تدوین نقشه راهبردی رشد و توسعه نسل نخست شهرهای جدید در ایران (مورد مطالعه: شهر جدید پردیس)
محورهای موضوعی : آمایش سرزمین
سید مهدی هدایت
1
,
زهره داود پور
2
,
کیانوش ذاکرحقیقی
3
1 - دکتری شهرسازی، واحد امارات، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده عربی
2 - دانشگاه قزوین
3 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد همدان
کلید واژه: برنامه ريزي راهبردي, نقشه راهبردی, رشد و توسعه, شهر جدید پردیس,
چکیده مقاله :
شهرهای جدید با رویکرد جذب جمعیت سرریز شهرهای بزرگ در فاصله نزدیک آنها احداث شده¬اند که با تداوم فرآیند جذب جمعیت، این شهرها نیز گریبان¬گیر چالش¬های متعدد اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و زیست¬محیطی هستند که این مسائل آینده رشد و توسعه شهرهای جدید را در معرض شرایط نا¬متعادل و نا¬موزونی قرار خواهد داد. در این راستا، این مقاله کوشیده است با دیدگاه مبتنی بر منابع و تفکر راهبردی در تحلیل منابع و موانع، تبیین جایگاه و مزیت رقابتی و ارزیابی تناسب راهبردی منابع، نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس را تدوین و پیشنهاد نماید. روش مقاله توصیفی-تحلیلی است و به دلیل ماهیت راهبردی، دارای دستاورد (هدف)کاربردی است. داده¬های نظری با روش اسنادی و دادههای تجربی با روش پیمایشی تهیه شده و در پردازش اطلاعات و تدوین نقشه راهبردی از مدل Meta-SWOT و تحلیلPESTEL بهره برده است. نتایج نشان میدهد منابع داخلی شهر جدید پردیس اهمیت یکسانی در رشد و توسعه آن ندارد؛ این شهر دارای چند قابلیت است که نسبت به سایر منابع داخلی، در رشد و توسعه آن باارزش، تقلید نشدنی، غیرقابل جایگزین و دارای تناسب راهبردی است؛ این عوامل وجود اولین پارک¬ علم و فناوری بین¬المللی ایران، آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس، قطب صنایع تک، منطقه صنعتی خرمدشت و سیاه سنگ، قابلیتهای گردشگری و توریستی و سرمایه¬گذاری بسیار زودبازده هستند؛ این محرک¬ها در رشد پایدار و پشتیبانی رشد و توسعه شهر پردیس نقش بنیادی دارد. ضعف عدم خوداتکایی و توان رقابت¬پذیری اقتصادی، عدم جلب سرمایه¬گذاری¬های مستقیم خارجی در پروژه¬های شهری، عدم مشارکت همگانی، فقدان مدیریت یکپارچه شهری، تحریم و رکود اقتصادی و نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند موانع و تهدیدهای کلان محیط خارجی است که در رشد و توسعه شهر جدید پردیس احتمال وقوع بسیار بالا و درجه اضطرار بسیار فوری دارند.
new cities have been built with the approach of attracting the overflowing population of big cities in the near distance, and with the continuation of the process of population attraction, these cities are also facing many economic, social, management and environmental challenges that these issues The future growth and development of new cities will be exposed to unbalanced and imbalanced conditions. In this regard, this article has tried to formulate and propose a strategic map for the growth and development of the new city of Pardis with a resource-based perspective and strategic thinking in analyzing resources and barriers, explaining the position and competitive advantage, and evaluating the strategic suitability of resources. The method of the article is descriptive-analytical, and due to its strategic nature, it has practical achievements. Theoretical data was prepared by documentary method and experimental data was prepared by survey method, and Meta-SWOT model and PESTEL analysis were used in information processing and strategic map formulation. The results show that the internal resources of the new city of Pardis do not have the same importance in its growth and development; This city has several capabilities that are valuable, inimitable, irreplaceable and strategically appropriate in its growth and development compared to other internal resources; These factors are the existence of Iran's first international science and technology park, the beginning of the construction of the Tehran-Perdis metro line, Qutb Industries Tech, Khormadasht and Siahseng industrial zones, tourism capabilities and very quick investment. These drivers play a fundamental role in sustainable growth and supporting the growth and development of Pardis city.
منابع و مأخذ
(نگهبان) مروی، محمد، اقبالی، ناصر، حاتمی نژاد، حسین. (1399). تبیین مدیریت نسل نخست شهرهای جدید ایران با رویکرد حکمروایی خوب شهری از‌منظر تقسیمات کشوری، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقهای، 10(35)، 1-26.
ابراهیم زاده، عیسی، قرخلو، مهدی. (1388). تحلیلی بر نقش شهر جدید پردیس در تمرکززدایی از مادر شهر تهران، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 7(13)، 46-27.
افق روشن شهرهای جدید. (1397). ویژه¬نامه دنیای اقتصاد، تهران: انتشارات امید نشرو چاپ ایرانیان.
آیینی، محمد، ذبیحی، حسین، سعیده زرآبادی، سیدزهرا سادات. (1397). بررسی چالشهای نظام مدیریت شهری در شهرهای جدید ایران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری،، نشریه باغ نظر، 7(27)، 124-111.
آیینی، محمد، ذبیحی، حسین، سعیده زرآبادی، سیدزهرا سادات. (1398). ارائۀ مدل ارزیابانه از ﭼﺎلش‌های نظام ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻬﺮی ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ ایرانی مبتنی بر رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری، نشریه باغ نظر، 16(75)، 46-33.
براتی، ناصر، یزدان‌پناه شاه‌آبادی، محمدرضا. (1390). بررسی ارتباط مفهومی سرمایة اجتماعی و کیفیت زندگی در محیط شهری (نمونة موردی: شهر جدید پردیس)، فصلنامه جامعه‌پژوهی فرهنگی، 2(1)، 49-25.
جواهری تقدس، مصطفی، نسترن، مهین، زبردست، اسفندیار، بصیرت، میثم. (1399). آینده‌پژوهی نقش شهرهای جدید در ایجاد تعادل ساختار فضایی- کالبدی کلان‌شهرها با رویکرد و سیاست‌های آمایش سرزمینی، نشریه سیاست‌های راهبردی و کلان، 8(32)، 200-181.
جهان محمدی، غلامرضا، قرخلو، مهدی، احمدی، زهرا. (1401). واکاوی علل ناکامی شهرهای جدید در ایران، فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای، 3(3)، 156-135.
داداش¬پور، هاشم، اکبرنیا، مریم. (1392). تحلیل خوداتکایی شهرهای جدید در مناطق کلانشهری. مطالعه موردی شهر جدید پردیس در منطقه کلانشهری تهران، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، 3(10)، 63-43.
رضایی، مجید منصور. (1399).خوانش شهرهای جدید، تهران و شهرهای جدیدش، تهران: انتشارات دفتر پژوهش¬هاي فرهنگي.
علی‌اکبری، اسماعیل (1395). شهرها و شهرکهای جدید، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
علیپور، حسین، سبحانی، نوبخت. (1396). تحلیل جایگاه شهرهای جدید در نظام فضایی کلانشهر تهران، مطالعات مدیریت شهری، 9(32)، 101-116.
گودرزی، حنانه. (1396). ساماندهی محلات شهرهای جدید با رویکرد پایداری اجتماعی (فاز 4 شهر جدید پردیس)، استاد راهنما: ناصر براتی، پایان نامه¬ کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشکده شهرسازی ومعماری، دانشگاه بینالمللی امام خمینی، دی ماه 1396.
مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری نفوس و مسکن سال 1395.
مژگانی، پروانه، جهانشاهلو، لعلا، حسین زاده لطفی، فرهاد، رجبی، آزیتا. (1401). تحلیل میزان تاثیر زیرساخت های شهری بر کارایی شهرهای جدید(نمونه موردی: شهر جدید هشتگرد و پردیس)، فصلنامه جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای)، 13(1)، 256-276.
هدایت، سید مهدی، داودپور, زهره، ذاکرحقیقی، کیانوش. (1401). خوانش محرک¬های موثر بر وضعیت آینده رشد و توسعه نسل نخست شهرهای جدید در ایران (مطالعه موردی: شهر جدید پردیس)، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 13(50)، 192-174.
هدایت، سیدمهدی. (1400).تبیین مؤلفه‌های توسعه شهرهای جدید ایران با رویکرد آینده‌پژوهی(نمونه مورد مطالعه: شهر جدید پردیس)، رساله دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد واحد امارات متحده عربی.
References
(Neghahban) Maravi, M., Iqbali, N., Hataminejad, H. (2019). Explaining the management of the first generation of new cities in Iran with the approach of good urban governance from the point of view of country divisions, Quarterly Journal of Geography and Regional Urban Planning, 10(35), 1-26 .
Ali Akbari, E. (2015). New Cities and Towns, Payam Noor University Press, Tehran.
Alipour, H., Sobhani, N. (2016). Analysis of the position of new cities in the spatial system of Tehran metropolis, Urban Management Studies, 9(32), 101-116. (in Persian)
Ayeni, M., Zabihi, H., Saeeda Zarabadi, S. Z. S. (2018). Presenting an evaluation model of the challenges of the urban management system of new Iranian cities based on the interpretive structural modeling approach, Bagh Nazar Journal, 16(75), 33-46. (in Persian)
Barati, Na., Yazdan-Panah Shahabadi, M. R. (2013).examining the conceptual relationship between social capital and quality of life in an urban environment (case example: New City of Pardis), Cultural Sociology Quarterly, 2(1), 25-49. (in Persian)
Bennett, J. (2005). From new towns to growth areas, Institute for Public Policy Research, London WC2E 7RA, Registered Charity No. 800065.
Bjorg, H. (2010). New towns development, a new approach in planning for new towns: a case stydy of urban growth of Almere, the Netherlands, The master thesis in Landscape Architecture and Plannng, Netherland: Wageningen University.
Cai, X., Meulder, B. D., Lin, Y., & Sun, H (2020). New Towns’ Planning and Construction in the PreUrbanization or Post-Urbanization Period: A Case Study of the New Towns’ Development Process of Beijing, Sustainability, 12, 3721
Choi, C. G., Lee, S., Kim, H., & Seong, E. Y. (2019). Critical junctures and path dependence in urban planning and housing policy: A review of greenbelts and New Towns in Korea’s Seoul metropolitan area. Land Use Policy, 80, 195–204.
Dadashpour, Ha., Akbarnia, M. (2012). Analysis of self-reliance of new cities in metropolitan areas. A case study of the new city of Fardis in the metropolitan area of Tehran, Quarterly Journal of Geographical Analysis of Space, 3(10), 43-63. (in Persian)
De Klerk, L.A. (2007). New Towns in development policy: an introduction’, In: D.H. Frieling, ed., Research on New Towns First International Seminar 2006, Almere, International New Town Institute, Almere, 7-13.
