخاب شده است نظریه تعامل دیپلماسی و رسانه است. سیاست خارجی براساس قدرت ملی و اهداف ملی طراحی می‌شود. پس از طراحی، مرحله اجرای سیاست خارجی فرا می‌رسد که تابع متغییرهایی چون خط‌مشی کلان سیاست خارجی، ساختار تصمیم‌گیری در سیاست خارجی، خصوصیات و توانایی‌های مجریان سیاست خارجی، ویژگی‌های تحولات مقطعی در نظام بین‌الملل، خط‌مشی واحدهای سیاسی دیگر و عکس‌العمل‌های محیط بیرونی و تبلیغات است.

در رابطه دیپلماسی با سیاست خارجی می‌توان گفت دیپلماسی از جمله ابزارهای اجرای سیاست خارجی است (همان: 38) و سیاستمداران برای دستیابی به مقاصد دیپلماتیک از ابزار رسانه، به منظور تبلیغات سیاسی که مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، ‌تصویرسازی‌ها در جهت کسب و حفظ قدرت،‌ تضعیف یا از میان بردن قدرت طرف مقابل، بسیج مردم، له یا علیه یک هدف خاص استفاده می‌کنند (علوی، 1375: 80).

ونت توضیح می‌دهد که چگونه «خود» براساس برداشتی که از وضعیت دارد، نشانه‌ای برای دیگری می‌فرستد و دیگری این نشانه را بر مبنای برداشت خودش از وضعیت تفسیر می‌کند و این فرایند علامت دادن، تفسیر کردن و پاسخ دادن، «عمل اجتماعی» را کامل و فرایند خلق معناهای بین‌الاذهانی را آغاز می‌کند و در این تعامل است که هویت خود و دیگری شکل می‌گیرد. در این روند دولت‌ها یکدیگر را به صورت دشمن، رقیب یا شریک معرفی می‌کنند و کنش‌های آنها «تهدیدآمیز» یا «دوستانه» تلقی می‌شود (خضری، 1388: 82).

در سایه این تصورات و تلقی‌هاست که دولت‌ها و ملت‌ها، وضعیت موجود نظام بین‌الملل را «قابل تحمل» یا «غیرقابل تحمل» می‌یابند و با این تصورات درصدد «تغییر یا حفظ» نظم موجود برمی‌آیند، با کشوری متحد می‌شوند و بر علیه دیگری اقدام می‌کنند. شدت و ضعف این دوستی‌ها و دشمنی‌ها نیز به تصورات بسته است. آنها موقعیت‌ها را برای خود معنادار می‌کنند، حوزه‌های نفوذ خود را تعریف و ضرورت‌ها و نیازهای خود را بازشناسی می‌کنند و در یک کلام سیاست خارجی خود را می‌سازند (متقی و کاظمی، 1386: 220).

 

سیاست خارجی چیست؟

سیاست خارجی¹ عبارت است از استراتژی یا رشته‌ای از اعمال از پیش طرح‌ریزی شدة تصمیم گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین، در چارچوب منافع ملی و در محیط بین‌المللی است (دولت‌آبادی، شفیعی، 1393: 9).

از دهة 80 و 90 میلادی با تاکید بر قدرت نرم و عناصر برساختة ذهنی و رواج مکاتب انتقادی، پست‌مدرن و سازه‌انگار، توجه به عناصر غیرمادی، هنجاری و ارزشی به محور کانونی مطالعات سیاست خارجی تبدیل شد. در دوران بعد از جنگ سرد، حرکت به سوی الگوهای فرهنگ‌محور گسترش یافت و به جای یکسان‌انگاری و قوم‌مداری فرهنگی، تاثیر عناصر فرهنگی مناطق و کشورهای مختلف در سیاست‌گذاری خارجی مورد توجه قرار گرفت و تبیین‌های میان‌برد ورهیافت‌های تفسیرمحور در نظریه‌پردازی روابط بین‌الملل جایگزین تبیین‌های کلان شد (موسوی‌زاده، 1387: 191).

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ریشه در فرهنگ، حافظة تاریخی و تفسیر دین و تعالیم دین دارد؛ از این رو؛ ضرورتاً سیاست خارجی آن نیز در هر دوره‌ای از ابعاد و شاخص‌های متعدد تاریخی، فرهنگی و دینی برخوردار است که لاجرم باید درک شوند و نیز در تبیین سیاست خارجی در نظر گرفته شوند. افزون بر این، تاثیرات متقابل متغییرهای جهانی و منطقه‌ای بر سیاست خارجی ایران نیز شایان تامل است. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران از مولفه‌های اسلامی، انقلابی و ایرانی تشکیل شده است و در سیاست خارجی جمهوری اسلامی و قوانین مندرج در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نقش ارزش‌ها و هنجارها بسیار برجسته است. اصولی مانند حمایت از جنبش‌های آزادی بخش، صدور انقلاب، اصل نه شرقی و نه غربی، حفظ دارالاسلام و مواردی از این قبیل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دیده می‌شود (دولت‌آبادی، شفیعی، 1393: 21).

سیاست خارجی ایران در سال های 1390 تا 1398

در حال حاضر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به جز استثناهایی با چالش‌های گوناگون با همسایگان و کشورهای منطقه روبروست: از احیای مجدد کشمکش‌های مذهبی شیعه و سنی گرفته تا گسترش گرایش‌های تکفیری، سلفی، وهابیت و طالبانیسم در مرزهای شرقی و غربی کشور یا حضور تفکرات اخوان المسلمینی در منطقه. از نگاهی سازه‌انگارانه، این محیط در زمره ساختارهای مادی و بازدارنده گسترش روابط محسوب می‌شود. این تلاطم و کشمکش‌ها، صرف‌نظر از آنکه ریشه در چه عوامل و تحریکاتی داشته باشند، آسیب چشمگیری برای اقتصاد و سیاست ایران در پی خواهد داشت. در این میان، شاید مهمترین چالش منطقه‌ای که آثار بین‌المللی دارد، نحوه برخورد با قضیه آینده سوریه و توزیع قدرت بین لبنان و تز دو کشور اسرائیل و فلسطین در کنار یکدیگر باشد. چالش دیگر ایران در این برهه در حوزه سیاست خارجی، نحوه تعامل با آنچه در عرصه بین‌المللی به عنوان مسائل حقوق بشری مطرح است، خواهد بود (دولت‌آبادی، شفیعی، 1393: 356-355).

از دیگر چالش‌های ایران در سال‌های اخیر، بازنگری در جهت‌گیری بازرگانی خارجی و گسترش تجارت با کشورهایی که از روابط بازرگانی غیرمتوازن و یکسویه تقریباً انحصاری ناشی از فضای تحریم پولی، مالی و تجاری بهره برداری غیرمنصفانه می‌کنند(همان: 356).

ارزش استراتژیک ایران در نظام بین‌المللی فعلی تا حد زیادی به ارزش نقش فعال آن در مسائل منطقه‌ای وابسته است. بر این مبنا تا کشوری در منطقه خود نقش فعال و موثر سیاسی – اقتصادی نداشته باشد نمی‌تواند در نظام بین‌الملل نقش خود را برجسته کند، چون دنیا در حال منطقه‌ای شدن است. امنیت بین‌الملل که به نوعی از ادغام مسائل سیاسی – اقتصادی جهان به وجود می‌آید موضوعی به هم پیوسته است و از امنیت مناطق مختلف در مجموع امنیت جهانی به وجود می‌آید. حال هر کشوری که در منطقه خود نقش کلیدی سیاسی – اقتصادی داشته باشد به همان اندازه هم در امنیت و سیاست جهانی نقش خواهد داشت، به خصوص که این منطقه خاورمیانه باشد (برزگر، 1394: 6).

