ارائه مدل عوامل اثر گذار بر ظرفیت جذب و اثر آن برانتقال تکنولوژی اثربخش با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها در شرکت های دانش بنیان
محورهای موضوعی : کارآفرینی
فهیمه پیامی
1
(گروه مدیریت تکنولوژی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
محمد حسن چراغعلی
2
(گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
طهمورث سهرابی
3
(گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
کلید واژه: انتقال تکنولوژی, ظرفیت جذب, پویایی شناسی سیستم ها, شرکت های دانش بنیان,
چکیده مقاله :
در عصر علم و تکنولوژی، مزیت رقابتی شرکت ها بیش از آنکه وابسته به منابع فیزیکی باشد به دارایی های دانشی و توانایی آن ها در جذب دانش و تکنولوژی خارجی وابسته است. هدف اصلی پژوهش حاضر یافتن عوامل موثر بر ظرفیت جذب می باشد به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر اثر بخشی انتقال تکنولوژی در شرکت های دانش بنیان که در این راستا پس از شناسایی عوامل و یافتن روابط علی و معلولی به کمک ادبیات موضوع و خبرگان به ترسیم فرضیه دینامیکی و پس از آن نمودار انباشت جریان و تحلیل سناریوهای ارائه شده پرداختیم . نتیجه ای که از این مقاله به دست آمد به شرح زیر می باشد. افزایش مشوق ها و تسهیلات شرکت های دانش بنیان، جذب سرمایه از بیرون شرکت و حمایت همه جانبه دولت از شرکت های نوپا، حل مشکلات تبادلات مالی و تحریم ها، دسترسی محققان تحقیق و توسعه به شبکه های بین المللی دانش، تعامل با کشورهای پیشرفته دنیا که امکان انتقال تکنولوژی با حداقل هزینه به داخل کشور را فراهم می کند و موجب فرصت های تجاری سازی با سرعت بیشتر می شود. تشخیص دقیق بازار هدف محصولات دانش بنیان داخلی و خارجی و حمایت از فروش این محصولات می توان به کاهش شکاف تکنولوژی و افزایش ظرفیت جذب و به تبع آن اثربخشی انتقال تکنولوژی کمک کند.
The competitive advantage of businesses in the era of science and technology depends more on their intellectual assets and their capacity to assimilate foreign information and technology than it does on their physical resources. The primary objective of the present study is to investigate the determinants that influence the absorption capacity, which is seen as a critical component impacting the efficacy of technology transfer in knowledge-based enterprises. The dynamic hypothesis was formulated and then, the flow accumulation diagram was constructed. The supplied scenarios were then subjected to analysis. The findings derived from this paper are as follows: Enhancing incentives and resources for knowledge-based enterprises, fostering external investment inflows, and comprehensive governmental backing for entrepreneurial ventures are crucial measures. Addressing issues pertaining to financial exchanges and sanctions, facilitating the integration of research and development experts into global knowledge networks, and fostering collaboration with technologically advanced nations can minimize technology transfer costs and expedite commercialization prospects. The precise identification of the target market for both domestic and foreign knowledge-based goods, together with the facilitation of their sales, may contribute to the narrowing of the technology gap. This, in turn, enhances the ability to absorb technology and ultimately improves the efficacy of technology transfer.
فهیمه پیامی1، محمد حسن چراغی2، طهمورث سهرابی3
1- گروه مدیریت تکنولوژی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2- گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، (نویسنده مسئول)،cheraghali86@gmail.com
3- گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،
چکیده:
در عصر علم و تکنولوژی، مزیت رقابتی شرکت ها بیش از آنکه وابسته به منابع فیزیکی باشد به دارایی های دانشی و توانایی آن ها در جذب دانش و تکنولوژی خارجی وابسته است. هدف اصلی پژوهش حاضر یافتن عوامل موثر بر ظرفیت جذب می باشد به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر اثر بخشی انتقال تکنولوژی در شرکت های دانش بنیان که در این راستا پس از شناسایی عوامل و یافتن روابط علی و معلولی به کمک ادبیات موضوع و خبرگان به ترسیم فرضیه دینامیکی و پس از آن نمودار انباشت جریان و تحلیل سناریوهای ارائه شده پرداختیم . نتیجه ای که از این مقاله به دست آمد به شرح زیر می باشد. افزایش مشوق ها و تسهیلات شرکت های دانش بنیان، جذب سرمایه از بیرون شرکت و حمایت همه جانبه دولت از شرکت های نوپا، حل مشکلات تبادلات مالی و تحریم ها، دسترسی محققان تحقیق و توسعه به شبکه های بین المللی دانش و تعامل با کشورهای پیشرفته دنیا که امکان انتقال تکنولوژی با حداقل هزینه به داخل کشور را فراهم می کند و موجب فرصت های تجاری سازی با سرعت بیشتر می شود. تشخیص دقیق بازار هدف محصولات دانش بنیان داخلی و خارجی و حمایت از فروش این محصولات می تواند به کاهش شکاف تکنولوژی و افزایش ظرفیت جذب و به تبع آن اثربخشی انتقال تکنولوژی کمک کند.
کلمات کلیدی: انتقال تکنولوژی، ظرفیت جذب، پویایی شناسی سیستم ها، شرکت های دانش بنیان
1- مقدمه
تکنولوژی در اقتصاد رقابتی امروز، نقش مهم و حیاتی ایفا می کند و پرواضح است که استراتژی های رقابت جهانی به طور فزاینده ای در حال تبدیل به تکنولوژی هستند که به سمت بسترهایی بسیار پویا، با سرعت بالا و محیطی پر تلاطم حرکت کرده اند (انصاری, عابدی شربیانی, & خیاط خوشدوز, 1395) امروزه تقریباً تمامی سازمان ها با یک محیط پویا به همراه تغییرات سریع تکنولوژی، کوتاه شدن چرخه عمر محصول و جهانی شدن مواجه اند. بنابراین سازمان های فناوری -محور برای رشد، بقا و رقابت بایستی خلاق تر و نوآور تر از قبل باشند (Gumusluoglu & Ilsev, 2009)
امروزه بیش از هر زمان دیگر ، ضرورت دارد تا سازمان ها بتوانند با داشتن استراتژی فناوری-محور خود را متمایز سازند (خضرلو & پاشازاده, پاییز 1398) تا در دنیای رقابت پیروز باشند. یکی از عناصر کلیدی در رقابت های مبتنی بر دانش ، میان اقتصادهای مختلف ظرفیت جذب است (خدامرادی & خلیلی, 1392) ظرفیت جذب بر اثربخشی انتقال تکنولوژی ارتباط مثبت و قوی دارد (مجید پور, خالدی, نصری, صابر, & مینائی, 1396) (Hafez, Alina, Bilal, Ayyaz, & Naima, 2020). امروزه انتقال تکنولوژی های نوظهور به شدت مورد چالش قرارگرفته است؛ چالش های مرتبط با این زمینه از تفاوت در درک، اهداف، ارزش ها و انگیزه های دانشمندان آکادمیک و شرکت هایی که از رشته ها و صنایع مختلف تشکیل شده اند؛ ناشی می شود (Borge & Broing, 2020)
از ان جایی که کشورهای درحال توسعه سهم ناچیزی از تکنولوژی جهانی را تولید می نمایند، لذا توسعه داخلی تکنولوژی برای این کشورها اقتصادی و عملی نیست و کشورهای در حال توسعه بیشتر به دنبال انتقال تکنولوژی از سایرکشورها هستند. انتقال تکنولوژی مقوله پیچیده ای است که شامل مسائل قانونی، پیچیدگی های فنی، محاسبات مالی و بازاریابی است که موفقیت آن در گرو عواملی است که خود از منابعی دیگر سرچشمه می گیرند و با توجه به نرخ بالای شکست در پروژه های انتقال تکنولوژی در واقع شناسایی این عوامل، از عمده ترین چالش های موفقیت در پروژه های انتقال تکنولوژی است (بهروزی & محمدعلی تباربائی, 1393). انتقال بین المللی تکنولوژی و نقش آن در توسعه صنعتی کشورها و پر کردن شکاف تکنولوژی بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته، لازمه ی انکارپذیر است.