Ebrahimzadeh, I., Qarakhlo, M. (2008). an analysis of the role of the new city of Pardis in the decentralization of the mother city of Tehran, Geography and Development Quarterly, 7(13), 27-46.
Gudarzi, H. (2016). Organizing the neighborhoods of new cities with a social sustainability approach (Phase 4 of the new city of Pardis), supervisor: Nasser Barati, master's thesis in the field of urban planning, Faculty of Urban Planning and Architecture, Imam Khomeini International University, December 2016. (in Persian)
He, S. Y., Wu, D., Chen, H., Hou, Y., & Ng, M. K. (2020). New towns and the local agglomeration economy. Habitat International, 98, 102153.
Hedayat, S. M. (2021), Explaining the components of the development of Iran's new cities with a future research approach (Study example: New City of Pardis), PhD Thesis of Urban Planning, Department of Urban Planning, Azad University of the United Arab Emirates.(in Persian)
Hedayat, S. M., Daudpour, Z., Zaker Haqiqi, K. (2022). reading the drivers affecting the future state of growth and development of the first generation of new cities in Iran (case study: New City of Pardis), Urban Research and Planning Quarterly, 13 (50), 192-174. (in Persian)
Hui, Eddie C.M., Lam, and Manfred, C.M. (2005). A study of commuting patterns of new town residents in Hong Kong. Habitat International, 29, 421-437.
Iran Statistics Center, (2015). Population and Housing Census 2015. (in Persian)
Jahan Mohammadi, G., Garakhlo, M., Ahmadi, Z. (2022). Analyzing the causes of the failure of new cities in Iran, Urban and Regional Sustainable Development Studies Quarterly, 3(3), 135-156. (in Persian)
Javaheri Taghods, Mostafa, Nesteren, Mohin, Mozaal, Esfandiar, Basirt, Maysham (2019), future research of the role of new cities in balancing the physical-spatial structure of metropolises with the approach and policies of territorial development, Strategic and Macro Policy Journal, 8(32), 181-200. (in Persian)
Joseph, C. (2010). The influence of suburbanization on the access to employ of workers in the new towns: A case study of Tin Shui Wai, Habitat International, 34(1), 38-45.
Milton, S., Mold, A., Tinker, A., & Herrick, C. (2019). Growing old in New Towns: A call for research on health and ageing in planned urban environments. Health & Place, 58, 102166.
Mozhgani, Parvaneh, Jahanshahlou, Lala, Hosseinzadeh Lotfi, Farhad, Rajabi, Azita (1401), Analysis of the impact of urban infrastructure on the efficiency of new cities (case example: Hashtgerd and Pardis new cities), Geography Quarterly (regional planning) E), Volume 13, Number 1, pp. 256-276. (in Persian)
Rezaei, Majid Mansour (2019). reading new cities, Tehran and its new cities, Tehran: Cultural Research Office Publications. (in Persian)
Shaykh-Baygloo, R. (2020). A multifaceted study of place attachment and its influences on civic involvement and place loyalty in Baharestan new town, Iran. Cities, 96, 102473.
Su, X. (2022). Building new cities in the Global South: Neoliberal planning and its adverse consequences, Urban Governance, Available online 26 November 2022.
Tan, X. (2010). New-Town Policy and Development in China. The Chinese Economy, 43(3), 47–58.
The bright light of new cities (2017). a special issue of Duniya Ekotsad, Tehran: Omid Publishing House and Iranian Printing. (in Persian)Ayeni, M., Zabihi, H., Saeeda Zarabadi, S. Z. S. (2017). surveying the challenges of the urban management system in the new cities of Iran. Quarterly Journal of Urban Economics and Management, Bagh Nazar Publication, 7(27), 111-124. (in Persian)
Thorgeirsdottir, H. B (2010). New Town Development A New Approach in Planning for New Towns A case study of urban growth of Almere, The Netherlands, thesis is written as a final assignment for the master Landscape Architecture and Planning, specialization in Spatial Planning, at Wageningen University, Supervision:Wim van der Knaap, Wageningen, February 2010
Vongpraseuth, T., Seong, E. Y., Shin, S., Kim, S. H., & Choi, C. G. (2020). Hope and reality of new towns under greenbelt regulation: The case of self-containment or transit-oriented metropolises of the first-generation new towns in the Seoul Metropolitan Area, South Korea. Cities, 102, 102699.
Wang, L. (2020). China’s new town movements since 1949: A state/space perspective. Progress in Planning, 100514.
Yang, D., Liu, Z. (2017). Exploring History and Mechanism of Chinese New Areas in Recent 30 Years. Urban Plan. Int. 2017, 32, 26–33.
Developing a strategic plan for the growth and development of the first generation of new cities in Iran
(Study case: new pardis city)
Seyed Mehdi Hedayat1, Zohra Daudpour* 2 and Kianoush Zakir Haqiqi 3
1. Phd Urbanism, Emirates Branch, Islamic Azad University, Dubai, United Arab Emirates
2. Associate Professor of Urban Planning Department, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
3. Associate Professor of Urban Planning Department, Hamedan Branch, Islamic Azad University, Hamedan, Iran
ARTICLE INFO | ABSTRACT |
Article type: Research Article | Introduction: new cities have been built with the approach of attracting the overflowing population of big cities in the near distance, and with the continuation of the process of population attraction, these cities are also facing many economic, social, management and environmental challenges that these issues The future growth and development of new cities will be exposed to unbalanced and imbalanced conditions. Objectives: In this regard, this article has tried to formulate and propose a strategic map for the growth and development of the new city of Pardis with a resource-based perspective and strategic thinking in analyzing resources and barriers, explaining the position and competitive advantage, and evaluating the strategic suitability of resources. Methods: The method of the article is descriptive-analytical, and due to its strategic nature, it has practical achievements. Theoretical data was prepared by documentary method and experimental data was prepared by survey method, and Meta-SWOT model and PESTEL analysis were used in information processing and strategic map formulation. Results and Discussion: The results show that the internal resources of the new city of Pardis do not have the same importance in its growth and development; This city has several capabilities that are valuable, inimitable, irreplaceable and strategically appropriate in its growth and development compared to other internal resources; These factors are the existence of Iran's first international science and technology park, the beginning of the construction of the Tehran-Perdis metro line, Qutb Industries Tech, Khormadasht and Siahseng industrial zones, tourism capabilities and very quick investment. These drivers play a fundamental role in sustainable growth and supporting the growth and development of Pardis city. Conclusion: Weakness of lack of self-reliance and economic competitiveness, lack of attracting foreign direct investments in urban projects, lack of public participation, lack of integrated urban management, sanctions and economic stagnation and lack of smart urban development strategy are major obstacles and threats. It is the external environment that has a very high probability of occurrence and a very urgent degree of urgency in the growth and development of the new campus city. The key role and position of these factors should be accepted by the policy and planning system of the new campus city. |
History Article: Received: 09 August 2023 Revised: 29 September 2023 Accepted: 02 October 2023 | |
Keywords: strategic planning, strategic map, growth and development, new pardis city
| |
Highlight: Using the latest strategic planning methods in analyzing the growth and development of the country's first generation cities Compilation of a strategic plan for the growth and development of the new campus city
|
Cite this article: Hedayat, M., Davoodpur, Z., & Zaker Haghighi, K. (2023). Developing a strategic plan for the growth and development of the first generation of new cities in Iran. Organization of Space Economy, 1(1), 48-65. |
* Corresponding Author: Zohre Daudpour Email: zdavoudpour@yahoo.com |
تدوین نقشه راهبردی رشد و توسعه نسل نخست شهرهای جدید در ایران
سید مهدی هدایت1، زهره داودپور2* و کیانوش ذاکرحقیقی3
1. دکتری شهرسازی، واحد امارات، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده عربی
2. دانشیار گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
3. دانشیار گروه شهرسازی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
ارجاع به این مقاله: هدایت، سیدمهدی، داوودپور، زهره و ذاکر حقیقی، کیانوش. (1402). تدوین نقشه راهبردی رشد و توسعه نسل نخست شهرهای جدید در ایران، ساماندهی اقتصاد فضا، 1(1)، 65-48. (مطالعه موردی: شهر بناب) |
مشخصات مقاله | چکیده |
نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی | بیان مسئله: شهرهای جدید با رویکرد جذب جمعیت سرریز شهرهای بزرگ در فاصله نزدیک آنها احداث شدهاند که با تداوم فرآیند جذب جمعیت، این شهرها نیز گریبانگیر چالشهای متعدد اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و زیستمحیطی هستند که این مسائل آینده رشد و توسعه شهرهای جدید را در معرض شرایط نامتعادل و ناموزونی قرار خواهد داد. هدف: در این راستا، این مقاله کوشیده است با دیدگاه مبتنی بر منابع و تفکر راهبردی در تحلیل منابع و موانع، تبیین جایگاه و مزیت رقابتی و ارزیابی تناسب راهبردی منابع، نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس را تدوین و پیشنهاد نماید. روش: روش مقاله توصیفی-تحلیلی است و به دلیل ماهیت راهبردی، دارای دستاورد (هدف)کاربردی است. دادههای نظری با روش اسنادی و دادههای تجربی با روش پیمایشی تهیه شده و در پردازش اطلاعات و تدوین نقشه راهبردی از مدل Meta-SWOT و تحلیلPESTEL بهره برده است. یافتهها و بحث: نتایج نشان میدهد منابع داخلی شهر جدید پردیس اهمیت یکسانی در رشد و توسعه آن ندارد؛ این شهر دارای چند قابلیت است که نسبت به سایر منابع داخلی، در رشد و توسعه آن باارزش، تقلید نشدنی، غیرقابل جایگزین و دارای تناسب راهبردی است؛ این عوامل وجود اولین پارک علم و فناوری بینالمللی ایران، آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس، قطب صنایع تک، منطقه صنعتی خرمدشت و سیاه سنگ، قابلیتهای گردشگری و توریستی و سرمایهگذاری بسیار زودبازده هستند؛ این محرکها در و پشتیبانی رشد و توسعه شهر پردیس نقش بنیادی دارد. نتیجه‌گیری: ضعف عدم خوداتکایی و توان رقابتپذیری اقتصادی، عدم جلب سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی در پروژههای شهری، عدم مشارکت همگانی، فقدان مدیریت یکپارچه شهری، تحریم و رکود اقتصادی و نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند موانع و تهدیدهای کلان محیط خارجی است که در رشد و توسعه شهر جدید پردیس احتمال وقوع بسیار بالا و درجه اضطرار بسیار فوری دارند. نقش و جایگاه کلیدی این عوامل باید مورد پذیرش نظام سیاستگذاری و برنامهریزی شهر جدید پردیس قرار گیرد. |
تاریخ دریافت: 05/06/1402 تاریخ بازنگری: 07/07/1402 تاریخ پذیرش: 10/07/1402
| |
کلیدواژه‌ها: برنامهريزي راهبردي، نقشه راهبردی، رشد و توسعه، شهر جدید پردیس | |
نکات برجسته: استفاده از روشهای برنامهریزی راهبردی بروز در تحلیل رشد و توسعه شهرهای نسل نخست کشور تدوین نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس |
* نویسنده مسئول: زهره داودپور پست الکترونیک: zdavoudpour@yahoo.com
|
بیان مسئله
ساماندهي و برنامهريزي منسجم به‌منظور بهبود كيفيت زندگي شهروندان و فضاي شهري از يك سو و كنترل و مهار حاشيه‌نشيني و شكل‌گيري شهرك‌هاي خودرو و بي‌برنامه در اطراف شهرهاي بزرگ از سوي ديگر، ضرورت شكل‌گيري و طراحي شهرهاي جديد با برنامه را حتمی ساخته است (جهان محمدی و همکاران، 1401). از اواخر دهه 1990 بیش از 150 پروژه شهرهای جدید در کشورهای در حال توسعه ساخته شده است و انتظار میرود این شهرها در آینده نزدیک 50 میلیون نفر را در خود جای دهند (Su, 2022). بررسی الگوی جهانی ساخت و توسعه شهرهای جدید نشان میدهد «یک شهر جدید کارآمد» شهری است که «حداقل 50 درصد از ظرفیت جمعیت‌پذیری تعریف شده برای آن فعال بوده» و مورد سکونت خانوارها قرار گرفته باشد؛ همچنین برخورداری از شاخصه‌های مهمی همچون «سرزندگی»، «هویت اجتماعی» و «سکونت طبقات مختلف اجتماعی» از دیگر معیارهای کارآمدی یک شهر جدید در استانداردهای تعریف شده جهانی است. اما وضعیت موجود شهرهای جدید در ایران نشان میدهد اگرچه طی سال‌های گذشته تاکنون دیدگاههای کارشناسی بر ضرورت ایجاد این شاخصه‌ها در شهرهای جدید و تلاش برای دستیابی به آنها تأکید داشته است اما این شاخص‌ها به ندرت در برخی شهرهای جدید قابل ملاحظه است؛ این درحالی است که عمده شهرهای جدید کشور هم‌اکنون فاقد این شاخص‌ها هستند (هدایت، 1400).
