فراتحلیلی بر ویژگی های روانشناختی و رفتار رانندگی به منظور ارایه نقشه راه آینده پلیس در پیشگیری از سوانح رانندگی
محورهای موضوعی : آینده پژوهی
پرویز فداکار گبلو
1
(دانشگاه علامه طباطبائی تهران)
مهدی مولایی یساولی
2
(دانشگاه علامه طباطبائی تهران)
سید مسلم موسوی پناه
3
(عضو هیئت علمی دانشگاه علوم انتظامی امین)
کلید واژه: شاخص Q, فراتحلیل, سوانح رانندگی, شاخص I2, رفتار رانندگی, ویژگیهای روانشناختی,
چکیده مقاله :
زمینه: از آنجایی که اولویتبندی در سیاستها با توجه به ظرفیتهای موجود، محدود است. بنابراین ضرورت دارد پژوهشی جامع که میزان نقش متغیرهای روانشناختی در رفتار رانندگی را بررسی کند، انجام گیرد.هدف: این پژوهش با هدف بهرهگیری از شیوه‌های نوین پژوهش، تحت عنوان فراتحلیل به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی پرداخته است تا بدین طریق، نقشه راهی را در راستای پیشگیری از سوانح رانندگی ارائه نمایید.روش: جامعه‌ی آماری این پژوهش، تحقیقات انجام شده پیرامون رفتار رانندگی بین سالهای 89 تا 99 میباشد. که اطلاع دقیقی از تعداد آنها در دسترس نبود و 25 پژوهش در زمینهی رفتار رانندگی انتخاب شد. روش تحقیق این پژوهش، روش فراتحلیل میباشد. یافته ها: تمام این پژوهشها از نظر معناداری انداز اثر مورد تحلیل قرار گرفتند و از شاخص r پیرسون جهت محاسبه اندازه اثر استفاده شد. تجزیه و تحلیل نتایج پژوهشهای مورد بررسی با استفاده از مدل اثرات تصادفی نشان داد که اندازه اثر کل متغیرهای روانشناختی اثرگذار در رفتار رانندگی برابر با 32/0 بود. همچنین بررسی ناهمگونی نتایج با استفاده از شاخصهای Q و I2 نشان داد که تفاوت معنیداری بین اندازه اثرهای بدستآمده در پژوهشهای مختلف وجود ندارد. نتیجه گیری: پیشنهاد میشود در راستای پیشگیری از سوانح رانندگی، به ویژگیهای روانشناختی رانندگان توجه ویژهای شود و در ارائه صلاحیت رانندگی در کنار آزمونهای کتبی و مهارتی رانندگی، ابزاری جهت ارزیابی ویژگیهای روانشناختی رانندگان استفاده شود و برنامههای علمی و مدونی جهت بهبود ویژگیهای روانشناختی رانندگان پرخطر ایجاد گردد.
Background: Because policy prioritization is limited by existing capacities. Therefore, it is necessary to conduct a comprehensive study that examines the role of psychological variables in driving behavior. Objective: This research aims to use new research methods, under the title of meta-analysis, to analyze and combine the results of research in the field of driving behavior and psychological characteristics in order to provide a roadmap for the prevention of traffic accidents. Methods: The statistical population of this study is the research on driving behavior between the years 89 to 99. Exact information on their number was not available and 25 studies on driving behavior were selected. The research method of this research is meta-analysis method. Findings: All these researches were analyzed in terms of effect size and Pearson r index was used to calculate the effect size. Analysis of the results of the research using a random effects model showed that the total effect size of the psychological variables affecting driving behavior was 0.32. Also, the heterogeneity of the results using Q and I2 indices showed that there is no significant difference between the size of the effects obtained in different studies. Conclusion: It is suggested that in order to prevent traffic accidents, special attention should be paid to the psychological characteristics of drivers and to provide a driving competency along with written tests and driving skills, a tool should be used to assess the psychological characteristics of drivers. Develop scientific programs to improve the psychological characteristics of high-risk drivers.
_||_
Background: Because policy prioritization is limited by existing capacities. Therefore, it is necessary to conduct a comprehensive study that examines the role of psychological variables in driving behavior.
Objective: This research aims to use new research methods, under the title of meta-analysis, to analyze and combine the results of research in the field of driving behavior and psychological characteristics in order to provide a roadmap for the prevention of traffic accidents.
Methods: The statistical population of this study is the research on driving behavior between the years 89 to 99. Exact information on their number was not available and 25 studies on driving behavior were selected. The research method of this research is meta-analysis method.
Findings: All these researches were analyzed in terms of effect size and Pearson r index was used to calculate the effect size. Analysis of the results of the research using a random effects model showed that the total effect size of the psychological variables affecting driving behavior was 0.32. Also, the heterogeneity of the results using Q and I2 indices showed that there is no significant difference between the size of the effects obtained in different studies.
Conclusion: It is suggested that in order to prevent traffic accidents, special attention should be paid to the psychological characteristics of drivers and to provide a driving competency along with written tests and driving skills, a tool should be used to assess the psychological characteristics of drivers. Develop scientific programs to improve the psychological characteristics of high-risk drivers.
فراتحلیلی بر ویژگی های روانشناختی و رفتار رانندگی به منظور ارایه نقشه راه آینده پلیس در پیشگیری از سوانح رانندگی
چکیده
زمینه: از آنجایی که اولویتبندی در سیاستها با توجه به ظرفیتهای موجود، محدود است. بنابراین ضرورت دارد پژوهشی جامع که میزان نقش متغیرهای روانشناختی در رفتار رانندگی را بررسی کند، انجام گیرد.
هدف: این پژوهش با هدف بهرهگیری از شیوه‌های نوین پژوهش، تحت عنوان فراتحلیل به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی پرداخته است تا بدین طریق، نقشه راهی را در راستای پیشگیری از سوانح رانندگی ارائه نمایید.
روش: جامعه‌ی آماری این پژوهش، تحقیقات انجام شده پیرامون رفتار رانندگی بین سالهای 89 تا 99 میباشد. که اطلاع دقیقی از تعداد آنها در دسترس نبود و 25 پژوهش در زمینهی رفتار رانندگی انتخاب شد. روش تحقیق این پژوهش، روش فراتحلیل میباشد.
یافته ها: تمام این پژوهشها از نظر معناداری انداز اثر مورد تحلیل قرار گرفتند و از شاخص r پیرسون جهت محاسبه اندازه اثر استفاده شد. تجزیه و تحلیل نتایج پژوهشهای مورد بررسی با استفاده از مدل اثرات تصادفی نشان داد که اندازه اثر کل متغیرهای روانشناختی اثرگذار در رفتار رانندگی برابر با 32/0 بود. همچنین بررسی ناهمگونی نتایج با استفاده از شاخصهای Q و I2 نشان داد که تفاوت معنیداری بین اندازه اثرهای بدستآمده در پژوهشهای مختلف وجود ندارد.
نتیجه گیری: پیشنهاد میشود در راستای پیشگیری از سوانح رانندگی، به ویژگیهای روانشناختی رانندگان توجه ویژهای شود و در ارائه صلاحیت رانندگی در کنار آزمونهای کتبی و مهارتی رانندگی، ابزاری جهت ارزیابی ویژگیهای روانشناختی رانندگان استفاده شود و برنامههای علمی و مدونی جهت بهبود ویژگیهای روانشناختی رانندگان پرخطر ایجاد گردد.