با توجه به این که تعداد شرکت های دانش بنیان طبق نمودار 1 در سال های 1392 لغایت 1401 رو به افزایش بوده و از آن جایی که این شرکت ها نقش کلیدی در انتقال تکنولوژی دارند باید به همین میزان شاهد انتقال تکنولوژی های موفق می بودیم
نمودار 1گزارش سالانه زیست بوم شرکت های دانش بنیان سال 1399 و 1400
آگاهی از عوامل مهم و اساسی مورد نیاز برای انتقال تکنولوژی و دانستن عوامل شکست انتقال تکنولوژی در گذشته و بررسی مستمر برای تکنولوژی مناسب جهت به دست آوردن موقعیت بومی مناسب و ارتباط با تکنولوژی های موجود از جمله مسائلی است که باید در فرآیند انتقال تکنولوژی درنظر گرفت. اما یکی دیگر از مهم ترین چالش های انتقال تکنولوژی، سطح یادگیری و انتقال دانش فنی از بنگاه پذیرنده به بنگاه گیرنده است. تجارب علمی ثابت می کند که ظرفیت جذب بنگاه گیرنده، یکی از عوامل کلیدی در انتقال مؤثر دانش طی یك فرآیند انتقال تکنولوژی می باشد (مجید پور, خالدی, نصری, صابر, & مینائی, 1396) بنابراین شرکت ها نه تنها در رقابت تکنولوژیکی با هم تفاوت دارند، بلکه در ظرفیت هایشان براي جذب و تلفیق تکنولوژی نیز از هم متمایز می باشند. (تقوا, طباطبائیان, صالحی صدقیانی, & محمدی, 1392) لذا اهمیت به مقوله ظرفیت جذب در شرکت های دانش بنیان می تواند به پر کردن شکاف علمی در این زمینه کمک نماید و موجب کاهش خطر شکست در پروژه های انتقال تکنولوژی گردد. اهمیت این موضوع به گونه ای است که آنقـدر منـابع و سرمایه انسانی و زمان و سرمایه لازم وجود ندارد تا بتوان راهی را که دیگران در طول زمان یک یا دو قرن و با سعی و خطاهاي بسیار و هدر رفت منابع زیـادي طی کرده اند همانگونه پیمود. شناسایی عوامل موثر بر ظرفیت جذب به عنوان یکی از عوامل اثرگذار بر موضوع انتقال تکنولوژی در شرکت های دانش بنیان هدف اصلی این مقاله است. در این راستا تلاش شده است به این سوال پاسخ داده شود که چه عواملی بر ظرفیت جذب در شرکت های دانش بنیان اثر گذار هستند و ارتباط انتقال تکنولوژی و ظرفیت جذب با سایر عوامل در یک مدل به چه نحوی ترسیم خواهد شد؟ و چه سناریو و سیاستی برای رسیدن به هدف افزایش اثربخشی انتقال تکنولوژی و ظرفیت جذب پیشنهاد می شود. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش پویایی شناسی سیستم ها می باشد و موضوع بیان شده به دلیل پویا بودن و عدم قطعیت و نیز ارتباطات بین متغیرها از تطابق بالایی با مبانی این روش برخوردار می‌باشد. با اینکه در مطالعات قبلی ماهیت پویا ظرفیت جذب نشان داده شده است اما هنوز موارد زیادی در این زمینه باید مورد بررسی قرار بگیرد و اینکه نسبت به تحقیقات کیفی، تحقیقات کمی در مورد ظرفیت جذب ناکافی است.
در پژوهشی تحت عنوان "تاثیر ظرفیت جذب و نوآوری در شرکت های دانش بنیان با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها" ارائه مدل انجام شده است و در پیشنهادات این مقاله ذکر شد که از منظر تاثیر ظرفیت جذب بر انتقال تکنولوژی این مدل مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد با توجه به اینکه تا به حال مدلی پیرامون ظرفیت جذب و انتقال تکنولوژی در ایران با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها تدوین نشده است و انتخاب خبرگان نیز از بین مدیران شرکت های دانش بنیان انجام نشده است این مقاله از این حیث جدید و نوآور می باشد. خبرگان پژوهش از بین مدیران شرکت های دانش بنیان پارک علم و فناوری دانشگاه تهران به روش گلوله برفی انتخاب شدند. در نهایت مدلی با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها تحت عنوان " ارائه مدل عوامل اثر گذار بر ظرفیت جذب و اثر آن برانتقال تکنولوژی اثربخش با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها " ارائه می شود تا با بهره گیری از نتایج شبیه سازی این مدل بتوان در حفظ مزیت رقابتی شرکت های دانش بنیان استفاده کرد.
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
1-2- انتقال تکنولوژی
از دیدگاه ناسا1:انتقال تکنولوژی به فرآیندی اطلاق می شود که در خلال آن امکان بهره گیری از تکنولوژی یک سازمان" که مطابق آن سازمان توسعه یافته است" در سازمان دیگر " و با اهداف دیگر" میسر می شود. از دیدگاه سازمان ملل:انتقال تکنولوژی عبارتست از وارد نمودن عوامل تکنولوژیک خاص از کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه، تا این کشورها را قادر به تهیه و بکارگیری ابزارهای تولیدی جدید و گسترش و توسعه ابزارهای موجود سازد. از دیدگاه جین و تریاندیس2:انتقال تکنولوژی به فرآیند انتقال علم و تکنولوژی از فرد یا گروهی به فرد یا گروه دیگر گویند. انتقال تکنولوژي راه کوتاه تر دستیابی به نتیجه تحقیقات دیگر کشورها در حـل مشـکلات صـنایع کشور برای رسیدن به مزیت رقابتی است.
مهم است بدانیم انتقال فناوری به مراتب پیچیده تر از انتقال ساده ی فناوری از مکانی به مکان دیگر است. انتقال فناوری تنها دستیابی به دانش در تولید نیست، بلکه ایجاد قابلیت تکنولوژیکی است (szogs, 2010) انتقال فناوری فرآیندی است که از طریق آن، عرضه کننده فناوری را از طریق فعالیت های متعدد به دریافت کننده منتقل می کند و در نهایت منجر به افزایش قابلیت تکنولوژیکی دریافت کننده می شود (nahar, Lyytinen, Huda, & Muravyov, 2006)
2-2- ظرفیت جذب
مفهوم ظرفیت جذب، اولین بار توسط کوهن و لوینتال در سال های 1989 و 1990 معرفی گردید. طبق نظر آن ها، ظرفیت جذب عبارت است از توانایی یك بنگاه برای درك ارزش اطلاعات جدید و خارج از بنگاه، هضم و تحلیل ارزش اطلاعات و سپس کاربست آن ها در اهداف تجاری که این فرآیند در توانمندی نوآورانه بنگاه بسیار حیاتی می باشد. به اعتقاد برخی محققان، ظرفیت جذب در طی بیست سال اخیر به یکی از مهم ترین سازه ها تبدیل شده است، چرا که منابع دانش خارجی اهمیت زیادی پیدا کرده اند (camison, 2010)
ظرفیت جذب، از فرآیندهای تحقیق و توسعه داخلی منتج می شود و همچنین از محیط خارجی نیز تاثیر می پذیرد (بابائی فارسانی, حسنی مقدم, & فرهادی, 1400)
3-2- شرکت های دانش بنیان
شرکت هاي دانش بنیان شرکت هاي نوپا و مستقلی که بخشی از منابع خود را به تحقیق و توسعه اختصاص می دهند می باشند که بخش بزرگی از نیروي انسانی آنها را افرادي با توان علمی و تخصصی بالا تشکیل داده و بیش تر به وسیله یک کارآفرین یا گروهی از کارآفرینان تشکیل می شوند (Astuti & Wahyuni, 2018) نقش مهم شرکت های دانش بنیان در اقتصاد و نیز اشاعه فناوری در شبکه های نوآوری، اهمیت وجود چنین شرکت هایی را در جوامع امروزی مشخص می کند (الهیاری فرد & عباسی, 1390)
4-2- اثربخشی انتقال تکنولوژی
پروژه های انتقال تکنولوژی از حیث اثربخشی و موفقیت حائز اهمیت است. ارزیابی فرآیند انتقال تکنولوژی شامل بخش های مختلفی نظیر شناسایی تکنولوژی مناسب، ارزیابی نحوه شناسایی عرضه کنندگان تکنولوژی های موجود و انتخاب تکنولوژی مناسب، ارزیابی نحوه شناسایی عرضه کنندگان تکنولوژی مورد نظر و انتخاب مناسب ترین آن ها، ارزیابی نحوه شناسایی عرضه کنندگان تکنولوژی مورد نظر و انتخاب مناسب ترین آن ها ارزیابی نحوه اکتساب تکنولوژی و قرارداد منعقد شده بین عرضه کننده تکنولوژی و انتقال گیرنده است در واقع اثربخشی انتقال تکنولوژی"میزان یا سطح تحقق اهداف از قبل تعیین شده در سازمان" تعریف شده است (Currie, 1996)
ابعاد مختلفی از عوامل بر اثربخشی انتقال تکنولوژی موثرند که در نمودار (2) به نمایش گذاشته است.