در چارچوب پیشگیری از تهدیدهای امنیتی آینده در روند انتقال نظم‌های سیاسی امنیتی، سیاست خارجی ایران سعی دارد تا با حضور فعال و مشارکت جدی در مسائل منطقه‌ای به نوعی با سیاست پیشگیرانه از شکل‌گیری حکومت‌ها و ائتلاف‌های غیردوست در مرزهای فوری خود جلوگیری کند. از این لحاظ، حضور گسترده ایران در منطقه و گاهی در حلقه غیرفوری امنیتی در قالب سیاست‌های «بازدارندگی» و چانه‌زنی برای حفظ امنیت در حلقه فوری در نظر گرفته می‌شود (همان: 76).

چگونگی تصویرسازی داعش در سینمای دهه 90 (1390 تا 1398شمسی) در ایران

سينماي ايران غالبا نسبت به رخدادهاي ميهني و فرامرزي به ويژه حوادثي که در کشورهاي همسايه اتفاق مي افتد حساسيت نشان داده است و نمونه بارز اين واکنش‌ها ساخت فيلم‌هاي ارزشمند در حوزه دفاع مقدس براساس هشت سال جنگ تحميلي عراق عليه ايران بوده است. سينماي ايران همچنين به موضوع ترور و رفتارهاي گروه‌هاي تندرو نيز واکنش داشته است.

خوشبختانه سينماي ايران در فيلم‌ها و آثاري که ساخته سعي کرده توجه ويژه‌اي به حوادث منطقه داشته باشد. سينماي ايران همواره آمادگي روشنگري در افکار عمومي و مقابله با فجايع انساني را دارد. اتفاقي که در چند وقت اخير در کشور عراق و البته پيش از آن در سوريه و در سال‌هاي دور در افغانستان رخ داده اين است که گروه هاي تندرو و آدمکش به نام اسلام و تفکر ديني مرتکب فجيع ترين جنايات انساني مي‌شوند و اعمال خود را در قالب عقايد ديني و بعضا فرقه‌اي بيان مي کنند. از همين رو وظيفه سينماي ايران هم از جهت مقابله با اسلام‌هراسي و هم از لحاظ بر دوش داشتن رسالت رسانه‌اي و هم از جهت واکنش به فجايع انساني که در حال رخ دادن است، سنگين تر مي شود.

در ادامه به معرفی فیلم‌های سینمایی ساخته شده در ایران بین سال‌های 1390 تا 1398 در حوزه داعش می‌پردازیم تا مخاطب با تصویر ارائه شده از این گروه تروریستی در سینمای ایران آشنا شود.

·       به وقت شام/ کارگردان ابراهیم حاتمی کیا

به وقت شام فیلمی است که علاوه بر بابک حمیدیان و هادی حجازی‌فر که هر دو سابقه بازی در فیلم‌های دفاع مقدسی را در کارنامه دارند، به سراغ بازیگران سوری و عراقی نیز رفته است. حاتمی‌کیا در جدیدترین فیلم خود سراغ سوژه داغ این سال‌ها یعنی گروه تروریستی داعش و مدافعین حرم رفته است. گفته می‌شود‌ این فیلم اولین فیلم جدی سینمای ایران است که مشخصا به موضوع داعش و تکفیری ها می‌پردازد.

به وقت شام حکایت تلاش های تیم دو نفره پدر و پسر ایرانی برای نجات مردم تدمر از چنگال داعش است. در این فیلم حرف چندانی از مدافعان حرم به میان نمی آید، گروه های مقاومت دیده نمی شوند و خبری از رشادت ها، شجاعت ها و دلاور مردی ها نیست. همه فیلم یک هواپیماست. هیچ کش حاضر نیست، خظر نفوذ به تدمر و پرواز با یک هواپیمای ترابری سنگین، آن هم در شب را از فراز شهری که در محاصره نیروهای تروریستی است را بپذیرد. اما در این میان کاپیتان یونس، خلبان ایرانی که فرماندهی پایگاه هوایی دمشق را بر عهده دارد، خود مسئولیت این کار می پذیرد. گرچه به قول کاپیتان علی او Expire  شده است و از نظر طب هوایی صلاحیت خلبانی ندارد، اما برای او، همه این حرف ها، چند سطری نوشته ی رو کاغذ است...

در این بین فرزند کاپیتان یونس، کاپیتان علی، همراه او راهی تدمر می شود. گرچه پدر مخالفت می کند، اما کار ساز نیست. او پای پرواز بود که به ایران برگردد، اما نمی تواند کاری را نیمه تمام بگذارد. باید اطمینان حاصل کند، در حمایت از ملت بیگناه یک شهر موفق بوده است.

کاپیتان یونس و فزندش کاپیتان علی، نماد دو نسل از انقلاب هستند. کاپیتان یونس، سالیا متعدد از عمر خود را در ماموریت های برون مرزی گذرانده است؛ بوسنی هرزه گوین، عراق، لبنان و اکنون سوریه. او نماد نسل اولی های انقلاب است. دقیقا همان حاج عباس آژانس شیشه ای. اما کاپیتان یونس، نسل دیگری از انقلاب است. او از نسل مدافعان حرم است. آن هایی که انقلاب را به چشم ندیده اند و جنگ هشت ساله تحمیلی را درک نکرده اند. اما مشق انقلاب را خوب آموخته اند. او نماد یک انسان طراز ایرانی است. آن گاه که باید، از همه دلبستگی ها و شیرینی های زندگی دل می کند، و راهی جنگ می شود. می ترسد، وحشت بر او چیره می شود، خم می شود اما نمی شکند. او نماد جوان ایرانی است، یک جوان مسلمان ایرانی...

نسل جوان انقلابی فیلم حاتمی کیا، به خوبی هویت و ماهیت خود را به عنوان یک ایرانی و یک مسلمان درک کرده است و در زمان منسای در مکان مناسب حضور دارد.  این اتفاق، مهمترین ویژگی مشترک همه مدافعان حرم است...

در اوج نا امیدی جمع کثیری از ملت باقی مانده تدمر که هنوز تن به اسارت و بردگی تروریست ها را نداده اند، دو خلبان ایرانی از راه می رسند. همان وقتی که کارد به استخوان رسیده و تاریخ یک ملت به انتها و پایان خود نزدیک می شود، چراغی در تاریکی افروخته می شود.

همه را سوار هواپیما می کنند. از ملت ستم دیده عادی گرفته تا زندانیان عادی ضد حکومت بشار اسد و اسیران داعشی. همه مسافر یک هواپیما هستند..

در این فیلم زندانیان سیاسی ضد حکومت بشار اسد، با دست ها و پاهای بسته به سمت هواپیما حرکت می کنند که فرمانده نیروهای مدافع مستقر در تدمر با این وضع برخورد با این اسیران اعتراض می کند و به رغم تهدیدات و مخالفت های زندانبان آن ها، دست ها و پا های همه اسیران را باز می کند تا مثل دیگران به دست باز و میل خودشان سوار هواپیما شوند.

در سکانسی از فیلم، اسیران داعشی، اندکی پس از بلند شدن هواپیما از باند، بلند می شوند و در پی قبله می گردند و در دل آسمان قصد نماز صبح می کنن.  آن ها به سختی خود را از چنگال محافضان بیرون می کشند و به نماز می ایستند.  عده ای از مردم عادی و مخالفان حکومت اسد هم به صف جماعت آن ها اضافه می شوند. با این استدلال که اولا، وقت نماز است. دوما، آن ها مسلمان اند و ما هم نیز و سوما، نماز را باید به جماعت خواند. حالا این که چه کسی با چه پیشینه و طرز تفکری امام جماعت باشد اهمیت ندارد...!

در جای دیگری از فیلم، کاپیتان یونس در حال بحث کردن با رئیس طایفه ای است که همه دارایی هایی خود را وقف ابوبکر البغدادی کرده است. گرچه او در صف حامیان البغدادی ایستاده است، اما به خاطر ترس و مقام دنیا او را همراهی کرده است...