کلید واژه: فراتحلیل، رفتار رانندگی، ویژگیهای روانشناختی، سوانح رانندگی، شاخص Q، شاخص I2
مقدمه
از آنجایی که رانندگی و استفاده از وسایل نقلیه، امری ضروری در زندگی روزمره مردم است، اما تصادفات و سوانح رانندگی هرساله باعث پایان دادن به زندگی هزاران نفر در جهان میشود. براساس مطالعاتی که در آمریکا انجام شده است، نقص خودرو در ۱۲ درصد، نقش افراد و خطای انسانی در ۹۳ درصد و عوامل جاده و راه در ۳۴ درصد از حوادث رانندگی نقش دارند به غیر از عوامل ذکر شده، عواملی مانند: ویژگیهای شخصیتی افراد و سطح استرس آنها نیز در بروز تصادفات دخیل هستند (طراوت منش و دیگران، 1394). طبق پژوهشی، بین سرعت زیاد و شخصیت برونگرا و هیجان‌خواه راننده، ارتباطی معناداری وجود دارد (عالی و دیگران، 1397). نوع رانندگی هر فرد در واقع جلوه‌ای از شخصیت او را نشان میدهد و برخی از رفتارهای ناهنجاری که در رانندگی دیده میشود ناشی از عوامل روانی است که باعث رفتارهای پر خطر در رانندگی میشود. توانایی شناسایی سبک‌های مختلف رانندگی (به عنوان مثال، پرخطر، مضطرب و یا پرخاشگر) براساس ویژگیهای شخصیتی (به عنوان مثال، روان رنجورخویی، برون گرایی، هیجانخواهی) کاربردهای عملی مهمی دارد. به عنوان مثال، میتواند به پیشبینی رفتار رانندگی پرخطر کمک کننده باشد و امکان طراحی مداخلات با در نظر گرفتن انواع مختلف شخصیت را فراهم کند (پو و لدسما1، 2013). همچنین سبک رانندگی افراد نمودی از اخلاق اجتماعی در جوامع مختلف می باشد؛ چرا که نشان دهنده رعایت قانون، مقررات و همچنین احترام به حقوق دیگران است(فتحی و دیگران، 1398). در ایران نیز تحقیقی در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، انجام گرفته است بر اساس این تحقیق، برخی از اختلالات روانی بر رفتار رانندگی و بروز تصادفات نقش ویژهای دارندکه نتایج نشانگر این بود که میان اختلالات روحی و افسردگی رانندگان و سابقه‌ی تصادفات آنها رابطه‌ای معنیدار برقرار است(علوی و دیگران، 1394).
در پژوهشی که به منظور تعیین رابطه ویژگیهای شخصیتی(عصبی بودن و برون گرایی) با رفتار رانندگی پرخطر انجام شده، نتایج نشان میدهد که ویژگی عصبی بودن با رفتار رانندگی پرخطر رابطه مستقیم و ویژگی برون گرایی با رفتار رانندگی پرخطر رابطه‌ای ندارد(گروسی و عضدی، 1392) و همچنین گودرزی و فلاحی (1398) نشان دادند که بین عامل‌های برون گرایی، انعطاف پذیری، سازگاری و مسئولیت پذیری در بین رانندگان پرخطر و ایمن تفاوت معناداری وجود دارد. در پژوهشی با هدف بررسی عوامل روانشناختی موثر بر تصادفات رانندگی در قالب یک مدل ارائه شده، نتایج نشان میدهد که متغیرهای سن، تعداد جریمه، دقت عادی، حواس‌پرتی، خویشتن‌داری پیش بینی‌کننده مناسبی برای عامل تصادف هستند(فردوسی، 1394). بین ویژگیهای شخصیتی با هیجان خشم رانندگی رابطه وجود دارد، بدین منظور در پژوهشی تایید شد که ویژگیهای برونگرایی، وظیفه‌شناسی، سازگاری و گشودگی با هیجان بیانگری غیر انطباقی خشم رانندگی رابطه منفی و با بیانگری انطباقی خشم رانندگی رابطه مثبت و معنادار داشتند (متقیان و شکری، 1398). همچنین رفتار رانندگی متاثر از عوامل اجتماعی و شخصیتی زیادی است. هوش هیجانی، تاب آوری و ادراک خطر با رفتار رانندگی رابطه دارد. در پژوهشی، تقوایی و دعاگویان(1396) نشان دادند که مولفه‌های هوش هیجانی، مقیاس تابآوری و ادراک خطر در بین رانندگان متخلف و غیر متخلف تفاوت معناداری دارند و همچنین در پژوهشی عالی و دیگران (1398) نشان دادند که بین هیجانخواهی و رفتار رانندگی همبستگی مستقیم وجود دارد و فتحی و دیگران (1398) نیز به بررسی نقش هیجانخواهی و تکانشگری در رفتارهای رانندگی رانندگان پرداخته‌اند که نتایج نشان داد که بین هیجان خواهی و رفتارهای پرخطر رانندگی معنیدار است.
در پژوهشی که به منظور پیش بینی رفتار رانندگی براساس ویژگیهای روانشناختی(سلامت روانی، خطر پذیری و پرخاشگری) انجام شده، نتایج پژوهش بیانگر آن است که مؤلفه‌های روانشناختی در پیشبینی رفتار رانندگی اثرگذار می‌باشند (فداکار و دیگران، 1394). پژوهشها نشان میدهند افرادی که از ویژگیهای خطرپذیری و رفتار تهاجمی بیشتری برخوردار هستند در مقایسه با بقیه افراد، گرایش بیشتری برای انجام رفتارهای ناهنجار و خطرناک دارند ((Ulleberg, 2001; Oltedal & Rundmo, 2006 و اگر این افراد تحت عنوان راننده، در جایگاه رانندگان شخصی یا عمومی قرار گیرند خطرات فاجعه باری برای خود و دیگران به بار خواهند آورد.
