آینده‌نگاری اثرات اجرای انتقال آب رودخانه سیروان (طرح سامانه گرمسیری) بر تحولات مکانی – فضایی شهرستان مهران

محورهای موضوعی : آینده پژوهی

حمید جلالیان ¹ , فرهاد عزیزپور ² , حسین مهدی زاده ³ , جواد علی‌بیگی ⁴

1 - دانشیار گروه جغرافیای دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیای دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران
3 - استادیار گروه کارآفرینی و توسعه روستایی دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
4 - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران(مسئول مکاتبات)

تاریخ دریافت : 1396/08/23 تاریخ پذیرش : 1397/02/03 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: سناریونویسی, سامانه گرمسیری, آینده‌نگاری, شهرستان مهران, تحولات مکانی- فضایی,

چکیده مقاله :

زمینه: امروزه با توجه به تغییرات شتابان محیطی و عــدم اطمینان حاصل از آن، "آینده‌نگاری" به‌عنوان یک راهبرد در راستای مدیریت جامع آب قابل تأمل است. هدف: این مقاله به بحث در خصوص آینده‌نگاری تحولات مکانی فضایی اجرای پروژه انتقال آب از رودخانه سیروان به شهرستان مهران (طرح سامانۀ گرمسیری) در افق سال 1408 می‌پردازد. روش: چارچوب نظری این تحقیق، بر اساس روش‌های جدید علم آینده‎پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی انجام گرفته است. با توجه به ماهیت این پژوهش، از روش‌های دلفی، تحلیل ساختاری و سناریونگاری بهره گرفته شده است. یافته‌ها: داده‌هـای ایـن تحقیق شامل 13 عامل موثر از میان 30 عامل اولیه با روش دلفی و نرم افزار میک‌مک استخراج شد. سپس بر اساس روش سناریونویسی، 52 وضعیت ممکـن و محتمل در آینده شهرستان تعریف گردید و با تشـکیل مـاتریس 52×52 بـا اسـتفاده از نرم‌افزار سـناریو‌ویـزارد، نهایتاً 1 سناریوی بسیار مطلوب، 11 سناریوی مطلوب، 2 سناریوی بینابین و ادامه وضع موجود، 8 سناریوی در آستانه بحران و یک سناریوی بحرانی یعنی در مجموع 23 سناریوی باورکردنی استخراج و مورد تحلیل قرار گرفته است. نتیجه‌گیری: سناریوهای احتمالی اگرچه امیدهای فراوانی به وقوع شرایط مطلـوب در شهرسـتان را نشان می‌دهند ولی از طرف دیگر وقوع شرایط بحرانی را دور از انتظار نمی‌دانند.

چکیده انگلیسی:

Background: Nowdays, regarding to rapid environmental changes and uncertainties due to it, “Foresight” is considered as a strategy for Future research can be considered as one of these strategies for water comprehensive management Objective: This article discusses about the Foresight of locational-spatial changes due to implementation of the project from the Sirvan River to dried regions in the county of Mehran (Arid Areas Project) on the horizon of 2029.Methods: The theoretical framework of this research is based on new approaches to prospective, analytical, and exploratory science, which is carried out using a combination of quantitative and qualitative models. Due to the nature of this research, have been used of Delphi methods, structural analysis and scenario analysis findings: The data of this research includes 13 effective factors that were extracted from among 30 primary factors using Delphi method and Mick McAware software.Then, based on the idea of scenario planning, there were defined 52 possible and probable situations in the future of the county for the above factors and with the formation of a 52×52 matrix using the Scenario Wizard software, Finally extracted and analyzed 1 very desirable scenario, 11 desirable scenarios, 2 midway scenarios and continuation of the Continue current current situation, 8 scenarios on the eve of the crisis and 1 critical scenario that is in total of 23 believable scenarios. Conclusion: Possible scenarios, although they show high hopes for favorable conditions in the county, but on the other hand, do not consider the occurrence of critical situations as unexpected.

متن کامل:



 

آينده‌نگاری اثرات اجرای انتقال آب رودخانه سیروان (طرح سامانه گرمسیری) بر تحولات مکانی – فضایی شهرستان مهران

چكيده

زمینه: امروزه با توجه به تغييرات شتابان محيطی و عــدم اطمينان حاصل از آن، "آينده‌نگاری" به‌عنوان يك راهبرد در راستای مدیریت جامع آب قابل تأمل است.

هدف: این مقاله به بحث در خصوص آینده‌نگاری تحولات مکانی– فضایی اجرای پروژه انتقال آب از رودخانه سیروان به شهرستان مهران  (طرح سامانۀ گرمسیری) در افق سال 1408 مي‌پردازد.

روش: چارچوب نظري اين تحقيق، بر اساس روش‌های جدید علم آینده‎پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی انجام گرفته است. با توجه به ماهیت این پژوهش، از روش‌هاي دلفی، تحلیل ساختاري و سناریونگاري بهره گرفته شده است.

یافته‌ها: داده‌هـاي ايـن تحقیق شامل 13 عامل موثر  از میان 30 عامل اولیه با روش دلفی و نرم افزار میک‌مک استخراج شد. سپس بر اساس روش سناريونويسي، 52 وضعيت ممكـن و محتمل در آينده شهرستان تعريف گرديد و با تشـكيل مـاتريس 52×52 بـا اسـتفاده از  نرم‌افزار سـناريو‌ويـزارد، نهایتاً 1 سناريوي بسیار مطلوب، 11 سناريوی مطلوب، 2 سناریوی بینابین و ادامه وضع موجود، 8 سناریوی در آستانه بحران و یک سناریوی بحرانی یعنی در مجموع 23 سناریوی باورکردنی استخراج و  مورد تحليل قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری: سناريوهاي احتمالي اگرچه اميدهاي فراواني به وقوع شرايط مطلـوب در شهرسـتان را نشان مي‌دهند ولي از طرف ديگر وقوع شرايط بحراني را دور از انتظار نمي‌دانند.

واژه‌هاي كليدي: آینده‌نگاری، تحولات مکانی- فضایی، سناريونویسی، سامانه گرمسیری، شهرستان مهران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه 

در دهه‌های اخیر به‌ویژه در سال‌های پایانی قرن بیستم، آب به‌عنوان یک موضوع مهم در کانون مباحثات و مذاکرات بین‌المللی قرارگرفته و تقریباً هیچ نشست بین‌المللی را نمی‌توان سراغ گرفت که در آن آب و مدیریت آن به‌صورت یکی از اصلی‌ترین موضوعات در دستور کار قرار نداشته باشد. (عزیزی و همکاران، 1395، 49). رشد جمعيت و افزايش سرانه مصرف از يک سو، و توسعه روزافزون فعاليت‌های صنعتي و کشاورزی از سوی ديگر، و همچنین کاهش بارش موجب گرديده است تا اين منبع حياتي به طور فزاينده‎ای کاهش پيدا کند (سرگزی و قویدل، 1396، 75؛ به نقل از روحانی و همکاران، 1386). با توجه به اينکه بخش کشاورزی بزرگترين مصرف‏کننده آب است، ارائه شيوه‌های جامع مديريت منابع آب و تدوين سياست‌های صحيح در اين زمينه کاملاً ضروری به نظر مي‌رسد (سیدان و قدمی فیروزآبادی، 1385). يكي از راهبردهاي عملي در این زمينه، انتقال آب از حوضه‎های همسایه است که در دنیا تجربه شده و البته امروزه مخالفان زیادی نیز دارد. انتقال آب از سرشاخه‌هاي رودخانه سیروان در استان کردستان به مناطق گرمسيري در استان‌هاي ايلام (و کرمانشاه) که "طرح سامانۀ گرمسیری" نامیده شده است نیز در چارچوب این راهبرد قرار می‎گیرد که با اهداف جلوگیری از خروج آب از کشور و ایجاد رشد و توسعه در نواحی گرمسیری استان های کرمانشاه و ایلام به اجرا درمی آید.

در این زمینه، آينده‌پژوهي¹ به‌عنوان يكي از ابزارهای پایش و مدیریت جامع منابع آب قابل تأمل است. آینده‏پژوهی به عنوان یک علم، در ميانه قرن بيستم در انديشكده رند² در نيروي هوايي به معناي علم سامان‌دهنده هدفمند و سنگ بناي  آمريكا به‌وجود آمد و لقب «علم بزرگ توسعه» به را خود گرفت. بي‌ترديد اين دانش از كليدي‌ترين و اساسي‌ترين ابزارهاي عصر دانايي است و مي‌توان آن را به‌عنوان پيشران و محور فعاليت ديگر دانش‌های نرم قلمداد كرد (پدرام، 1386). آینده‏پژوهی، در واقع طیف وسیعی از رویکردهایی است که باعث بهبود فرایند تصمیم‌گیری می‌شوند و تفکر دربارة آیندة بلندمدت را به همراه دارند (خیرگو و شکری، 1390، 110).

با توجه به ماهیت این پژوهش، هدف كلي آن، تدوين سناریوهایی برای مواجهه با آینده‌های اثرات اجرای طرح سامانه گرمسیری انتقال آب رودخانه سیروان در استان کردستان بر تحولات مکانی–  فضایی دشت مهران در استان ایلام است که با رویکرد برنامه‌ریزی بر اساس سند چشم‌انداز آمایش سرزمین و اهداف "طرح سامانه گرمسیری" مد نظر قرار گرفته است. در قالب این هـدف كلـي، اهداف فرعي و جزئي زير نيز دنبال مي‌شود:

1. شناسایی عوامل کلیدی اثرگذار بر تغییر و تحولات آینده شهرستان مهران (متأثر از طرح سامانه گرمسیری)؛

2. تبيين آينده‌هاي محتمل، ممكن و مطلوب اثرات اجرای طرح سامانه گرمسیری در شهرستان مهران؛

3. تدوين سناريوهاي ممكن و انتخاب سناريوي مطلوب براي تحولات مکانی– فضایی ناشی از اجرای طرح سامانه گرمسیری در شهرستان مهران.