در این راستا توجه به رشد و توسعه شهرهای جدید دارای دو جنبه اساسی است. نخست، جلوگیری از افت کیفیت سکونت در محدوده شهرهای جدید که مستلزم آیندهنگری و برآوردهای صحیح در زمینه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، جمعیتشناسی و تکنولوژیکی است. در وهله دوم، نقشه راهبردی با رویکرد مبتنی بر آینده برای شهرهای جدید بایستی راهبردهای پویا برای رشد و توسعه آتی شهرهای جدید فراهم نماید، به نحوی که این شهرها بهعنوان کانون‌های جاذب جمعیت با سطوح بالای کیفیت خدماترسانی، نه تنها جاذب سرریز جمعیت کلانشهری کشور، که بهعنوان پیشروان تمدن و شهرنشینی جدید، پیغامرسانان و نویددهندگان آینده روشن و گستراندگان افقهای نو و رو به توسعه ملی باشند. امری که تنها در صورت اتخاذ رویکرد آیندهنگرانه برای پهنههای سکونتی یاد شده امکانپذیر است (تقدس جواهری و همکاران، 1399: 182).
شهر جدید پردیس، یکی از 17 شهر جدید دولتی در حال احداث است. این شهر جدید بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 جمعیتی بالغ‌بر ۷۳۳۶۳ هزار نفر دارد (افق روشن شهرهای جدید، 1397). میزان نرخ رشد سالانه جمعیت در بازه زمانی 85-1395 حدود 3/9 درصد است. بر اساس «مطالعات بازنگری طرح جامع شهر جدید پردیس»، این شهر وسعتی بالغ‌بر 3683 هکتار دارد که از این مساحت، 706 هکتار به خدمات شهری، 525 هکتار به شبکه معابر و 1813 هکتار به کاربریهای غیرشهری اختصاص‌یافته است. امروزه باوجود شکلگیری شهر جديد پرديس بهعنوان يکی از کانون‌های اصلی شرق تهران، به نظر می‌رسد گریبان گیر مشکلات متعددی در زمینه دسترسی به خدمات روبنایی و زیربنایی، اشتغال و درآمد، هویت مکانی و اجتماعی و ... است که در تأمین نیازهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیرساختی خود، وابستگی بیش‌ازحدی به محیط پیرامونی به‌ویژه کلانشهر تهران دارد و تاکنون نتوانسته است به خوداتکايی در تأمین نیازهای خود دست يابد (هدایت و همکاران، 1401). ادامه این روند برنامهریزی در جهت توسعه شهری آتی شهر پردیس را در آینده با مشکل روبرو خواهد کرد. در همسویی با چنین هدف و ضرورتی، در این مقاله کوشیده شده است تا نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس ارائه کند. این هدف با طرح و تبیین یک پرسش اصلی ردیابی و مطالعه علمی شده است؛ 1. نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس چگونه است؟
مبانی نظری
توسعه شهرهای جدید ابزاری قابل‌توجه برای حل مشکلات شهری و ارتقاء توسعه شهری است (Choi et al., 2019). از قرن بیستم، با روند صنعتی سازی ساخت‌وسازهای معماری و شهری، بسیاری از کشورها ساخت شهرهای جدید را تجربه کردهاند (Caie et al., 2020). بااین‌وجود، به دلیل تنوع زمینه‌های اجتماعی و اهداف برنامهریزی، کشورهای مختلف از حالتهای مختلفی در توسعه شهرهای جدید استفاده کردهاند (Yang, 2017). اصطلاح شهرهای جدید دارای طیف وسیعی است که از توسعه شهری پیوسته تا یک شهر جدید تفاوت معمایی و کاربردی دارد (گودرزی، 1396: 12). ایده شهر جدید در دوران مدرن و بهعنوان واکنش نسبت به مسائل شهرهای موجود، پدیدار شد (Bennett, 2005) اما ازنظر مفهومی، شهر جدید بهعنوان مکانیابی مجدد مسکن برای شهرهای پرجمعیت یا یک منطقه امن زندگی در حومه شهر برای خانوادههای طبقه متوسط تفسیر شده است (Bjorg, 2010). برای شهرهای جدید تاکنون تعریف جامعی که مورد قبول همگان باشد، ارائه نشده است. تورگهیرسدوتیر1 (2010)، یک شهر جدید را به عنوان جابجایی مسکن در شهرهای پرجمعیت یا یک منطقه امن برای زندگی در طبقه متوسط در حومه شهر تعریف کرده است (Thorgeirsdottir., 2010). تان2 (2010)، شهرهای جدید را به عنوان شهرها یا شهرهای کوچکی تعریف میکند که در نزدیکی شهرهای بزرگ واقع شدهاند. آنها ترجیحاً برای پراکنده کردن جمعیت شلوغ و صنایع موجود در شهرهای مرکزی و ترویج توسعه هماهنگ بین شهرهای مرکزی و مناطق اطراف آنها ساخته میشوند (تان، 2010). میلتون3 و همکارانش (2019)، شهرهاي جديد، سکونتگاه‌های نوپا و فاقد هسته اوليه قبلي تعریف میکنند كه بر اساس هدف و برنامه ساختاري از پيش فكر شده ایجادشده‌اند (Milton et al., 2019).
جلوگیری از گسترش بیرويه، سريع و تراکم بیش‌ازحد جمعیت در شهرهای بزرگ، فائق آمدن بر مشکل مسکن شهروندان، توزيع و مکانیابی مجدد فعالیتهای اقتصادی از شهرهای بزرگ به شهرهای جديد و جلوگیری از شکلگیری سکونتگاه‌های غیررسمی در حومه شهرهای بزرگ شالوده فکری شکلگیری سیاست شهرهای جديد بوده است (داداشپور و اکبرنیا، 1392: 44). يکی از مهمترین اصول طراحی شهرهای جديد خوداتکايی آن‌هاست (Joseph., 2010). بهطورکلی سه هدف اصلی برای شهرهای جديد در نظر گرفته شده است. اول، شهرهای جديد پاسخی به تراکم بیش‌ازاندازه جمعیت و فعالیتهای اقتصادی در کلان‌شهرها و تمرکززدايی از مرکز شهرهاست. دوم، سازماندهی کردن حجم گسترده توسعههای جديد که به‌نوعی در طول خطوط پرسود اتفاق میافتد. سوم، شهرهای جديد برای ايجاد تعادل در جوامع ساخته میشوند. تعادل مناسب کار- جمعیت میبايست نیاز به سفرهای روزانه را کاهش دهد. دستاورد خوداتکايی، عدم اتکاء به شهر مادر و بنابراين کاهش نیاز به سفرهای روزانه بین شهرهای موجود و جديد است (Hui and Lam., 2005).
جدول 1. مفهوم شناسی تطبیقی شهر جدید با شهرهای موجود یا شهرهای قدیمی
ردیف | شاخص مفهومشناسی | شهر جدید | شهر موجود (قدیمی) |
1 | الگوی شهرسازی | تقدم شهرسازی بر شهرنشینی | شهرنشینی مقدم بر شهرسازی |
2 | ماهیت برنامهریزی | برنامه مدون و مکتوب | برنامه و قانونمندی نانوشته |
3 | فلسفه شهرنشینی | ضرورت و الزامات | نیازهای طبیعی انسان |
4 | روند شکلگیری | رشد زودرس و یکپارچه (پدیده حادث) | رشد خودجوش و تدریجی (پدیده غیرحادث) |
5 | ساختار فضایی | غیر ارگانیک (طراحی هندسی) | ساخت طبیعی و ارگانیک |
6 | اندازه جمعیت | دارای آستانه (جمعیت هدف) | فاقد آستانه |
7 | وسعت و محدودی کالبدی | محدود و تعریف شده | متغیر و انعطاف‌پذیر |
8 | عملکرد | فاقد عملکرد یا تک عملکردی | چند عملکردی |
برگرفته از: علی‌اکبری، 1395
ابعاد شهرهای جدید همانند ابعاد هر روستا یا شهر، فضایی، اجتماعی و اقتصادی است. در این رابطه دی کلرک4 (2007)، توضیح میدهد که این سه عنصر مفاهیم اساسی برای ایجاد یک شهر جدید و برای توسعه یک شهر جدید است. ایشان همچنین روشن میکند که این سه بعد بهطورکلی سازمان شهرها را شکل میدهد و با توجه به شهرهای جدید، آنها به‌طور خاص با رشد جمعیت در یک جامعه مرتبط هستند.
برگرفته از: دی کلرک، 2007
مهمترین دیدگاههای تحلیلی و نظریههای توجیه کننده شهرهای جدید در جدول (2) نشان داده شده است.