در این گفتگو ی دو نفره رئیس طایفه با کاپیتان یونس می گوید، که امروز تدمر را پس می گیریم و چند روز دیگر نماز را در تهران اقامه می کنیم. در پاسخ این حرف کاپیتان علی می گوید، تهران خیلی دور است، در عوض اسرائیل همین نزدیکی است، بهتر است به سراغ همین اسرائیل بروید!

عدم وجود درک دشمن شناسی و برداشت های غلط از قرآن، باعث شده است تا تکفیری ها به ملتی خشن و احمق تبدیل شده باشند و متاسفانه فرصت طلبی رسانه ای غربی، آن ها را نماد اسلام معرفی کرده است. یعنی ملتی متعصب که دائم آیه های قرآن را زمزمه می کنند و در جواب هر حرف و سوالی آیه ای از قرآن را می خوانند...

نکته مهمی که در این بخش از فیلم به چشم می خورد، تفاوت حرکت های آزادیبخش شیعی و جریانات تروریستی تکفیری_ وهابی است. دو مدل از نظام اسلامی در این فیلم ارائه شده است. نظام اسلامی محور مقاومت و نظام اسلامی تکفیر _ تروریسم. نظام اسلامی اول، مبتنی بر آرمان های انسانی و زیبایی چون آزادی و عشق است. درحالی که نظام اسلامی دوم مبتنی بر اجرای کورکورانه برداشت های شخصی عده ای از دین. در طول تاریخ همواره نهضت های شیعی، به هر جا که می رسیدند دست به آبادانی های گسترده می زدند. مثل جریان امل و پس از مدتی حزب الله در لبنان و هرگاه جریانات تکفیری _ وهابی افسار حکومت را در جایی به دست می گرفتند ویرانی، عقب ماندگی، خفقان و نابودی آرمان ها را رقم می زدند. مثل طالبان در افغانستان و یا وهابی ها در چچن.

در سکانسی از فیلم، زمانی که داعش همه اسرای خود را به معبدی باستانی در تدمر می برد تا ضمن سر بریدن، ازآن ها فیلم تهیه کند، به همه اسرا که با یک اتوبوس مدرسه حمل می شوند، مورفین تزریق می کنند تا از حرکات هیجانی آن ها در حین فیلم برداری جلوگیری کنند. یکی از کلیدی ترین استراتژی های داعش برای پیروزی هایش ترویج و تبلیغ ترس و خفقان در فضای مجازی است که باعث شد این گروهک کوچک به سرعت به قدرتمندترین جریان تروریستی حاضر در سوریه و عراق تبدیل شود.

حاتمی کیا در به وقت شام، به خوبی خوی جنایتکارانه داعش و نیروهای رسانه ای آن ها را به تصویر کشیده است. در اواخر فیلم داعش تصمیم می گیرد به جای سربریدن اسیران خود، آن ها را زنده در درون قفس هایی در هواپیما حبس کند و هواپیما را به حرم حضرت زینب (ع) بکوبد. از خود گذشتگی کاپیتان علی در نجات اسیران از چنگال داعش و انفجار هواپیما که به شهادت خودش نیز منجر می شود، حرم را بار دیگر نجات می دهد و دست داعش و دیگر تروریست های تکفیری که با آموزش های غربی و ثروت عربی، در منطقه رشد کرده اند را بار دیگر از مقدسات اسلامی کوتاه می کند.

·       آوازهای سرزمین من/ کارگردان عباس رافعی

آوازهای سرزمین من محصول مشترک ایران و لبنان است که به سفارش مرکز بین‌الملل صداوسیما و به زبان عربی و با بازیگران لبنانی، سوری و مصری ساخته شده است.

در شهرستان ربله و در آستانه ازدواج 2 خانواده، داعش به اين شهرستان حمله مي‌کند و زن ها را مي‌دزدد و عروس هم يکي از اين دزديده شده هاست. با استفاده از اين اتفاق فيلمنامه اي نوشته شد درباره دختر و پسري که قصد ازدواج دارند و پسر براي خريد مراسم عروسي از شهرستان خارج مي‌شود که همزمان تروريست ها به اين شهرستان حمله مي‌کنند و زن ها را مي‌ربايند. در این فیلم سعي شده به داستان، موقعيت دراماتيک داده شود به همين دليل اين مرد به جستجوي عروس گمشده خود مي‌رود.

با توجه به اينکه داستان فيلم چنين فضاي عاشقانه اي را در درون خود دارد، سعي شده به وسيله روايت داناي کل در موقعيت هاي مختلف قرار بگیرد. به اين معنا که نشان داده شود زنان ربوده شده در چه وضعيتي قرار دارند، شهر در چه شرايطي است و داماد جوان براي پيدا کردن عروس خود چه تلاشي مي‌کند. اين روايت داناي کل بهانه اي شده تا موقعيت گروه هاي تروريستي در منطقه و بي پناه بودن مردم عادي در مقابل حملات اين گروه هاي تروريستي هم به تصوير کشيده شود. در اين فيلم سينمايي سعي شده کمي جهان شمول تر فکر شود و وضعيت آوارگان و مردم بي دفاع و آسيب پذير و از سوي ديگر تجهيز گروه هاي تروريستي توسط کشورهاي غربي به تصوير کشیده شود و نشان داده شده که اين گروه ها بهترين و مدرن ترين سلاح ها را در دست دارند و به همين دليل به راحتي مي‌توانند شهر موصل را تصرف و بسياري از پادگان هاي نظامي را خلع سلاح کنند.

 

·       دایان/ کارگردان بهروز نورانی‌پور

فیلم سینمایی دایان روایتگر گوشه‌ای از جنایات داعش در سوریه است. این فیلم به زبان کردی و داستانی درباره فردای «جنگ» و افرادی است که در یک روستا زندگی و برای فردای بهتر تلاش می‌کنند. روایت مردمانی است که بی سرزمین هستند. جنگ آنها را بی خانمان کرده است و قرار است ما شاهد اتفاقاتی باشیم که در بستر داستان به تصویرکشیده شود. شخصیت پدر کاریزماتیک عمل نمی‌کند. فیلمساز اطلاعاتی از او به ببیندگانش می‌دهد. اینکه قبلاً مبارز بوده و دارای تفکرات سیاسی است. در راه آهن مشغول کار بوده و سابقه مبارزاتی داشته و سرد و گرم روزگار را چشیده است، اما در رفتار‌هایش آدم بسیار ضعیف و مستأصلی است و توان تصمیم گیر ی ندارد. زود خودش را رها می‌کند. نحیف و سرخورده می‌نمایند. دخترش ظاهراً به دست داعشی‌ها گرفتار شده و توسط فردی آزاد می‌گردد و به خانه باز می‌گردد.

پدر دارای دو فرزند معلول است دختر و پسر. فرزندش شبانه قاطری که نزد پدر به امانت است می‌برد تا کولبری کند. لیکن به میدان مین برمی‌خورد. صاحب قاطر و اجناس به نزد پیرمرد می‌آیند و طلب خسارت می‌کنند و همه این داستانک‌ها جمع وجور می‌شود تا فیلمساز حرف اصلی اش را بزند. آدمهای روایت یک دست سیاه هستند. همه درحال تجارت و بند و بست می‌نمایند. فقر و فلاکت شاید آنها را آسیب پذیر کرده باشد.

این فیلم در جشنواره مختلف داخلی از جمله جشنواره جهانی فجر و مقاومت حضور موفق داشته است. این فیلم همچنین در جشنواره‌های خارجی زیادی تقدیر شده است. دایان محصول سازمان سینمایی حوزه هنری است.

* برای بهشت باید آدم کشت!/ منوچهر محمدی

داستان فیلم درباره یک خانواده سنی است که در انگلستان زندگی می کنند. پدر این خانواده استاد دانشگاه و مادر پزشک است و دو فرزند دختر و پسر دارند. این خانواده پیش از این در مصر زندگی می کردند اما به دلایل اختلاف عقیده ای که داشتند به نوعی از این کشور اخراج می شوند و به انگلستان می آیند.