2- پیشینه پژوهش

تغييرات شتابان محيطی و نااطمينانی حاصل از آن، ضرورت برنامه‌ريــزی راهبردی و آينده‌پژوهی برای مقابله با تغييــرات احتمالی آینده را بيش از پیش آشکار می‌کند (Hoover, 2009) و اين مقوله، بررسی فراوانی را می‌طلبد تا كشور ما بتواند با در نظر گرفتن شرايط محيطی، از منابع طبیعی و انســانی خود استفاده بهينه به عمل آورده و در جهت توسعه گام بردارد. افزايش رقابت در سطح جهانی، محدودتر شدن منابع مالی و انسانی، كاهش توان هزينه‎كردن برای اين مسأله و افزايش پيچيدگی سامانه‌های اقتصادی و اجتماعی، واقعيت‌های جهان امروز هستند.  شــيوه طراحی سياست‌های روز بر اساس بينش و درك ما از تهديدها و فرصت‌های آينــده، نياز به مهــارت و عزم فراوان دارد. آينده‌نگاری به معنای فرايندی ســامانمند و مشــاركتی برای ســاخت چشــم‌اندازهای ميان‌مدت و بلندمدت از جمله اين مهارت‌ها است (Cornish, 2007). در واقع، آينده‌نگاری فرايندی اســت كــه از طريق ايجاد ارتباط، هماهنگی و هم‌انديشــی‌ها بين ســازمان‌ها و نهادهای جامعه، به سياست‌گذاران و سياست‌مداران كمک می‌كند تا برنامه‌های مناسبی را طراحی نمايند (ناظمی، 1386).

آينده‌نگاري با توجه به ماهيت آن در سه سطح قابل انجام است. اين سه سطح اگر در چه شيوه كار تفاوت چنداني باهم نداشته باشند ولي در روش كار و افق زماني تفاوت‌هاي اساسي با همديگر دارند:

1- سطح بين‌المللي³:

آينده‌نگاري‌هاي زيادي در سطح بين‌المللي انجام گرفته است. اتحاديه اروپا آينده‌نگاري‌هايي را درخصوص بيوتكنولوژي و سنسور در سطح بين‌المللي انجام داده است. گاهي اين فعاليت‌ها در سطح همكاري دو یا چند كشور انجام گرفته است؛ به‌عنوان مثال، برنامه ميني‎دلفي 7، برنامه‌اي بود كه به صورت مشترك ميان آلمان و ژاپن انجام شد. در مواردی هم، برنامه‌اي در سطح سازمان‌ها و اتحاديه‌هاي بين‌المللي انجام مي‌گيرد. آينده‌نگاري‌هايي كه در سازمان همكاري‌هاي اقتصادي آسيا و اقيانوسيه (اپك)⁴ در مورد وضعيت آب انجام گرفته، از جمله اين فعاليت‌ها است.

2- سطح ملي:

اين برنامه مربوط به سياست‌هاي يك كشور در محدوده جغرافيايي خود است. برنامه‌هاي آينده‌نگاري ملي قديمي‌ترين و شناخته‎شده‌ترين برنامه‌هاي آينده‌نگاري است. آمريكا، ژاپن، آلمان، فرانسه و کره جنوبي از جمله كشورهايي هستند كه داراي مطالعات جامع آينده‌نگاري هستند.

3- سطح منطقه‌اي⁵:

در اين سطح، دولت‌هاي محلي به انجام فعاليت آينده‌نگاري در درون محدوده خود مي‌پردازند. اين نوع از آينده‌نگاري در اروپا به صورت وسيعي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اتحاديه اروپا نيز از برنامه‌هاي آينده‌نگاري منطقه‌اي پشتيباني‌هاي ويژه‌اي نموده و برنامه‌هاي متنوعي برای گسترش آن انجام داده است. برنامه‌هاي ليون⁶ فرانسه، شمال شرق انگلستان و كاتالونياي اسپانيا از جمله برنامه‌هاي آينده‌نگاري منطقه‌اي مي‌باشد (Miles and Keenan, 2003).

هاملت و همکاران (2012)، برای ارزیابی و آنالیز بیلان موجود و پیش‌بینی آینده و همچنین تحلیل سناریوهای ممکن در حوضه آبریز غربی الجزایر با کمک نرم‌افزار ویپ اقدام نمودند. بجز سناریوی مرجع که در واقع ادامه روند کنونی تا سال 2030 است، شش سناریوی دیگر شامل: 1- تغییرات آب و هوای خشک 2- تغییرات آب و هوای تر 3- سناریوی مدیریت تقاضا 4- سناریوی توسعه استانداردهای زندگی 5- سناریوی فاز اول انتقال آب 6- سناریوی فاز دوم انتقال آب می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد که تقاضای شهری برای سناریوهای در نظر گرفته شده تأمین می‌گردد ولی در بخش کشاورزی، مصارف آن تنها در صورت انتقال آب قابل تأمین خواهد بود.

بنابراین، از دهه 1990، آینده‌نگاري منطقه‌اي به طور خاص و به صورت پروژه‌هاي اجرایی در مناطقی از اروپا، آمریکا، ژاپن و دیگر کشورها به اجرا درآمده است. پژوهش‌هاي متعددي نیز با هدف بررسی و تحلیل این پروژه‌ها صورت گرفته کـه بـیش از تبیین بنیان‌هاي نظري، به روش‌شناسی در این حوزه پرداخته‌اند. مدون‌ترین پیشـینه بـراي آینـده‌نگـاري منطقـه‌اي را می‌توان در برنامه فورن⁷ اتحادیه اروپا جستجو نمود (بزاز زاده و همکاران، 1393، 81).

بر اساس جستجوي نویسندگان مقالۀ حاضر در منابع اطلاعاتی مختلف داخلی، پـژوهش‌هـایی بـا عنـاوین مشـابه در زمینه آینده‌نگاري منطقه‌اي صورت گرفته که اگرچه به لحاظ محتوایی پوشـش خـوبی بـه چـارچوب آینـده‌نگـاري منطقه‌اي داده‌اند، اما به لحاظ روش و شیوه‌هاي عملیاتی داراي نقیصـه‌هـایی هسـتند. به هر حال، این مطالعات طیف گسترده و متنوعی از پژوهش‌ها را در بر می‌گیرند. در این میان، فقط به برخی مطالعات به طور مختصر و در حد ضرورت به شرح زیر اشاره می‌شود:

طباطباییان و قدیري (1386)، ضمن مرور مبانی نظري آینده‌نگاري، به بررسی متغیرهاي موثر بـر انتخـاب ابعـاد در یـک پـروژه آینده‌نگاري پرداخته و روش‌های پیاده‌سازي یک پروژه آینده‌نگاري را پیشنهاد داده‎اند. 

بهشـتی و زالـی (1390)، در پژوهشـی با عنـوان «شناسایی عوامل کلیدي توسعه منطقه‌اي با رویکردي بر پایه سناریو: مطالعه موردي استان آذربایجان شرقی»، با کمک نرم افزار میک‌مک از طریق ماتریس اثرات متقاطع به تحلیل مؤلفه‌هاي کلیدي توسـعه پرداختـه و از میـان 76 عامـل شناسایی شده، 13 عامل را به‌عنوان عوامل کلیدي و پیشران توسعه، شناسایی کـرده‎اند.

افضلی بروجنی (1391)، در پژوهشی به ارزیابی و شبیه‌سازي طرح انتقال آب بین حوضه‌اي کوهرنگ 3 با استفاده از نرم‌افزار ویپ⁸  با هدف شبیه‌سازي و ارزیابی پارامترهاي اساسی در این طرح پرداخته است. براي این منظور، مدلی براي یک دوره زمانی 20 ساله مورد واسنجی و جریان انتقالی تونل‌هاي اول و دوم کوهرنگ، شبیه‌سازي و سناریوسازی شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بهترین گزینه براي تونل انتقال آب، تونلی با ظرفیت انتقال 5/26 متر مکعب بر ثانیه می‌باشد. همچنین بر اساس سناریوهاي تعریف شده، محدودة رقوم ارتفاعی 5/78 تا 5/88 متر براي سد انحرافی مد نظر این طرح پیشنهاد گردید.

3- محدوده مطالعاتی این پژوهش

از نظر موقعیت جغرافياي، منطقه گرمسیری در غرب و جنوب غربي ايران (شکل1) که در ناحیه‌ای بین عرض جغرافيايي́48- ˚31 تا ́54 -˚ 34 شمالی و طول‌هاي جغرافيايي́ 23 -˚45 تا ́ 54 - ˚47 شرقی واقع شده است، پهنه‌اي است به وسعت 2800000 هكتار كه تمامي و يا بخش‌هايي از شهرستان‌هاي سرپل ذهاب، قصرشيرين و گيلان غرب و ثلاث باباجاني و دالاهو در استان كرمانشاه و شهرستان‌هاي ايوان، ايلام، آبدانان، مهران و دهلران در استان ايلام را در بر مي‌گيرد و بخش كوچكي از آن در استان خوزستان قرار دارد. سامانه انتقال آب به طول حدود ۴۰۰ كيلومتر و در پهنه‌اي به گستره حدود ۱۰۰۰۰۰ هكتار از اراضي دشت‌هاي واقع در استان‌هاي كرمانشاه و ايلام اجرا می‎شود (شکل 1). تکمیل این طرح در سال 1398 به پایان خواهد رسید (شركت سهامي آب منطقه‌اي كرمانشاه، 1391).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل1. محدودۀ طرح سامانه گرمسیری؛ منبع: شركت سهامي آب منطقه‌اي كرمانشاه، 1391.