نمودار2 (صفائی قادیکلایی, مدهوشی, & علی اکبری نوری, تحلیل عوامل موثر بر اثربخشی انتقال فناوری بر اساس قواعد اگر-آنگاه فازی, 1391) (Lai & Tsai, 2009)
معیارهای اثربخشی انتقال تکنولوژی
1. یادگیری تکنولوژیک، خلق توانمندی جذب، به کارگیری و انطباق تکنولوژی در گیرنده (mohamed, spuan, Megat, & hamouda, 2012) (Gibson, 2005) (Giuling, 2008) (waroonkun & stewart, 2008)
2. کیفیت جابه جایی بسته کامل تکنولوژی(شامل انتقال دانش ضمنی) (mohamed, spuan, Megat, & hamouda, 2012) (Gibson, 2005) (Giuling, 2008) (waroonkun & stewart, 2008)
3. دست یابی به مزیت و منافع رقابتی (mohamed, spuan, Megat, & hamouda, 2012) (waroonkun & stewart, 2008)
4. افزایش توانمندی توسعه نوآوری در سطح بنگاه (mohamed, spuan, Megat, & hamouda, 2012)
5-2- پیشینه پژوهش
در زیر به تعدادی از پژوهش هایی که پیرامون این موضوع انجام شده است اشاره می شود.
در پژوهشی در سال 1382 با عنوان " ارزیابی عوامل موثر در سودآوری صنایع کوچک در ایران " به این نتیجه رسیدند که عواملی همچون سرمایه نیروی انسانی متخصص و ماهر، حمایت های مالی دولت و آگاهی از تکنولوژی های جدید بر موفقیت انتقال تکنولوژی تاثیرگذار است (مولایی, 1382)
در سال 1390 پژوهشی با عنوان " بررسی عوامل موثر بر موفقیت انتقال تکنولوژی صنایع کمپرسور اسکرو در شرکت های ایران" انجام شده است عواملی همچون توانایی کارکنان و انگیزش آن ها و همچنین آموزش کارکنان در افزایش ظرفیت جذب تاثیر بسزایی دارد (باقرزاده & مفتاحی, 1390).
در سال 1391 پژوهشی با عنوان " تحلیل عوامل موثر بر اثربخشی انتقال فناوری بر اساس قواعد اگر-آنگاه فازی" یافته های پژوهش نشان می دهد که دولت، چرخه ی عمر محصول، مقیاس بازار و پیچیدگی فناوری، تاثیرگذارترین عوامل در انتقال فناوری شرکت ایران خودرو می باشد (صفائی قادیکلایی, مدهوشی, & علی اکبری نوری, 1391)
در پژوهشی در سال 1391 با عنوان " مقایسه تطبیقی میزان به کارگیری عوامل مؤثر در انتقال فناوری با رویکردMCDM مطالعه موردی: شرکتهای صنعت فولاد "، عوامل موثر بر موفقیت انتقال تکنولوژی عبارتند از مدیریت موثر و کارا، همکاری بین مراکز تحقیقاتی و صنایع، توجه به فعالیت های تحقیق و توسعه، دسترسی به بازار، حمایت های موثر دولت، قابلیت خوب و ظرفیت جذب کشور گیرنده تکنولوژی، تمایل و توانایی انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی و سیاست توسعه صادرات. (مهدی زاده, رئیسی, حیدری قره بالغ, & پیرهادی, 1391)
در سال 1396 پژوهشی با عنوان " تاثیر ظرفیت جذب در اثربخشی فرایند انتقال بین المللی فناوری: بررسی قطعه سازی های حاضر در پروژه موتور ملی EF7 " انجام شده است. نتایج نشان می دهد که ظرفیت جذب کلیه شرکت های مورد مطالعه به طور معناداری با اثربخشی انتقال تکنولوژی مرتبط می باشد (مجید پور, خالدی, نصری, صابر, & مینائی, 1396)
در سال 1397 تحقیقی با عنوان "بررسی ریشه های نظری ظرفیت جذب" ارائه شده است. در نتایج این پژوهش ظرفیت جذب باعث خلق نوآوری، تسهیل یادگیری ، و تعیین جهت گیری های استراتژیک می شود (کاظمی & نصری نصر آبادی, 1397).
در سال 1399 پژوهشی با عنوان "مدل تدوین استراتژی تحقیق و توسعه در صنایع ساخت تجهیزات نیروگاهی با رویکرد تحقق اهداف کسب و کار" ارائه شده است. این پژوهش به دنبال تدوین مدل پویاي استراتژي تحقیق و توسعه در جهت تحقق اهداف کسب و کار با استفاده از روش مدل سازي سیستم داینامیک به عنوان ابزاري قدرتمند جهـت تحلیل اجزاي موثر بر سیستم و تحلیل روابط بین آنها پرداخته است که از نتایج روابط علی و معلولی آن در این پژوهش استفاده شده است (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399).
زهرا و جورج در سال 2002 در مطالعه ای نظری با عنوان " ظرفیت جذب: یک بررسی ، مفهوم سازی مجدد و گسترش" ظرفیت جذب را به عنوان ظرفیت پویای جاسازی شده در خط مشی های جاری و فرآیندهای شرکت تعریف کردند که دگرگونی و تکامل سازمانی را افزایش می دهد (Zahra & George, 2002)
در سال 1402 پژوهشی با عنوان " ارائه مدل ارتباط میان ظرفیت جذب و نوآوری با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها در شرکت های دانش بنیان " انجام شده است در این پژوهش هشت حلقه علی و معلولی و نمودار انباشت جریان و شبیه سازی تاثیر نوآوری بر ظرفیت جذب را ترسیم می کند که از این مدل ها در پژوهش حاضر استفاده شده است و حلقه ها توسعه یافته اند (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402).
در سال 2011 پژوهشی با عنوان " اندازه گیری ظرفیت جذب در پروژه های انتقال فناوری (TT)" انجام شده است ضمن تاکید بر ظرفیت جذب به عنوان توانایی شرکت برای جذب فناوری وارداتی بسته به قابلیت های فناورانه سازمانی ، این مقاله یک چارچوب مفهومی برای اندازه‌گیری ظرفیت جذب در پروژه‌های TT پیشنهاد می‌کند. این چارچوب بر دو مؤلفه کلیدی تأکید دارد توانایی و انگیزه کارکنان که از طریق ارزیابی عملکرد سنجیده می شود، آموزش کارکنان، پاداش مبتنی بر عملکرد، و ارتقای شایستگی (roshartini, takim, & nawawi, 2011)
در سال 2016 تحقیقی با عنوان " ظرفیت جذب و نوآوری تکنولوژی با استفاده از مدل پویایی سیستم "در خصوص مکانیزم های خارجی در محیط نوآورانه به تحقیق پرداخته اند، این مطالعه یک مدل پویا ایجاد می کند مدل یکپارچه حلقه های بازخورد میان ظرفیت جذب ، نوآوری تکنولوژی و چرخه عمر محصول. در نمودار های علی معلولی و جریان این پژوهش روابط زیر بیان شده است.نوآوری تکنولوژی بر دستاوردهای نوآوری تکنولوژی، شکاف تکنولوژی بر سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه، ظرفیت جذب بر نوآوری تکنولوژی، خلق دانش داخلی بر ذخیره دانش،ذخیره دانش بر ظرفیت جذب اثر مثبت می گذارد و دستاوردهای نوآوری تکنولوژی بر شکاف تکنولوژی اثر منفی دارد (Zou, Guo, & Guo, 2016)
در سال 2020 پژوهشی با عنوان " بررسی تاثیر ظرفیت جذب بر اثربخشی انتقال تکنولوژی . یک چارچوب مفهومی" انجام شده است. این مقاله تاثیر ظرفیت جذب شناسایی شده بر اثربخشی انتقال تکنولوژی را بررسی می کند و نقش نوآوری را به عنوان واسطه در صنعت تایید می کند و عوامل ظرفیت جذب را در اکتساب، بهره برداری، جذب و تبدیل و اثربخشی انتقال تکنولوژی با عملکرد محصول و فرآیند، قابلیت منابع انسانی و عملکرد تجاری بررسی می کند (Hafez, Alina, Bilal, Ayyaz, & Naima, 2020)
در سال 2023 پژوهشی با عنوان "بررسی تجربی ظرفیت جذب بر اثربخشی انتقال تکنولوژی از طریق نوآوری سازمانی" انجام شده است. در این پژوهش بیان می شود اثربخشی انتقال تکنولوژی با توجه به سه حوزه عملکرد محصول و فرآیند، عملکرد تجاری و توانایی منابع انسانی محقق می شود. در صورتی که سازمان ها جذب بهتری داشته باشند، می توانند به انتقال تکنولوژی به طور موثر کمک کنند (Hafeez, Binti Shamsuddin, & Saeed, 2023)
فرضیه دینامیکی نشان دهنده حلقه های کلی موجود در سیستم مورد بررسی است که از مطالعه پیشینه پژوهش و نظر خبرگان استخراج شده است. مدل علی و معلولی پژوهش حاضر در شکل(1) نمایش داده شده است.