یافته‌های پژوهشی که به منظور تبیین انحرافات رانندگی با استفاده از ویژگیهای شخصیتی و خطرپذیری بر روی دو گروه سانحه‌پذیر و غیر‌سانحه‌پذیر انجام شده است، نشان داد که بین ویژگیهای شخصیتی و خطرپذیری با متغیر انحرافات رانندگی شرکت‌کنندگان رابطه وجود دارد(عریضی و براتی، 1390) و همچنین نتایج پژوهشی تحت عنوان ارزیابی رفتار ترافیکی رانندگی براساس تمرکز، اضطراب و پرخاشگری با نقش واسطهای تکلیف دوگانه نشان میدهد که مولفه‌های روانشناختی از جمله توجه، پرخاشگری و اضطراب با رفتار رانندگی رابطه معناداری داشتند(مولایی و دیگران، 1396). همچنین در پژوهشی شاکرنیا و محمدپور(1389) نشان دادند که ویژگیهای پرخاشگری و سلامت‌عمومی میتوانند عادات رانندگی رانندگان را پیشبینی کنند. ویژگی پرخاشگری از متغیر مهم روانشناختی تاثیرگذار در رانندگی است. بین پرخاشگری و رفتارهای رانندگی ایمن رابطه منفی وجود دارد(حقایق و عریضی ، 1388). افراد پرخاشگر به هنگام رانندگی، به راحتی خشم خود را بروز می کنند و رفتارهای پرخطر بیشتری انجام میدهند(Deffenbacher & et al. ,2002)
رانندگی یک فعالیت پیچیده‌ای است که در یک بافت پویا انجام میشود نه تنها شامل فرآیندهای شناختی (به عنوان مثال، توجه و ادراک) بلکه شامل فرآیندهای انگیزشی، احساسی و اجتماعی نیز میشود. بنابراین، طبق تعریف، سبک رانندگی یک ساختار پیچیده و چندبعدی است به همین خاطر بررسی و ارزیابی کامل آن دشوار است. بعضی از انواع سبک‌های رانندگی عبارتند: (۱)سبک رانندگی بی‌پروا و بی‌دقتی که به جستجوی احساسات و لرزش ناشی از رانندگی اشاره دارد و با تمایل به رانندگی در سرعت‌های بالا مشخص میشود. (۲)سبک رانندگی مضطرب، که به احساسات اضطراب، ترس و ناراحتی در حین رانندگی اشاره دارد. (۳)سبک رانندگی عصبانی و خصمانه که نشاندهنده رفتارهای خصمانه و تهاجمی نسبت به رانندگان دیگر و احساسات شدید خشم در پشت فرمان است. (۴)سبک رانندگی صبورانه و دقیق، که نشاندهنده تمایل به رعایت ادب نسبت به سایر رانندگان و رفتار منطقی در جاده است. ۵) سبک رانندگی تجزیه‌ای2، که تمایل به حواس‌پرتی در حین رانندگی، نشان دادن شکاف‌های شناختی و از هم گسیختگی و در نتیجه ارتکاب خطاهای رانندگی را توصیف میکند .(Poó & Ledesma, 2013)
برخی از سبک‌های رانندگی (به عنوان مثال، پر خطر و مهاجم) و ویژگیهای شخصیتی (به عنوان مثال، هیجانخواهی) بیش از بقیه مورد مطالعه قرار گرفته‌اند؛ برای مثال، سبک رانندگی تجزیه‌ای و سایر ویژگیهای شخصیتی مورد توجه زیادی از سوی پژوهشگران قرار نگرفته است. گاهی اوقات، ما مطالعاتی پیدا کرده‌ایم که ویژگیهای شخصیتی مختلف را ارزیابی میکنند اما از مدل‌های نظری مختلف استفاده میکنند. به طور کلی، این مسایل مقایسه و ادغام نتایج را دشوار می‌سازد. یک راه برای جلوگیری از این محدودیت‌ها استفاده از یک مدل شخصیت جامع برای ارزیابی ویژگیهای شخصیتی است. استفاده از یک مدل مشترک میتواند چشم‌اندازی جامع‌تر در مورد مشکل و یک تصویر روشن‌تر در مورد سهم نسبی عوامل شخصیتی مختلف در سبک‌های مختلف رانندگی به دست دهد. انواع سبک‌های شخصیتی براساس مدل پنج عاملی زاکرمن عبارتند از 1) هیجانخواهی، ۲) پرخاشگری – خصومت، ۳)روان رنجورخویی– اضطراب، 4)فعال و 5)اجتماعی بودن. این ویژگی‌ها به عنوان ابعاد شخصیتی اصلی در نظر گرفته می‌شوند و به طور کلی پذیرفته شده‌است که آنها بر پایه روانشناسی قرار دارند (Zuckerman,1991) ویژگی هیجانخواهی - تکانشی شامل دو جز است، یکی تکانشگری (با اشاره به فقدان برنامه‌ریزی، بی‌دقتی و تصمیمگیری عجولانه) و دوم هیجانخواهی (با عنوان جستجوی تجربیات جدید و متنوع و تمایل به پذیرفتن ریسک‌های فیزیکی، اجتماعی، قانونی یا مالی فقط برای هیجان آن)، برای همین این ویژگی به وضوح با سبک رانندگی پرخطر مرتبط هستند. در واقع، مطالعات قبلی نشان دادهاند که هم هیجانخواهی و هم تکانشگری با رانندگی پرخطر مرتبط هستند .(Poó & Ledesma, 2013) همچنین شواهدی وجود دارد که نشان میدهد هر دو ویژگی تکانشی و هیجانخواهی به یک سبک رانندگی تهاجمی کمک میکنند و در ویژگی پرخاشگری - خصومت گرایش به رفتار پرخاشگرانه، بی‌فکری و بی‌ادبانه و نشان دادن رفتارهای ضد اجتماعی، کینه‌جویانه و بدخواهانه وجود دارد. این ویژگی به وضوح با سبک رانندگی تهاجمی مرتبط است. در واقع، مطالعات قبلی نشان دادهاند که پرخاشگری و خشم عمومی با رانندگی پرخاشگرانه و عصبانی مرتبط هستند. این ویژگی ممکن است به سبک رانندگی پرخطر نیز کمک کند. در نهایت، انتظار می‌رود که ویژگی پرخاشگری - خصومت به طور منفی با سبک رانندگی دقیق مرتبط باشد، اما هیچ مدرکی برای این اثر وجود ندارد. ویژگی روان رنجورخویی - اضطراب شامل حالات عاطفی منفی، احساسات اضطراب، پریشانی عاطفی، خصومت، نگرانی بیش از حد، عدم اعتماد به نفس و حساسیت به انتقاد است. طبق تعریف، این ویژگی با سبک رانندگی مضطرب مرتبط است و در واقع، تحقیقات قبلی این موضوع را تایید میکنند. ما معتقدیم که ممکن است با سبک رانندگی تجزیه‌ای نیز مرتبط باشد. شهار3 (۲۰۰۹) شواهد اولیه‌ای از این رابطه ارائه داد، زیرا مشاهده کرده بود که رانندگانی با اضطراب بالا، خطاهای رانندگی بیشتری مرتکب می‌شوند و در حین رانندگی خطاهای بیشتری دارند. در نهایت، ویژگی اجتماعی بودن، افرادی را توصیف میکند که تمایل دارند زمان خود را با دوستان بگذرانند. اگرچه برخی محققان دریافته‌اند که برونگرایی با سبک رانندگی اضطرابی مرتبط است. متیوز4 و همکاران (۱۹۹۱) نشان دادند که افراد برونگرا در شرایط کم‌تحریک بیشتر احساس پریشانی میکنند. با توجه به نتایج مطالعات انجام شده و اهميت نقش عامل انسانی در مقایسه با بقیه عوامل در وقوع سوانح و حوادث رانندگي، بهترين و با صرفه‌ترين روش در کاهش تصادفات رانندگی، مداخله و اصلاح عملکرد رانندگان است. به همین منظور، نقش ویژگیهای روانشناختی رانندگان در رفتار رانندگی آنها مهم می باشد(فداکار و دیگران، 1394). همه این‌ها نشان دهنده اهمیت ویژگیهای روانشناختی و شخصیتی در رفتار رانندگی میباشد که مسئولان و محققان را مجاب میکند در این حوزه مطالعاتی انجام دهند.