شهرستان مهران در 511 کیلومتری جنوب غرب استان ایلام و در کرانۀ چپ رودخانه کنجان‌چم واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان‌های ایلام و ملکشاهی، از شرق به شهرستان‌های دهلران و ملکشاهی و از جنوب و غرب به کشور عراق محدود است (شکل 2). از این میان، دشت مهران به وسعت ٤٠٤٣٩ هكتار و دو روستای دشت گدارخوش به اسامی سرنی و قبله با وسعت 1478 هکتار در شهرستان مهران از توابع استان ايلام واقع گرديده است؛ همچنين در طبقه‌بندی اولویت‌های سه گانه شبكه‌های آبياري و زهكشي شهرستان، مهران در اولویت سوم که شامل دشت‌هاي ليگ دو، "گدارخوش، مهران"، زرين‌آباد، دهلران و موسيان به مساحت ٤٧٠٠٠ هكتار می‌باشند واقع گردیده است. دشت مهران مشتمل بر ٣١ سكونتگاه و آبادي بوده و به ٣٥ محدوده تقسيم شده است. سکونتگاههای شهر مهران، شهرك اسلاميه و حومه مهران و  مزرعه آموزشي دانشگاه ايلام واقع در دشت مهران دارای 15699 نفر جمعیت است. بقیه مکان‌ها بی‏سکنه هستند. در دشت گدارخوش چهار آبادي به نام‌هاي سرني، قبله، گلم‌زرد و گره‌چقا قرار گرفته است كه تنها روستاهاي سرني و گره‌چقا داراي جمعيتی در حدود 157 نفر هستند. هر دو دشت، جمعاً 15856 نفر جمعیت را دارا هستند. بخش‌هايي از اراضي روستاهاي سرني و قبله در اين دشت واقع شده است و بخش عمده اراضي اين دشت متعلق به عشاير ايل‌های خزل و ده‌بالایی مي‌باشد. هر دو دشت، جمعاً 17/48621 هکتار زمین دارند (شركت سهامي آب منطقه‌اي كرمانشاه، 1391). با عنایت به اینکه قرار است طرح سامانه گرمسیری در استان ایلام تا سال 1398 تکمیل گردد،ٍ لذا، محدودۀ زمانی این پژوهش در افق چشم‌انداز سال 1408 شمسی، یعنی 10 سال بعد از اجرای طرح سامانه گرمسیری را در بر می‌گیرد که از نوع محدوده زمانی میان‌مدت به حساب می‌آید.

4- روش پژوهش

این پژوهش، از لحاظ هدف کاربردی، از نظر ماهیت بر اساس روش‌های جدید علم آینده‎پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی انجام گرفته است. روش گردآوری اطلاعات شامل روش های اسنادی - کتابخانه‌ای و روش پیمایش میدانی بوده است. داده‌های کیفی با پرسشنامه باز و از طریق مصاحبه و بررسی اسناد، و داده‌های کمّی نیز به صورت عددی و از طریق وزن‌دهی پرسشنامه‌های دلفی تهیه شده است. روش دلفی، در سه مرحله انجام شد: در مرحلة اول، از روش مرور منابع و پیمایش نظر خبرگان استفاده شد که در آن مهمترین عوامل مؤثر در تحولات مکانی– فضایی شهرستان مهران را در موضوعات محوری با در نظر گرفتن حوزه‌های مختلف اعم از اقتصادی، سیاسی- امنیتی، زیربنایی، اجتماعی و کشاورزی در اختیار 20 کارشناس که به‌صورت ترکیبی از روش‌های هدفمند و نمونه‌گیری گلوله برفی انتخاب شده بودند، قرار داده شد. بر اساس روش  هدفمند، جامعۀ پژوهش از 2 گروه انتخاب گردیده است. گروه نخست از اعضای متخصص هیات علمی پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری و دانشگاه‌های آزاد اسلامی که در جریان طرح سامانۀ گرمسیری قرار بوده‌اند، انتخاب شدند. گروه دوم نیز شامل کارشناسان و مدیران حوزه‌های امور برنامه‌ریزی و توسعه روستایی می‌باشند که اطلاعات قابل توجه‌ای از وضعیت طرح سامانۀ گرمسیری، منطقۀ مورد مطالعه، تجربۀ کاری و مدیریتی دارند. بر همین اساس، پس از مصاحبه با اعضای اولیه خبرگان و آشنایی آنها با ماهیت تحقیق، از آنان خواسته شد تا افراد خبرۀ دیگری را معرفی کنند تا مرحله به مرحله بر اطلاعات جمع‌آوی شده از آنها افزوده شود و کفایت داده‌ها رخ دهد. در مجموع پرسشنامه برای 50 نفر از اعضای جامعه ارائه گردید. در پایان به 20 پرسشنامه پاسخ داده شد و مورد تحلیل قرار گرفت (جدول 1).

جدول (1): مشخصات جمعیت‌شناسی خبرگان پاسخگو

شغل	جنس		تحصیلات			سن
	مرد	زن	دکترا	کارشناسی ارشد	کارشناسی	35-20	50-36	65-51
اعضای هیات علمی	5	2	6	1	0	1	4	2
کارشناسان و مدیران	10	3	2	6	5	3	6	4
تعداد	15	5	8	7	5	4	10	6
تعداد کل	20		20			20

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع (نویسندگان، 1396).

 

 و به استخراج کلی 30 عامل مؤثر بر تحولات مکانی – فضایی شهرستان مهران انجامید (جدول 2).

 

جدول 2: شاخص‌ها و طبقه‌بندی عوامل اولیۀ مؤثر بر تحولات مکانی–  فضایی شهرستان مهران

ردیف	گروه شاخص‌های مکانی- فضایی	طبقه‌بندی
1	شاخص‌های اقتصادی	بهره‌وری، اشتغال‌زایی، تحولات درآمدی، بازار تقاضا، تنوع محصول، تولید صنایع روستایی
2	شاخص‌های سیاسی و امنیتی	امنیت مرزی، امنیت سرمایه‌گذاری
3	شاخص‌های زیربنایی	زیربناهای روستایی، سکونتگهای جدید، اصلاح بافت کالبدی روستاها
4	شاخص‌های اجتماعی	میزان جمعیت، ترکیب جمعیت،  مهاجرت، محیط‌زیست، دسترسی به وسایل ارتباط جمعی، مشارکت اجتماعی، گردشگری، تحول در بافت فرهنگي، افزایش امکانات آموزشی، تأمین اجتماعی
5	شاخص‌های کشاورزی	شیوه تولید، کیفیت تولید، تنوع تولید، ظرفیت تولید، سطح زیر کشت،  محصولات دفع آفات نباتی، ادوات و ماشین‎های کشاورزی، تعداد باغات و قلمستان، دسترسی به بازار فروش

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع: نگارندگان، 1396.

 30 عامل اصلی مؤثر بر تحولات مکانی– فضایی را در سطر و ستون‌های ماتریسی با ابعاد 30×30 قرار داده، سپس برای ارزیابی تأثیر هر عامل بر عامل دیگر، پرسشنامۀ اول دلفی تنظیم و به کارشناسان تحویل داده شد. کارشناسان به ترتیب میزان تأثیرگذاری هر عامل در سطر را بر عامل در ستون، براساس طیف صفر تا سه (صفر = بی‌تأثیر؛ 1 = تأثیرگذاری کم؛ 2 = تأثیرگذاری متوسط و 3 = تأثیرگذاری زیاد) ارزش‌گذاری کرده‌اند. در واقع، آنها با این ارزش‌گذاری مشخص می‌کنند که هر عامل در آینده چه اندازه می‌تواند بر عوامل دیگر در آیندۀ تحولات مکانی– فضایی منطقه تأثیرگذار باشد.

در مرحله سوم، پرسشنامه دوم دلفی (بازخورد پرسشنامه اول) مجدداً برای متخصصین ارسال گردید و پاسخ‌های آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و داده‌های نهایی حاصل از پاسخ‌های دور اول و دوم ابتدا وارد نرم‌افزار میک‌مک شد، سپس با توجه به خروجی این نرم‌افزار، نتایج تحلیل شد. درجۀ پرشدگي ماتريس 5/79 درصد است كه نشان مي‌دهد عوامل انتخاب شده تأثير زياد و پراكنده‌اي بر همديگر داشته‌اند و در واقع سيستم از وضعيت ناپايداري برخوردار بوده است. از مجموع 716 رابطه قابل ارزيابي در اين ماتريس، 132 رابطه عدد صفر بوده و به اين معني است که عوامل بر همديگر تأثير نداشته يا از همديگر تأثير نپذيرفته‌اند؛ اين تعداد نزديك به 44/18 درصد كل حجم ماتريس به را خود اختصاص داده است (جدول 3).