شکل(1)حلقه علی معلولی کلی
3- روش پژوهش
با توجه به اینکه این تحقیق به دنبال طراحی و تبیین مدل جدید است، روش تحقیق کیفی را خواهیم داشت و از روش پویایی شناسی سیستم ها3 استفاده خواهد شد، و به دلیل نیاز به حضور در شرکتهای دانش‌بنیان برای جمع‌آوری داده‌ها از نوع " توصیفی – پیمایشی" است. همچنین به‌منظور ارزیابی و اثبات داده‌ها و حل شدن ابهامات فرضیه دینامیکی از مدل کمی و ریاضی استفاده خواهد شد که در مجموع روش تحقیق ترکیبی خواهد بود. این مطالعه به دنبال آن است تا با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها متغیرهای نرخ4 و حالت5 را در نظر بگیرد و با توجه به فضای غیرخطی در تعاملات این متغیرها و در نظر گرفتن اهمیت بازخوردهای صورت گرفته، الگوی علی آنها را مدل‌سازی نماید.
در مدل سازی اسنادی با بررسی و مداقه مستندات موجود شامل مقالات، کتب ، گزارش ها و .... به استخراج دانش، متغیرها و ساخت مدل پرداخته می شود (حاجی غلام سریزدی & سهرابی, 1399) .لذا این پژوهش از نظر روش گردآوری اطلاعات، مطالعه کتابخانه ای هست.روش دیگر در کسب اطلاعات در پویایی شناسی سیستم ها مدل سازی فردی است. روش دیگر در کسب اطلاعات در پویایی شناسی سیستم ها مدل سازی فردی است. در این روش از مصاحبه فردی با خبرگان و ذینفعان استفاده می شود. بر این اساس برای تعیین پارامترها و فرمول ها و تست مدل از مصاحبه با خبرگان مسئله شامل 2 نفر مدیر عامل فناور و دانش بنیان، 2 نفر مدیر ارزیابی شرکت های دانش بنیان و 9 نفر اساتید و پژوهشگران حوزه فناوری استفاده شد نحوه تولید داده ها و تبدیل آن ها به یافته ها بر اساس گام های مدل سازی در جدول (1) آورده شده است.
جدول(1) گام های مدل سازی و منابع کسب اطلاعات (حاجی غلام سریزدی & سهرابی, 1399)
نام گام | نام زیر مراحل | نام روش مدل سازی |
گام اول:ساختاردهی به مسئله |
تعریف مساله | مدل سازی اسنادی (بررسی داده های تجربی از سایت های ارائه دهنده آمار شرکت های دانش بنیان) |
گام دوم: تدوین فرضیه پویا |
فرضیه پویا |
مدل سازی اسنادی(بررسی ادبیات موضوع)
|
گام سوم:مدل سازی و فرمول کردن |
تدوین مدل جریان |
مدل سازی اسنادی(بررسی ادبیات موضوع)
|
تدوین مدل ریاضی برای معادلات | مدل سازی مشارکتی فردی(جلسه با 13 خبره) انتخاب از شیوه گلوله برفی 2 نقر مدیر عامل فناور و دانش بنیان 2 نفر مدیر ارزیابی شرکت های دانش بنیان 9 نفر اساتید و پژوهشگران حوزه تکنولوژی
| |
گام چهارم: اعتبارسنجی مدل و شبیه سازی | - | مدل سازی اسنادی و فردی اعتبارسنجی از طریق تست های رفتاری و ساختاری تایید خبرگان(مدل سازی فردی) |
گام پنجم: تجزیه و تحلیل نتایج(سناریوسازی و ارزیابی سیاست ها) | - | مدل سازی فردی ارائه راهکار توسط خبرگان |
4- تجزیه و تحلیل یافته ها
در ابتدا تعداد حلقه های نتیجه گیری شده در مقاله ظرفیت جذب و نوآوری مرور می شود و سپس به تعداد حلقه ها افزوده خواهد شد (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402) ترکیبی از حلقه های مثبت(تقویت کننده)6 و منفی(متعادل کننده) 7 باعث ایجاد رفتارهای متنوع در سیستم ها می شود. وجود حلقه های مثبت یا منفی به تنهایی، باعث رفتار نمایی سیستم خواهد شد (حمیدی زاده, 1397) در این قسمت تشریح حلقه های آن ارائه شده است که متشکل از 7 حلقه مثبت و 3 حلقه منفی می باشد.
حلقه اول تقویت کننده تحقق اهداف استراتژی یا R1: در شرکت های دانش بنیان با تحقق اهداف استراتژی تحقیق و توسعه هشداری صادر می شود مبنی بر اینکه با توجه به اینکه اهداف بیشتری تحقق پیدا کرده ، تخصیص بودجه بیشتری انجام شود. با تخصیص بودجه تحقیق و توسعه بیشتر حجم سرمایه تحقیق و توسعه افزایش پیدا می کند و اعتبار سرمایه ای بیشتر منجر به این می شود که پروژه های تحقیق و توسعه بیشتری تعریف شود و هر میزان پروژه های تحقیق و توسعه بیشتر باشد چه موفق و چه ناموفق می توان مدعی بود که منجر به ایجاد شایستگی تکنولوژیک در شرکت می شود (Plank & Dobliger, 2018) (Biancardi & Villani, 2017) (Babkin, Lipatnikov, & Muraveva, 2015) (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399) و این تغییر در شایستگی تکنولوژیک منجر به افزایش ظرفیت جذب می شود (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399) (Angsana, Tapia, & Powell, 2011) و هرچه ظرفیت جذب در یک شرکت بالاتر باشد تحقق اهداف استراتژی تحقیق و توسعه را به دنبال دارد (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399) (کاظمی & نصری نصر آبادی, 1397) حلقه دوم حلقه متعادل کننده کاهشی شدن حجم سرمایه یا B1: هرچه سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه زیاد شود حجم سرمایه برای تحقیق و توسعه کاهش می یابد. (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402)
شکل(2) حلقه R1و حلقه B1 (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402)
حلقه سوم تقویت کننده ذخیره دانش یا R2و متعادل کننده B2 : هنگامی که تخصیص بودجه تحقیق و توسعه زیاد می شود و تعداد پروژه های تحقیق و توسعه تعریف شده افزایش پیدا می کند علاوه بر افزایش شایستگی تکنولوژیک به افزایش خلق دانش داخلی منجر می شود (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399) به این معنا که می توان ادعا کرد که همه پروژه های تحقیق و توسعه چه به مرحله تجاری سازی برسند و چه به مرحله تجاری سازی نرسند می تواند خلق دانش داخلی برای شرکت داشته باشند و به دنبال آن ذخیره دانش افزایش می یابد (Zou, Guo, & Guo, 2016) و در نهایت منجر به افزایش ظرفیت جذب شرکت می شود (Baskarada & koronis, 2017)(Angsana, Tapia, & Powell, 2011) (بابائی فارسانی, حسنی مقدم, & فرهادی, 1400) (Dongqing, 2005) (Escribano, Fosfuri, & Tribo, 2006) (Zou, Guo, & Guo, 2013) (Liao, Welsch, & Stoica, 2003) (Zou, Guo, & Guo, 2016) که تشکیل حلقه مثبت ذخیره دانش را می دهد. و در حلقه چهارم هنگامی که پروژه های تحقیق و توسعه بیشتری تعریف شود بالتبع آن هزینه های تحقیق و توسعه افزایش می یابد زیرا که پروژه های تحقیق و توسعه پر هزینه هستند (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399) ، زمانی که هزینه های تحقیق و توسعه شرکت زیاد شود نقدینگی و سود شرکت کم می شود (نعمانی صیقلان, خمسه, & ترابی, 1399) (Kurt, 2019) و باعث می شود بودجه کمتری به تحقیق و توسعه اختصاص پیدا کند (Maldonado & Grobbelaar, 2017). این شرایط باعث ایجاد حلقه منفی هزینه های تحقیق و توسعه می شود (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402) .
