وابستگی¬های فضایی شهر و روستا و تاثیر آن بر برنامه¬ریزی شهری (مطالعه موردی شهر ملایر و روستاهای پیرامون)
محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهریافسانه اسکندری 1 , مجید شمس 2 , شهریار خالدی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر
2 - گروه جغرافيا، واحد ملاير، دانشگاه آزاد اسلامي، ملاير، ايران
3 - عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: وابستگی فضایی, برنامه‌ریزی شهری, تعاملات فضایی, سکونتگاه‌های پیرامونی, شهر ملایر,
چکیده مقاله :
در دهه‌های اخیر، روابط میان شهرها و روستاها دستخوش تحولات عمیقی شده است؛ شهر ملایر به‌عنوان دومین شهر پرجمعیت استان همدان، به دلیل موقعیت جغرافیایی، توان‌های اقتصادی و تمرکز زیرساخت‌های خدماتی، در مرکز شبکه‌ای از روستاهای پیرامونی قرار گرفته که به لحاظ عملکردی، وابستگی‌های گوناگونی با آن دارند. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل این وابستگی‌های فضایی و بررسی تأثیر آن‌ها بر فرآیند برنامه‌ریزی شهری ملایر انجام شده است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و داده‌ها به روش اسنادی و میدانی جمع‌آوری شده است. جامعه آماری شامل ساکنان شهر ملایر و چهار روستای منتخب اطراف آن (ازناو، نامیله، حاجی‌آباد، حرم‌آباد) و کارشناسان بود که با روش نمونه‌گیری تصادفی و متناسب با حجم جمعیت، ۷71 پرسش‌نامه گردآوری شد. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامه‌ای محقق‌ساخته بود که روایی آن از طریق اعتبار محتوا و نظرات متخصصان، و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ (887/۰) تأیید شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون t تک‌نمونه‌ای، تحلیل واریانس، ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. یافته‌ها نشان داد که وابستگی‌های فضایی میان شهر ملایر و روستاهای پیرامون، عمدتاً در چهار بعد اصلی نمود دارد: خدمات عمومی، زیرساخت‌های اقتصادی، تعاملات اجتماعی و فرهنگی و دسترسی فضایی؛ بیشترین وابستگی به ملایر، در زمینه استفاده از خدمات عمومی (آموزشی و درمانی) مشاهده شد؛ به‌طوری که بالای ۷۵٪ پاسخ‌دهندگان روستایی از امکانات شهری استفاده می‌کردند. همچنین، تمایل به مهاجرت از روستا به شهر، در روستاهایی که زیرساخت‌های محلی ضعیف‌تری داشتند (مانند نامیله و حاجی‌آباد) بیشتر بود.
In recent decades, the relationships between cities and rural areas have undergone profound transformations. Malayer, as the second most populous city in Hamadan Province, due to its geographical location, economic capabilities, and concentration of service infrastructure, has become the focal point of a surrounding network of villages that are functionally dependent on it in various ways. This study aims to identify and analyze these spatial dependencies and examine their impact on the urban planning process of Malayer. The research method is descriptive-analytical, and data were collected through both documentary and field approaches. The statistical population includes residents of Malayer and four selected nearby villages (Aznav, Namileh, Hajiabad, and Haramabad), as well as experts. Using random sampling proportional to population size, 771 valid questionnaires were collected. The data collection tool was a researcher-made questionnaire, whose validity was confirmed through content validity and expert opinions, and reliability was verified using Cronbach’s alpha (0.887). Data analysis was conducted using one-sample t-test, analysis of variance (ANOVA), and Pearson correlation coefficient.The findings indicate that the spatial dependencies between Malayer and its surrounding villages are mainly evident in four key dimensions: public services, economic infrastructure, social and cultural interactions, and spatial accessibility. The highest level of dependency on Malayer was observed in the use of public services (educational and healthcare), with over 75% of rural respondents utilizing urban facilities. Additionally, the tendency to migrate from villages to the city was higher in villages with weaker local infrastructure, such as Namileh and Hajiabad.