فرزندان این خانواده بزرگ می شوند و در رشته های مختلف تدریس می کنند. در یکی از شبهای لندن به دختر این خانواده تجاوز می شود و پیگیری های پلیس هم کاری از پیش نمی برد. عصبانیت در خانواده و به خصوص در پسر خانواده که «مروان» نام دارد به اوج می رسد و نفرت این عمل در دل پسر می ماند و در نهایت برای انتقام از راه قطر به گروهک تروریستی «داعش» می‌پیوندد و در آموزش‌های این گروهک کارهایی از او می خواهند که از نظر او غیر انسانی است و به همین دلیل از انجام آنها سر باز می زند.

پس از اینکه «مروان» از خواسته‌ها و دستورهای گروهک «داعش» سرپیچی می کند به زندان می‌افتد و در زندان متوجه می شود که افراد دیگری هم به همین سرنوشت دچار شده‌اند. وی پس از تلاش برای آزادی از زندان داعش ، طی عملیاتی این گروه را لو می دهد و در نهان خود متوجه می شود که آنچه به نام اسلام انجام می شود معنای اسلام واقعی نیست.

در نهایت «مروان» پیش خانواده خود برمی گردد و با نگاه تازه ای به دین مبین اسلام می نگرد.

منوچهر محمدی تهیه‌کننده سینمای ایران در توضیح این فیلم می گوید: یکی از راه‌های مهم و تاثیرگذار مبارزه با گروهک‌های تروریستی که به نام اسلام فجایع انسانی انجام می‌دهند تولیدات روشنگرانه در عرصه فرهنگ به ویژه سینما است. از همین رو زمانی که موج کشتار افراد بی گناه در منطقه را دیدم تصمیم گرفتم فیلمنامه‌ای با موضوع مبارزه با گروهک‌های تروریستی سلفی، تکفیری و مشخصا «داعش» به شورای پروانه ساخت در وزارت ارشاد ارائه دهم.

او در ادامه گفت: ساخت فیلم با موضوعاتی از این دست در شرایط بحرانی که منطقه در آن قرار دارد می تواند نوعی مبارزه فرهنگی به شمار آید.

·       امپراتور جهنم / کارگردان پرویز شیخ طادی

این فیلم... نگاهی دارد به پشت پرده‌های «پیوند عربی- عبری» و همکاری صهیونیسم بین‌الملل و خاندان آل‌سعود.

امپراطور جهنم با ایفای نقش علی نصیریان و علی‌رام نورایی با به تصویر کشیدن اتفاقات خاورمیانه به خصوص نقش آل سعود در شکل گیری گروه های تکفیری و داعش، اندیشه‌های یک مفتی را بیان می کند و به حقایقی می پردازد که به صورت مخفیانه در خاورمیانه از سمت جبهه بیگانه اروپا و آمریکا شکل گرفته است.

همچنین یکی از نکات قابل توجه در این فیلم سینمایی، به نمایش درآوردن شخصیت های سیاسی جبهه مقاومت یعنی سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله و عبدالملک الحوثی رهبر انصارالله یمن است.

 فیلم سینمایی «امپراطور جهنم» به کارگردانی پرویز شیخ طادی و تهیه کنندگی محمد خزاعی، در کشور‌های فرانسه، گرجستان و ایران فیلمبرداری شده و بازیگرانی چون علی نصیریان، علی‌رام نورایی و فرخ نعمتی به عنوان بازیگران اصلی در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند.

با مرور فیلم های معرفی شده مسئله ای که به ذهن متبادر می شود این است که ماهیت داعش چیست و چه زاویه ای با جمهوری اسلامی ایران دارد که اینگونه تلخ و سیاه در قاب سینمایی رسانه ایران به تصویر کشیده شده است.

مرور ماهیت این گروه و همچنین واکاوی سیاست خارجی ایران نشان دهنده چرایی اینگونه تصویرسازی و بازنمایی را مقابل دیدگان مقابل می گشاید.

عقاید و رویه‌های عملی داعش

شکل گیری گروه تکفیری دولت اسلامی عراق (داعش)

پس از سقوط رژیم بعث عراق و صدام، تغییر نظام سیاسی عراق، به مذاق برخی از کشورهای عربی منطقه خوش نیامد و برای به شکست کشاندن دولت نوپای عراق، حمایت‌های همه جانبه مالی، اطلاعاتی و لجستیکی از گروه‌های تروریستی فعال در عراق از جمله این اقدامات بود. این حمایت‌های همه‌جانبه موجب شد که گروه‌های تروریستی مخالف دولت عراق، تحت مدیریت و نفوذ سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای منطقه قرار گیرند تا براساس سیاست‌ها و اهداف خود آنها را مدیریت و هدایت کنند (بخشی، 1394: 144).

ابومصعب زرقاوی در اوایل سال 2004، طی اطلاعیه‌ای که در فضای مجازی منتشر کرد، ضمن کافر معرفی کردن شیعیان،‌اولویت مبارزه و جهاد را مقابله با شیعیان اعلام کرد. زرقاوی برای تقویت و گسترش اقدامات تروریستی و ایجاد هماهنگی بین گروه‌ها، سران گروه مرتبط یا همسوی خود را گرد هم آورد و از مجموع آنها به اصطلاح «شورای مجاهدین» را تشکیل داد. چند ماه بعد از تشکیل این شورا زرقاوی کشته شد و شیخ محارب الجبوری، سخنگوی شورا، با انتشار بیانیه‌ای در اکتبر 2006 شورای مجاهدین را منحل و آنرا به دولت اسلامی عراق ارتقا داد و ابوعمر البغدادی را به عنوان رهبر این گروه معرفی کرد. ابوعمر البغدادی در اولین بیانیه رسمی خود در سال 1393، با انتشار ویدئویی 21 دقیقه‌ای، خود را به عنوان خلیفه داعش معرفی کرد و دلیل تشکیل دولت اسلامی عراق را احقاق حقوق اهل سنت بیان کرد. (همان: 149-145).

دولت اسلامی عراق تهدید می‌کرد که بازارهای جهانی انرژی را بی‌ثبات می‌کند، انقلاب را به خارج از مرزهایش صادر می‌کند و به اروپا و آمریکا حمله می‌کند. در حقیقت اعضای دولت اسلامی عراق، بر پایه خوانششان از این آموزه ماکیاولی می‌جنگند و امورشان را دتق و فتق می‌کنند: «برای حکمران بسیار بهتر است که از او بترسند تا به او عشق بورزند. آنها به دنبال برقراری حکومت خدا د رهمین لحظه‌اند نه در آینده (مک کنتس، 1395: 18-16).

منابع مالی داعش

راهبرد اصلی داعش در حوزه مالی مبتنی بر خودکفایی و وابستگی نداشتن به منابع مالی خارجی است. به همین علت امروز داعش به عنوان ثروتمندترین تشکیلات تروریستی تاریخ معاصر شناخته می‌شود. برخی از منابع مالی داعش عبارتند از:

1.       غارت اموال عمومی: فروش عتیقه و آثار باستانی سوریه و عراق، غارت اموال تاجران.

2.       موارد مخدر و پولشویی (آدرم‌ربایی، سرقت، قاچاق)

3.       درآمد از محل فروش منابع نفتی شرق سوریه و قاچاق نفت به ترکیه.

4.       کمک‌های مالی برخی از کشورهای منطقه.

5.       اخذ مالیات از جمعیت غیرمسلمان ساکن در مناطق تحت اشغال، باج‌گیری از شرکت‌های کوچک و بزرگ، گرفتن عوارض گمرکی برای حمل و نقل کالا به مناطق غربی عراق (بخشی، 1394 :173-170).