شکل(3)حلقه R2 و حلقه B2 (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402)
حلقه پنجم تقویت کننده درآمد حاصل از پروژه ها یا R3: پروژه های تحقیق و توسعه علاوه بر اینکه هزینه بر هستند باعث ایجاد درآمد برای شرکت می شوند و نقدینگی و سود شرکت را افزایش می دهند بنابراین تخصیص بودجه به تحقیق و توسعه افزایش می یابد. حلقه مثبت درآمد حاصل از پروژه ها تشکیل می شود .حلقه ششم تقویت کننده تجاری سازی یاR4 : هنگامی که درآمدهای شرکت زیاد می شود نقدینگی شرکت افزایش می یابد که بخشی از آن به افزایش بودجه تحقیق و توسعه منجر می شود این تخصیص بودجه بیشتر باعث این می شود که پروژه های تحقیق و توسعه بیشتری تعریف شود که از دو مسیر یکی افزایش شایستگی های تکنولوژیک و مسیر دیگر ذخیره دانش به افزایش ظرفیت جذب منجر می شود و با یک تاخیر زمانی نوآوری تکنولوژی شرکت را افزایش می دهد (کاظمی & نصری نصر آبادی, 1397) (Jiao, Du, Shi, Hou, & Gui, 2021) (Zou, Guo, & Guo, 2016) (Sancho-Zamora, Hernandez-Perlines, Pena-Garcia, & Gutierrez-Broncano, 2022) (Sancho-zamora, Gutierrez-Broncano, Hemandez-Perlines, & Pena-Garcia, 2021) (قلی زاده, معینی, بنیادی نائینی, & محمدی, 1394) (کاظمی & نصری نصر آبادی, 1397) (Muller, Buliga, & Voigt, 2020) (سرائی & غفاری, 1398) پس از آن در شرکت های دانش بنیان بهبود فرآیند و محصولات دانش بنیان اتفاق می افتد (دباغ افروز, بافنده زنده, & پاسبان, 1399) (Sancho-zamora, Gutierrez-Broncano, Hemandez-Perlines, & Pena-Garcia, 2021) (Babkin, Lipatnikov, & Muraveva, 2015) (Andersson, Jhonasson, Karlsson, & Loof, 2012) و این بهبود منجر به افزایش درآمدهای شرکت (دباغ افروز, بافنده زنده, & پاسبان, 1399) و نقدینگی شرکت می شود و تشکیل حلقه مثبت تجاری سازی را می دهد (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402)
شکل(4) حلقه R3 (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402) .
شکل(5) حلقه R4 (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402)
حلقه هفتم تقویت کننده ثبت اختراع یا R5 :زمانی که تعداد پروژه های تحقیق و توسعه خاتمه یافته افزایش می یابد، نرخ پتنت حاصل از پروژه های تحقیق و توسعه افزایش می یابد که باعث افزایش نوآوری تکنولوژی در شرکت می شود (چراغعلی, پیامی, & سهرابی, 1402) .
شکل(6) حلقه R5
از این حلقه به بعد مدل قبلی توسعه پیدا می کند و به بررسی اثر انتقال تکنولوژی و شکاف تکنولوژی در بحث ظرفیت جذب پرداخته می شود.
حلقه هشتم متعادل کننده B3 : در این حلقه با اثرگذاری مرز تکنولوژی که در واقع نیاز بازار در خصوص اینکه چه تکنولوژی هایی در بازار متقاضی بیشتری دارد شکاف تکنولوژی شرکت را تعیین می کند و هرچه شکاف تکنولوژی کاهش پیدا کند وضعیت مطلوب تری رقم می خورد و با افزایش شکاف تکنولوژی تشکیل حلقه متعادل کننده B3 را می دهد.
شکل (7) حلقهB3
حلقه نهم حلقه تقویت کننده انتقال تکنولوژی اثربخش از دو مسیریا R6: هنگامی که ظرفیت جذب شرکت افزایش می یابد موجب افزایش انتقال تکنولوژی اثربخش می شود و این افزایش موجب افزایش بهبود فرآیند و محصولات دانش بنیان می شود و این بهبود درآمدهای شرکت را افزایش می دهد و تشکیل حلقه مثبت انتقال تکنولوژی اثربخش از دو مسیر را می دهد.
شکل(8) حلقه R6
حلقه دهم حلقه تقویت کننده پروژه های انجام شده به ازای هر نیروی انسانیR7: شرکت پس از افزایش تعریف پروژه های تحقیق و توسعه به دنبال افزایش تعداد نیروی انسانی مطلوب در هر پروژه خواهد بود و استخدام نیروی انسانی و افزایش تعداد نیروی انسانی تحقیق و توسعه و تشکیل حلقه مثبت R6 را شاهد خواهیم بود.
شکل(9) حلقه R7
4-1- تدوین مدل انباشت-جریان
پس از ترسیم و تشریح نمودار علت و معلول، ضروری است نمودار جریان با تکیه بر معادلات آن تهیه و تبیین شود. مدل جریان محوری ترین بخش مدل سازی است که از متغیرهای حالت، جریان و کمکی تشکیل شده است و با تکیه بر برآورد پارامترها، تعریف معادلات ریاضی و شبیه سازی نرم افزاری تکمیل می شود (حاجی غلام سریزدی & سهرابی, 1399) نمودار انباشت و جریان، از نقطه نظر علم ریاضی، بسیار دقیق و دارای معانی بدون ابهام می باشد. انباشت، جریان ها را انباشته و جمع نموده یا آنها را ترکیب می کند؛ (استرمن, 1397) مدل انباشت- جریان مدل درشکل(10) نمایش داده شده است .
شکل(10)مدل انباشت جریان کلی
آزمون مدل: آزمون مدل به منظور اعتماد به مدل، دستیابی به نتایج آن و ایجاد درکی عمیق تر انجام می شود. اعتبار سنجی مدل به سه قسمت اعتبارسنجی رفتاری، ساختاری و مضامین سیاستی تقسیم می شود که اعتبار ساختاری مدل بر اعتبار رفتاری آن اولویت دارد و تنها زمانی که ساختار مدل دارای اعتبار است، می توان اعتبار رفتار مدل را نیز مورد بررسی قرار داد (حاجی غلام سریزدی & سهرابی, 1399) در اینجا اعتبارسنجی ساختاری با تکیه بر آرای خبرگان، با به کارگیری نرم افزار و با آزمون های تایید ساختار و سازگاری ابعادی انجام شده است.
· آزمون تایید ساختار: مدل در هر جلسه و همچنین در پایان مدل سازی توسط خبرگان تایید شد. همچنین ساختار مدل با استفاده از گزینه بررسی مدل8 توسط نرم افزار تایید شد.
شکل(11)تست آزمون تایید ساختار
· آزمون سازگاری ابعادی: در این آزمون با استفاده از گزینه بررسی واحد9 موجود در نرم افزار شبیه سازی ونسیم به آزمون واحدها پرداخته شد که بدون خطا انجام شد.
شکل(12)تست آزمون سازگاری ابعادی
· آزمون بازتولید رفتار: در این آزمون، مدل بایستی رفتار متغیر اصلی مسئله را مانند رفتار واقعی سیستم بازتولید کند. به عبارت دیگر مدل بایستی نمودار رفتار متغیر در طول زمان(مدل مرجع) را بتواند نمایش دهد (Hajigholamsaryazdi & Ghavidel, 2018) بنابراین با توجه به یافته های پژوهش بازتولید رفتار مدب نیز معتبر می باشد.
2-4- مرز مدل
تعریف مرز مدل با توجه به تعدد تعاریف و بر شمردن عوامل متعدد و موثر بر ظرفیت جذب به عنوان یکی از عوامل مهم اثر گذار بر اثربخشی انتقال تکنولوژی، اقدامی ضروری و پیش نیازی برای بررسی روابط علی و معلولی آن ها در متدلوژی پویایی شناسی سیستم ها به شمار می آید. در جدول 2 معادلات و واحدهای متغیرهای نرخ و حالت برای تعیین مرز مدل نمایش داده شده اند.