اسمیت، ن. (۱۳۹۳). توسعه ناموزون: طبیعت، سرمایه و تولید فضا، ترجمه حسین رضوی، تهران: نشر نقد فرهنگ.
پاپلی یزدی، م ح.، ابراهیمی، ح. (1398). آمایش سرزمین (برنامه‌ریزی فضایی)، تهران: سمت.
پوراحمد، ا. (۱۳۹۳). تحلیل فضایی روابط نابرابر شهر و روستا در چارچوب نظریه مرکز–پیرامون، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره ۷۶، صص ۷۰–۵۵.
رضوانی، م ر. (1397). تحلیل نظام سکونتگاهی روستایی ایران، تهران: نشر سمت.
سعیدنیا، ع. (1394). مبانی برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
شریفی، ن.، و همکاران. (1396). نابرابری فضایی و پیامدهای اجتماعی–اقتصادی آن در ایران، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، شماره 18، صص 77-98.
شکویی، ح. (1389). جغرافیای ناحیه‌ای ایران، تهران: سمت.
ماسه، د. (۱۳۹۵). تقسیمات فضایی کار: ساختارهای اجتماعی و جغرافیای تولید، ترجمه فلان، نشر فلان.
وودز، م. (۱۳۹۴). جغرافیای روستایی: فرآیندها، واکنش‌ها و تجارب در بازسازی روستایی، ترجمه فلان، نشر فلان.
هاروی، د. (۱۳۸۳). عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه کیان تاج‌بخش، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
- Berry, B. J. L. (1976). Urbanization and Counterurbanization. Sage Publications.
- Champion, T., & Hugo, G. (2004). New Forms of Urbanization: Beyond the Urban–Rural Dichotomy. Ashgate.
- Cooke, P. (1983). Theories of Planning and Spatial Development.
- ESPON (2013). Territorial Dynamics in Europe: Urban–Rural Partnerships.
- ESPON (2013). Territorial Monitoring Report.
- Frank, A. G. (1969). Capitalism and Underdevelopment in Latin America. Monthly Review Press.
- Friedmann, J. (1966). Regional Development Policy: A Case Study of Venezuela. MIT Press.
- 9). The Spatial Economy: Cities, Regions and International Trade. MIT Press.
- Gilbert, A., & Gugler, J. (1992). Cities, Poverty and Development. Oxford University Press.
- Harvey, D. (1982). The Limits to Capital. Basil Blackwell.
- Harvey, D. (1973). Social Justice and the City. Edward Arnold.
- Jackson, R., & Sørensen, G. (2013). Introduction to International Relations: Theories and Approaches. Oxford University Press.
- Keohane, R. O., & Nye, J. S. (1977). Power and Interdependence: World Politics in Transition. Little, Brown.
- Myrdal, G. (1957). Economic Theory and Underdeveloped Regions. Duckworth.
- OECD (2013). Rural–Urban Partnerships: An Integrated Approach to Economic Development.
- Pahl, R. E. (2007). Rural–Urban Dynamics and Social Cohesion. Journal of Rural Studies, 23(1), 65–77.
- Perroux, F. (1950). Economic Space: Theory and Applications. Quarterly Journal of Economics, 64(1), 89–104.
- Rodríguez-Pose, A. (2018). The Revenge of the Places That Don’t Matter. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 11(1), 189–209.
- Smith, D. M. (1977). Human Geography: A Welfare Approach. Edward Arnold.
- Smith, N. (1984). Uneven Development: Nature, Capital, and the Production of Space. Blackwell.
- Soja, E. W. (1980). The Socio-Spatial Dialectic. Annals of the Association of American Geographers, 70(2), 207–225.
- Tacoli, C. (2006). Rural–Urban Linkages and Pro-Poor Agricultural Growth. World Development, 34(3), 529–547.
- Tacoli, C. (2003). The Links Between Urban and Rural Development. Environment and Urbanization, 15(1), 3–12.
- Tacoli, C. (1998). Rural–Urban Interactions: A Guide to the Literature. Environment and Urbanization, 10(1), 147–166.