جدول 2. دیدگاههای تحلیلی و نظریههای توجیه کننده شهرهای جدید
نظریات | توضیح |
نظریه باغ شهرها | ابنزر هاوارد براساس آگاهی از مشکلات شهرنشینی، تجارب و مشاهدات شخصی و همچنین با الهام از نظریههای پیشینیان و مبانی فکری برخی مکاتب شهرسازی، نظریه باغ شهر را در سال ۱۸۹۸ میلادی یعنی اواخر قرن نوزده میلادی مطرح ساخت. هدف اصلی این نظریه، تمرکززدایی از شهرهای بزرگ از طریق انتقال صنایع و کارکنان آنها به مناطق روستایی اطراف بود که قبلا به صورت موردی مطرح شده بود اما هاوارد آن را به انتقال جمعی صنایع تعمیم داد. این ایده نه فقط ملاحظات تمرکززدایی فضایی بلکه توجيهات اقتصادی (غير اقتصادی شدن شهرهای بزرگ) نیز در بر داشت. |
نظریه شهرکهای اقماری | نظریه شهرکهای اقماری رویکرد ناحیه ای به برنامهریزی شهری به طور اعم و برنامهریزی شهرهای جدید به طور اخص دارد. با وجود این، شهرکها و نوشهرهای اقماری از نظر اقتصادی اغلب خود اتکا نیستند و از نظر فضایی نیز عناصر کالبدی منفصلی است که پیوند چندانی با نظام شهری و سکونتگاهی ناحیه ندارد. اگرچه شبکه راهها و وسایل ارتباطی کارآمد برای ایجاد همپیوندی با شهر اصلی، در موفقیت و کارایی آنها نقش مهمی دارد، بالندگی اجتماعی و توسعه کالبدی آنها همراه با تحرک و دینامیزم چندانی نیست. |
نظریه واحدهای همسایگی | نظريه «واحدهای همسایگی» در طراحی نوشهرها بر شکلگیری واحدهای همسایگی برای تقویت روابط اجتماعی تأکید دارد. به علاوه، واحدهای همسایگی را ابزاری برای جلب مشارکت های اجتماعی در تأمین تسهیلات و خدمات شهری مورد نیاز ساکنان و خودگردانی این شهرکها میداند. |
نظریه باغ شهر - شهر صنعتی | در سال ۱۹۱۹ میلادی پل ولف5 نظریه ایجاد سه یا چهار باغ شهر را در گروههای ۱۰۰ هزار نفری مطرح کرد. مهمترین تفاوت این نظریه با نظريه هاوارد، در پیشبینی محوطه بزرگ صنعتی با تمام تأسیسات فنی در درون مجتمعی از باغ شهرها بود که کاملاً جدا از بخشهای مسکونی قرار داشت. بدین ترتیب، ولف امکان استفاده از تأسیسات صنعتی را نیز در شهر جدید بیان کرد. |
نظریه شهر صنعتی | نظریه شهر صنعتی تونی گارنیه6 یكی از مهم ترین نظریههای شهرسازی جدید است پس از نظریه باغ شهر هاوارد اصول طراحی یک شهر جدید را بیان کرد نه جنين صنعتی، جمعیتی معادل جمعیت باغ شهر دارد. با این تفاوت که در باغشهر تعدد صنایع کوچک و متوسط پیرامون محلههای مسکونی پیشبینی شده است. اما در نظریه شهر صنعتی، مجموعه صنعتی عظیمی پیشنهاد شده است. مرکز شهر به بناها و خدمات عمومی اختصاص دارد و سایر فعالیتها هر یک بر اساس کارکردشان در نواحی اطراف مکانیابی میشوند |
برگرفته از: علی‌اکبری، 1395
با توجه به آنچه بیان شد نظریه شهرسازی جدید به عنوان یکی رهیافتهای کلیدی برنامهریزی شهری در قالب شهر و شهرکهای جدید تاکنون در الگوهای نظری متفاوت برای ساماندهی فضای شهری، نظام منطقهای و ملی مطرح شده است. در ایران نسل نخست شهرهای جدید شامل 17 شهر جدید و نسل دوم شامل 12 شهر جدید در حال شکلگیری است (هدایت، 1400).
جدول 3. اهداف اصلی شکلگیری شهرهای جديد در کشور ایران
هدف | شهر جدید |
جابجایی جمعیت سرریز شهرهای بزرگ | پرديس، انديشه، هشتگرد، صدرا، سهند، رامین، عالیشهر، پولادشهر، بهارستان، گلبهار، لتیان، پرند، مجلسی |
ايجاد منطقه مسکونی برای کارکنان يک فعالیت اقتصادی يا صنعتی جديد | مجلسی، پولادشهر، پرند، مهاجران، علوی |
کمک به اجرای برنامههای ايجاد مسکن | تمامی شهرهای جديد |
تثبیت قیمت زمین و ايجاد تعادل در بازار مسکن | پرديس، انديشه، هشتگرد، صدرا، سهند، بهارستان، گلبهار، رامین |
برگرفته از: علیپور و سبحانی، 1396: 105
پیشینه تحقیق
در رابطه با موضوع پژوهش، پژوهشهای متعددی و نزدیک به آن صورت گرفته است که در این بخش به چند مورد از مهمترین آنها اشاره میشود که عبارتند از: آیینی و همکاران (1398)، در مطالعهای، به بررسی چالشهای نظام مدیریت شهری در شهرهای جدید ایرانی پرداختهاند. نتایج پژوهس نشان از وجود برخی از مشکلات در نظام سیاستگذاری، برنامهریزی و بنیانهای افتصادی، اجتماعی- فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی است. نگهبان مروی و همکاران (1399)، در پژوهشی به تبیین مدیریت نسل نخست شهرهای جدید ایران با رویکرد حکمروایی خوب شهری از منظر تقسیمات کشوری پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان میدهد در الگوی پیشنهادی به‌منظور استفاده از پتانسیل‌های شهر و منطقه، مدیران شهرهای جدید مستعد (۱۲ شهر جدید) بهتر است بر اهمیت شهر خود در ابعاد مختلف جمعیتی و... بیفزایند تا همچون شهر جدید پردیس، اولویت نخست باز‌تقسیمات کشوری در محدودۀ سیاسی- اداری شان شوند. مژگانی و همکاران (1402)، در پژوهشی به تحلیل میزان تأثیر زیرساخت های شهری بر کارایی شهرهای جدید (نمونه موردی: شهر جدید هشتگرد و پردیس) پرداختهاند.. نتایج نشان داد که میزان رضایت شهروندان از معیار حکمرانی(عدالت و برابری) و عملکردی در شهر جدید پردیس و معیار اقتصادی و منظر شهری در شهرجدید هشتگرد بیشتر بوده است.
وانگ7 (2020)، در پژوهشی به مطالعه جنبشهای شهر جدید چین از سال 1949: چشمانداز ایالت/ فضا پرداخته است. نتایح این پژوهش نشان میدهد کشور چین در طول دوره هفت ساله با استفاده از نظریه فضاهای جدید دولت، توسعه شهر جدید را به عنوان یک استراتژی و پروژه متمایز کشور برای تسهیل انباشت، تنظیم مقررات اجتماعی و دولتسازی در دورههای خاص تاریخی برگزیده است. وانگ پرسیف8 و همکاران (2020)، در پژوهشی به بررسی شهرهای جدید تحت مقررات کمربند سبز: مورد کلانشهرهای خود مهار یا ترانزیت محور شهرهای جدید نسل اول در منطقه کلان شهر سئول، کره جنوبی پرداختهاند. این مطالعه نتایج زیر را تأیید کرد که شهرهای جدید شبکهای با شهرهای اقماری منطقه کلانشهر سئول، رفت و آمد را به مناطق پیرامونی تسهیل میکنند، اما میزان استفاده از خودرو بالا است. هی9 و همکاران (2020)، در پژوهشی به بررسی اقتصاد تجمع محلی در شهرهای جدید از طریق مراکز فرعی اشتغال، در هنگ کنگ از سال 2000 تا 2015 پرداختهاند. نتایج نشان میدهد که اقتصادهای تجمع در شهرکهای جدید در جذب سهم بزرگ‌تری از کل اشتغال این شهر, شتاب چندانی به دست نیاورده است و ظاهراً در تقویت اقتصاد مبتنی بر تخصص محلی موفق نبودند. سو10 (2022)، در پژوهشی به بررسی ساخت شهرهای جدید در جنوب جهانی: برنامهریزی نئولیبرال و پیامدهای نامطلوب آن پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان میدهد برنامه ریزی نئولیبرال به طور گسترده ای برای توسعه شهرهای جدید در جنوب جهانی اتخاذ شده است. استفاده از این برنامهریزی طیف گستردهای از پیامدهای نامطلوب را برای شهرهای این کشورها ایجاد کرده است.
روش تحقیق
[1] . Thorgeirsdottir
[2] . Tan
[3] . Milton
[4] . De Klerk
[5] . P.Wolf
[6] . T. Garnier
[7] . Wang
[8] . Vongpraseuth
[9] . He
[10] . Su
روش این مقاله توصیفی و تحلیلی است و به دلیل ماهیت راهبردی مطالعه، دستاورد (هدف) آن جنبه کاربردی دارد. دادههای نظری با روش اسنادی و دادههای تجربی با روش پیمایشی بر اساس روش دلفی تهیه شده است. در انتخاب تیم دلفی، چون هدف تعمیم نتایج نبوده، از روش نمونهگیری هدفمند استفاده شده است. معیارهای انتخاب خبرگان شامل تسلط نظری، تجربه عملی، تمایل و توانایی مشارکت در پژوهش و دسترسی است. به علاوه، در تعیین تعداد خبرگان، کسب اطمینان از جامعیت دیدگاهها ملاک بوده است. تعداد خبرگان شرکت کننده دردلفی عموما بین 14 تا 20 نفر تعیین شده و با توجه به معیارهای فوق، تعداد 20 نفر از خبرگان و متخصصان شرکت عمران شهر جدید پردیس برای شرکت در پژوهش انتخاب شده است. در پردازش اطلاعات و ارائه راهبردهای توسعه شهری دانش‌بنیان از مدل Meta-SWOT و تحلیل PESTEL بهره گرفته شده است. مدل متاسوات در شناسایی جایگاه رقابتی شهر جدید پردیس، میزان ارزشمندی، کمیابی، تقلیدناپذیری، غیرقابل‌جایگزینی منابع و قابلیتها، میزان تأثیر عوامل داخلی بر کنترل تهدیدها یا استفاده بهینه از فرصتهای بیرونی و در بررسی میزان تناسب میان اهداف با منابع و قابلیتها به کار رفته است.