در پژوهش حاضر با استفاده از روش فراتحلیل به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی پرداخته شد تا بدین طریق، راهکاری را در راستای کاهش و پیشگری از سوانح رانندگی ارائه شود. فراتحلیل به بررسی پژوهشهایی می‌پردازد که درباره موضوع خاص انجام شده‌اند. فراتحلیل در واقع نوعی تحلیل ثانویه است. وقتی نتایج مطالعات منتشر شده پیرامون یک موضوع خاص بدون توجه به داده‌های اصلی اولیه به صورت کمی ترکیب شود و به یک نتیجه‌گیری کلی بینجامد، فراتحلیل به عنوان نوعی تحلیل ثانویه صورت می‌گیرد(بورنشتین5 و دیگران، 1391).
روش پژوهش
روش پژوهش حاضر، فراتحلیل میباشد. این پژوهش بهمنظور فراتحلیل تحقیقات انجامشده در حوزهی ارتباط بین رفتار رانندگی و متغیرهای روانشناختی صورت گرفته است. فرضیه اصلی این پژوهش ترکیب و مقایسه یافته‌های مجزای پژوهشهای انجام یافته در زمینه رفتار رانندگی که در ارتباط با متغیرهای روانشناسی صورت گرفته بود، در راستای ارائه راهکاری در پیشگیری از سوانح رانندگی میباشد و همچنین به دست آوردن یک نتیجه منسجم از میان نتایج پراکنده مطالعات با استفاده از روش‌های آماری نیرومند است. یافتن اندازه اثر واقعی متغیرهای تاثیرگذار بر رفتار رانندگی، میانگین، انحراف معیار و اندازه اثرها و همچنین یافتن متغیرهایی که بیشترین و کمترین اندازه اثر در رفتار رانندگی دارند، از اهداف دیگر این پژوهش میباشد. به عبارتی هدف از پژوهش حاضر، تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای انجام یافته در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی با استفاده از روش فراتحلیل می باشد تا بدین طریق، نقشه راهی را در راستای پیشگیری از سوانح رانندگی ارائه شود. جامعه آماری این پژوهش شامل پژوهشهایی میباشد که در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی بین سالهای ۱۳89 تا ۱۳۹۹ انجام شده است که اطلاع دقیقی از تعداد آن در دسترس نبود. نمونه پژوهشی شامل 25 مورد از پژوهشهایی که در فصلنامه‌های داخلی کشور انجام شده بودند و متناسب با موضوع پژوهش تشخیص داده شدند، انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌های جمع آوری شده از نرم افزارهای آماری spss نسخه 25 و R نسخه 4.1.1 (بستههای metafor، compute.es و esc) جهت محاسبه اندازه اثر استفاده شده است. رویکردی که برای ترکیب و تحلیل مطالعات به کار برده شد، مدل اثرهای تصادفی است. مدل اثرهای تصادفی تغییرات بین مطالعات و درون مطالعات را بررسی میکند. پیشفرض این مدل آن است که این مطالعات یک نمونه تصادفی است که از جامعه همه مطالعات ممکن انتخاب شده است. در این مدل پژوهشگر به این پرسش پاسخ میدهد که آیا به طور کلی تدبیر آزمایشی سودمند واقع میشود؟ (عابدی و دیگران، 1385). همچنین جهت محاسبه اندازه اثر از شاخص r پیرسون استفاده شده است که مقدار آن به حجم نمونه بستگی دارد. با حجم نمونه 25 مورد، 0.1 اندازه اثر کم، 0.3 اندازه اثر متوسط و 0.5 اندازه اثر زیاد است. بهمنظور بررسی وجود ناهمگنی در مطالعات از شاخصهای Q و I2 استفاده شده است. مقادیر کمتر آماره Q و نیز عدم معنیداری آن نشاندهنده وجود همگنی در مطالعات است. هنگامی که فراتحلیل بر روی تعداد کمی از پژوهشها انجام میشود، آماره ناهمگونی Q، قدرت آماری اندکی دارد. در این صورت کامل کردن آماره ناهمگونی Q با آماره I2 مطلوبتر است. یک طبقهبندی محتاطانه از I2 ارزش های 0.25، 0.50 و 0.75 را میتوان به ترتیب نشانگر ناهمگونی کم، متوسط و زیاد در نظر گرفت (بورنشتین و دیگران، 1391).
یافته‌های تحقیق
در راستای تحقق اهداف پژوهش، به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی با استفاده از روش فراتحلیل پرداخته شد نتایج حاصل از آنها به قرار زیر می باشد:
در جدول 1، برای هر یک از پژوهشهای مورد بررسی شاخصهای اندازه اثر از قبیل میانگین اندازه اثر، ارزش Z، سطح معنیداری، حد پایین و حد بالای اندازه اثر گزارش شده است.
جدول1. اندازه اثر کل پژوهش
ردیف | پژوهش انجام شده | متغیر | اندازه اثر | Se | Z | P | حد پایین | حد بالا |
1
|
فداکار و دیگران (1394) | خودکارامدی | 0.37 | 0.07 | 3.70 | 0.001 | 0.17 | 0.56 |
سلامت روانی | 0.39 | 0.10 | 3.91 | 0.001 | 0.19 | 0.58 | ||
تیپ شخصیتی | 0.06 | 0.10 | 0.60 | 0.58 | 0.13- | 0.25 | ||
خطرپذیری | 0.14 | 0.11 | 1.40 | 0.16 | 0.05- | 0.33 | ||
ابراز وجود | 0.25 | 0.08 | 2.50 | 0.01 | 0.05 | 0.44 | ||
پرخاشگری | 0.04 | 0.10 | 0.40 | 0.68 | 0.15- | 0.23 | ||
کل | 0.20 | 0.06 | 3.35 | 0.001 | 0.08 | 0.33 | ||
2 | متقیان و شکری (1398) | ویژگیهای شخصیتی | 0.32 | 0.09 | 3.22 | 0.001 | 0.12 | 0.51 |
3
|
سنگانی و دیگران (1397) | تازگی هیجانی | 0.25 | 0.08 | 2.25 | 0.01 | 0.05 | 0.44 |
شدت هیجانی | 0.29 | 0.09 | 2.90 | 0.003 | 0.09 | 0.48 | ||
کل | 0.27 | 0.15 | 1.70 | 0.08 | 0.03- | 0.57 | ||
4
|
شاکرنیا و دیگران (1389) | سلامت روانی | 0.84 | 0.09 | 8.40 | 0.001 | 0.64 | 0.98 |