 

جدول 3: تحليل اوليه داده‌هاي ماتريس و تأثيرات متقاطع

ابعاد ماتریس	تعداد تکرار	تعداد صفر (بدون تأثیر)	تعداد یک (تأثیرگذار)	تعداد دو (تقویت‌کننده)	تعداد سه (توانمندساز)	جمع	درجه پرشدگی
30×30	2	184	268	326	298	716	55556/79%

 

 

 

منبع: نگارندگان (نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌ها در نرم‌افزار میک‌مک، 1396)

خروجی مدل تحلیل اثر متقابل، روابط بین متغیرها را نشان می‌دهد که نرم افزار میک‌مک⁹ قابلیت تبدیل روابط به ماتریس روابط مستقیم و غیر مستقیم متغیرها و نمودارهای مربوطه، اشکال و نمودارهای خروجی ویژه را دارد و با امکانات خود تحلیل آسان روابط و ساختار سیستم را امکان‌پذیر می‌کند. با توجه به نتایج به‌دست آمده از روش دلفی، 52 پرسشنامه برای تعیین وضعیت‎های احتمالی پیش‌روی در آیندة تحولات مکانی– فضایی وارد نرم‎افزار سناریو‌ویزارد¹⁰ شد که در نهایت سناریوهای مطلوب و باورکردنی برای آینده‌نگری تحولات مکانی- فضایی شهرستان مهران تهیه گردید. فرایند تحقیق در شکل 2 نشان داده شده است.

 

شکل2: فرايند پژوهش در آينده‌پژوهي شهرستان مهران. منبع: (نگارندگان، 1396).

5- یافته‌های پژوهش

5-1-  انتخاب نهایی عوامل اصلی مؤثر بر تحولات مکانی – فضایی شهرستا ن مهران

نتایج حاصل از خروجی نرم‌افزار میک‌مک در شکل پراکندگی متغیرها (شکل‎های 3 و 4) نشان می‌دهد که متغیر "وسایل ارتباط جمعی" به علت نزدیکی در منتهی‎الیه نمودار در سمت شمال غربی یکی از مهمترين بازيگران تأثيرگذار بر تحولات مکانی- فضایی منطقه است که به عنوان یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار انتخاب گردید. به علاوه، متغيرهاي دو وجهي داراي دو ويژگي مشترك تأثيرگذاري بالا و تأثيرپذيري بالا هستند و ظرفيت بسيار بالايي برای تبديل‎شدن به بازيگران كليدي سيستم را دارا هستند و هر عملي بر روي اين متغيرها بر روي ساير متغيرها نيز واكنش و تغييري را ايجاد خواهد كرد. اين متغيرها را مي‌توان به دو دسته متغيرهاي ريسك و متغيرهاي هدف تقسيم‌بندي كرد. از مجموع 30 متغير، 12 متغير در اين گروه قرار دارند. متغيرهاي ريسك شامل میزان جمعیت، تحولات درآمدی، بهره‌وری، زیربناهای روستایی، سکونتگاههای جدید، بازار تقاضا، ظرفیت تولید، امنيت مرزی، اشتغال‌زایی، میزان جمعیت، دسترسی به بازار فروش، امنیت سرمایه‌گذاری و سطح زیر کشت می‌باشند که در نمودار، حول و حوش خط قطري ناحيه شمال ‌شرقي نمودار قرار دارند و بنابراین، به عنوان عوامل اصلی انتخاب گردیدند. بدین ترتیب و در مجموع، تعداد کل عوامل کلیدی انتخابی 13 عامل بوده و 2 عامل مهاجرت و اصلاح بافت کالبدی روستاها که در رتبه‌‎های بالاتر از این 13 عامل انتخابی قرار داشتند در آنها ادغام گردیدند. بررسي روابط غيرمستقيم متغيرها حاكي از این است که 13 شاخص ذكر شده در تأثيرات مستقيم در تأثيرات غيرمستقيم  نيز با اندکی تغییر در رتبه آنها تكرار شده‌اند  (جدول 4).

 

جدول 4 : انتخاب نهایی عوامل کلیدی تأثیرگذار (مستقیم و غیر مستقیم)

        

ردیف	عوامل کلید (تأثیرات مستقیم)	عوامل کلید (تأثیرات غیر‌مستقیم)
1	وسایل ارتباط جمعی	تحولات درآمدی
2	میزان جمعیت	مهاحرت
3	اشتغال‌زایی	امنیت مرزی
4	امنیت سرمایه‌گذاری	میزان جمعیت
5	تحولات درآمدی	بازار تقاضا
6	بازار بازار فروش و تقاضا	امنیت سرمایه‌گذاری
7	بهره‌وری	اشتغال‌زایی
8	زیربناهای روستایی	ظرفیت تولید
9	امنیت مرزی	بازار فروش
10	سطح زیر کشت	زیربناهای روستایی
11	ماشین‌آلات کشاورزی	بهره‌وری
12	ظرفیت تولید	سکونتگاههای جدید
13	سکونتگاههای جدید	سطح زیر کشت

منبع: نگارندگان (نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌ها در نرم‌افزار میک‌مک، 1396)

در نهایت، همان 13 عامل ترکیبی شامل وسایل ارتباط جمعی، میزان جمعیت و مهاجرت، اشتغال‌زایی، امنیت سرمایه‌گذاری، تحولات درآمدی، بازار تقاضا و فروش، بهره‌وری، زیربناهای روستایی، امنیت مرزی، سطح زیر کشت، ماشین‌آلات کشاورزی، ظرفیت تولید، سکونتگاه‌های جدید و اصلاح بافت کالبدی روستاها به عنوان عامل کلیدی انتخاب گردیدند.

 

 

شکل 3: نقشه پراکندگی متغیرها و جایگاه آنها در محور تأثیرگذاری- تأثیرپذیری

 

شکل 4: نقشه روابط مستقيم بين متغيرها (تاثيرات بسيار ضعيف تا بسيار قوي)

 

5-2- تعیین وضعيت‌هاي احتمالي (عدم قطعیت‌های) عوامل كليدي و تدوین سناریوها: ایده اصلی سناریوپردازی، برنامه‌ریزی برای آینده است به‌گونه‌ای که شگفتی‌ها و شوک‌های احتمالی در آینده کاهش و تفکر مدیران نسبت به رویدادهای ممکن گسترش بیشتری یابد (علیزاده و همکاران، 1387). مدیران و تصمیم‌سازان از سناریو به منظور تسهیل غلبه بر عدم قطعیت‌ها در افق بلندمدت استفاده می‌کنند (Raford, 2015) عدم قطعیت به آن عواملی اشاره می‌کند که نتایج ناشناخته دارد و هنوز اتفاق نیفتاده است و نمی‌توان برای آنها میزان احتمال وقوع خاصی را پیش‌بینی کرد (مینو و همکاران، 1396، 56 ؛ به نقل از Bood & Postma, 1998). يتر شوارتز، در كتاب «هنر دورنگري»، گام‌هاي برنامه‌ريـزي بر پايه سناريو را به شرح زير توصيف كرده است:

گام اول: شناخت موضوع و تصميم اصلي

گام دوم: فهرست عوامل كليدي مؤثر بر توسعه مناطق

گام سوم: شناسايي نيروهاي پيشران كليدي

گام چهارم: طبقهبندي بر اساس اهميت و عدم قطعيت

گام پنجم: شناسائي عدم قطعيتهاي بحراني

گام ششم: تدوين سناريوها

گام هفتم: تحليل پيامدها و نتايج هر سناريو

گام هشتم: انتخاب نشانگرهاي راهبردي (زالی، 1390، 37).

 

 

پس از انتخاب عوامل کلیدی، هریک از عوامل به وضعیت‌های مختلف طبقه‌بندی شده و این وضعیت‌ها برای تمام عوامل کلیدی به صورت ماتریسی مجدداً در اختیار کارشناسان متخصص قرار گرفت و از آنان نظرخواهی شد و نهايتاً با جمع‌بندي آنها 52 وضعيت محتمل براي 13 عامل کلیدی ترسیم شد. وضعيت‌هاي محتمل براي هر عامل متفاوت از ساير عوامل بود و تنها ويژگي مشترك آنها وجود طيفي از حداکثر 5 وضعيت‌ بسیار مطلوب تا بحرانی (بسیار مطلوب، مطلوب، بینابین، در آستانه بحران، بحرانی) است كه برای بعضی از عوامل کلیدی اين طيف به 4 يا 3 وضعيت متناسب با شرايط عوامل كليدي تغییر یافته است (جدول 5)، و در نهایت در نرم افزار سناریو ویزارد تحلیل شد.