شهر جدید پردیس، یکی از 17 شهر جدید دولتی در حال احداث است که در شرق کلانشهر تهران و در منطقهای حد واسط جاجرود تا بومهن و در مسیر جاده دماوند قرار گرفته است. شهر پردیس براساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 جمعیتی بالغ بر ۷۳۳۶۳ هزار نفر دارد (مرکز آمار ایران، 1395). میزان نرخ رشد سالانه جمعیت در بازه زمانی 85-1395 حدود 3/9 درصد است (شکل 2). بر اساس «مطالعات بازنگری طرح جامع شهر جدید پردیس»، وسعتی بالغ بر 3683 هکتار دارد که از این مساحت، 706 هکتار به خدمات شهری، 525 هکتار به شبکه معابر و 1813 هکتار به کاربریهای غیرشهری اختصاص یافته است. یکی از بارزترین عناصر کالبدی که جهت توسعه فیزیکی شهر را به شدت تحت تأثیر قرا داده است، عبور جاده با مقیاس فراشهری از میان محدوده شهری پردیس میباشد. عبور این محور به مثابه لبهای جداکننده باعث شده تا نیمه شمالی و جنوبی شهر، پذیرای دو نوع عملکرد جداگانه باشند؛ به نوعی در نیمه شمالی که جهت توسعهی اصلی شهر به آن سمت است. عمده کاربریها به کاربری مسکونی و خدمات شهری، ناحیهای و محلی اختصاص یافته و نیمهی جنوبی، متناسب با نقش اقتصادی شهر، پذیرای کاربریهایی همچون کاربری تحقیقاتی، آموزشی، گردشگری، صنعتی و خدمات فراشهری است. در سال 1399 اراضی شهر به 12 فاز تقسیم شده که 8 فاز از آنها، در نیمهی شمالی (فازهای 1، 2، 3، 4، 5، 9، 10 و 11) و سه فاز در نیمهی جنوبی (فازهای 6، 7 و 8) قرار دارند (افق شهرهای جدید، 1397).
شکل 2. مشخصات و موقعیت فازهای شهر جدید پردیس
برگرفته از: افق شهرهای جدید، 1397
یافتهها
اهداف تعیین شده برای رشد و توسعه شهر جدید پردیس بر اساس اسناد فرادستی
پرديس؛ شهری دانش‌بنیان، هوشمند و محیطی نوآور همراه با عملكردهای اقتصادی مدرن در سطح ملی با مركزيت امور فرهنگی پژوهشی است. همان‌طور که قبلاً اشاره شد، برای شناسایی عوامل محرکهای مؤثر بر وضعیت آینده رشد و توسعه شهر جدید پردیس، با استفاده از روش دلفی از نظرات خبرگان و متخصصین استفاده گردید. با بررسی پرسشنامه‌های دریافتی از این جامعه آماری، درمجموع 54 عامل (اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، مدیریتی- نهادی، کالبدی- زیرساختی و زیستمحیطی) استخراج شدند. در ادامه به تحلیل کلی محیط سیستم پرداخته شد و میزان تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم محرکهای مؤثر شناسایی شد. اطلاعات پایه‌ای این پژوهش از طریق پویش محیطی و فهم زمینهها و اولویتهای سیاستگذاری به‌وسیله شناسایی اهداف تعیین شده برای توسعه شهر جدیدی پردیس بر اساس اسناد فرادستی (طرح جامع، طرح تفصیلی و طرح راهبردی) شناسایی شده است. محرکهای شناسایی‌شده به دلیل یکسان نبودن وزن و اهمیت، بر اساس نظرات خبرگان و کارشناسان در سه طیف (بالا، متوسط و پایین) اولویتبندی و اهمیت‌دهی شده است. نتایج جدول (4) نشان میدهد اولویتبندی اهداف عموماً در سطح اولویت بالا و متوسط ارزیابی شده است.
جدول 4. اهداف تعيين شده برای توسعه شهری دانش‌بنیان بر اساس اسناد فرادستی
ردیف | محرکها | سطح اولویت |
1 | ايجاد همگرايي در مديريت يکپارچه شهر | بالا |
2 | بهره‌گیری از مشارکت شهروندان در حوزه تصميمسازي و تصمیم‌گیری | بالا |
3 | جذب سرمايه‌گذاران بخش خصوصي | بالا |
4 | احياء روابط محلي و محله‌اي | بالا |
5 | بهره‌گیری از افراد متخصص در بدنه مديريتي شهر | بالا |
6 | ارتقاي ايمني و امنيت شهري | بالا |
7 | هوشمندسازي شهري با استفاده از IT و ICT | متوسط |
8 | تقويت هويت مکاني و فرهنگ | بالا |
9 | جذب طبقه نوآور و خلاق | بالا |
10 | بازاریابی مکان و برند سازی شهري | متوسط |
11 | عرضه مسکن استطاعتپذير براي اقشار مختلف | بالا |
12 | بالا بردن توان خدماتي شهر | بالا |
13 | تقويت شبکه حمل‌ونقل درون و برون‌شهری ايمن، ارزان و سريع | بالا |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
شناسایی منابع و قابلیتهای رشد و توسعه شهر جدید پردیس
منابع و قابلیتهای رشد و توسعه شهر جدید پردیس از طریق نظرات خبرگان و در همسویی با اهداف که در جریان توسعه پایدار شهری ضروری هستند، شناسایی شدند. این منابع و قابلیتها از وزن و اهمیت یکسانی برخوردار نیستند؛ بنابراین بر اساس میزان نقش و تأثیری که میتواند در تحقق اهداف ایفا نماید با توجه به یک معیار درصدی مشخص، وزن دهی شده است. مجموع وزنهای تخصیص داده شده باید 100 باشد که در غیر این صورت ورود به مراحل بعدی پژوهش غیرممکن خواهد بود. چنانچه در جدول (5) ملاحظه میشود از میان منابع و قابلیتهای شهر جدید پردیس، پارک علم و فناوری (اولین پارک علم و فناوری بینالمللی در ایران)، آزادراه تهران- پردیس و دسترسی به شهرهای شمال کشور، آغاز عملیات احداث خط مترو تهران- پردیس بیشترین نقش و اهمیت را در رشد و توسعه شهر جدید پردیس تهران ایفا میکند.
جدول5. منابع و قابلیتهای شهر جدید پردیس برای رشد و توسعه
درصد | عوامل مؤثر | درصد | |
پارک علم و فناوری | 9 | منطقه صنعتی خرمدشت و سیاه سنگ | 8 |
آزادراه تهران-پردیس | 9 | وجود دانشگاههای آزاد و پیام نور واحد پردیس | 7 |
قابلیتهای گردشگری و توریستی (رودخانه جاجرود، پل عباسی و آبشار کمرد) | 7 | آغاز عملیات احداث خط متروی تهران – پردیس | 9 |
طرح پارک کشاورزی با مزارع سبز خانوادگی (فاز 3 و 8) | 8 | سرمایهگذاری بسیار زودبازده | 9 |
پارک ورزش (فاز 8) | 4 | قطب صنایعهای تک و مرکز صنایع چوبی | 8 |
تهیه نقشه کودک شهر (فاز 8 و 11) | 6 | ورزشهای زمستانی | 3 |
طرح مراکز محلهای | 6 | ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب | 6 |
شرایط مناسب محیطزیستی و چشم‌اندازهای طبیعی زیبا | 3 |
| |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
شناسایی ابعاد رقابتی رشد و توسعه شهر جدید پردیس
شناسایی ابعاد رقابتی1 برای ترسیم نقشه رقابتپذیری شهر جدید پردیس اهمیت حیاتی دارد. در ترسیم نقشه رقابتی لازم است عوامل اصلی موفقیت (منابع و تواناییها) در دو بُعد رقابتی دسته‌بندی شوند. ازاین‌رو با توجه به منابع و تواناییهای استخراج شده در مرحله قبل پژوهش، دو بُعد رقابتی (رشد شهری و توسعه شهری) بهعنوان ملاکهای رقابت انتخاب‌شده است؛ همچنین وضعیت رقبای شهر جدید پردیس ازنظر رشد و توسعه شهری نسبت به شهرهای جدید پیرامون کلانشهر تهران مطالعه و مقایسه تطبیقی شده است. به دلیل اینکه ماهیت کار مبتنی بر رقابت است، رقبایی که در رشد و توسعه شهر جدید پردیس رقیب شهر جدید پردیس به شمار میروند، شناسایی‌شدهاند. در همین راستا، 3 شهر جدید پیرامون مجموعه کلانشهر تهران، و همچنین 2 شهر در شعاع 30 کیلومتری شهر پردیس یعنی رودهن از شهرستان دماوند و بومهن از شهرستان پردیس بهعنوان رقبای اصلی شهر جدید پردیس در نظام سلسله‌مراتب شهرهای جدید، وضعیت رقابتپذیری آنها مشخص شده است (شکل 3).
شکل 3. اطلاعات مجموعه شهر تهران
در این مقایسهها از پنج سطح بسیار فراتر، فراتر، تقریباً مساوی، پایینتر و بسیار پایینتر استفاده‌شده است (جدول 6).
جدول6. قیاس شهر جدید پردیس با کلانشهرهای رقیب از نظر منابع و قابلیتهای توسعه شهری دانش‌بنیان
منابع و قابلیتها | اندیشه | پرند | هشتگرد | رودهن | بومهن |
پارک علم و فناوری | بسیار فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر |
آغاز عملیات احداث خط متروی تهران-پردیس | فراتر | فراتر | فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر |
قابلیتهای گردشگری و توریستی (رودخانه جاجرود، پل عباسی و آبشار کمرد) | فراتر | فراتر | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی |
طرح پارک کشاورزی با مزارع سبز خانوادگی (فاز 3 و 8) | فراتر | فراتر | فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر |
پارک ورزش (فاز 8) | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | فراتر | فراتر | فراتر |
تهیه نقشه کودک شهر (فاز 8 و 11) | فراتر | فراتر | فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر |
اجرای طرح مشارکت محلهای | فراتر | فراتر | فراتر | بسیار فراتر | بسیار فراتر |
شرایط مناسب محیطزیستی و چشم‌اندازهای طبیعی زیبا | بسیار فراتر | یسبار فراتر | فراتر | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی |
منطقه صنعتی خرمدشت و سیاه سنگ | فراتر | فراتر | فراتر | فراتر | فراتر |
دانشگاههای آزاد و پیام نور واحد پردیس | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی |
مرکز صنایع چوبی | فراتر | فراتر | فراتر | فراتر | تقریباً مساوی |
سرمایهگذاری بسیار زودبازده | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | فراتر | فراتر | فراتر |
قطب صنایعهای تک | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | فراتر | فراتر |
ورزشهای زمستانی | فراتر | فراتر | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی | تقریباً مساوی |
ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب | فراتر | فراتر | فراتر | فراتر | یسبار فراتر |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
نقشه رقابتی و اولویتبندی رقبا
بر اساس شناسایی ابعاد رقابتی و نتایج مقایسه با رقبا ازنظر منابع و قابلیتهای درونی رشد و توسعه شهر جدید پردیس، نقشه رقابتی شهرهای جدید تولید و ترسیم شده است که شکل (4)، خروجی منطقی و تصویر شماتیک آن را نشان میدهد. در واقع این نقشه بیانگر جایگاه رقابتی شهر جدید پردیس و اولویت رقبا در دستیابی به رشد و توسعه شهری است. موقعیت رقبا در این نقشه بیانگر این است که شهر جدید پردیس به لحاظ رشد و توسعه برحسب امتیاز مطلق و نرمال شده در جایگاه اول و شهرهای جدید اندیشه، پرند و هشتگرد در جایگاههای بعدی قرار دارند.