شیوه‌های تبلیغاتی داعش

1.       بهره‌گیری از عناوین مذهبی در اقدامات تروریستی و خرابکاری

از شیوه‌های موفق و تاثیرگذار گروه‌های تکفیری، شعار احیای جهاد و نامگذاری اقدامات تروریستی و خرابکاری خود به عنوان جهاد (که در اسلام از عظمت و ارزش بسیار بالایی برخوردار است و اگر کسی در این راه کشته شود شهید شناخته می‌شود) است (همان :175).

2.       توجه به آموزش‌های اعتقادی نوجوانان و نیروهای خود

داعش کودکان 9 تا 13 ساله را با برگزاری دوره‌های آموزشی – تفریحی و مذهبی جذب و به اردوگاه‌های آموزشی اعزام می‌کند و آنان را به عنوان نیروهای نظامی و سربازان آینده خود آموزش می‌دهد (همان: 177).

3.       تاکید بر روایت آخرالزمانی

تطبیق دادن روایات اهل سنت در خصوص آخرالزمان یا رویدادهای امروز (مانند روایت‌هایی که در آن گروهی از مسلمانان پس از قیام، عدل و داد را د رجهان برقرار می‌کنند) یکی از شیوه‌های تبلیغاتی داعش است و گروه داعش، سرزمین شام را مکانی معرفی می‌کند که مسلمانان در این سرزمین در نبرد نهایی آخرالزمان پیروز می‌شوند (همان :178).

4.       فعالیت گسترده و آزادانه در شبکه‌های اجتماعی

با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی همچون توئیتر و فیس‌بوک در کشورهای عربی و میان مسلمانان غرب‌نشین محبوب هستند، خوراک‌های تبلیغاتی داعش به بسیاری از افراد می‌كسد و با انتشار اخبار و تصاویر پیشروی‌ها و عملیات داعش، تعدادی از آنها جذب این تبلیغات می‌شوند (همان :179).

5.       قدرت‌نمایی با کشتارهای بی‌رحمانه

داعش با شیوه حرفه‌ای مخصوص خود، در تصویربرداری از اعدام‌ها و عملیات نظامی همراه با سرودها و شعارهای جهادی، موجب شده تا این گروه بسیاری از افراد خشن و ماجراجو را جذب کند. علاوه بر آن با ایجاد ترس و وحشت در بین مخالفان، روحیه عناصر خود را بالا ببرد و به عنوان یک قدرت برتر و بدون ترس از سایر قدرت‌ها و کشورها، در اذهان اعضای خود مطرح شود (همان :179).

رهبران داعش معتقدند میدان نبرد رسانه‌ای به اندازه میدان جنگ در موفقیت‌شان اهمیت دارد. شبکه تلویزیونی این گروه با نام «الحیات» برنامه‌های متنوعی از سر بریدن انسان‌ها تا ترغیب جوانان جهت پیوستن به این گروه با انحی مختلف می‌سازد و پخش می‌کند (بخشی، بهاری، 1393: 147).

اقدامات رسانه‌ای داعش

1.       استراتژی رسانه‌ای داعش

داعش از رسانه با پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌های ساخت، پردازش و ارسال فیلم برای جذب نیرو، آموزش، گسترش ترس و تامین منابع مالی بهره برده است. هدف اصلی استراتژی رسانه‌ای داعش این است که همه مسلمانان جهان را متقاعد کند که نبرد برای احیای خلافت وظیفه‌ای دینی است و باید در این مسیر داعش را حمایت کنند (Farwell, 2014: 3).

2.       شورای رسانه‌ای

شورای رسانه‌ای، مسئول هم رسانه‌های سنتی و هم جدید مانند شبکه‌های نت است. شورای عالی رسانه‌ای رهبری جریان اطلاعات را برعهده دارد که در ادامه به اختصار نحوه فعالیت آن بیان می‌شود:

-       موسسه رسانه‌ای الفرقان:

الفرقان قدیمی‌ترین شاخه رسانه‌ای داعش است که در سال 2006 تاسیس شد. این موسسه مسئول تولید انواع محصولات رسانه‌ای به وپژه تبلیغات چاپی است. این موسسه اولین ویدئوی تصویری ابوبکر البغدادی که در مسجدی در موصل سخنرانی کرد را منتشر نمود (الهاشمی، 1393: 3).

ابومحمد العدنانی سخنگوی پیشین داعش در تهدیدی علیه جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت که داعش می‌تواند و می‌خواهد ایران را به باتلاقی از خون تبدیل کند و ایران بدترین دشمن داعش محسوب می‌شود (نجات، 1394: 103).

داعش در راستای بهره‌گیری از فناوری‌های نوین ارتباطی و رسانه‌ای و هدایت افکار عمومی، از موسسات رسانه‌ای مختلفی بهره می‌گیرد. یکی از این موسسات مرکز رسانه‌ای الفرقان است. الفرقان برای نشان دادن قدرت نظامی داعش و بازنشر پیام‌های رهبران داعش در تارنماهای مربوط به این گروه تروریستی متمرکز شده است. از دیگر موسسات رسانه‌ای داعش، موسسه رسانه‌الی الحیات است که برای طرفداران خود در فضای مجازی، تالارهای گفتگو و انجمن‌ها، جدیدترین فیلم‌ها، اعلامیه‌های رسانه‌ای و نشریات را قرار می‌دهد و در شبکه‌های اجتماعی نظیر توئیتر،‌فیس بوک و گول پلاس به انتشار مجدد آنها می‌پردازد (عراقچی و جوزانی کهن، 1396: 154-152).

-       مرکز رسانه‌ای الحیات

مرکز رسانه‌ای الحیات از نقطه نظر استراتژیک،‌دومین مرکز رسانه‌ای داعش است. این مرکز مخاطبان جهانی را محور قرار داده و کلیپ‌های ویدئویی حرفه‌ای و مجلات آن لاین شامل دبیق، اخبار دولت اسلامی، گزارش دولت اسلامی، دارالاسلام و شرق را منتشر می‌کند. این مجلات به چندین زبان مختلف از جمله ترکی، روسی، فرانسوی و انگلیسی منتشر می‌شود. مخاطبان این رسانه دو گروه هستند: مردان جوان در کشورهای اسلامی و جوانان کشورهای غربی (Husick, 2014: 1-3).

هدف این مرکز رسانه‌ای، ترویج و اطلاع‌رسانی در مورد واقیعت‌های دولت اسلامی ادعا شده است(Ryan,2014: 5). روند فعالیت شبکه الحیات را مجموعه‌ای از روانپزشکان، جامعه‌َناسان، فقها و متشرعین عضو داعش نظارت می‌کنند و غالباً تولیدات این شبکه با مجموعه‌ای از احادیث نبوی و آیات قرآنی همراه است زیرا هدف توجیه عملکرد داعش با سواستفاده از آیات و احادیث است (Al Monitor, 2014).

-       بنیاد رسانه‌ای الاعتصام

این بنیاد به تولید و نشر موسیقی‌های جهادی و کلیپ اختصاص داده شده است (Sterling, 2014: 2).

موسسه الاعتصام بیشترین نقش را در انتشار فیلم‌های خشونت‌آمیز و فیلم‌های افرادی که به این گروه ملحق شده‌اند را داشته است.

موسسه الاعتصام که بیشتر بر فعالیت‌های تشریفاتی و مذهبی متمرکز است و به بازنشر این فعالیت‌ها از طریق انتشار کلیپ‌های ویدئویی و تولیدات رسانه‌ای در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌‍پردازد

-       رادیو البیان

فعالیت این رادیو در عراق متمرکز است و بیشتر مخاطبان آن عراقی هستند که به مخاطبان خود برنامه‌هایی چون پخش موزیک، آموزش زبان، مصاحبه و گزارش در ارتباط با تحولات عراق و سوریه پخش می‌کند.

این رادیو اغلب اخبار مرتبط با ایثارگری‌های سربازان خلافت در مناطق (ولایت) دولت اسلامی را گزار می‌دهد.