پرخاشگری | 0.96 | 0.08 | 9.60 | 0.001 | 0.86 | 0.99 | ||
شخصیت | 0.72 | 0.10 | 7.20 | 0.001 | 0.52 | 0.91 | ||
کل | 0.84 | 0.06 | 12.12 | 0.001 | 0.70 | 0.95 | ||
5 |
مولایی و دیگران (1396) | اضطرب | 0.48 | 0.10 | 4.80 | 0.001 | 0.28 | 0.67 |
پرخاشگری | 0.27 | 0.09 | 2.70 | 0.006 | 0.07 | 0.46 | ||
توجه | 0.52 | 0.11 | 5.20 | 0.001 | 0.32 | 0.71 | ||
کل | 0.42 | 0.07 | 5.46 | 0.001 | 0.27 | 0.57 | ||
6
|
تقوایی و دعاگویان (1396) | هوش هیجانی | 0.80 | 0.10 | 8.00 | 0.001 | 0.60 | 0.99 |
تاب آوری | 0.70 | 0.09 | 7.00 | 0.001 | 0.52 | 0.81 | ||
ادراک خطر | 0.69 | 0.08 | 6.90 | 0.001 | 0.48 | 0.79 | ||
کل | 0.73 | 0.05 | 12.64 | 0.001 | 0.61 | 0.84 | ||
7
|
فتحی و دیگران (1398) | هیجان خواهی | 0.30 | 0.11 | 3.01 | 0.01 | 0.09 | 0.47 |
تکانشگری | 0.37 | 0.09 | 3.74 | 0.006 | 0.13 | 0.51 | ||
کل | 0.33 | 0.07 | 4.73 | 0.001 | 0.19 | 0.47 | ||
8 | گودرزی و فلاحی (1398) | هوش هیجانی | 0.22 | 0.04 | 4.91 | 0.001 | 0.13 | 0.20 |
9 |
کارسازی و دیگران (1396) | نقص توجه | 0.40 | 0.12 | 4.02 | 0.001 | 0.21 | 0.54 |
تنظیم هیجان | 0.27 | 0.09 | 2.76 | 0.005 | 0.12 | 0.45 | ||
کل | 0.33 | 0.15 | 2.11 | 0.03 | 0.02 | 0.64 | ||
10
|
رجبی و دیگران (1392) | ویژگیهای شخصیتی | 0.45 | 0.10 | 4.50 | 0.001 | 0.27 | 0.56 |
هیجان خواهی | 0.85 | 0.07 | 8.51 | 0.001 | 0.69 | 0.96 | ||
کل | 0.65 | 0.20 | 3.25 | 0.001 | 0.25 | 0.91 | ||
11 | یوسفی و قاسمی (1396) | تحریک پذیری | 0.53 | 0.10 | 5.30 | 0.001 | 0.33 | 0.72 |
12 | امیدیان (1392) | ویژگیهای شخصیتی | 0.48 | 0.08 | 5.87 | 0.001 | 0.32 | 0.64 |
13
|
گروسی و دیگران (1393) | ویژگیهای شخصیتی | 0.23 | 0.05 | 5.31 | 0.001 | 0.09 | 0.41 |
کنترل | 0.32 | 0.12 | 6.05 | 0.001 | 0.16 | 0.42 | ||
کل | 0.27 | 0.03 | 5.71 | 0.001 | 0.13 | 0.28 | ||
14 | ذوقی و دیگران (1398) | سلامت روانی | 0.32 | 0.10 | 3.20 | 0.001 | 0.12 | 0.51 |
15 | زارعی و دیگران (1398) | استرس | 0.34 | 0.07 | 4.87 | 0.0001 | 0.20 | 0.48 |
16 | خوشنویس و اسماعیلی (1395) | ادراک خطر | 0.38 | 0.10 | 3.80 | 0.001 | 0.18 | 0.57 |
17 |
بابایی و دیگران (1395) | هوش هیجانی | 0.25 | 0.09 | 2.53 | 0.001 | 0.08 | 0.38 |
ویژگیهای شخصیتی | 0.30 | 0.14 | 7.11 | 0.001 | 0.12 | 0.52 | ||
کل | 0.27 | 0.05 | 4.68 | 0.001 | 0.15 | 0.38 | ||
18 | گروسی و عضدی (1392) | ویژگیهای شخصیتی | 0.05 | 0.05 | 1.10 | 0.27 | 0.04- | 0.15 |
19 | خوشنویس و دیگران (1393) | ویژگیهای شخصیتی | 0.10 | 0.04 | 2.37 | 0.07 | 0.01 | 0.19 |
20 | ارشدی و دیگران (1396) | ویژگیهای شخصیتی | 0.79 | 0.10 | 7.90 | 0.001 | 0.59 | 0.98 |
21 | انصاری و عینی پور (1395) | ویژگیهای شخصیتی | 0.12 | 0.06 | 2.00 | 0.04 | 0.02 | 0.24 |
22 | حجتی و دیگران (1397) | هیجان خواهی | 0.48 | 0.34 | 1.41 | 0.001 | 0.18- | 0.98 |
23
|
حیدره و دیگران (1395) | هوش هیجانی | 0.41 | 0.04 | 9.81 | 0.001 | 0.33 | 0.50 |
ویژگیهای شخصیتی | 0.29 | 0.09 | 4.11 | 0.001 | 0.19 | 0.38 | ||
کل | 0.35 | 0.02 | 16.03 | 0.001 | 0.31 | 0.40 | ||
24 | عسکری و دیگران (1397) | سلامت روانی | 0.21 | 0.10 | 2.10 | 0.03 | 0.01 | 0.40 |
25 | عظیم زاده و حیاتی (1397) | ویژگیهای شخصیتی | 0.53 | 0.05 | 10.75 | 0.001 | 0.43 | 0.63 |
| کل |
| 0.32 | 0.03 | 8.53 | 0.001 | 0.25 | 0.40 |
طبق جدول 1، اندازه اثر ترکیبی برای متغیرهای به کار رفته در کلیه پژوهشهای مورد بررسی در حوزه رفتار رانندگی در مدل اثرات تصادفی 32/0 به دست آمد. بر طبق معیار کوهن (۱۹۹۲)، اندازه اثر ترکیبی به دست آمده بالا و معنادار (0.001) میباشد. همچنین در بررسی اندازه اثر هر پژوهش بهطور جداگانه مشاهده میشود که مطالعات شاکرنیا و همکاران (1398)، تقوایی و دعاگویان (1396)، رجبی و همکاران (1392)، یوسفی و قاسمی (1396) و عظیم زاده و حیاتی (1397) دارای اندازه اثر خیلی بالا (بالاتر از 0.50) هستند. همچنین پژوهشهای گروسی و عضدی (1392) و خوشنویس و همکاران (1393) دارای اندازه اثر کم و غیر معنیدار بودند. لازم به ذکر است که در پژوهشهایی که چندین فرضیه را مورد بررسی قرار دادند، اندازه اثر به دست آمده ترکیبی از اندازه اثر هر یک از متغیرهای مورد بررسی است. در زیر میتوان به صورت نمودار اندازه اثر هر پژوهش به همراه فاصله اطمینان آن را مشاهده کرد.
شکل1. نمودار اندازههای اثر پژوهش
در ادامه به ارزشیابی ناهمگنی پژوهشهای مورد مطالعه پرداخته شده است. در این قسمت هدف این است که بدانیم میزان تغییرپذیری در اندازههای اثر فقط ناشی از خطای نمونهگیری است یا میزان تغییرپذیری بیش از آن است که بتوان آن را با خطای نمونهگیری تبیین کرد. جهت بررسی ناهمگونی از آماره Q و آماره I2 استفاده شده است.