[1] . Identification of Competitive Dimensions
شکل4. نقشه رقابتی جایگاه شهر جدید پردیس نسبت به رقبا
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
موقعیت و جایگاه شهرهای جدید مجموعه شهری تهران نسبت به محورهای افقی(رشد شهری) و عمودی (توسعه شهری) در نقشه رقابتی نشان میدهد شهر جدید اندیشه (با امتیاز مطلق و نرمال شده 1)، پرند (با امتیاز مطلق و نرمال شده 2)، هشتگرد (با امتیاز مطلق و نرمال شده 3)، رودهن (با امتیاز مطلق و نرمال شده 4) و بومهن (با امتیاز مطلق و نرمال شده 5)، ازنظر رشد و توسعه شهری، اصلی‌ترین رقبا برای شهر جدید پردیس است. افزون بر آن، در جدول (7)، که مزيت رقابتي هريک از رقبای شهر جدید پردیس را به تفکيک ابعاد رقابتي و به‌صورت مجموع امتياز نشان ميدهد.
جدول 7. مزيت رقابتي هريک از رقباي اصلي شهر جدید پردیس به تفکیک ابعاد رقابت
DMU | رشد شهری | توسعه شهری | مجموع | امتیاز | ||||||||||||
مطلق | نرمال شده | مطلق | نرمال شده | مطلق | نرمال شده | مطلق | نرمال شده | |||||||||
اندیشه | 14/3 | 09/1 | 58/2 | 05/1 | 72/5 | 14/2 | 1 | 1 | ||||||||
پرند | 93/2 | 02/1 | 45/2 | 99/0 | 38/5 | 01/2 | 2 | 2 | ||||||||
هشتگرد | 59/2 | 90/0 | 35/2 | 96/0 | 94/4 | 85/1 | 3 | 3 | ||||||||
رودهن | 38/2 | 67/0 | 17/2 | 63/0 | 60/4 | 57/1 | 4 | 4 | ||||||||
بومهن | 19/2 | 40/0 | 08/2 | 40/0 | 48/4 | 38/1 | 5 | 5 | ||||||||
برگرفته از: یافته های پژوهش، 1402
ارزیابی منابع و تواناییها بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع
از دیدگاه مبتنی بر منابع، یک پرسش اصلی این است که منابع و قابلیتهای رشد و توسعه شهر جدید پردیس چگونه مزیت رقابتی ایجاد میکند؟ برای پاسخ به این پرسش قابلیتها و منابع ازنظر باارزش بودن1، تقلیدناپذیری2 و غیرقابل‌جایگزینی3 (VRIO) در طیف 5 درجهای (بسیار موافقم، موافقم، نظری ندارم، تا حدودی مخالفم و بسیار مخالفم) تعیین و تفکیک شده است که شکل (6) نتایج این ارزیابی را نشان میدهد
شکل6. ارزيابي منابع و تواناييها بر اساس ديدگاه مبتني بر منابع
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
ارزیابی منابع و قابلیتهای داخلی رشد و توسعه شهر جدید پردیس در مقایسه با عوامل خارجی (شکل 6) نشان میدهد که وجود پارک علم و فناوری، آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس، سرمایهگذاری بسیار زودبازده و ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب ازنظر باارزش بودن، تقلیدناپذیری و غیرقابل‌جایگزینی، بیشترین نقش و اهمیت را در رشد و توسعه آینده شهر جدید پردیس بر عهده دارد. منابع و قابلیتهای فوق در رشد و توسعه شهر جدید پردیس باارزش، غیرقابل تقلید و جایگزینناپذیر به شمار میروند. درنتیجه، در تدوین نقشه و پیشنهاد برنامه راهبردی شهر جدید پردیس، باید بهعنوان اولویتهای اقدام شناخته شود و مورد پذیرش قرار گیرد.
تحلیل عوامل محیطی(PESTEL)
در اینجا عوامل محیطی خارج از کنترل (اقتصادی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی، فناوری، بومشناختی و قانونی) که بر رشد و توسعه شهر جدید پردیس اثرگذارند، ارزیابی شده است. در ارزیابی این عوامل از تحلیل PESTEL استفاده‌شده که انجام آن به‌ویژه برای شناسایی فرصتهای پیش رو و خطرات احتمالی رشد و توسعه ضروری است. عوامل محیطی خارج از کنترل و مؤثر در رشد و توسعه شهر جدید پردیس، بر اساس چهار معیار (وزن، تأثیر، احتمال افزایش و درجه اضطرار) ارزیابی و شناسایی‌شده است. نتایج جدول (8) حاکی است که در میان عوامل محیطی خارج از کنترل شهر، تحریم و رکود اقتصادی، بیکاری و عدم رفاه اقتصادی، نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند و عدم جلب سرمایهگذاری مستقیم خارجی در پروژههای شهری، عدم خوداتکایی و توان رقابتپذیری اقتصادی، فقدان مدیریت یکپارچه شهری، عدم جلب سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی در پروژههای شهری و عدم مشارکت همگانی دارای وزن بسیار بسیار مهم و تأثیر بسیار قوی بر رشد و توسعه شهر پردیس است. احتمال وقوع این عوامل خیلی بالاست و در رشد و توسعه شهر درجه اضطرار بسیار فوری دارد. درجه اضطرار این عوامل در نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس بیانگر موانع اصلی در تحققپذیری توسعه پایدار شهری است. درنتیجه، در برنامه راهبردی و مدیریت اجرایی توسعه شهری عوامل کلان محیطی باید موردتوجه ویژه باشد.
جدول 8. عوامل محیطی خارج از کنترل مؤثر بر رشد و توسعه شهر پردیس
عاملها | وزن | تأثیر | احتمال افزایش | درجه اضطرار |
تحریم و رکود اقتصادی | بسیار بسیار مهم | بسیار قوی | خیلی بالا | بسیار فوری |
بیکاری و عدم رفاه اقتصادی | بسیار بسیار مهم | قوی | خیلی بالا | بسیار فوری |
عدم وجود شبکه حمل‌ونقل همگانی و هوشمند | بسیار مهم | قوی | متوسط | فوری |
عدم خوداتکایی و توان رقابتپذیری اقتصادی | بسیار بسیار مهم | بسیار قوی | متوسط | بسیار فوری |
نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند | بسیار بسیار مهم | قوی | بالا | بسیار فوری |
چشمانداز شهري ضعيف و نامناسب | مهم | بسیار قوی | خیلی بالا | فوری |
مخاطرات طبیعی و زیستمحیطی | بسیار مهم | بسیار قوی | خیلی بالا | فوری |
نابرابریهای شهری و اجتماعی | بسیار مهم | قوی | بالا | فوری |
فقدان مدیریت یکپارچه شهری | بسیار بسیار مهم | بسیار قوی | خیلی بالا | بسیار فوری |
تنوع موضوعي قوانين و عدم اختیارات شهرداری | بسیار مهم | قوی | بالا | بسیار فوری |
عدم جلب سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی در پروژههای شهری | بسیار بسیار مهم | بسیار قوی | خیلی بالا | بسیار فوری |
عدم مشارکت همگانی | بسیار بسیار مهم | قوی | متوسط | بسیار فوری |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
ارزیابی تناسب راهبردی
1- تناسب بین منابع و قابلیتها با عوامل خارجی
تناسب راهبردی، از طریق انطباق عوامل داخلی با خارجی و برای فهم این نکته انجام شده که منابع و قابلیتهای داخلی، چگونه فرصتها را پشتیبانی کرده و یا تهدیدهای خارجی را کاهش میدهد. نتایج جدول (9) با مقایسه دودویی منابع و قابلیتهای داخلی با عوامل محیط خارجی، به‌طور مثال گویایی این است که میان پارک علم و فناوری (منبع و قابلیت محیط داخلی) با تحریم و رکود اقتصادی(خطر و تهدید محیط خارجی) رابطه بسیار قوی وجود دارد. درنتیجه میتوان از این توان محیط داخلی برای کنترل و مهار و یا کاهش تهدید محیط خارجی(تحریم و رکود اقتصادی) بهره گرفت. شناسایی و تبیین حالتهای مختلف و ممکن چنین تناسب راهبردی، برای تدوین نقشه و برنامه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس اهمیت حیاتی دارد.
جدول9. تناسب راهبردی بین منابع و تواناییها با عوامل محیط خارجی
عوامل محیطی (PESTEL) | بسیار قوی | قوی | تا حدودی | ضعیف | بسیار ضعیف | سطوح مقایسه | ||||
فقدان مدیریت یکپارچه شهری | بیکاری و عدم رفاه اقتصادی | تحریم و رکود اقتصادی | ||||||||
قوی | بسیار قوی | بسیار قوی | پارک علم و فناوری | منابع و قابلیتها | ||||||
بسیار قوی | قوی | بسیار قوی | آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس | |||||||
بسیار قوی | بسیار قوی | بسیار قوی | طرح پارک کشاورزی با مزارع سبز خانوادگی | |||||||
بسیار قوی | بسیار قوی | بسیار قوی | طرح مشارکت محلهای | |||||||
قوی | بسیار ضعیف | بسیار قوی | سرمایهگذاری بسیار زودبازده | |||||||
2- تناسب بین منابع و قابلیتها با اهداف
پس از ارزیابی تناسب راهبردی بین منابع و تواناییها با عوامل خارجی، میزان تأثیر منابع و تواناییها بر تحقق اهداف تعیین‌شده است. در اینجا نیز برای پرهیز از نتایج پیچیده و طولانی، بر اساس مقایسه دودویی منابع و قابلیتها با اهداف، چند تناسب نمونه و کلیدی در جدول (10) بیان شده است. وجود رابطه بسیار قوی میان پارک علم و فناوری و بالا بردن توان خدماتی شهر (قابلیت محیط داخلی) یک نمونه بارز از این تناسب‌ها است.