جدول 5- عوامل كليدی و وضعيت‌هاي احتمالي در آينده 

عواملکلیدی	وضعیت	زیر مجموعه هر عامل	عوامل کلیدی	وضعیت	زیر مجموعه هر عامل (عدم قطعیت‌ها)
وسایل ارتباط جمعی	بسیار مطلوب	رشد وسیع وسایل ارتباط جمعی	بهره‌وری	بسیار مطلوب	منبع اصلي رشد اقتصادي
	مطلوب	رشد تدریجی وسایل ارتباط جمعی		مطلوب	رشد تدريجي و مستمر
	در آستانه بحران	عدم توسعه وسایل ارتباط جمعی و  ادامه وضع فعلي		بلاتکلیفی	ادامه وضع فعلي
				در آستانه بحران	روند كاهشي و رکود
	بحرانی	رکود و محدودیت		بحرانی	کاهش شدید بهره‌وری
میزان جمعیت و مهاجرت	بسیار مطلوب	پایداری جمعیتی و تعادل مهاجرت	زیربناهای روستایی	بسیار مطلوب	توسعه زيربناهای روستایی
	مطلوب	کنترل جمعیت و کاهش مهاجرت		مطلوب	توسعه تدريجي زیربناهای روستایی
	در آستانه بحران	ادامه وضع موجود و افزایش مهاجرت		بلاتکلیفی	ادامه وضع موجود
	بحرانی	افزایش شهرنشینی، حاشیه‌نشینی و مهاجرت		بحرانی	تخریب زیربناهای سنتی روستا
اشتغال‌زایی	بسیار مطلوب	رشد سالانه بالای 10 % و رشد اشتغال بالا	امنیت مرزی	مطلوب	پايدارسازي امنیت مرزی
	مطلوب	رشد سالانه 5 تا 10% و افزایش اشتغال		بینابین	ادامه وضع فعلي
	در آستانه بحران	رشد سالانه بین 0 تا 5 % و ادامه روند موجود		در آستانه بحران	كاهش امنیت مرزی
	بحرانی	رکود و رشد منفی		بحرانی	بحران امنیتی در منطقه
امنیت سرمایه‌گذاری	بسیار مطلوب	تشویق و تامین امنیت سرمایه گذاری (بهشت سرمایه گذاری)	سطح زیر کشت	بسیار مطلوب	50-100هکتار (خانوار)
				مطلوب	25-50 هکتار (خانوار)
	بلاتکلیفی	رفع برخی موانع (تردید سرمایه گذاری)		بینابین	10-25 هکتار (خانوار)
	بحرانی	عدم حمایت از سرمایه گذاری و تامین امنیت (فرار سرمایه گذار)		در آستانه بحران	0 - 10  هکتار (خانوار)
				بحرانی	زیر 10 هکتار
تحولات درآمدی	بسیار مطلوب	رشد سالیانه بالای 10 درصدی	ماشین‌آلات کشاورزی	بسیار مطلوب	رشد بین 50-100 درصدی
				مطلوب	رشد 25-50 درصدی
	مطلوب	رشد سالانه بین 5 تا 10 درصدی		بینابین	رشد 10-25 درصدی
				در آستانه بحران	رشد زیر 10 درصدی
	در آستانه بحران	رشد سالانه 0تا5 درصد و ادامه وضعیت فعلی		بحرانی	رشد منفی و کاهش شدید
			ظرفیت تولید	بسیار مطلوب	افزایش ظرفیت توليد فراتر از نياز
	بحرانی	رشد سالانه منفی		مطلوب	افزایش ظرفیت در حد نياز
				در آستانه بحران	ادامه وضع موجود
بازار تقاضا و فروش	بسیار مطلوب	قطب تجاری قوی - کشاورزی در غرب کشور و عراق		بحرانی	تامين نياز از ساير شهرستانها
			سکونتگاههای جدید و اصلاح  بافت کالبدی روستاها	بسیار مطلوب	اتوسعه وسیع سکونتگاه‌های جدید  و اصلاح بافت کالبدی روستاها
	بینابین	ادامه وضعیت موجود (رکود)
				مطلوب	توسعه‌تدریجی سکونتگاه‌های جدید  و اصلاح بافت کالبدی روستاها
	بحرانی	رکود و فرصت سوزی		در آستانه بحران	رکود و ادامه وضع فعلي
				بحرانی	افزایش فرسودگی بافت کالبدی روستاها

منبع: نگارندگان (نظرخواهی از متخصصین، 1396)

 

 

5-3- تجزیه و تحلیل و تهیه سبد سناریو

با توجه به اينكه هدف ما تهيه سناريوهاي ممكن از تركيب 52 وضعيت براي 13 عامل بود، تعداد 58.982.400 سناريوي تركيبي از بين آنها استخراج شد كه شامل همه احتمالات ممكن در آينده پيشِ روي شهرستان است. البته اين نتايج به هيچ وجه امكان تحليل، سياستگذاري و برنامه‌ريزي ندارند و صرفاً استفاده آماري دارند. نرم‌افزار سیناریووایزرد پس از تجزیه و تحلیل روابط میان وضعیت‌های مختلف، تعداد سناریوهای زیر را گزارش داد:

− سناريوهاي قوي يا محتمل: 2 سناريو؛

− سناريوهاي با سازگاري بالا (سناريوهاي باوركردني): 21 سناريو؛

− سناريوهاي ضعيف (سناريوهاي ممكن) : 1000 سناريو.

ماهيت اين نرم افزار به كاهش ابعاد احتمالي وقوع سناريوها از ميان ميليون‌ها سناريو به چند سناريوی محدود با احتمال وقوع بالاست. نتايج حاكي است 2 سناريو با امتياز بسيار بالا و احتمال وقوع بيشتر در شرايط پيش روي شهرستان در افق 1408 متصور هستند كه از ميان آنها 1 سناريو شرايط اميدواركننده و مطلوب و يك سناريو شرايط بحراني براي شهرستان را نشان مي‌دهد. نكته مهم اينكه نرم‎افزار هيچ اصرار و تأكيدي بر وجود انواع سناريوها از طيف‎هاي مختلف ندارد و تنها بر اساس روابط منفي و مثبت تأثيرگذار، به طراحي سناريوها اقدام مي‌كند. همچنين نرم‌افزار 1000 سناريو با احتمال ضعيف را نشان مي‌دهد كه به نظر مي‌رسد از يك طرف اعتماد به سناريوي ضعيف منطقي نباشد و از طرف ديگر پرداختن به 1000 سناريو و سياستگذاري و برنامه‌ريزي براي آنها تقريباً كاري غيرممكن و غيرمنطقي است؛ بنابراین منطقی است که بين سناريوهاي محدود قوي و سناريوهاي وسيع ضعيف، سناريوهاي با سازگاري 2 را در نظر بگیریم که بر این اساس تعداد 23 سناریوی معقول و منطقی برای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در افق چشم‌انداز 1408 یعنی 10 سال بعد از اجرای طرح سامانه گرمسیری شهرستان مهران در اختیار خواهیم داشت (جدول 6).

 

جدول 6-  وضعيت‌هاي هر يك از عوامل به تفكيك هر سناريو بر اساس طيف 3، 4 و 5 گانه مطلوبيت تا بحران

بهره‌وری	بازار تقاضا و فروش	تحولات درآمدی	امنیت سرمایه‌گذاری	اشتغال‌زایی	جمعیت و مهاجرت	وسایل ارتباط جمعی	عامل کلیدی سناریو
کاملاً مطلوب	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	بسیار مطلوب	سناریو1
بحرانی	مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 2
در آستانه بحران	مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 3
در آستانه بحران	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 4
بحرانی	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 5
بحرانی	مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 6
در آستانه بحران	مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 7
در آستانه بحران	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 8
در آستانه بحران	مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 9
بحرانی	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو10
در آستانه بحران	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 11
بحرانی	مطلوب	مطلوب	بلاتکلیفی	در آستانه بحران	نسبتاً مطلوب	در آستانه بحران	سناریو 12
بحرانی	مطلوب	بسیار مطلوب	بلاتکلیفی	در آستانه بحران	نسبتاً مطلوب	در آستانه بحران	سناریو 13
در آستانه بحران	مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	مطلوب	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 14
بحرانی	مطلوب	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو15
در آستانه بحران	بینابین	در آستانه بحران	کاملاً مطلوب	بسیار مطلوب	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 16
بحرانی	بینابین	مطلوب	بلاتکلیفی	در آستانه بحران	نامطلوب	در آستانه بحران	سناریو 17
در آستانه بحران	بحرانی	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	سناریو 18
در آستانه بحران	بحرانی	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	کاملاً مطلوب	بحرانی	سناریو 19
در آستانه بحران	بینابین	مطلوب	کاملاً مطلوب	در آستانه بحران	کاملاً مطلوب	بحرانی	سناریو 20
در آستانه بحران	بینابین	بسیار مطلوب	کاملاً مطلوب	بحرانی	نسبتاً مطلوب	در آستانه بحران	سناریو 21
در آستانه بحران	بینابین	مطلوب	بلاتکلیفی	در آستانه بحران	کاملاً مطلوب	بحرانی	سناریو 22
بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	سناریو 23

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع: نگارندگان (نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌ها در نرم‌افزار سناریوویزارد، 1396)

 

ادامه جدول 6- وضعيت‌هاي هر يك از عوامل به تفكيك هر سناريو بر اساس طيف3، 4 و 5 گانه مطلوبيت تا بحران

نوسکونتگاه‌ها و اصلاح بافت کالبدی	ظرفیت تولید	ماشین‌های کشاورزی	سطح زیر کشت	امنیت مرزی	زیربناهای‌روستایی	عامل‌کلیدی سناریو
بسیار مطلوب	بسیار مطلوب	بسیار مطلوب	بسیار مطلوب	مطلوب	کاملاً مطلوب	سناریو 1
مطلوب	بسیار مطلوب	بینابین	بسیار مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 2
مطلوب	بسیار مطلوب	بینابین	مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 3
مطلوب	بسیار مطلوب	بینابین	مطلوب	بحرانی	بحرانی	سناریو 4
مطلوب	مطلوب	بسیار مطلوب	مطلوب	بحرانی	بحرانی	سناریو 5
مطلوب	مطلوب	مطلوب	بسیار مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 6
مطلوب	مطلوب	مطلوب	مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 7
مطلوب	مطلوب	مطلوب	مطلوب	بحرانی	بحرانی	سناریو 8
مطلوب	مطلوب	بینابین	بسیار مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 9
مطلوب	مطلوب	بینابین	بسیار مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 10
مطلوب	مطلوب	بینابین	مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 11
در آستانه بحران	بسیار مطلوب	مطلوب	مطلوب	در آستانه بحران	بحرانی	سناریو 12
در آستانه بحران	بسیار مطلوب	مطلوب	بینابین	در آستانه بحران	بحرانی	سناریو 13
بحرانی	بسیار مطلوب	بینابین	بسیار مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 14
در آستانه بحران	بسیار مطلوب	در آستانه بحران	بسیار مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 15
در آستانه بحران	بسیار مطلوب	بینابین	مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 16
در آستانه بحران	مطلوب	بسیار مطلوب	مطلوب	در آستانه بحران	بحرانی	سناریو 17
در آستانه بحران	مطلوب	بسیار مطلوب	مطلوب	بحرانی	بحرانی	سناریو 18
در آستانه بحران	مطلوب	بینابین	مطلوب	بحرانی	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 19
در آستانه بحران	در آستانه بحران	مطلوب	مطلوب	در آستانه بحران	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 20
بحرانی	مطلوب	مطلوب	بینابین	بحرانی	مطلوب	سناریو 21
بحرانی	در آستانه بحران	بینابین	مطلوب	در آستانه بحران	رکود و بلاتکلیفی	سناریو 22
بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	بحرانی	سناریو 23