جدول2. بررسی ناهمگونی اندازه اثر
مطالعه | آماره آزمون (Q) | درجه آزادی | P | I2 |
کل | 41/18 | 24 | 78/0 | 01/0 |
در جدول بالا با اطمینان 95%، فرض صفر مبنی بر ناهمگن بودن مطالعات پذیرفته شده است و فرض ناهمگونی میان پژوهشها رد میشود. به بیان دیگر، معنادار نبودن شاخص Q نشان دهنده وجود همگنی در اندازه اثر پژوهش‌هاست. ضریب مجذور I مقداری از صفر و 100 درصد دارد و در واقع مقدار ناهمگنی را به صورت درصد نشان می دهد. هر چه این ضریب به 100 درصد نزدیکتر باشد، نشان دهنده ناهمگنی بیشتر در اندازه اثر پژوهش‌هاست. در مطالعات مربوط به رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی، نتایج حاصل از ضریب مجذور I بیانگر این مطلب است که تنها حدود 1 درصد از تغییرات کل مطالعات به ناهمگنی آنها مربوط است.
بحث و نتیجه گیری
در سالهای گذشته رفتار رانندگی و نوع آن در جامعه ایرانی بسیار مورد توجه بوده است. وقوع تصادفات با حجم تلفات مالی و جانی بالا به عنوان یکی از معضلات این روزهای کشور به حساب می‌آید. نوع رانندگی افراد جامعه از عوامل مختلفی متاثر است که یکی از مهمترین آنها ویژگیهای روانشناختی آنها میباشد. با توجه به اینکه سیاستهای اجرایی در زمینه راهنمایی و رانندگی در سطح کلان براساس واقعیتهای میدانی صورت می‌گیرد، اطلاع دقیق از نقش متغیرهای مختلف، بسیار مهم است. در پژوهشهای مختلف نقش بسیاری از عوامل روانشناختی در رابطه با رفتار رانندگی مورد بررسی قرار گرفته است و غالبا نتایج معنیداری به دست آمده است. از آنجایی که اولویتبندی در سیاستها با توجه به ظرفیتهای موجود محدود است در نتیجه لازم و ضروری است که پژوهشی جامع که میزان نقش متغیرها در رفتار رانندگی و نیز وجود تناقضات را بررسی کند، انجام گیرد. این پژوهش با هدف بهرهگیری از شیوه‌های نوین پژوهش، تحت عنوان فراتحلیل به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه رفتار رانندگی و ویژگیهای روانشناختی پرداخته است تا بدین طریق، نقشه راهی را در راستای پیشگیری از سوانح رانندگی ارائه نمایید. نتایج حاصل از به کارگیری روش فراتحلیل و با بهرهگیری از روش ترکیب اندازه اثر در پژوهش حاضر نشان داد که میانگین اندازه اثر کلی متغیرهای روانشناختی 33/0 است که نسبتا مقدار بالایی است. در این بین بررسی اندازه اثر متغیرهای خاص به طور مجزا نشان داد برخی از متغیرها نسبت به متغیرهای دیگر دارای اندازه اثر بالاتری هستند و برخی دیگر اهمیت کمتری دارند. به طور کلی سلامت روانشناختی افراد موجب میشود، افراد با آرامش بیشتری به رانندگی بپردازند و در هنگام بروز مشکلات تصمیمگیریهای بهتری از خود نشان دهند. از آنجایی که رانندگی، رفتاری پیچیده است که نیازمند داشتنن چندین مهارت به صورت همزمان است و عوامل بیرونی زیادی هم میتوانند موجب بروز و تغییر رفتار راننده شوند. فردی که دارای شخصیت بهنجار باشد در ارتباط با آن رفتارهای قابل قبولتری از خود بروز میدهد. در بسیاری از مواقع رانندگانی که به دلایل مختلفی آمادگی روانی مناسبی ندارند، در هنگام برخورد با عوامل مزاحم بیرونی، غالبا رفتارهای غیرقابل پیشبینی ناهنجاری انجام میدهند. آرامش روانشناختی و شخصیت سالم موجب میشود که افراد توانایی بالایی در برخورد با موانع داشته باشند. در پژوهش حاضر نقش عوامل روانشناختی زیادی در رفتار رانندگی بررسی شد. نقش هیجانات به عنوان یکی از مهمترین متغیرها در رفتار رانندگی شایان ذکر است. کنترل هیجانات و هوش هیجانی به عنوان دو عامل مهم بررسی شد که طبق نتایج دارای اندازه اثر بالایی بودند. میتوان گفت افرادی که میتوانند هیجانات خود را به خوبی کنترل کنند، تصمیمگیری بهتری انجام دهند و این افراد غالبا از قوه تعقل کمک بیشتری میگیرند. برعکس، افرادی که هیجانات شدیدی دارند در زمان بروز مشکل و برخورد با موانع، کنترل عقلانی خود را از دست میدهند و اقدامات غیرطبیعی بیشتری از خود بروز میدهند. نقش هیجانخواهی و تکانشگری در رفتارهای رانندگی رانندگان در پژوهش فتحی و همکارانش (1398) پررنگ قلمداد شده و نتایج نشان دادهاند که هیجانخواهی ارتباط بالایی با رفتارهای پرخطر رانندگی دارد. متغیر دیگر که ارتباط نزدیکی با هیجانخواهی دارد پرخاشگری است. میزان اندازه اثر بالای پرخاشگری و نقش منفی آن در رانندگی بسیار مهم است. افرادی که طبع خشنتری دارند به سختی می توانند هیجانات خود را کنترل کنند. از طرفی رانندگی رفتاری است که به دلیل اینکه محرکهای بیرونی زیادی در آن نقش دارند، میتواند موجب ظهور خشونت رانندگان شود. دف فن باکر و همکاران (2003) بر اهمیت نقش پرخاشگری به هنگام رانندگی تاکید دارند و عنوان کردهاند افرادی که به راحتی خشم خود را بروز می کنند، رفتارهای پرخطر بیشتری انجام میدهند. سلامت‌روانی نیز یکی دیگر از متغیرهایی است که در پژوهش حاضر اندازه اثر ترکیبی بالایی داشت. شاکرنیا و محمدپور(1389) نقش سلامت‌عمومی را در عادات رانندگی رانندگان بسیار مهم قلمداد کردهاند. سلامت‌روانی نشاندهنده این است که فرد دارای شرایط روحی و روانی بهتری است که میتواند به نحو بهتری عمل کند و با فشارهای معمولی زندگی کنار بیاید و به انجام امور روزمره جامعه‌ای که در آن زندگی میکند، کمک نماید. درنتیجه داشتن سلامت‌روانی در رفتارهای مهم اجتماعی از قبیل رانندگی بسیار مهم است. نقش تابآوری و ادراک خطر هم با اندازه اثر بالایی همراه بود. روانشناسان از تابآوری به عنوان ظرفیتی در جهت مقاومت در برابر استرس و فاجعه یاد میکنند. فردی که دارای تاب آوری بالایی باشد، میتواند در برابر شرایط استرس‌زا واکنش مطلوبتری از خود نشان