جدول 10. تناسب راهبردی بین منابع و قابلیتها با اهداف
عوامل محیطی (PESTEL) | بسیار قوی | قوی | تا حدودی | ضعیف | بسیار ضعیف | سطوح مقایسه | ||
بالا بردن توان خدماتی شهر | جذب سرمایهگذاران بخش خصوصی | ایجاد همگرایی در مدیریت یکپارچه شهر | ||||||
خیلی قوی | خیلی قوی | خیلی قوی | پارک علم و فناوری | منابع و قابلیتها | ||||
خیلی قوی | خیلی قوی | قوی | آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس | |||||
خیلی قوی | قوی | قوی | طرح پارک کشاورزی با مزارع سبز خانوادگی | |||||
خیلی قوی | خیلی قوی | قوی | طرح مشارکت محلهای | |||||
خیلی قوی | خیلی قوی | خیلی قوی | سرمایهگذاری بسیار زودبازده | |||||
تدوین نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس
بر اساس نتایج تصمیم‌ها و مقایسه‌های تناسب راهبردی، نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس تدوین و پیشنهاد شده است(شکل 5). یافتههای این نقشه نشان میدهد منابع و تواناییهای داخلی پردیس دارای وزن و کارکردهای متفاوتی در رشد و توسعه آن دارند. در محور افقی (X) وجود اولین پارک علم و فناوری بینالمللی ایران (X:1.17, Y:4., Hubble size: 6)، آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس (X:1.17, Y: 3.75., Hubble size:5.88)، قطب صنایع تک (X:0.96, Y:3.58., Hubble size:5.08)، منطقه صنعتی خرمدشت و سیاه سنگ (X:0.88, Y:3.58., Hubble size:4.85)، قابلیتهای گردشگری و توریستی (X:0.77, Y:3.75., Hubble size:5.54) و سرمایهگذاری بسیار زودبازده (X:1.20, Y:4.5., Hubble size:4.833)، دارای بیشترین وزن است؛ این عوامل در رشد و توسعه شهر جدید پردیس، نسبت به سایر عوامل، بیانگر باارزش بودن، تقلیدناپذیری و تناسب راهبردی است و درنتیجه باید در صدر اولویتهای اقدام و اقدام‌های اجرایی برای رشد و توسعه شهر جدید پردیس قرار گیرد. ازنظر تناسب راهبردی(اندازه حباب) آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس (Hubble size:5.88)، سرمایهگذاری بسیار زودبازده (Hubble size:5.65) و استقرار اولین پارک علم و فناوری بینالمللی ایران در آن (Hubble size:7) بیشترین میزان تناسب راهبردی و درجه اضطرار بالا در راستای رشد و توسعه شهر جدید پردیس دارند. نتایج ارزیابی عوامل محیطی مؤثر خارج از کنترل (اقتصادی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی، فناوری، بومشناختی و قانونی) نیز نشان میدهد عامل عدم خوداتکایی و توان رقابتپذیری اقتصادی (X:5, Y:3, Hubble size:0)، عدم جلب سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی در پروژههای شهری (X:5, Y:3, Hubble size:0)، عدم مشارکت همگانی (X:5, Y:3, Hubble size:0)، فقدان مدیریت یکپارچه شهری (X:5, Y:2, Hubble size:0)، تحریم و رکود اقتصادی (X:5, Y:2, Hubble size:0)، و نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند (X:5, Y:2, Hubble size:0) موانع اصلی و کلان محیط خارجی برای رشد و توسعه شهر جدید پردیس به شمار میرود.
شکل 5. نقشه راهبردي رشد و توسعه شهر جدید پردیس
بحث و نتيجهگیری
ازآنجاکه امروزه شهرهای جدید کشور گریبان گیر چالشهای متعدد اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و زیستمحیطی هستند که آینده توسعه شهری آنها را در معرض شرایط نامتعادل و ناموزونی قرار داده است. اما در این میان براي اینکه بتوان درك درستی از نیروهای مؤثر بر رشد و توسعه شهرهای جدید داشته باشیم، ضرورت تدوین نقشه راهبردی آیندهنگرانه در این رابطه را بیش‌ازپیش ضروری ساخته است. در این امتداد، در این نوشتار کوشش شد تا نقشه راهبردی رشد و توسعه شهر جدید پردیس تدوین گردد. با توجه به نتایج به دست آمده از نقشه راهبردی، شهر جدید پردیس دارای چند منبع و قابلیت داخلی است که نسبت به سایر منابع داخلی رشد و توسعه شهری باارزش، تقلید نشدنی و غیرقابل جایگزین تلقی میشوند که میتوان به وجود اولین پارک علم و فناوری بینالمللی ایران، آغاز عملیات احداث خط متروی تهران- پردیس، قطب صنایع تک، منطقه صنعتی خرمدشت و سیاه سنگ، قابلیتهای گردشگری و توریستی و سرمایهگذاری بسیار زودبازده اشاره کرد؛ این نیروهای پیش برنده و پشتیبانی رشد و توسعه آینده شهر پردیس نقش بنیادی دارد. در مقابل، ضعف عدم خوداتکایی و توان رقابتپذیری اقتصادی، عدم جلب سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی در پروژههای شهری، عدم مشارکت همگانی، فقدان مدیریت یکپارچه شهری، تحریم و رکود اقتصادی و نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند موانع و تهدیدهای کلان محیط خارجی است که در رشد و توسعه شهر جدید پردیس احتمال وقوع بسیار بالا و درجه اضطرار بسیار فوری دارد. نقش و جایگاه کلیدی این عوامل باید مورد پذیرش نظام سیاستگذاری و برنامهریزی شهری قرار گیرد و در شالوده برنامهها و طرحهای توسعه شهری پردیس بهعنوان اولویتهای اقدام تبیین شود تا چرخه رشد و توسعه پایدار شهری را برای این شهر فعال نماید. نتایج این مقاله در محورهای موضوعی متعددی با سایر پژوهش‌ها همسویی و انطباق دارد. با پژوهشهای براتی و یزدان پناه شاه آبادی (1390)، شیخ بیگلو (2020) و هدایت و همکاران (1401) در محرکهای تحریم و رکود اقتصادی و نبود استراتژی توسعه شهری هوشمند، تقويت هويت مکاني و فرهنگ، بهره گيري از مشارکت شهروندان در حوزه تصميمسازي و تصميمگيري و احیاء هویت مکانی همپوشانی دارد. در مورد مدیریت یکپارچه شهر و تقویت سیستم مدیریتی در سیاستگذاری و برنامهریزی با نتایج پژوهشهای ابراهیمزاده و قرخلو (1388)، آیینی و همکاران (1397) و نگهبان مروی و همکاران (1399)، در مورد جذب سرمایهگذاران بخش خصوصی، خود اتکائی، جذب طبقه خلاق و ماهر، تقويت شبکه حمل و نقل درون و برونشهري ايمن، ارزان و سريع و تامین خدات مورد نیاز شهروندان با پژوهشهای جهان محمدی و همکاران (1401) و مژگانی و همکاران (1402) همسویی دارد.
بررسی ابزارهای برنامهریزی و طراحی شهر پردیس، روایت کنندهی تغییرات متعددی است. تغییراتی که نشأت گرفته از افتراقها در سیاستها و خط مشیهای کلانشهر تهران است که لزوماً تکمیل کننده سیاست قبلی یا بعدی نیستند. همین تغییرات و بعضاً تناقضها میان رویکردها و سیاستها، ارایهی تصویری روشن از شهر با روایتگری این ابزارها را به امری ممتنع بدل ساخته است. بنابراین از نگاه برنامهای، نهادی- اداری به رشد و توسعه شهر جدید پردیس، ضروری است محتوای طرح فرادست برنامهریزی توسعه شهری، با توجه به اولویت راهبردها مورد بازنگری و بازبینی قرار گیرد. مدیریت شهری متفرق، واگرایی بازیگران، ذینفعان و منابع رشد و توسعه شهری، نظام سازماندهی ناکارآمد چالشهای اصلی بعد نهادی و اداری رشد و توسعه شهر جدید پردیس است. در بعد اقتصادی، جذب سرمايه‌گذاران بخش خصوصي و مشارکت آنها در رشد و توسعه شهر جدید پردیس در کنار اطمینان از امنیت و برگشت سود سرمایهگذاری، یک سیاست برد - برد برای پیشرفت این شهر است. بنابراین باید موانع و معضلات مهم در جذب سرمایهگذاران از جمله بروکراسیهای پیچیدهی اداری و قوانین و مقررات مزاحم سرمایهگذاری، رشد حباب گونه بخش خدمات، فقدان نقشه جامع سرمایه گذاری و همچنین نرخ تورم بالا و نوسانات ارزی و ناکارآمدی بازار سرمایه در تأمین پروژههای سرمایهگذاری کاسته شود. شالوده رشد و توسعه شهر جدید پردیس در بعد زیرساختی، هوشمندسازي شهري با استفاده از IT و ICT و تقويت شبکه حمل و نقل درون و برونشهري ايمن، ارزان و سريع است. بنابراین ضروری است تمرکز اسناد برنامهای این شهر، از مقولههای کلان ساختار فضایی، با نگاهی جامع و جزنگر، محرهای کلیدی توسعه پایدار شهر را پوشش دهد. پیشنهاد میشود از بعد سیاستگذاری در گام اول برای رشد و توسعه آینده اين شهر میبايست بر تامین عملکردهای مورد نیاز ساکنان شهر جهت کاهش سفرهای روزانه کاری و غیرکاری ساکنان قرار گیرد. در گام دوم و در سطح میانه الزامات ناشی از پیوستگی شهر به سکونتگاهها و روستاهای همجوار را تامین شود. از آنجا که عملکردهای اصلی شهر شامل عملکرد مسکونی (برای سرريز جمعیت تهران)، تحقیقاتی و آموزشی، خدمات مقیاس کلان (عمدتاً مرتبط با شهر تهران) و خدمات مقیاس میانه (در ارتباط با بومهن و روستاهای اطراف) و خدمات مقیاس شهری است ايجاد ارتباط منطقی بین عملکردهای مذکور از عمدهترين اهداف شهر جديد پرديس بوده و در سیاستگذاریهای آينده بايد مورد توجه قرار بگیرد.
حامی مالی
بنا به اظهار نویسندة مسئول، این مقاله حامی مالی نداشته است.
سهم نویسندگان
در پژوهش مقاله مستخرج از رسالة دکتری است، کارهای میدانی، تحلیل و نگارش مقاله توسط نویسندة اول مقاله انجام شده است؛ صحت، تأئید و راهنمایی در تدوین مقاله توسط نویسندة دوم صورت گرفته است.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام میدارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.
تقدیر و تشکر
نویسندگان، از همة افراد، به دلیل مشاوره و راهنمایی علمی و مشارکتشان در این مقاله تشکر و قدردانی مینمایند.
منابع
(نگهبان) مروی، محمد، اقبالی، ناصر و حاتمی نژاد، حسین. (1399). تبیین مدیریت نسل نخست شهرهای جدید ایران با رویکرد حکمروایی خوب شهری از‌منظر تقسیمات کشوری، جغرافیا و آمایش شهری منطقهای، 10(35)، 1-26.