جدول(2) معرفي متغيرهاياستفاده شده الگويسيستميپژوهش
واحد متغیر | فرمول متغیر | نوع متغیر | نام متغیر | ردیف |
projects | INTEG (پروژه های جدید تجاری سازی شده-پروژه های زوال یافته و 0) | حالت | پروژه های تجاری سازی شده | 1 |
projects/Year | درصد تجاری شدن پروژه های تحقیق و توسعه*پروژه های تحقیق و توسعه خاتمه یافته | نرخ | پروژه های جدید تجاری سازی شده | 2 |
projects/Year | پروژه های تجاری سازی شده/مدت درآمد زایی | نرخ | پروژه های زوال یافته | 3 |
knowledge | INTEG (ا نوآوری تکنولوژی-منسوخ شدن تکنولوژی) | حالت | دستاوردهای نوآوری تکنولوژی | 4 |
knowledge/Year | ((درصد تبدیل به دانش شدن پتنت*تعداد پتنت)+( دستاوردهای نوآوری تکنولوژی*اثر ظرفیت جذب بر نوآوری تکنولوژی))/ مدت زمان لازم برای نوآوری تکنولوژی | نرخ | نوآوری تکنولوژی | 5 |
knowledge/Year | دستاوردهای نوآوری تکنولوژی/طول عمر مفید تکنولوژی | نرخ | منسوخ شدن تکنولوژی | 6 |
knowledge/Year | دستاوردهای نوآوری تکنولوژی/مدت زمان لارم برای اثربخشی انتقال تکنولوژی | نرخ | انتقال تکنولوژی اثربخش | 7 |
projects | INTEG (نرخ پتنت حاصل از پروژه های تحقیق و توسعه و0) | حالت | تعداد پتنت | 8 |
projects/Year | پروژه های تحقیق و توسعه خاتمه یافته | نرخ | نرخ پتنت حاصل از پروژه های تحقیق و توسعه | 9 |
projects | INTEG (تعریف پروژه های تحقیق و توسعه-پروژه های تحقیق و توسعه خاتمه یافته و 0) | حالت | تعداد پروژه های تحقیق و توسعه | 10 |
Projects/year | MAX (اعتبار سرمایه ای/متوط هزینه پروژه های تحقیق و توسعه و0) | نرخ | تعریف پروژه های تحقیق و توسعه | 11 |
projects/Year | نسبت نیروی انسانی موجود به مطلوب*تعداد پروژه های تحقیق و توسعه /متوسط زمان پروژه های تحقیق و توسعه به نسبت نیروی انسانی | نرخ | پروژه های تحقیق و توسعه خاتمه یافته | 12 |
milion toman | INTEG (تخصیص بودجه تحقیق و توسعه-سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و 0) | حالت | حجم سرمایه تحقیق و توسعه | 13 |
Million toman/year | MIN ((تحقق اهداف استراتژی تحقیق و توسعه*نقدینگی شرکت *درصد تخصیص بودجه, نیاز به سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه -حجم سرمایه تحقیق و توسعه))/زمان لازم برای تخصیص بودجه | نرخ | تخصیص بودجه تحقیق و توسعه | 14 |
milion toman/Year | ((تعداد پروژه های تحقیق و توسعه*متوسط هزینه پروژه های تحقیق و توسعه) + ( نقدینگی شرکت+حجم سرمایه تحقیق و توسعه)/ تاخیر در پرداخت | نرخ | سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه | 15 |
employee | INTEG (خالص نیروی انسانی و0) | حالت | تعداد نیروی انسانی تحقیق و توسعه | 16 |
employee/Year | ) تعداد نیروی انسانی-تعداد نیروی انسانی مطلوب * (تخصیص بودجه تحقیق و توسعه /مبلغ لازم برای استخدام | نرخ | خالص تغییر نیروی انسانی تحقیق و توسعه | 17 |
projects | INTEG (تغییر شاسیتگی های تکنولوژیک و 0) | حالت | شایستگی تکنولوژیک | 18 |
projects/Year | شایستگی بالقوه پروژه های تحقیق و توسعه/مدت زمان لازم برای ایجاد شایستگی | نرخ | تغییر شاسیتگی های تکنولوژیک | 19 |
knowledge | INTEG(خلق دانش داخلی+منبع دانش خارجی-منسوخ شدن دانش) | حالت | ذخیره دانش | 20 |
knowledge/Year | (تعداد پروژه های تحقیق و توسعه*ضریب تبدیل پروژه های تحقیق و توسعه به دانش فنی)+( درصد ثبت مقالات و توسط سرمایه انسانی*سرمایه انسانی) | نرخ | خلق دانش داخلی | 21 |
knowledge/Year | عدد ثابت | نرخ | منبع دانش خارجی | 22 |
knowledge/Year | ذخیره دانش/طول عمر مفید دانش | نرخ | منسوخ شدن دانش | 23 |
knowledge | INTEG (خالص تغییر ظرفیت جذب و 0) | حالت | ظرفیت جذب | 24 |
knowledge/Year | ظرفیت جذب*(اثر ذخیره دانش بر تغییر ظرفیت جذب +اثر شایستگی تکنولوژی بر تغییر ظرفیت جذب)/مدت زمان لازم برای تغییر ظرفیت جذب | نرخ | خالص تغییر ظرفیت جذب | 25 |
با توجه به اهمیت متغیرهای مورد ارزیابی از دیدگاه خبرگان سناریو و سیاست های زیر مورد ارزیابی قرار گرفت و به تحلیل سناریو و سیاست ها می پردازیم.
در ابتدا به بررسی رفتار مدل در حالت پایه به منظور تجزیه و تحلیل وضع موجود پرداخته می شود.که در شکل(13) نمایش داده شده است.
شکل (13)
پس از حالت پایه سناریوی 1 را اجرا می کنیم در این سناریو در نظر گرفته می شود که سرمایه های بیرونی که می تواند شامل سرمایه گذاران خارجی و فرشتگان خطر پذیر باشد بر مدل تاثیر بگذارند و با افزایش ضریب سرمایه بیرونی از مقدار صفر به مقدار 0.6 که بر تخصیص بودجه موثر است به نتایج زیر نائل آمدیم. پس از این سناریو شاهد افزایش بسیار مطلوب ظرفیت جذب هستیم به گونه ای که در مقایسه با حالت پایه به شدت افزایش داشته است و مجدد کاهش پیدا کرده ، دستاوردهای نوآوری تکنولوژی از حالت پایه بیشتر است و انتقال تکنولوژی اثربخش در شکل(14) در مقایسه با حالت پایه به شکل گویایی نمایش داده شده است.
شکل(14)
در سناریوی دوم مرز تکنولوژی با شیب کمتری افزایش می یابد و عدد آن را از (3, 1389, 1410) RAMP به میزان (1, 1389, 1410)RAMP کاهش دادیم و تفاوت را در شکل 15 مشاهده می کنیم.همانطور که مشاهده می شود ظرفیت جذب به نسبت سناریو 1 کمتر می شود در ابتدا ولی در بلند مدت میزان ظرفیت جذب روند صعودی پیدا می کند .
شکل(15)
در سناریوی سوم سناریوی 1و2 را با هم ترکیب می کنیم و نتایج آن را در شکل 16 مشاهده می کنیم.
شکل (16)
در پویایی شناسی سیستم ها گاهی از سناریو استفاده می کنیم گاهی از سیاست و گاهی از ترکیب سناریو یا سیاست. آن چیزی که مربوط به محیط رقبا است و بحث چاره اندیشی دارد سناریو محسوب می شود و سیاست دست شرکت است و داخلی محسوب می شود.
در گام بعدی یک سیاست(policy) تعیین می کنیم در این سیاست منبع دانش خارجی از میزان 1 به 1+STEP(3, 1400) با یک استپی و شیبی در سال 1400 می افزاییم و تاثیر آن را مشاهده می کنیم. تغییرات زیادی با این سیاست به تنهایی مشاهده نشد. در سناریوی سوم دو سناریوی قبلی و سیاست بیان شده را با هم ادغام و شبیه سازی انجام شده است در بهترین حالت انتقال تکنولوژی اثربخش و ظرفیت جذب و دستاوردهای نوآوری تکنولوژی در این حالت است که در شکل (17 ) به نمایش گذاشته شده است.بنابراین به این نتیجه می رسیم که برای داشتن اثربخش ترین حالت در شرکت ها باید سناریوها و سیاست های مختلفی با هم ترکیب شوند تا به نتایج مطلوبی برسیم. در این مدل سیاست ها و سناریوهای زیاد می تواند مورد آزمون قرار بگیرد.