دهد. تابآوری در رفتار رانندگی که همواره با استرس همراه است به ویژه برای رانندگانی که به سطح مهارت بالایی نرسیده‌اند، اهمیت زیادی دارد. متغیرهای بسیار دیگری از قبیل نوع تیپ شخصیتی، استرس، خطرپذیری، خودکارآمدی و ابراز وجود نیز در رفتار رانندگی نقش مهم و اساسی دارند که باید مدنظر قرار گیرد. در نتیجه با بهبود سلامت روانشناختی افراد جامعه به ویژه رانندگان از بروز بسیاری از ناهنجاریها و آسیبها میتوان جلوگیری کرد. پرواضح است که سرمایهگذاری در سلامت روانشناختی افراد به طور مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت جامعه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اثرگذار است. افراد با سلامت روانشناختی بالا، رانندگی و رفتار رانندگی سالمتری خواهند داشت که موجب کاهش تصادفات و به تبع آن کم شدن خسارتهای سنگین مالی و جانی ناشی از آن می شود. جامعه در اثر تصادفات رانندگی، هر ساله هزینههای زیادی را متحمل میشود. هزینههای جانی و مالی و سرخوردگیهای ناشی از آن، میتواند زمینه بروز ناهنجاری‌های دیگری شود. در نتیجه با توجه به اینکه میزان ارتباط بین متغیرهای روانشناختی با رفتار رانندگی نسبتا بالاست، پیشنهاد میشود که سازمانهای مربوطه در جهت افزایش سلامت‌روانی افراد جامعه و کاهش تصادفات جاده‌ای برنامههای جامعتری درنظر بگیرند و از نظرات روانشناسان در تصمیمگیریهای کلان بیشتر بهره برده شود. همچنین پیشنهاد میشود هر چند سال یکبار رفتار رانندگان براساس متغیرهای روانشناختی مورد بررسی قرار گیرد و پس ار تایید سلامت‌روانی و رفتاری، صلاحیتهای رانندگی آنها مورد تایید قرار گیرد. از محدودیتهای پژوهش نیز میتوان به نبود اطلاعات کافی در بسیاری از پژوهشهای مرتبط، جهت محاسبه اندازه اثر اشاره کرد. در پایان از تمامی پژوهشگرانی که در زمینه ارتباط رفتار رانندگی با متغیرهای روانشناختی تلاش کردهاند و از نتایج پژوهشهای آنان استفاده شد، تشکر و قدردانی میشود.
یاداشت ها
منابع
1. ارشدی, نسرین و زارع, راضیه .(1396). بررسی رابطه بین ویژگیهای شخصیتی و حوادث رانندگی در تاکسی‌رانان درون‌شهری اهواز. فصلنامه علمی ترویجی راهور. (40), 29-45.
2. امیدیان، مرتضی .( 1392). تیپ شخصیتی و رفتار رانندگی در دانشجویان دانشگاه یزد. دومین کنگره روانشناسی اجتماعی ایران، 325-329.
3. انصاری, طاهره و عینی پور, جواد .(1396). پیشبینی تخطّی از قوانین راهنمایی و رانندگی بر اساس صفات شخصیتی. فصلنامه علمی راهور(22), 155-182..
4. بابایی، اعظم؛ صالحی، جواد و الهی، طاهره .(1395). مقایسه هوش هیجانی و ویژگی های شخصیتی در رانندگان متخلف و غیرمتخلف شهر زنجان، فصلنامه پژوهش های نوین روانشناختی، ۱۱(42)، ۲۷-۵۰.
5. بورنشتین، م؛ هجز، ل؛ هیگینز،ج و روتشتین، ه، «راهنمای نرم افزار جامع فراتحلیل»، علی دلاور و کامران گنجی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، 1391، ویرایش دوم.
6. تقوایی, داود؛ دعاگویان, داود .(1396). مقایسۀ هوش هیجانی، تابآوری و ادراک خطر حین رانندگی رانندگان متخلف و غیرمتخلف شهر اراک. فصلنامه علمی راهور. (23) 127-150.
7. حجتی, عاطفه؛ صبحی, افسانه؛ ابراهیمی, لقمان .(1397). بررسی رابطۀ هیجانخواهی، سبک‌های هویت و فرهنگ رانندگی در رانندگان پرخطر و عادی. فصلنامه علمی راهور(26), 9-236..
8. حقايق، عباس؛ عريضی، حميدرضا .(1388). رابطه تيپ‌های پرخاشگری بر پايه نظريه کارن هورنای با رفتارهای منفی و مثبت رانندگی و رخداد سوانح. مجله روانپزشكي و روانشناسي باليني ايران.; 15 (1) :81-85.
9. حیدره، بهادر؛ اصلانی اسلمز، جلیل؛ خرم آبادی، یدالله .(1395). مقایسه هوش هیجانی و ویژگی های شخصیتی رانندگان متخلف و عادی شهر کرمانشاه، مجله راهور، ۵(17)، ۱۵۳-۱۸۰.
10. خوشنویس، الهه و اسماعیلی، علیرضا .(1395). تعیین سهم ادراک خطر بر اساس مؤلفه‌های رفتار رانندگی در رانندگان پرخطر در شهر تهران. فصلنامه طب انتظامی.5(5)،۳۲۱-۳۳۰.
11. خوشنویس، الهه؛ افروز، غلامعلی؛ اسماعیلی، علیرضا. (1393). تعیین سهم ادراک خطر بر اساس ویژگی های شخصیتی در رانندگان خطرآفرین، فصلنامه روان شناسی کاربردی، ۸(2)، ۷۱-۸۴.
12. ذوقی، لیلا؛ باغدا ساریانس، آنیتا و جهانشاهی، راضیه .(1398). بررسی رابطه ی خستگی با رفتار رانندگی با نقش میانجی سلامت عمومی در کاربران ترافیکی ۴۵ تا ۶۵ ساله شهر تهران، فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک، 14(53)، ۳۱-۵۶.
13. رجبی, سوران؛ نریمانی, محمد؛ حسینی, سید سامان (1392). مقایسه ویژگیهاي شخصیتی و هیجان خواهی رانندگان تصادف کرده با رانندگان عادي. نشریه روانشناسی کاربردی، (25)7، 39-53.
14. زارعی, اقبال؛ میرزایی, میترا؛ ملکی, هومن .(1398). رابطه دقت و توجه و رفتار رانندگی با سبک زندگی پرخطر در بین موتورسیکلت سواران. فصلنامه علمی مطالعات مدیریت ترافیک(51): 53-84.
15. شاکری نيا، ايرج و محمد پور، مهری .(1389). رابطه‌ی ويژگی‌های شخصيتی، سلامت روان و پرخاشگری با عادات رانندگی در رانندگان پر خطر. مجله علمي پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي شهید صدوقی يزد.; 18 (3) ،225-233.
16. طراوت منش، سمیرا؛ هاشمی نظری، سعید؛ قدیرزاده، محمدرضا و طراوت منش، لیلا .(1394). بررسی اپیدمیولوژیک سوانح و حوادث ترافیکی منجر به فوت در استان سیستان و بلوچستان در سال 1391. مجله ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت. 3(3)، 161-168.
17. عابدی، احمد؛ عریضی، حمیدرضا و محمدزاده، فاطمه .(1385). درآمدی بر روش پژوهش فراتحلیل در تحقیقات آموزشی. فصلنامه حوزه و دانشگاه، 12 (4)، 121-140.