 

 

منبع: نگارندگان (نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌ها در نرم‌افزار میک‌مک، 1396)

براي درك وضعيت‌ها بر اساس امتيازي كه به هر يك از وضعيت‌ها بين 5 تا 5- داده شده است، نسبت به جايگزيني اعداد به جاي وضعيت‌ها اقدام گرديد تا زمينه درك كمّي از صفحه سناريوها نيز فراهم شود. درك كيفي از صفحه سناريوها از طريق جايگزيني وضعيت‎ها با طيفي از عناوين مطلوبيت تا بحران نيز فراهم شد كه مي‌تواند وضعيت و جايگاه شهرستان را به تفكيك سناريو و هر عامل كليدي به طور روشن و شفاف نشان دهد. به عبارت ديگر، سه نشانگر به جاي توصيف وضعيت‌ها در صفحه سناريو درج گرديد ابتدا با رنگ، سپس با اعداد و نهايتاً با نمايانگرهاي كلمه‌اي نسبت به نشان‎دادن وضعيت‎هاي كلي اقدام گرديد.

متأسفانه وضعيت‌هاي بحراني و يا در آستانه بحران، بخش عمده‌اي (حدود 3/44 درصد) از صفحه سناريوها را به خود اختصاص داده‌اند و البته وضعيت‌هاي مطلوب همین مقدار (یعنی 1/44 درصد) از صفحه را شامل مي‌شوند. از مجموع 299 وضعيت حاكم بر صفحه سناريو بر اساس تعداد، 53 وضعيت بحراني معادل 7/17 درصد، 80 وضعيت در آستانه بحران معادل 6/26 درصد، 34 وضعيت در حالت بینابین و بلاتكليفي معادل 37/11 درصد، 74 وضعيت مطلوب معادل 7/24 درصد، و فرصت‌هاي بسیار مطلوب با 58 وضعيت تنها 4/19 درصد از كل صفحه سناريوها را به خود اختصاص داده است. با احتساب جمع وضعيت‎هاي بحراني و در آستانه بحران 3/44 درصد از كل وضعيت‎ها شرايط نامطلوب را گزارش مي‌دهند؛ در مقابل، شرايط مطلوب و بسيار مطلوب حدود 1/44 درصد از وضعيت‌ها را شامل مي‌شوند. 

 

 

شکل 5: نسبت وضعيت‎هاي احتمالي شهرستان مهران در آينده به تفكيك سناريو

5-4- گروه‎بندي و تحليل سناريوهاي منتخب

در مجموع 23 سناريوي باوركردني را با توجه به قرابت آنها با يكديگر مي‌توان به 5 گروه تقسيم كرد كه هر يك از گروه‎ها شامل چند سناريو با ويژگي‌هاي تقريباً مشترك با تفاوت كم در يك يا چند وضعيت از ميان 13 عامل كليدي هستند. اين گروه‌ها به شرح ذيل مي‌باشند:

- سناريوي بسيار مطلوب شامل یک سناريوي 1؛

- سناريوهاي روندهاي مطلوب شامل یازده سناريوي 5، 6، 8، 10، 18، 7، 15، 11، 3، 21 و 9؛

- سناريوهاي بینابین و ادامه وضع موجود با روند بسيار آرام شامل دو سناريوي 16 و 14؛

- سناريوهاي در آستانه بحران شامل هشت سناريوی 20، 13، 19، 22 ، 17، 2، 12 و 4.

− سناريوهاي بحراني شامل یک سناريوی 23.

 اين 5 گروه نشان دهنده چارچوب كلي وضعيت‎هاي حاكم بر آينده شهرستان هستند كه به تفصيل هر يك از آنها تشريح مي‌شود. 

1- سناريوهاي گروه اول: شرايط بسيار مطلوب 

اين گروه تنها شامل سناريوي اول بوده و بهترين و ايده‌آ‌ل‌ترين شرايط ممكن براي شهرستان، از نوع سناريوی گروه اول با امتياز بالا و احتمال تحقق بسيار بالا می‌باشد. در اين سناريو (به جزء دو عامل وضعیت بازار تقاضا و فروش و امنیت مرزی که دارای درجه مطلوب می‌باشند - که نقاط ضعفی برای ایده‌آل بودن این سناریو است - وضعيت كاملاً مطلوب و ايده‌آل می‌باشد. بنا بر نتایج تحقیق حاصل از پاسخ‌های پاسخگویان در نرم‌افزار سناریوویزارد،  ويژگي اين سناريوها محوريت رشد وسیع وسایل ارتباط جمعی، پايداري جمعيت و تعادل مهاجرت‌ها، رشد سالیانه بالاي 10 درصد اشتغال‌زایی، تشويق و تأمين امنيت سرمايه‌گذاري (بهشت سرمايه‌گذاري)، رشد سالیانه  بالای 10 درصد درآمد، بازار عرضه و تقاضا به‌عنوان قطب قوي تجاري- کشاورزی، بهره‌وری عامل اصلي رشد اقتصادي، توسعه زيربناهای روستایی، و پايدارسازي امنیت مرزی از جمله وضعيت‌هاي حاكم بر اين سناريوها مي‌باشد که نقاط قوت این گروه از سناریوها محسوب می‌شود.

2- سناريوهاي گروه دوم: سناریوهای مطلوب

سناریوهای با درجه مطلوب برای تحقق اهداف، حذف موانع توسعه و تحقق رشدهاي مطلوب، فراهم شدن بسترها براي تحقق ماموريت‌های ضوابط ملی آمایش سرزمین مصوب و اهداف طرح سامانه گرمسیری حاکی از وجود اراده کافی برای پیگیری روند توسعه شهرستان مهران است. در اين گروه، 11 سناريو قابل مشاهده است كه شامل سناريوهای 5، 6، 8، 10،  18، 7، 15، 11، 3، 21 و 9 مي‌باشد. در این سناریوها ویژگی‌های مهمی در بخش‌های مختلف مورد مطالعه مشاهده می‌گردد از جمله، در ارتباط با عدم توسعه وسایل ارتباط جمعی و كاربرد ضعيف آن و در مواردی اعمال محدودیت‌های بیشتر، پایداری و تعادل جمعیتی و ادامه روند فعلی رشد جمعیت و مهاجرت و کنترل یا کاهش آن، میزان رشدهای مختلف اشتغال‌زایی و نیز در مواردی رکود و رشد منفی، بهشت سرمایه‌گذاری و رشد 5 و 10 درصدی درآمدی؛ ادامه وضع موجود بازار فروش و تقاضا، قطب قوي تجاري – کشاورزی، ادامه وضع موجود و رکود و فرصت‌سوزی، روند كاهشي و رکود و کاهش شدید بهره‌وری، رکود و عقب‌افتادگی و تخریب زیربناهای روستایی، بحران امنیتی در منطقه، سطح زیرکشت از 10 - 100 هکتاری خانوار و ادامه وضع موجود، رشد استفاده از ماشین‎های کشاورزی در درجات مختلف از وضع موجود تا 100 درصدی، افزایش ضرفیت تولید در حد نیاز ساکنین و شهرستان‌های همجوار، یا حتی صدور به استان‎ها یا حتی کشورهای همسایه از مهمترين ويژگي‎هاي اين گروه است.

ذكر اين نكته ضروري است كه سناريوهاي این گروه به دليل نزديكي به همديگر و تفاوت‎هاي بسيار كمي با هم دارند كه عمدتاً تفاوت‌ها در موضوع اشتغال‌زایی و ظرفیت تولید است كه ماهيت سناريوها را از هم متفاوت ساخته است ولي، اين تفاوت به اندازه‌اي نيست كه باعث فاصله عميق بين اين سناريوها شود چون سناريوهاي این گروه در بخش‌هاي زيادي از وضعيت‌هاي شهرستان اشتراك دارند و تنها در چند وضعيت دچار اختلاف هستند. آنچه كه از مجموع وضعيت‌هاي سناريوهاي اين گروه مي‌توان دريافت كرد درجات مطلوب در زمينه مختلف مورد مطالعه در شهرستان است.

3- سناريوهاي گروه سوم: شرايط بینابین و ادامه روند فعلی

از ویژگی‌‎های این نوع سناریو، بلاتكليفي در وضعيت نتایج طرح در شهرستان، عدم توجه به اهداف ملي آمايش سرزمين مصوب و طرح سامانۀ گرمسیری، روزمرگي و تحولات تدريجي در برنامه‌‎های توسعه است. در اين گروه تنها دو سناريوی 16 و 14 قابل مشاهده است.