شکل (17)
5- جمع بندی و نتیجه گیری
سطح تکنولوژی های شرکت های دانش بنیان در کشورهای پیشرفته و جهان سوم فاصله محسوسی دارد لذا برای کاهش این فاصله، انتقال و جذب تکنولوژی یک لازمه انکارپذیر می باشد بنابراین یک راه مورد توجه شرکت های فعال در کشورهای در حال توسعه، انتقال تکنولوژی است بسیاری از پروژه های انتقال تکنولوژی در جهت تحقق اهداف دانشی مدنظر خود با چالش های جدی مواجه هستند. تجارب علمی ثابت می کند که ظرفیت جذب بنگاه گیرنده، یکی از عوامل کلیدی در انتقال مؤثر دانش طی یك فرآیند انتقال تکنولوژی می باشد (Noor, Yusoff, & Hashim, 2010) و فقدان ظرفیت جذب مناسب در شرکت های داخلی یکی از عوامل اصلی عدم موفقیت پروژه های انتقال تکنولوژی بین المللی محسوب می شود. میزان ظرفیت جذب تکنولوژی بنگاه می تواند هم بصورت مستقیم و هم غیر مستقیم بر میزان موفقیت تجاری سازي محصولات بنگاه نیز تاثیرگذار باشد بنابراین توجه ویژه به بحث ظرفیت جذب حائز اهمیت است و اقداماتی که برای افزایش ظرفیت جذب باید اتفاق بیفتد برای نیل به این هدف ضروری است.
با وارد کردن معادلات ریاضی در نرم افزار ونسیم می توان تغییرات هریک از متغیرهای مدل را در طول زمان پیش بینی نمود. در نتیجه حلقه های ترسیم شده اهمیت به تحقق اهداف استراتژی تحقیق و توسعه و اهمیت به شایستگی های تکنولوژیکی شرکت های دانش بنیان از جمله تکنولوژی محصول، تکنولوژی فرآیند، مدیریت تکنولوژی باعث افزایش ظرفیت جذب می شود. در حلقه دوم و چهارم برای جبران هزینه های تحقیق و توسعه افزایش تسهیلات شرکت های دانش بنیان، جذب سرمایه گذاران و فرشتگان خطرپذیر و حمایت همه جانبه دولت از شرکت های نوپا پیشنهاد می شود.
برای تقویت بیشتر حلقه سوم فراهم نمودن امکان دسترسی محققان شرکت های دانش بنیان به شبکه های جهانی دانش، پایگاه های علمی معتبر و پایگاه داده های ثبت اختراعات بین المللی به منظور جذب علوم و تکنولوژی های بین المللی و آگاهی از سابقه پژوهش ها و اختراعات ثبت شده و پروژه های تحقیق و توسعه در سایر کشورها برای بهبود عملکرد نوآورانه و برای تقویت حلقه پنجم افزایش تعداد پروژه های تحقیق و توسعه و حل مشکلات تبادلات مالی و تحریم ها است . در حلقه ششم با دسترسی به تکنولوژی های نوین و مدرن با بهره گیری از تعامل با کشورهای پیشرفته دنیا که امکان انتقال تکنولوژی با حداقل هزینه و به داخل کشور موجب فرصت های تجاری سازی با سرعت بیشتر می شود و توسعه محصول و خدمات جدید مهیا می شود و در حلقه هشتم با تشخیص دقیق بازار هدف محصولات دانش بنیان داخلی و خارجی و حمایت از فروش محصولات دانش بنیان می توان به کاهش شکاف تکنولوژی کمک کرد. موضوع بعدی در کشورهای در حال توسعه به دلیل اشتیاق برای کسب فناوری جدید، باید بررسی دقیقی بر روی روش انتقال تکنولوژی صورت گیرد تا با شکست مواجه نگردد (تقوی فرد, مقیمی شهری, & هوشنگی, 1394) زیرا که انتقال موثر تکنولوژی، شرکتهای در حال رشد می‌توانند به طور تهاجمی تکنولوژی های خود را توسعه دهند (Setiawan, Susanti, & Syah, 2019)
Presenting the model of influencing factors on absorption capacity and its effect on effective technology transfer with systems dynamics approach in knowledge-based companies.
Abstract
The competitive advantage of businesses in the era of science and technology depends more on their intellectual assets and their capacity to assimilate foreign information and technology than it does on their physical resources. The primary objective of the present study is to investigate the determinants that influence the absorption capacity, which is seen as a critical component impacting the efficacy of technology transfer in knowledge-based enterprises. The dynamic hypothesis was formulated and then, the flow accumulation diagram was constructed. The supplied scenarios were then subjected to analysis. The findings derived from this paper are as follows: Enhancing incentives and resources for knowledge-based enterprises, fostering external investment inflows, and comprehensive governmental backing for entrepreneurial ventures are crucial measures. Addressing issues pertaining to financial exchanges and sanctions, facilitating the integration of research and development experts into global knowledge networks, and fostering collaboration with technologically advanced nations can minimize technology transfer costs and expedite commercialization prospects. The precise identification of the target market for both domestic and foreign knowledge-based goods, together with the facilitation of their sales, may contribute to the narrowing of the technology gap. This, in turn, enhances the ability to absorb technology and ultimately improves the efficacy of technology transfer.
Keywords:
Technology transfer, absorptive capacity, systems dynamics, knowledge-based companies
منابع
1. استرمن, ج. (1397). پویایی شناسی سیستم. تهران،مترجمان دکتر شهرام میرزایی دریانی، دکتر کیوان شاهقلیان، دکتر احمد اصلی زاده، دکتر علیرضا سلوک دار، دکتر علیرضا زنده بافنده: ترمه.
2. الهیاری فرد, ن., & عباسی, ن. (1390). بررسی الگوی مناسب ساختار سازمانی شرکت های دانش بنیان. فصلنامه تخصصی پارک ها و مراکز رشد, 47-57.
3. انصاری, ر., عابدی شربیانی, ع., & خیاط خوشدوز, م. (1395). بررسی تاثیر فعالیت های مدیریت تکنولوژی بر قابلیت های چابکی سازمان. مدیریت تولید و عملیات, 191-214.
4. بابائی فارسانی, م., حسنی مقدم, ص., & فرهادی, ف. (1400). تعامل نوآوری باز با ظرفیت جذب، رهبری و فرهنگ یادگیری سازمانی در شرکت های دانش بنیان: تحلیل یک مدل میانجی تعدیل شده. مدیریت راهبردی دانش سازمانی, 197-228.
5. باقرزاده, م., & مفتاحی, ج. (1390). بررسی عوامل موثربر موفقیت انتقال تکنولوژی صنایع کمپرسور اسکرو در شرکتهای ایران. فراسوی مدیریت, 125-154.
6. بهروزی, م., & محمدعلی تباربائی, م. (1393). شناسایی و تحلیل عوامل موثر در موفقیت انتقال فناوری در بنگاههای کوچک و متوسط. توسعه تکنولوژی صنعتی.
7. تقوا, م., طباطبائیان, س., صالحی صدقیانی, ج., & محمدی, ک. (1392). عوامل موثر بر موفقیت پروژه های انتقال تکنولوژی بین المللی با حمایت سازمان تسهیل گر. مدیریت نوآوری, 53-80.
8. تقوی فرد, م., مقیمی شهری, ب., & هوشنگی, م. (1394). انتخاب روش مناسب انتقال تکنولوژی با استفاده از روش دیمتل و فرآیند تحلیل شبکه ای در دو شرکت بزرگ تولیدی ظروف چینی خراسان. فصلنامه مدیریت توسعه فناوری.
9. چراغعلی, م., پیامی, ف., & سهرابی, ط. (1402). ارائه مدل ارتباط میان ظرفیت جذب و نوآوری با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها. فصلنامه علمی توسعه تکنولوژی صنعتی, شماره 57.
10. حاجی غلام سریزدی, ع., & سهرابی, س. (1399). پویایی شناسی اثر سیاستهای مرکز رشد فناوري اطلاعات بر تاب آوری شرکت های مستقر در آن. فصلنامه مدیریت توسعه فناوری.
11. حمیدی زاده, م. (1397). پویایی های سیستم. تهران: افق امید، چاپ اول.
12. خدامرادی, س., & خلیلی, ح. (1392). بررسی تاثیرظرفیت جذب و انتقال دانش بر عملکرد شرکت های هلدینگ چند کسب و کاره. پژوهشنامه مدیریت اجرایی, 37-58.
13. خضرلو, س., & پاشازاده, ی. (پاییز 1398). تاثیر استراتژی تجاری فناوری محور بر نوآوری با نقش میانجی قابلیت های فناورانه، شبکه و منابع انسانی. نشریه چشم انداز مدیریت بازرگانی, سال هجدهم شماره 39.
14. دباغ افروز, ر., بافنده زنده, ع., & پاسبان, م. (1399). ایجاد اکوسیستم نوآوری در بخش سلامت با رویکرد پویایی شناسی سیستم. فصلنامه آینده پژوهی مدیریت.