18. عریضی، حمیدرضا؛ براتی، هاجر .(1390). پیش بینی خطاها،لغزش ها وانحرافات رانندگی با استفاده از ویژگی های شخصیتی و عملکرد در آزمون خطرپذیری رانندگی وین، دو ماهنامه سلامت کار ایران، ۸(۴)، ۴۸.
19. عسکری، آزاده؛ پندی، هدی؛ فنودی، مهشید .(1398). رابطه سلامت روان با رفتارهای رانندگی در شهر تهران: نقش واسطه ای ذهن آگاهی، مجله راهور، ۸(28)، ۵۵-۸۵.
20. عظیم زاده پارسی، آرزو و حیاتی, مژگان .(1397). رابطۀ ویژگیهای شخصیتی با رفتارهای پرخاشگرانه در رانندگان وسایل نقلیۀ سواری. فصلنامه علمی راهور، (25)، 29-52.
21. علوی، سید سلمان؛ محمدی، محمدرضا؛ سوری، حمید؛ جنتی فرد، فرشته؛ محمدی کلهری، سروش .(1394). تعیین ویژگی های شناختی- رفتاری رانندگان اتوبوس و کامیون طی سوانح ترافیکی 1393-1392. ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها، (4)، 223-232.
22. فتحی, آیت اله؛ جعفرپور, نادر؛ نوری, ابراهیم؛ شریفی رهنمو, سعید؛ محمدی، شروین .(1398). نقش هیجانخواهی و تکانشگری در رفتارهای پرخطر رانندگی رانندگان بین‌شهری. فصلنامه علمی راهور، (31)، 85-116.
23. فداکار گبلو, پرویز؛ یونسی, جلیل؛ موسوی پناه, سید مسلم؛ صادقی, میثم .(1394). نقش واسطهای سلامت عمومی، پرخاشگری و خطرپذیری در پیشبینی رفتار رانندگی. فصلنامه علمی راهور، (12)، 55-76.
24. فردوسی, طیبه .(1394). عوامل روان شناختی مؤثر بر تصادفات رانندگی. فصلنامه علمی راهور، (12)، 11-32.
25. کارسازی، حسین؛ نصیری، محمد؛ اسماعیل پور، فاروق؛ خانجانی، زینب .(1396). نقش اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی بزرگسالان در رفتارهای پرخطر رانندگی با میانجی‌گری دشواری در تنظیم هیجان. فصلنامه طب انتظامی. ۶ (۳) :۱۶۷-۱۷۷.
26. گروسی ، بهشید؛ گروسی ، سعیده؛ انجم شعاع، فاطمه .(1393). رابطه نگرش، خصوصیات شخصیتی و منبع کنترل ادراک شده با انواع رفتارهای رانندگی. مجله بهداشت و توسعه. ۳ (۱) :62-48.
27. گروسی, بهشید؛ عضدی, وحید .(1392). نقش ویژگی های شخصیتی در رانندگی پرخطر. فصلنامه علمی راهور، (6)، 11-40.
28. گودرزی, محمود و فلاحی, شهلا .(1398). مقایسۀ ویژگیهای شخصیتی و رفتار رانندگی در بین رانندگان ایمن و پرخطر(مطالعه موردی:شهرستان مریوان. فصلنامه علمی راهور، (31)، 143-164.
29. متقیان, زهرا و شکری, امید .(1398). مدل‌یابی ویژگیهای شخصیتی، هیجان خشم و رفتارهای رانندگی تهاجمی. مطالعات روان شناسی بالینی، (34)، 109-143.
30. مولایی یساولی, مهدی؛ فداکار گبلو, پرویز؛ قنبری, زهرا؛ مسلم موسوی پناه, سید. (1396). ارزیابی رفتارهای ترافیکی رانندگی بر اساس تمرکز، اضطراب و پرخاشگری با نقش واسطهای تکلیف دوگانه. فصلنامه علمی راهور، (21)، 75-96.
31. میزری عالی, راضیه؛ جنگی, پریا؛ سنگانی, علیرضا (1398). پیش بینی رفتار رانندگی بر اساس کنترل اجتماعی و هیجان خواهی در رانندگان وسایل نقلیه عمومی برون شهری. روانشناسی اجتماعی، (51)7، 79-88 .
32. یوسفی، علی؛ قاسمی ادکان، فاطمه (1396). رابطه تحریک جویی و رفتار پرخطر رانندگی در مشهد. نشریه علوم اجتماعی. 14(1)، ۶۳-۸۰.
33. Deffenbacher, J. L., Deffenbacher, D. M., Lynch, R. S., & Richards, T. L. (2003). Anger, aggression, and risky behavior: a comparison of high and low anger drivers. Behaviour research and therapy, 41(6), 701-718.
34. Matthews, G., Dorn, L., & Glendon, A. I. (1991). Personality correlates of driver stress. Personality and Individual Differences, 12(6), 535-549.
35. Oltedal, S., & Rundmo, T. (2006). The effects of personality and gender on risky driving behaviour and accident involvement. Safety Science, 44(7), 621-628.
36. Poó, F. M., & Ledesma, R. D. (2013). A study on the relationship between personality and driving styles. Traffic injury prevention, 14(4), 346-352.
37. Shahar, A. (2009). Self-reported driving behaviors as a function of trait anxiety. Accident Analysis & Prevention, 41(2), 241-245.
38. Ulleberg, P. (2001). Personality subtypes of young drivers. Relationship to risk-taking preferences, accident involvement, and response to a traffic safety campaign. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour, 4(4), 279-297.
39. Zuckerman, M. (1991). Psychobiology of personality (Vol. 10). Cambridge University Press.
A Meta-Analysis of psychological characteristics and driving behavior in order to provide a future roadmap for police in traffic accident prevention
Abstract
Background: Because policy prioritization is limited by existing capacities. Therefore, it is necessary to conduct a comprehensive study that examines the role of psychological variables in driving behavior.
Objective: This research aims to use new research methods, under the title of meta-analysis, to analyze and combine the results of research in the field of driving behavior and psychological characteristics in order to provide a roadmap for the prevention of traffic accidents.
Methods: The statistical population of this study is the research on driving behavior between the years 89 to 99. Exact information on their number was not available and 25 studies on driving behavior were selected. The research method of this research is meta-analysis method.
Findings: All these researches were analyzed in terms of effect size and Pearson r index was used to calculate the effect size. Analysis of the results of the research using a random effects model showed that the total effect size of the psychological variables affecting driving behavior was 0.32. Also, the heterogeneity of the results using Q and I2 indices showed that there is no significant difference between the size of the effects obtained in different studies.
Conclusion: It is suggested that in order to prevent traffic accidents, special attention should be paid to the psychological characteristics of drivers and to provide a driving competency along with written tests and driving skills, a tool should be used to assess the psychological characteristics of drivers. Develop scientific programs to improve the psychological characteristics of high-risk drivers.
Keywords: Meta-analysis, driving behavior, psychological characteristics, traffic accidents, Q index, Index I2
[1] . Poó & Ledesma
[2] . dissociative
[3] . Shahar
[4] . Matthews
[5] . Borenstein