4- سناريوهاي گروه چهارم: در آستانه بحران

سناريوهاي در آستانه بحران، شامل 8 سناريوی 20، 13، 19، 22 ، 17، 2، 12 و 4 هستند که شرايط شهرستان را در آستانه ورود به بحران جدي در تمام بخش‌ها نـشان مــي‌دهنــد. ميــانگين برخــورداري ايــن ســناريوها از وضــعيت‎هــا در فاصــله (70 - تــا 70 +) برابــر (25- تا 20-) است و ميانگين آن نيز نسبت به هر وضـعيت در فاصـله بین (54/1- تا 90/1-) اسـت. هر چند حداكثر شرايط بحراني برابر 5- است ولی، اين سناريوها به نوعي نشان‎دهنده وضعيت‌هاي بحراني هستند كه لزوم توجه به اين سـناريوها مهم‌تـر و ارزشـمندتر از سـاير سـناريوهاي بـا وضعيت‌هاي مطلوب يا روندهاي موجود است. چه بسا ورود شهرستان به شرايط بحراني وضعيت‌هـاي غيرقابل برگشتي را بوجود آورده و ممكن است تبعات آن ساليان سال بر اقتصاد و اجتماع شهرستان ماندگار گردد.

در اين گروه از سناريوها، برخي وضعيت‌ها در آستانه بحران كامل هستند، روند كاهشي و رکود بهره‌وری،ٍ  اعمال محدوديت‌هاي بيشتر وسایل ارتباط جمعی، كاهش امنیت مرزی، ركود و فرصت سوزي وضعیت بازار در وضعيت بحران كامل قرار دارند و اشتراک بیشتری با همه 8 سناريوي اين گروه را دارند. البته ساير وضعيت‌ها نيز كمابيش با مسائل بحراني روبه‎رو هستند از جمله ادامه وضع موجود و رکود زیربناهای روستایی، عدم توسعه وسایل ارتباط جمعی و كاربرد ضعيف آن، ادامه روند موجود جمعیت و مهاجرت، ادامه وضع موجود بازار، کاهش شدید بهره‌وری، عقب‌افتادگی ‌و‌ تخریب زیربناهای روستایی، بحران امنیتی در منطقه، ترديد سرمايه‌گذاري، رکود و ادامه وضع موجود زیربناهای روستایی از شرايط در آستانه بحران و يا بحراني را دارا هستند كه تركيب سناريوها را حداكثر شرايط بحراني نشان مي‌دهد. غير از وضعیت‌های پايداري جمعيت و تعادل مهاجرت‌ها و کنترل شرايط و كاهش مهاجرت‌ها كه در برخي سناريوها داراي مطلوبیت و روند مطلوب  هستند، بقیه وضعیت‌های ادامه وضع موجود و رکود زیربناهای روستایی، ادامه روند موجود جمعیت و مهاجرت، ادامه وضع موجود بازار و رکود و ادامه وضع موجود زیربناهای روستایی كه وضعيت ايستا يا بلاتكليفي را دارا هستند صحنه برنامه‌ريزي نشان دهنده سيطره شرايط در آستانه بحران بر وضعيت شهرستان است.

5- سناريوهاي گروه پنجم: شرايط بحرانی

از اين گروه از سناريوها كه فقط وضعيت‌هاي بحرانی يا در آستانه بحران را شامل مي‌شوند تحت عنوان فاجعه برنامه‌ريزي ياد مي‌شود كه در اینجا فقط 1 سناريو را شامل مي‌شود. در این سناریو، هيچ اثري از تلاش براي ارتقا يا حتي حفظ وضع موجود مشاهده نمي‌شود و بحران جدي و كاملي در تمام بخش‌هاي اقتصادي، اجتماعي و غیره گريبان‌گير شهرستان شده است. ميــانگين برخــورداري ايــن ســناريو از وضــعيت‌هــا در فاصــله (70 - تــا 70 +) برابــر (70-) است و ميانگين آن نيز نسبت به هر وضـعيت (00/5-) اسـت در حاليكه حداكثر شرايط بحراني برابر 00/5- است. اين سناريوها به نوعي نشان دهنده وضعيت‎هاي نامطلوب و بحراني هستند كه لزوم توجه به اين سـناريوها مهم‌تـر و ارزشـمندتر از سـاير سـناريوهاي بـا وضعيت‌هاي مطلوب يا حتی بسیار مطلوب موجود است. از جمله ويژگي‌هاي اين سناريو مي‌توان به اِعمال محدوديت‌هاي بيشتر وسایل ارتباط جمعی (بحرانی)، افزايش شهرنشيني، حاشيه نشيني و مهاجرت، رکود و رشد منفی اشتغال‌زایی، فرار سرمايه‌گذاري، ركود و فرصت‎سوزي تحولات درآمدی، ركود و فرصت‌سوزي بازار، کاهش شدید بهره‌وری، عقب‌افتادگی ‌و‌ تخریب زیربناهای روستایی، بحران امنیتی در منطقه از پيامدهاي اصلي بروز اين سناريوها هستند. پيامدهاي فرعي اين سناريوها را مي‌توان در كاهش شديد كيفيت زندگي اجتماعي ساکنین، ركود شديد اقتصادي و افزايش نارضايتي‌هاي عمومي اشاره كرد.

نتايج اين پژوهش حاكي است 23 سناريوي باوركردني با تركيب‌هاي متفاوتي از وضعيت‌ها، احتمال وقوع در شهرستان را دارند كه خوشبختانه احتمال وقوع رويدادهاي مثبت بالاترين احتمال تحقق را دارند. با اينكه تعداد حالت‌های بسیار مطلوب و مطلوب تقریباً مساوی با حالت‌های در شرایط بحران و  بحرانی هستند ولي احتمال تحقق شرايط در آستانه بحران و بحراني در شهرستان به مراتب پايين‌تر از احتمال تحقق شرايط مطلوب و بسیار مطلوب است.

نكته بسيار مهم در نتايج، فاصله خیلی کم ميزان مطلوبيت در بهترين سناريو با اهداف نهايي آمایش سرزمین و طرح سامانه گرمسیری است با اين فرض كه از ميان سناريوهاي 23 گانه بهترين سناريو كه سناريوي شماره 1 است اتفاق بيفتد شهرستان تقریباً موفق به پوشش كامل مأموريت‌ها است. در حالت واقعی 1 عامل از 23 عامل مؤثر بر روند تحولات شهرستان از وضعيت ايده‌آل و 11 عامل در شرایط روند مطلوب رو به ایده‌ال برخوردار خواهند بود و 2 عامل ديگر هنوز در وضعيت بینابین و بلاتکلیفی بوده و به نقطه ايده‌آل نخواهند رسيد. از جهتی اگر محتمل‌ترين حالت نامطلوب يعني سناريوهای 20، 13، 19، 22، 17، 2، 12 و 4 در شهرستان اتفاق بيفتد، 19 وضعيت بحرانی و 27 وضعيت در آستانه بحراني تعريف شده است كه شدت نامطلوبي سناريوهاي بحراني را نشان می‌دهد. از طرف ديگر، با اين فرض كه اگر بدترين حالت ممكن يعني سناريوي بیست‌و‌سوم در شهرستان اتفاق بيفتد تمامی 13 عوامل وضعیت بحرانی تعريف شده است كه حاكي از شدت نامطلوبي این سناريوی بحراني است.

6- نتیجه‌گیری 

تحليل شرايط حاضر شهرستان نشان مي‌دهد فاصله كنوني شهرستان با اهداف و آرمان‌هاي سند ملی آمایش سرزمین و اهداف طرح سامانه گرمسیری زياد است و راه دراز و پر فـراز و نـشيبي برای تحقـق آن فـراروي شهرستان اسـت. اگـر صـحنه برنامه‌ريزي را در قالب طيفي از يك شرايط بسیار مطلوب تا بحرانی فرض كنـيم و شـرايط بحرانـي را دوري كامل از اهداف سند ملی آمایش سرزمین و طرح سامانه گرمسیری و بسیار مطلوب را نزديكي كامل با اهداف سند ملی آمایش سرزمین و طرح سامانه گرمسیری بدانيم، بايد گفت شهرستان در حال حاضر از شرايط خوبي برخوردار نيست و فاصله چنداني از نقطه مبدأ به سـمت اهداف سند ملی آمایش سرزمین و طرح سامانه گرمسیری نگرفته است و در برخي وضعيت‌ها نيز شرايط بحرانی حاكم است. اگرچه رونـدها حـاكي از توسعه تدريجي و رو به جلو شهرستان است ولي اين روندها به اندازه‌اي بطئي و كند است كه در مقايـسه بـا اهداف سند ملی آمایش سرزمین و طرح سامانه گرمسیری و فاصله زماني 12 سال تا اجرای طرح یعنی تا سال 1408، بسيار ناچيز بوده و به نظر مي‌رسد تغيير و تحول گسترده‌اي برای طراحی آينده طلب مي‌كند. 