15. سرائی, ل., & غفاری, ب. (1398). بررسی تاثیر روابط مدیریتی در نوآوری باز، با توجه به ظرفیت جذب در شرکت های فناور و نوآور. سیاست نامه علم و فناوری.
16. صفائی قادیکلایی, ع., مدهوشی, م., & علی اکبری نوری, ف. (1391). تحلیل عوامل موثر بر اثربخشی انتقال فناوری بر اساس قواعد اگر-آنگاه فازی. چشم انداز مدیریت صنعتی, 67-87.
17. قلی زاده, ح., معینی, ع., بنیادی نائینی, ع., & محمدی, م. (1394). ارائه مدل برای شناسایی ابعاد و اندازه گیری ظرفیت جذب مطالعه موردی:نانو فناوری ایران. فصلنامه رشد فناوری.
18. کاظمی, ح., & نصری نصر آبادی, ش. (1397). بررسی ریشه های نظری ظرفیت جذب. فصلنامه رهیافت, 81-96.
19. مجید پور, م., خالدی, آ., نصری, ش., صابر, ع., & مینائی, م. (1396). تاثیر ظرفیت جذب در اثربخشی فرآیند انتقال بین المللی فناوری؛ بررسی قطعه سازهای حاضر در پروژ] موتور ملی EF7. مدیریت نوآوری, 53-80.
20. مهدی زاده, م., رئیسی, ص., حیدری قره بالغ, ه., & پیرهادی, م. (1391). مقایسه تطبیقی میزان به کارگیری عوامل مؤثر در انتقال فناوری با رویکرد MCDM مطالعه موردی شرکت های صنعت فولاد. رشد فناوری.
21. مولایی, م. (1382). ارزیابی عوامل موثر در سودآوری صنایع کوچک در ایران. دانشگاه تربیت مدرس: رساله دکترا.
22. نعمانی صیقلان, ع., خمسه, ع., & ترابی, ت. (1399). مدل تدوین استراتژی تحقیق و توسعه در صنایع ساخت تجهیزات نیروگاهی با رویکرد تحقق اهداف کسب و کار. پژوهش های مدیریت راهبردی, 81-102.
23. Andersson, m., Jhonasson, B., Karlsson, C., & Loof, H. (2012). Innovation and Growth: From R&D Strategies of Innovating Firms to Economy-wide Technological Change. Oxford University Press.
24. Angsana, T., Tapia, A., & Powell, A. (2011). Learning processes in municipal broad and projects: an absorptive capacity percpective. telecommunications policy, 527-595.
25. Astuti, M., & Wahyuni, H. (2018). Green human resource management implication on increasing productivity of small and medium enterprises. IPTEK Journal of Proceedings Series, 170-173.
26. Babkin, A., Lipatnikov, V., & Muraveva, S. (2015). Assessing the impact of innovation strategies and R&D costs on the performence of IT companies. Elsevier.
27. Baskarada, s., & koronis, a. (2017). strategies for maximizing organizational absorptive capacity. Reasearch.
28. Biancardi, M., & Villani, G. (2017). A fuzzy approach for R&D compound option valuation. fuzzy sets and systems, 250-264.
29. Borge, L., & Broing, S. (2020). what affects technology transfer in emerging knowledge areas? A multi-stakeholder concept mapping study in the bioeconomy. the journal of technology transfer.
30. camison, C. a. (2010). knowledge absorptive capacity: new insights for its coceptualization and measurement. journal of Business Research, 63(7), PP.707-715.
31. Currie, W. (1996). organizational structure and ude of IT. International Journal of Information, 51-64.
32. Dongqing, l. (2005). knowledge management theory and practice. Beijing: publishing house of electronics industry.
33. Escribano, A., Fosfuri, A., & Tribo, J. (2006). Managing external knowledge flows: The moderating role of absorptive capcity. Research policy, 96-105.
34. Gibson, M. (2005). technology transfer: An international good practice Guiede for pharmaceuticals and Allied industeries. newbury park: Davice Healthcare international publishing.
35. Giuling, D. (2008). A study on intrnational technology transfer critical factors in hong kong/pearl river delta manufacturing industries. city univercity of hong kong.
36. Gumusluoglu, L., & Ilsev, A. (2009). Transformational leadership, creativeity, and orgazational Innovation. Journal of Business research, 461-473.
37. Hafeez, A., Binti Shamsuddin, A., & Saeed, B. (2023). An Empirical Investigation of absorptive capacity on technology transfer Effectiveness Through Organizational Innovation. International Journal of Professional Business Review.
38. Hafeez, A., Alina, B., Bilal, s., Ayyaz, m., & Naima, A. (2020). Exploring the impact of Absorptive capacity on technology transfer Effectiveness: A conceptual Framework. international journal of scientific & technology research volume.
39. Hajigholamsaryazdi, a., & Ghavidel, m. (2018). Waste management in a wire and cable company through system dynamics approach. International journal of Quality & Reliability Management, 1445-1458.
40. Jiao, m., Du, d., Shi, w., Hou, c., & Gui, q. (2021). Dynamic Absorptive capability and Innovation Performence: Evidence from Chinese Cities. sustainability.
41. Kurt, s. (2019). Investigation of The Relationship Between Brand Value And R&D Activities:Fortune 500 companies Analysis. elsevier, 1019-1024.
42. Lai, W., & Tsai, C. (2009). Fuzzy rule-based analysis of firms technology transfer in Taiwan s machinery industry. Expert systems with applications.
43. Liao, j., Welsch, h., & Stoica, m. (2003). Organizational absorptive capacity and responsiveness: an empirical investigation of growth-oriented SME s. Entrepreneurship Theory and Practice, 63-86.
44. Maldonado, M., & Grobbelaar, s. (2017). system dynamics modelling in the innovation systems literature. Researchgate.
45. mohamed, A., spuan, S., Megat, A., & hamouda, R. (2012). modeling the technology transfer process in the petroleum industry: evidence from Libya. journal of mathemathical & computer modeling.
46. Muller, J., Buliga, O., & Voigt, K.-I. (2020). the role of absorptive capacity and innovation strategy in the design of industry 4.0 business models- A comparison between SMEs and large enterprises. elsevier, 333-343.
47. nahar, N., Lyytinen, K., Huda, N., & Muravyov, S. (2006). success factors for information technology supported international technology transfer: Finding expert consensus. Information & management.
48. Noor, S., Yusoff, R., & Hashim, F. (2010). absorptive capacity and technology compatibility in transferred technology. international conference on compability in transfeerred technology.
49. Plank, J., & Dobliger, C. (2018). The firm-level innovation impact of public R&D funding:Evidence from the German renewable energy sector. Energy policy, 430-438.
50. roshartini, o., takim, r., & nawawi, a. (2011). Measuring absorptive capacity in technology transfer (TT) projects. International Summer Conference of Asia Pacific Business Innovation and Technology Management.
51. Sancho-zamora, R., Gutierrez-Broncano, S., Hemandez-Perlines, F., & Pena-Garcia, I. (2021). A mulidimensional study od Absorptive capacity and innovation capacity and their impact on Business performence. frontiers in psychology.
52. Sancho-Zamora, R., Hernandez-Perlines, F., Pena-Garcia, I., & Gutierrez-Broncano, S. (2022). The Impact of Absorptive Capacity on Innovation: The Mediating Role of Organizational Learning. Envirnmental Research and Public Health.
53. Setiawan, R., Susanti, E., & Syah, T. (2019). The Effect of Organizational Culture on Technology Transfer and Company performence. journal of Multidisciplinary Academic, 32-37.
54. szogs, A. (2010). technology transfer and technological capability bulding in informal firms in tanzania(Doctora thesis). centre for innovation, Research and competence in the learning economy, lund,sweden.
55. waroonkun, T., & stewart, R. (2008). modeling the internationaltechnology transfer process in construction projects: Evidence from thailand. the journal of technology transfer, 667-687.
56. Zahra, s. a., & George, g. (2002). absorptive capacity:a review,conceptualization,and extension. academy of management review, 185-203.
57. Zou, B., Guo, f., & Guo, G. (2013). Absorptive capacity and technology innovation: a system dynamics model. Internationalconference onmanagement science engineering(20th).
58. Zou, B., Guo, f., & Guo, G. (2016). Absorptive capacity and technology innovation: a system dynamics model. Internationalconference onmanagement science engineering(20th).
[1] .National Aeronautics and space Adminstration(NASA)
[2] .Jain & Triandis
[3] .system dynamic
[4] . rate variable
[5] . state or level variable
[6] . Positive Reinforcement loop
[7] . Balancing loop
[8] . check model
[9] . check unit