ابراهیم زاده، عیسی و قرخلو، مهدی. (1388). تحلیلی بر نقش شهر جدید پردیس در تمرکززدایی از مادر شهر تهران، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 7(13)، 46-27.
افق روشن شهرهای جدید. (1397). ویژهنامه دنیای اقتصاد، تهران: انتشارات امید نشرو چاپ ایرانیان.
آیینی، محمد، ذبیحی، حسین و سعیده زرآبادی، سیدزهرا سادات. (1397). بررسی چالشهای نظام مدیریت شهری در شهرهای جدید ایران. اقتصاد و مدیریت شهری،، نشریه باغ نظر، 7(27)، 124-111.
آیینی، محمد، ذبیحی، حسین، سعیده زرآبادی و سیدزهرا سادات. (1398). ارائۀ مدل ارزیابانه از ﭼﺎلش‌های نظام ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻬﺮی ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ ایرانی مبتنی بر رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری، نشریه باغ نظر، 16(75)، 46-33.
براتی، ناصر و یزدان‌پناه شاه‌آبادی، محمدرضا. (1390). بررسی ارتباط مفهومی سرمایة اجتماعی و کیفیت زندگی در محیط شهری (نمونة موردی: شهر جدید پردیس)، فصلنامه جامعه‌پژوهی فرهنگی، 2(1)، 49-25.
جواهری تقدس، مصطفی، نسترن، مهین، زبردست، اسفندیار و بصیرت، میثم. (1399). آینده‌پژوهی نقش شهرهای جدید در ایجاد تعادل ساختار فضایی- کالبدی کلان‌شهرها با رویکرد و سیاست‌های آمایش سرزمینی، سیاست‌های راهبردی و کلان، 8(32)، 200-181.
جهان محمدی، غلامرضا، قرخلو، مهدی و احمدی، زهرا. (1401). واکاوی علل ناکامی شهرهای جدید در ایران، مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقهای، 3(3)، 156-135.
داداشپور، هاشم و اکبرنیا، مریم. (1392). تحلیل خوداتکایی شهرهای جدید در مناطق کلانشهری. مطالعه موردی شهر جدید پردیس در منطقه کلانشهری تهران، آمایش جغرافیایی فضا، 3(10)، 63-43.
رضایی، مجید منصور. (1399).خوانش شهرهای جدید، تهران و شهرهای جدیدش، تهران: انتشارات دفتر پژوهشهاي فرهنگي.
علی‌اکبری، اسماعیل (1395). شهرها و شهرکهای جدید، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
علیپور، حسین و سبحانی، نوبخت. (1396). تحلیل جایگاه شهرهای جدید در نظام فضایی کلانشهر تهران، مطالعات مدیریت شهری، 9(32)، 101-116.
گودرزی، حنانه. (1396). ساماندهی محلات شهرهای جدید با رویکرد پایداری اجتماعی (فاز 4 شهر جدید پردیس)، استاد راهنما: ناصر براتی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشکده شهرسازی و معماری، دانشگاه بینالمللی امام خمینی، دی ماه 1396.
مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری نفوس و مسکن سال 1395.
مژگانی، پروانه، جهانشاهلو، لعلا، حسین زاده لطفی، فرهاد و رجبی، آزیتا. (1401). تحلیل میزان تاثیر زیرساخت های شهری بر کارایی شهرهای جدید(نمونه موردی: شهر جدید هشتگرد و پردیس)، جغرافیا (برنامهریزی منطقهای)، 13(1)، 256-276.
هدایت، سید مهدی، داودپور, زهره و ذاکرحقیقی، کیانوش. (1401). خوانش محرکهای موثر بر وضعیت آینده رشد و توسعه نسل نخست شهرهای جدید در ایران (مطالعه موردی: شهر جدید پردیس)، پژوهش و برنامه ریزی شهری، 13(50)، 192-174.
هدایت، سیدمهدی. (1400). تبیین مؤلفه‌های توسعه شهرهای جدید ایران با رویکرد آینده‌پژوهی(نمونه مورد مطالعه: شهر جدید پردیس)، رساله دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد واحد امارات متحده عربی.
References
(Neghahban) Maravi, M., Iqbali, N., & Hataminejad, H. (2019). Explaining the management of the first generation of new cities in Iran with the approach of good urban governance from the point of view of country divisions, Quarterly of Geography and Regional Urban Planning, 10(35), 1-26. (in Persian)
Ali Akbari, E. (2015). New Cities and Towns, Payam Noor University Press, Tehran.
Alipour, H., Sobhani, N. (2016). Analysis of the position of new cities in the spatial system of Tehran metropolis, Urban Management Studies, 9(32), 101-116. (in Persian)
Ayeni, M., Zabihi, H., & Saeeda Zarabadi, S. Z. S. (2018). Presenting an evaluation model of the challenges of the urban management system of new Iranian cities based on the interpretive structural modeling approach, Bagh Nazar, 16(75), 33-46. (in Persian)
Barati, N., & Yazdan-Panah Shahabadi, M. R. (2013). examining the conceptual relationship between social capital and quality of life in an urban environment (case example: New City of Pardis), Cultural Sociology Quarterly, 2(1), 25-49. (in Persian)
Bennett, J. (2005). From new towns to growth areas, Institute for Public Policy Research, London WC2E 7RA, Registered Charity No. 800065.
Bjorg, H. (2010). New towns development, a new approach in planning for new towns: a case stydy of urban growth of Almere, the Netherlands, The master thesis in Landscape Architecture and Plannng, Netherland: Wageningen University.
Cai, X., Meulder, B. D., Lin, Y., & Sun, H (2020). New Towns’ Planning and Construction in the PreUrbanization or Post-Urbanization Period: A Case Study of the New Towns’ Development Process of Beijing, Sustainability, 12, 3721
Choi, C. G., Lee, S., Kim, H., & Seong, E. Y. (2019). Critical junctures and path dependence in urban planning and housing policy: A review of greenbelts and New Towns in Korea’s Seoul metropolitan area. Land Use Policy, 80, 195–204.
Dadashpour, H., & Akbarnia, M. (2012). Analysis of self-reliance of new cities in metropolitan areas. A case study of the new city of Fardis in the metropolitan area of Tehran, Quarterly of Geographical Analysis of Space, 3(10), 43-63. (in Persian)
De Klerk, L.A. (2007). New Towns in development policy: an introduction’, In: D.H. Frieling, ed., Research on New Towns First International Seminar 2006, Almere, International New Town Institute, Almere, 7-13.
Ebrahimzadeh, I., Qarakhlo, M. (2008). an analysis of the role of the new city of Pardis in the decentralization of the mother city of Tehran, Geography and Development Quarterly, 7(13), 27-46.
Gudarzi, H. (2016). Organizing the neighborhoods of new cities with a social sustainability approach (Phase 4 of the new city of Pardis), supervisor: Nasser Barati, master's thesis in the field of urban planning, Faculty of Urban Planning and Architecture, Imam Khomeini International University, December 2016. (in Persian)
He, S. Y., Wu, D., Chen, H., Hou, Y., & Ng, M. K. (2020). New towns and the local agglomeration economy. Habitat International, 98, 102153.
Hedayat, S. M. (2021), Explaining the components of the development of Iran's new cities with a future research approach (Study example: New City of Pardis), PhD Thesis of Urban Planning, Department of Urban Planning, Azad University of the United Arab Emirates. (in Persian)
Hedayat, S. M., Daudpour, Z., & Zaker Haqiqi, K. (2022). reading the drivers affecting the future state of growth and development of the first generation of new cities in Iran (case study: New City of Pardis), Urban Research and Planning Quarterly, 13 (50), 192-174. (in Persian)
Hui, Eddie C.M., Lam, & Manfred, C.M. (2005). A study of commuting patterns of new town residents in Hong Kong. Habitat International, 29, 421-437.
Iran Statistics Center, (2015). Population and Housing Census 2015. (in Persian)
Jahan Mohammadi, G., Garakhlo, M., & Ahmadi, Z. (2022). Analyzing the causes of the failure of new cities in Iran, Urban and Regional Sustainable Development Studies Quarterly, 3(3), 135-156. (in Persian)
Javaheri T., Mostafa, Nesteren, M., zabardast, E., & Basirt, M. (2019). future research of the role of new cities in balancing the physical-spatial structure of metropolises with the approach and policies of territorial development, Strategic and Macro Policy, 8(32), 181-200. (in Persian)
Joseph, C. (2010). The influence of suburbanization on the access to employ of workers in the new towns: A case study of Tin Shui Wai, Habitat International, 34(1), 38-45.
Milton, S., Mold, A., Tinker, A., & Herrick, C. (2019). Growing old in New Towns: A call for research on health and ageing in planned urban environments. Health & Place, 58, 102166.
Mozhgani, P., Jahanshahlou, L.a, Hosseinzadeh Lotfi, F., & Rajabi, A. (2022), Analysis of the impact of urban infrastructure on the efficiency of new cities (case example: Hashtgerd and Pardis new cities), Geography Quarterly (regional planning) E), 13(1), 256-276. (in Persian)
Rezaei, M. M. (2019). reading new cities, Tehran and its new cities, Tehran: Cultural Research Office Publications. (in Persian)
Shaykh-Baygloo, R. (2020). A multifaceted study of place attachment and its influences on civic involvement and place loyalty in Baharestan new town, Iran. Cities, 96, 102473.
Su, X. (2022). Building new cities in the Global South: Neoliberal planning and its adverse consequences, Urban Governance, Available online 26 November 2022.
Tan, X. (2010). New-Town Policy and Development in China. The Chinese Economy, 43(3), 47–58.
The bright light of new cities (2017). a special issue of Duniya Ekotsad, Tehran: Omid Publishing House and Iranian Printing. (in Persian)
Ayeni, M., Zabihi, H., & Saeeda Zarabadi, S. Z. S. (2017). surveying the challenges of the urban management system in the new cities of Iran. Quarterly Journal of Urban Economics and Management, Bagh Nazar, 7(27), 111-124. (in Persian)
Thorgeirsdottir, H. B (2010). New Town Development A New Approach in Planning for New Towns A case study of urban growth of Almere, The Netherlands, thesis is written as a final assignment for the master Landscape Architecture and Planning, specialization in Spatial Planning, at Wageningen University, Supervision:Wim van der Knaap, Wageningen, February 2010
Vongpraseuth, T., Seong, E. Y., Shin, S., Kim, S. H., & Choi, C. G. (2020). Hope and reality of new towns under greenbelt regulation: The case of self-containment or transit-oriented metropolises of the first-generation new towns in the Seoul Metropolitan Area, South Korea. Cities, 102, 102699.
Wang, L. (2020). China’s new town movements since 1949: A state/space perspective. Progress in Planning, 100514.
Yang, D., & Liu, Z. (2017). Exploring History and Mechanism of Chinese New Areas in Recent 30 Years. Urban Plan. Int. 2017, 32, 26–33.
[1] . Valuable
[2] . Rare
[3] . Inimitable