3.       جهاد سایبری

رویکرد جهاد سایبری داعش بر غرب و دشمنان فریب خورده در جهان عرب متمرکز است. در مطالعات مشخص شده است 200 تا 500 صفحه در تمام طول روز فعال هستند که گسترش تبلیغات داعش را آسان می‌کند (Schmitt, 2015: 6, Morgan, 2015: 3).

جهاد سایبری داعش جنبه تهاجمی نیز دارد و آن حمله به وب‌سایت‌هایی است که ضد این گروه فعالیت می‌کنند. چنین فعالیتی نام غزوه الکترونیک بر خود گرفته است که برگرفته از دوران پیامبر اسلام است (Ackerman, 2015: 1).

داعش همچنین برای جذب مخاطب به صورت مستقل،‌اقدام به ایجاد یک شبکه اجتماعی به نام خلیفه بوک کرد تا با فیس‌بوک رقابت کند. هر چند به سرعت جلو آن گرفته شد. زبان‌های خلیفه‌بوک عبارتند از: هلندی، انگلیسی، اسپانیولی، پرتغالی، ترکی استانبولی، اندونزیایی و جاوه‌ای و جالب است که این سایت بخش عربی نداشت و این نشان می‌دهد که داعش آن را برای جذب غیر عرب‌زبانان راه‌اندازی کرده است.

این گروه تروریستی اقدام به ساخت شهرک سینمایی با نام جهادیسم در شهر حمص سوریه کرد. داعش قصد دارد با تجهیز این شهرک سینمایی به جدیدترین و پیشرفته‌ترین ابزار، از عملیات‌های ذبح و شکنجه خود تصویربرداری کند. داعش جهاد سایبری را بخش اصلی استراتژی خود همسو با اقدامات نظامی می‌داند (http:// www.vetogate.com، تاریخ مشاهده 20/03/98).

مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

1.       تلاش برای برقراری حکومت اسلامی

از نظر مکتب اسلام،‌ دنیا به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود. یکی دارالاسلام که سرزمینی است که در آن احکام الهی اسلام اعمال می‌شود و حاکمیت با مکتب اسلام است و دیگری دارالکفر یا دارالحرب است که در آن سرزمین نظام حاکم در چارچوب احکام اسلام عمل نمی‌کند. بر این اساس تنها مرزی که اسلام می‌شناسد مرز عقیدتی است و سایر مرزها نژادی، طبقاتی و جغرافیایی مطرود است.

2.       حراست از استقلال و تمامیت ارضی کشور جمهوری اسلامی ایران

یکی از مهم‌ترین اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که در اصل 153 قانون اساسی به آن پرداخته شده همانا اتخاذ سیاست‌ها و تدابیری برای حفظ استقلال همه‌جانبه و تمامیت ارضی کشور می‌باشد. در همین راستا قانون اساسی بر روی حفظ استقلال و تمامیت ارضی مکرراً و به عناوین مختلف تاکید کرده است و مفهوم استقلال را در معنای گوناگون به کار برده است. همچنین دفاع از پایگاه اصلی انقلاب و تحقق اهداف جهانی خود امری ضروری و الزامی است کهاز هر نوع تجاوز و تعدی به کشور جمهوری اسلام ایران باید جلوگیری شود.

3.       تامین سعادت انسان در کل جامعه بشری

آرزوی به روزی بشر از منورترین وجوه وابعاد هر نظام سیاسی و از جمله اصول مهم و اولیه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. اجرای اهداف مزبور تنها در چارچوب اصل معروف نه شرقی و نه غربی امکان پذیر است.

4.       صدور انقلاب اسلامی

صدور یا اشاعه انقلاب اسلامی به سایر جوامع یکی از اهداف سیاست خارجی ایران می‌باشد که این هدف سیاست خارجی صراحتاً و تلویحاً در قانون اساسی و سخنان رهبری جمهوری اسلامی ذکر شده است (دهقانی فیروزآبادی، 1387: 5).

·       مهم‌ترین تهدیدات داعش علیه امنیت جمهوری اسلامی ایران

1.       تهدید مرزهای سرزمینی جمهوری اسلامی ایران

تهدیدات در فاصله‌های نزدیک مرزی شدت و نمود بیشتری دارد و کشورها از تهدیدات امنیتی در مجاورت خود بسیار نگران هستند، هرگونه کنش و واکنش را در دولت همسایه زیر نظر دارند (آدمی و کشاورز مقدم، 1394: 6).

در تابستان 1393 نیروهای داعش در حالی که به پیشروی‌های خود ادامه می‌دادند،‌توانستند دو شهر کوچک در استان دیاله در شرق عراق را تصرف کنند. این دو شهر در نزدیکی مرز عراق با ایران (مرز خسروی در استان کرمانشاه) هستند. حرکت داعش در عراق بزرگ‌ترین خطر امنیتی ملی برای ایران در چند دهه اخیر است. بزرگترین هدف داعش شکستن استراتژی هلال شیعه و ایجاد یک منطقه و حتی کشور سنی‌نشین در مرکز این هلال شیعی و فاصله انداختن بین ایران و جنوب عراق با سوریه و اسرائیل است. از همین زاویه بزرگ‌ترین خطر فوری که کشور را تهدید می‌کند،‌نبودن این سپر و حائل بین ایران و این گروه در مرز غربی است (ذوالفقاری،1393).

2.       انجام عملیات تروریستی در داخل ایران

انگیزه و تلاش رهبران داعش برای انجام عملیات‌های تروریستی در ایران از اعلامیه‌های صادر شده از طرف آنها قابل فهم است. مهم‌ترین اقدام در این زمینه در آذر 1394 اتفاق افتاد که چهار عروسک بمب‌گذاری شده توسط زائران کربلا به ایران وارد شد که با آگاهی دستگاه‌های امنیتی این توطئه شناسایی و خنثی شد (باشگاه خبرنگاران جوان، 1394).

حملات خرداد 1396 تهران به حملات تروریستی داعش به ساختمان مجلس شورای اسلامی و حرم امام خمینی (ره) در تهران که موجب شهادت 17 نفر و مجروح شدن 52 نفر شد. این حملات نخستین حمله داعش در خاک ایران بود و اولین حمله تروریستی در تهران در بیش از یک دهه و نخستین حمله بزرگ در کشور ایران از زمان بمب‌گذاری در زاهدان محسوب می‌شود (شبکه خبر، تاریخ مشاهده 30/03/96).

3.       ایجاد خلافت اسلامی از سوی داعش تهدیدی برای جمهوری اسلامی ایران

یکی از اهداف مهم داعش، ایجاد نظام سیاسی مورد نظر خویش است که از آن به عنوان امارت اسلامی یاد می‌کنند. پیش شرط تشکیل چنین واحد سیاسی، نابودی دولت‌های مستقر در جهان اسلام به ویژه خاورمیانه است (پورحسن، 1391: 26).

داعش، مرزهای موجود بین کشورهای اسلامی را که حاصل تجزیه خلافت عثمانی براساس قرارداد سایکس – پیکو سال 1916 بین وزیران امور خارجه انگلیس و فرانسه است،‌نمی‌‍ذیرد و براساس عقاید خود، نقشه‌ای از جهان را ترسیم کرده است (سعدالدین، 1390: 54-194).