به طور خلاصه، نتيجه اصلي اين پژوهش حاكي است در شهرستان مهران 13 عامل كليدي، بازيگران اصلي و مؤثر بر تحولات مکانی – فضایی اجرای طرح انتقال آب رودخانه سیروان در استان کردستان (طرح سامانه گرمسیری) بر نواحی گرمسیری شهرستان مهران هستند. این عوامل کلیدی عبارت‎اند از: بهره‌وری، بازار تقاضا و فروش، تحولات درآمدی، امنیت سرمایه‌گذاری، اشتغال‌زایی، جمعیت و مهاجرت، وسایل ارتباط جمعی، نوسکونتگاه‌ها و اصلاح بافت کالبدی، ظرفیت تولید، ماشین‌های کشاورزی، سطح زیر کشت، امنیت مرزی و زیربناهای‌روستایی. که این عوامل در صحنه پيشِ‌روي برنامه‌ريزي شهرستان برای تحقق، در وضعيت‌هاي یا عدم قطعیت‌های مختلفي قابل تصور هستند. برای دقت كار و حصول به وضعيت‌هاي محتمل، در اين مرحله مجدداً از كارشناسان متخصص نظرخواهي شد و نهايتاً با جمع‌بندي آنها 52 وضعيت محتمل (عدم قطعیت) براي 13 عامل کلیدی با طيفي از حداکثر 5 وضعيت‌ بسیار مطلوب تا بحرانی (بسیار مطلوب، مطلوب، بینابین، در آستانه بحران، بحرانی) ترسیم گردید كه برای بعضی از عوامل کلیدی اين طيف به 4 يا 3 وضعيت متناسب با شرايط عوامل كليدي تغییر یافت. سپس داده‌ها در  نرم افزار سناريو ويزارد نسخه 2013 وارد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که وضعيت فعلي نتایج حاصل از آن چنـدان مناسـب نيـست و سناريوهاي احتمالي پيشِ روي شهرستان نيز اگرچه اميدهاي فراواني به وقوع شرايط مطلـوب در شهرسـتان را نشان مي‌دهند ولي از طرف ديگر وقوع شرايط بحراني را دور از انتظار نمي‌دانند.

7- منابع

1. افضلی بروجنی، سید هاشم. (1391)."ارزیابی و شبیه‌سازي طرح انتقال آب بین حوضه‌اي کوهرنگ 3 با استفاده از نرم‌افزار "WEAP، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، محمدباقر رهنما (استاد راهنما)، دانشگاه باهنر کرمان، دانشکده کشاورزی،  رشته مهندسی آب.

2. بزاززاده، مهدی، داداش‌پور، هاشم، مطوف، شریف. (1393). "بررسی و تحلیل عوامل کلیدي موثر بر توسعه منطقه‌اي با رویکرد آینده‌نگاري منطقه‌اي، مطالعه موردي: استان آذربایجان غربی"، مجله علمی- پژوهشی برنامه‌ریزي فضایی (جغرافیا)، سال چهارم، شماره دوم، (پیاپی 13)، اصفهان، صص 104-79.

3. بهشتی، باقر و نادر زالی. (1390). "شناسایی عوامل کلیدي توسعه منطقه‌اي با رویکـرد برنامـه‌ریـزي بـر پایۀ سناریو: مطالعه موردي استان آذربایجان شرقی"، مجله برنامه‌ریزي و آمایش فضا، دوره پـانزدهم، شـماره یـک، تهران، صص 64-41.

4. پدرام، عبدالرحيم. (1386). آينده‌نگاري سنت حاكم بر آينده‌پژوهي، سايت كشف آينده.

5. خیرگو، منصور و شکری، زینب. (1390). "توسعه فرایند سیاستگذاری با استفاده از راهبر آینده‌نگاری"، فصلنامه مدیریت نظامی، شماره 42، سال یازدهم، تهران، صص. 126-103.

6. روحانی، سیاوش، پیکانی، غلامرضا و تقدیری، بهمن. (1386). "الگوی زراعی بهینه با تأکید بر پایداری منابع آب زیرزمینی - دشت بهار – همدان"، نشریه پژوهش‌های کشاورزی، دوره 7، شماره 1، همدان، صص 96-85.

7. زالی، نادر. (1390). " آينده‌نگاري راهبردي و سياستگذاري منطقه‌اي با رويكرد سناريونويسي"، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهارم، شماره چهارم، شماره مسلسل 54، صص. 54-33.

8. سرگزی، علیرضا و قویدل، مهدیه. (1391)."برنامه‌ريزی و تخصيص بهينه منابع آب در بخش کشاورزی (مطالعه موردی شهرستان صومعه سرا)"، نشریه تحقيقات منابع آب ايران، سال سيزدهم، شماره 8، صص 81-74.

9. سيدان، سيدمحسن و  قدمي فيروزآبادي، علي. (1385). "انتخاب مناسب ترين سيستم آبياري با استفاده از برنامه‌ريزي توافقي مطالعه موردي در استان همدان"، نشریه پژوهش و سازندگي : در زراعت و باغباني, تهران، دوره  19 , شماره  4 (پي‎آيند73); صص 183-177.

10. شركت سهامي آب منطقهاي كرمانشاه. (1391)."مرحله اول مطالعات يكپارچه منابع و مصارف حوضه گرمسيري استان‌هاي كرمانشاه، ايلام با اثر آب انتقالي از سيروان"، شبكــه‌هــاي آبيــــاري و زهكشـــي استان ايلام – قسمت سوم: گزارش وضع موجود كشاورزي.

11. طباطباییان، سید حبیب‌االله و روح‌االله قدیري. (1386). "متغیرهاي موثر بر انتخاب ابعاد در یـک پـروژه آینـده - توسعه در ایران"، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال دوم، شماره 7، تهران، صص 80-55.

12. عزیزی، قاسم، نظیف، سارا، عباسی، فائزه. (1395)."ارزیابی عملکرد بهره‌برداری از سدهای حوضه آبریز ارومیه با رویکرد پویایی سیستم‌ها"، نشریه مطالعات جغرافيايي مناطق خشک، دوره هفتم، شماره بيستم و پنجم، سبزوار، صص 63-48.

13. عليزاده، عزيز؛ وحيدي مطلق، وحيد؛ ناظمي، امير (1387)؛ سناريونگاري يا برنامه‌‎ريزي بر پايه سناريوها، مؤسسه مطالعات بين‌المللي انرژي، تهران، 255 ص.

14..مینو، فرزین، شاوردی، طهمینه و سیدکاظم چاووشی. (1396). "ارایه چارچوب فرایندی شناسایی عدم قطعیت‌ها و پیشران‌ها (مورد مطالعه: نفت و گاز)" فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، سال بیست و هشتم، شماره 110، صص 116-55.

15. ناظمي، امير، 1386، سمينار آشنايي با آينده‌نگاري منطقه‌اي، مركز ملي آمايش سرزمين، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي آذربايجان شرقي، تبريز.

16. Bood, R.P. ; Postma, T.J.B.M.(1998). Scenario analysis as a strategic management tool. B05 ed. Groningen : University of Groningen, SOM research school,

17. Cornish, Edward. )2007(. "The Study of the Future: An Introduction to the Art and Science of Understanding and shaping tomorrow’s World". USA: World Future Society.

18. Godet, M. 1991(. "From Anticipation to Action", UNESCO publishing, Paris.

19.Hamlat, A. Errih, M and Guidoum, A. )2012(. "Simulation of water resources management scenarios in western Algeria watersheds using WEAP model", Arabian Journal of Geosciences., Vol. 6, No. 7, pp: 1–12, Mar.

20.Hoover, W. )2009(.  the Future of Human Resources: Technology Assists In Streamliing Your HR Department. Colorado Biz.

21..Miles, Ian and Michael Keenan. )2003(. Organising a technology foresight exercise, technology foresight for organizers, 8-12 december ankara, turkey.

22.Raford, N. (2015); online foresight platforms: Evidence for their impact on scenario planning and strategic foresight. Technological Foresight and Social Change, 97(1): 65-76

 

 

8- چکیده انگلیسی (Abstract) :

 

Foresight on the effects of Implementation of water transfer from the Sirvan River (The Arid Areas Project) on the Location-Spatial Changes in Mehran County (Iran)

 

1. Hamid Jalalian¹¹

2. Farhad Azizpour¹²

3. Hossein Mehdizadeh¹³

4. Javad Alibeygi¹⁴

 

Acstract        

Background: Nowdays, regarding to rapid environmental changes and uncertainties due to it, “Foresight” is considered as a strategy for Future research can be considered as one of these strategies for water comprehensive management 

Objective: This article discusses about the Foresight of locational-spatial changes due to implementation of the project from the Sirvan River to dried regions in the county of Mehran (Arid Areas Project) on the horizon of 2029.Methods: The theoretical framework of this research is based on new approaches to prospective, analytical, and exploratory science, which is carried out using a combination of quantitative and qualitative models.

Due to the nature of this research, have been used of Delphi methods, structural analysis and scenario analysis

findings: The data of this research includes 13 effective factors that were extracted from among 30 primary factors using Delphi method and Mick McAware software.Then, based on the idea of scenario planning, there were defined 52 possible and probable situations in the future of the county for the above factors and with the formation of a 52×52 matrix using the Scenario Wizard software, Finally extracted and analyzed 1 very desirable scenario, 11 desirable scenarios, 2 midway scenarios and continuation of the Continue current current situation, 8 scenarios on the eve of the crisis and 1 critical scenario that is in total of 23 believable scenarios.

Conclusion: Possible scenarios, although they show high hopes for favorable conditions in the county, but on the other hand, do not consider the occurrence of critical situations as unexpected.

Keywords: Foresight, Locational-Spatial Changes, Scenariosing, Arid Areas Project, Mehran County

 

1

 

---

[1] . Future Studies

[2]  .Rand

[3]  . Intwrnational Foresight

[4]  . APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation)

[5]  . Regional Foresight

[6]  . Catalonia

[7]  . FOREN راهنماي کاربردي آینده نگاري منطقه اي

[8]  . WEAP

[9]  . MicMac

[10]  . Scenariowizard

[11]  . Associate Professor of Geography, Kharazmi University

[12]  . Assistant Professor, department of Geography, Kharazmi University

[13]  . Assistant Professor, department of entrepreneurship and rural development, Ilam University

[14] . Student in Geography and Rural Planning, Kharazmi University, (Corresponding Author).

---