·       مهم ترین تهدیدات امنیت سیاسی ایران از سوی داعش

1.       تضعیف محور مقاومت و ژئوپلتیک شیعه

خاورمیانه منطقه‌ای است که همیشه دچار تعارض است، اما تعاملات تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی باعث ثبات و پایداری روابط میان ایران و محور مقاومت شده است. ایران، سوریه و گروه‌های حزب‌الله و حماس کمتر با یکدیگر دچار تعارض شده‌اند بنابراین تمایلی برا یجنگ و تجاوز علیه همکار امنیتی مجموعه وجود نداشته است، بلکه اشتراکات ایدئولوژیک، موجب افزایش ارتباطات مثبت میان ملت‌های این بازیگران شده است. دولت شیعی جدید عراق نیز با همکاری گسترده خود در این مجموعه امنیتی، هلال شیعی را تکمیل کرد. بنابراین جمهوری اسلامی ایران نیز مسئله منازعه در سوریه و عراق و البته یمن و بحرین را تنها یک معضل منطقه‌ای نمی‌پندارد که اجازه دهد سایر قدرت‌های منطقه‌ای به راحتی درباره آن تصمیم بگیرند، بلکه خود را در تمام مسائل کشورها ذی‌حق می‌داند، چراکه امنیتش با تهدید مواجه شده است (آدمی و کشاورز مقدم، 1394: 5).

در چنین شرایطی خواست ایران این است که مانند یک قدرت بزرگ منطقه‌ای با وی رفتار شود. قدرت منطقه‌ای که منافع و امنیتش در سطح منطقه تعریف می‌شود (Sutherlin, 2013: 7).

2.       تاثیر هجوم داعش به عراق بر امنیت ملی ایران

تجزیه عراق به بخش‌های مختلف توسط داعش یعنی اینکه ایران دائماً یک همسایه مزاحم داشته باشد و بخش اعظم توان امنیتی خود را جهت بازدارندگی این همسایه صرف کند. تثبیت موقعیت داعش و تشکیل دولت مستقل توسط آن می‌تواند سه جلوه عمده داشته باشد: سومالیزه شدن (تبدیل عراق به بهشت تروریست‌ها)، بعثیسم و طالبانیسم که با توجه به گستره ارضی که داعش ترسیم کرده عملاً بر آن مسلط است و در همان فاز اول با ایران همسایه خواهد شد (امیدی، 1393).

3.       حضور ایالات متحده در منطقه خاورمیانه به بهانه مبارزه با داعش

قدرت‌های بزرگ از فرقه‌ها برای نفوذ و تاثیر بر اراده سیاسی دیگر جوامع استفاده می‌کنند. فرقه‌ها زمینه حضور و دخالت عوامل خارجی را درون جوامع اسلامی فراهم می‌کنند (حاجیانی، 1383: 215). هر چه عدم امنیت بیشتر باشد، نیاز بیشتر و در نتیجه وابستگی بیشتر را در پی خواهد داشت (هوشی سادات، 1393: 198).

در منطقه خاورمیانه دو کشور عراق و سوریه جز کشورهای فرومانده یا ناکام محسوب می‌شوند که توان حفظ امنیت در درون مرزهای خود را ندارند (طالبی ارانی، 1389: 11).

4.       ارائه تصویر نامناسب از مقاومت

یکی دیگر از معضلاتی که شکل‌گیری داعش موجب آن می‌شود ارائه تصویر نامناسب از اسلام در عرصه بین‌الملل است. رسانه‌های صهیونیستی طی سال‌های اخیر،‌تصاویر و اخباری مبنی بر حمایت گسترده فلسطینی‌ها از داعش منعکس کرده‌اند تا همسان‌انگاری مقاومت اسلامی و داعش را اثبات کنند و به این صورت، نوک پیکان مقاومت اسلامی در سرزمین‌های اشغالی را تضعیف کنند (پورحسن، 1391: 28-23).

5.       شیعه‌ستیزی داعش و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

با حمله داعش به عراق موجی از فرقه‌گرایی و تفرقه شکل گرفت. از یک‌سو،‌در وجه نرم‌افزاری، حجم فتواها و فشار دیپلماتیک علیه شیعیان و سیاست خارجی ایران افزایش چشمگیری یافت و از سوی دیگر، ضمن اقدامات بی‌سابقه‌ای که از قبیل قتل علم شیعیان در عراق،‌تهدیدات مربوط به امنیت و منافع ملی ایران عینیت یافت. همچنان که زرقاوی، روحانی برجسته، نظر برخی از اهل سنت عراق را نسبت به ایران منفی کرد و این ایده را ترویج داد که «صفوی‌های جدید» در حال تصرف قلمرو تاریخی اهل تسنن هستند. بنابراین این اقدامات دارای ابعادی با مقیاس تاثیرات ژئوپلتیکی و ایدئولوژیکی است (سیدنژاد، 1389: 98-97).

6.       به هم خوردن موازنه به نفع رقبای منطقه‌ای ایران

بعد از فروپاشی رژیم بعث در عراق و قدرت‌یابی و قدرت‌گیری شیعیان عراق به عنوان جمعیت حداکثری در این کشور، عربستان سعودی که خود را بازنده بازی قدرت در عراق پس از جنگ آمریکا در این کشور می‌داند بر تنش‌های مذهبی در عراق و در منطقه دامن زده است. از این رو، این کشورها تلاش می‌‌کنند تا با فزایش سهم اعراب سنی در ساختار قدرت، از گسترش نفوذ و قدرت‌های شیعی جلوگیری کنند (Cordesman, 2010: 4).

وجود بحران بی‌ثبات‌سازی سوریه در واقع هدفی جز برقراری توازن بین محورها و تضعیف نقش و جایگاه ایران دنبال نمی‌کند (رجبی، 1391: 124). همچنین کاهش نفوذ و عمق استراتژیک ایران در منطقه مهم‌ترین تهدیدی است که از بر هم خوردن موازنه به نفع رقیبان برای ایران ایجاد می‌شود و می‌تواند به شدت منافع و امنیت ملی را تحت تاثیر قرار دهد (مرادی و شهرام‌نیا، 1394: 142).

جمع بندی

هم اینک فن آوری‌های نوین ارتباطات و اطلاعات، گستره دیپلماسی و سیاست خارجی را به تحریریه خبرگزاری ها، روزنامه ها، شبکه‌های اینترنتی، تلویزیون‌ها و رادیو‌های جهانی کشانده است. این همان عاملی است که در عصر جامعه اطلاعاتی، فضای روابط متعامل دیپلمات‌ها و رسانه‌ها را الزامی ساخته است. فضایی که در آن، پیشبرد سیاست خارجی و دیپلماسی بیش از پیش به میزان تاثیرگذاری تاکتیک‌های خبری و رسانه‌ای وابسته شده است. چنانکه هر قدر این تاکتیک‌ها و پوشش خبری پر قدرت‌تر و تاثیر گذارتر طراحی و منتشر شوند، چرخ‌های سیاست خارجی روان‌تر می‌چرخد.

به عبارتی، دیپلماسی رسانه‌ای، در کنش‌های متقابل بین‌المللی، توانایی و قابلیت مساوی را به همه دولت‌ها اعطا می‌کند. بسیاری از تصمیم‌گیران سیاست خارجی و طراحان فرآیند‌ها و سناریو‌های دیپلماتیک؛ به این دیپلماسی، به عنوان ابزاری برتر برای پیروزی بر قلب‌ها و پوییدن راهی که دولت‌ها برای دستیابی به اهداف خود بیشتر و بیشتر به آن وابسته می‌شوند، می‌نگرند. رسانه‌های جهانی همزمان با اعمال فشار بر مقامات رسمی و دیپلمات‌ها، به آن‌ها کمک می‌کنند تا به اهداف خود دست یابند. آن‌ها به طور روزافزونی به منبعی پر سرعت برای انتقال پیام‌های دیپلماتیک رهبران و دیپلمات‌ها تبدیل می‌شوند. رسانه‌ها به مراتب نقش ابزار تبلیغات سیاسی- دیپلماتیک دولت‌ها را نیز بازی می‌کنند. آن‌ها با دفاع از سیاست خارجی و با ارزشگذاری و ارزش سازی در گفتمان‌ها و تصاویر رسانه‌ای دیپلماتیک، نسبت به مشروعیت بخشی به سیاست‌های حکومتی و رساندن پیام‌های دست اندرکاران دیپلماسی کشور‌ها به افکار نخبگان و عامه جهانیان، نقش انتقال دهنده توجیه گر را در عرصه سیاست خارجی ایفا می‌نمایند. رسانه‌ها به ویژه نقش تعیین‏ کننده‌‏ای در ایجاد محیط تصمیم‌سازی سیاست خارجی بازی می‌کنند.

در همین راستا دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران در حوزه تصویرسازی از داعش نیز توانسته چهره واقعی این گروه تروریستی و تبعات آن را در قالب فیلم های سینمایی از سال های 1390 تا 1398 به اکران بگذارد.

در جمع بندی کلی در خصوص نتایج تصویرسازی داعش در سینمای ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.       معرفی اسلام ناب در مقابل اسلام آمریکایی

دولت‌های استعمارگر غربی و رژیم صهیونیستی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و هژمونیک شدن گفتمان اسلام سیاسی تلاش کردند با خلق گفتمان رقیب به این هژمونی گفتمانی ایران اسلامی پایان دهند (رضایی،‌موسوی جشنی، 1396: 162).

داعش نوع خشن و متحجر اسلام آمریکایی، در عصر حاضر، خود را به عنوان یک گفتمان تحول خواه انقلابی معرفی کرده است اما جمهوری اسلامی ایران با توسل به اندیشه‌های امام خمینی (ره) الگویی متفاوت را از آنچه تکفیری‌ها به نام اسلام به جهان معرفی کرده است.

2.       آشکار شدن ماهیت غیرخشونت‌ورز و ضد ترویستی جمهوری اسلامی ایران و جبهه مقاومت

یکی از ترفندهایی که همواره غرب و رژیم صهیونیستی، برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران و قدرت‌گیری گفتمان اسلام سیاسی به کار می‌برد، تلاش برای تروریستی جلوه دادن ایران و دیگر گروه‌های جبهه مقاومت به ویژه حزب‌الله لبنان است. تلاش آمریکا برای معرفی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور یاغی، تروریست و تهدیدکننده صلح و امنیت بین‌المللی نمونه بارز این رفتار محدودکننده است به گونه‌ای که جمهوری اسلامی ایران مجبور است بخشی از توان سیاست خارجی خود را صرف خنثی‌سازی یا مقابله با این تصویرسازی منفی سازد (دهقانی فیروزآبادی، 1392: 122).

3.       تثبیت قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران

حضور مقتدرانه و اثرگذار ایران در مبارزه با تروریست‌های تکفیری، موجب شد تا رسانه‌های دول مختلف جهان از نقش مثبت ایران در این بحران به نیکی یاد کنند (رضایی،‌موسوی جشنی، 1396: 165).

منابع و ماخذ

(21 آذر 1394). چهار عروسک بمب‌گذاری شده در کاشمر خنثی‌سازی شد. پایگاه اینترنتی خبرنگاران جوان http://www.yjc.ir/fa/news

(30/03/ 1396). حمله تروریستی به مجلس و حرم امام خمینی (ره). پایگاه اینترنتی شبکه خبر http://www.irinn.ir/fa/news

امیدی، علی (16 تیر 1393). پیامدهای امنیتی تجزیه احتمالی عراق برای ایران. پایگاه اینترنتی دیپلماسی ایرانی http://www.irdiplomacy.ir

آدمی، علی و کشاورزمقدم، الهام (1394). «جایگاه مجموعه امنیتی محور مقاومت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام. سال چهارم. شماره 14.

بخشی، شیخ احمد و بهاری، بهنام (1393). بررسی ایدئولوژی گروه تکفیری – وهابی دولت اسلامی شام و عراق، فصلنامه علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره 64.

بخشی، عبدالله (1394). جریان شناسی گروه های سلفی، جهادی و تکفیری، نهران: الهدی.

برزگر، کیهان (1394). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه (بین حوادث یازده سپتامبر 2001 و تحولات عربی 2011)، تهران: مرکز آموزش و پژوهش های بن المللی.

پورحسن، ناصر (1391). «آثار بحران سوریه بر مسئله فلسطین». مجله مطالعات فلسطین. شماره 18.

پورحسن،‌ناصر (1391). «آثار بحران سوریه بر مسئله فلسطین». مجله مطالعات فلسطین. شماره 18.

حاجیانی، ابراهیم (1383). «بررسی جامعه‌شناختی فرقه‌گرایی کذهبی و تاثیر آن بر نظم و ثبات سیاسی». مجله مطالعات راهبردی. شماره 24.

دولت آبادی، علی و شفیعی، محسن (1393). از هاشمی تا روحانی (بررسی سیاست خارجی ایران در پرتو نظریه سازه انگاری)، تهران: نیسا.

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1392). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.

ذوالفقاری، مهدی (1393). ابعاد کاوری تهدید گروه تروریستی داعش در فضای پیرامونی جمهوری اسلامی ایران. پایگاه اینترنتی بنیاد صبح قریب http:// s-q.ir تاریخ مشاهده 15/06/98

رضایی، رضا و موسوی جشنی، سید صدرالدین (پاییز و زمستان 1396). ظهور داعش و تاثیر آن بر معادلات منطقه ای:: مطالعه موردی چالش ها و فرصت های به وجود آمده برای ایران»، جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 2.

سعدالدین، ابراهیم (1390). بیداری اسلامی (دلایل و ریشه‌ها). مترجم کمال باغجری. تهران: ابرار معاصر تهران.

سیدنژاد، سیدباقر (1389). «سلفی‌‌‌‌‌‌گرایی در عراق و تاثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه مطالعات راهبردی. سال سیزدهم. شماره 47.

طالبی ارانی، روح‌الله (1389). «جایگاه دولت‌های شکست‌خورده در سیاست خارجی ایالات متحده». فصلنامه مطالعات آمریکا. سال اول. شماره اول.

کنتس، ویلیام مک (1395). رستاخیز داعش (تاریخ، راهبرد و رویکرد آخرالزمانی دولت اسلامی)، مترجم حامد قدیری، تهران: اسم.

مرادی، اسدالله و شهرام‌نیا، امیرمسعود (1394). «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست. سال چهارم. شماره 15.

نجات، سیدعی (1394). گروهک تروریستی داعش و امنیت جمهوری اسلامی ایران: چالش ها و فرصت ها، سیاست، شماره 6.

هوشی سادات،‌سیدمحمد (1393). داعش؛ میراث سیاسی غربی – عربی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

 

Ackerman, Spencer(2015). “US Central Command Twitter Account Hacked

Al Monitor, 22nd October 2014, The Islamic State's media warfare

Cordesman, A. (2010). Saudi Militants in Iraq: Assesment and Kingdom’s Response. in: http: //www. csis. Org.

FACT SHEET”,http://www.understandingwar.org/sites/default/files/GLOBAL%20R

Farwell, James(2014). “ the media strategy of ISIS”,

http://www.vetogate.com

https://www.iiss.org/

Husick, Lawrence(2014). “ THE ISLAMIC STATE’S ELECTRONIC

Lim, Young Joon.(2017).Conceptual Models Of Media Diplomacy For The Resolution Of International Communication Conflict. International Journal of Communication Research, Vol. 7, Issue 1, pp. 11-21

New York Times, February 16.

OLLUP%20Update.pdf.

OUTREACH”, https://www.fpri.org/docs/husick_-_media_war_1.pdf. Also

Resolution”. International Journal of Humanities and Social Science. Vol. 3. No.

Schmitt, Eric(2015) “U.S. Intensifies Effort to Blunt ISIS’ Message,”

see: http://www.counterextremism.com/threat/isis

Sterling, Ivan(2014). “ISIS’S GLOBAL MESSAGING STRATEGY

Sutherlin, John (2013). “The Syrian Dilemma: a U.S. Led Invasion or a U.N. Sponsored

to Read ‘I Love You Isis’” The Guardian, January 12, 2015,

---

[1]  . Foregin Policy

---