غایتمداری اخلاقی و پیامدهای فرهنگی آن بر سلامتروان (محورپژوهی: تحلیل بازاندیشی انتقادی در بستر تحولات اجتماعی)
محورهای موضوعی : فرهنگ
گلناز احمدزاده
1
,
داود سیروس
2
,
حسین نوروزیتیمورلویی
3
1 - گروه فلسفه و کلاماسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه فلسفه و کلاماسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه فلسفه و کلاماسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
کلید واژه: غایتمداری اخلاقی, پیامدهای فرهنگی, سلامتروان, تحولات اجتماعی.,
چکیده مقاله :
در اخلاق معاصر، پرسش از نسبت میان غایتمداری اخلاقی و پیامدهای فرهنگی آن بر سلامتروان، بهویژه در بستر تحولات اجتماعی شتابان، بهمثابۀ چالشهای نظری و عملی پیشروست. دگرگونی در هنجارها و ارزشهای جمعی، بستر بحرانهای هویتی و روانی را فراهم کرده و ضرورت بازنگری انتقادی در چیستی و کارکرد غایتمحوری اخلاق در فرهنگ و روان انسان معاصر را برجسته ساخته است؛ چراکه هر الگوی اخلاقی، اعماز غایتمدار یا وظیفهمحور، پیامدهای اجتماعی و روانشناختی خاص خودرا بهدنبال دارد. این پژوهش میکوشد با رویکردی انتقادی، نسبتِ میان غایتمداری اخلاق و آثار فرهنگی آن بر سلامتروان را در پرتو دگرگونیهای اجتماعی تحلیل کند و تبیین نماید که چارچوبهای اخلاقی چگونه میتوانند تعادل روانی و انسجام فرهنگی جامعه را تحتتأثیر قرار دهند. روشتحقیق کیفی با رویکرد تحلیلی–انتقادی و بازاندیشانه است و بر تحلیل مفهومی دادههای گردآوریشده از منابع کتابخانهای مبتنی است. افزونبراین، با بهرهگیری از رویکرد تطبیقی، تأثیرات غایتمداری اخلاقی با الزامات فرهنگی و روانی تحولات اجتماعی سنجیده و ارزیابی شده است. نتایج نشان میدهد غایتمحوری در اخلاق، بهدلیل تمرکز بر هدفمندی کُنش و توجهبه پیامدهای آن، توان بالایی در تقویت انسجام فرهنگی و بهبود سلامتروان در بافت اجتماعی دارد؛ اما در شرایط تحولات سریع و ارزشهای متغیر، این رویکرد با خطراتی بهمانند نسبیگرایی و تقلیل اخلاق به کارکردهای ابزاری مواجه میشود که میتواند بر سلامتروان جمعی اثرات نامطلوب برجای گذارد. این پژوهش بر ضرورت بازتعریف انتقادی غایتمداری اخلاق درمواجههبا چالشهای فرهنگی و اجتماعی معاصر تأکید میکند. بهمنظور حفظ کارآمدی اخلاق در تثبیت هویت فردی و تعادل روانی، بازسازی این رویکرد براساس اقتضائات تحولیافته فرهنگ ضروری است تا همچنان بتواند در ارتقای سلامتروان و انسجام اجتماعی مؤثر واقع شود.
In contemporary ethics, the question of the relationship between moral teleology and its cultural implications for mental health—particularly within the context of rapid social transformations—presents both theoretical and practical challenges. The shifts in collective norms and values have created a fertile ground for identity and psychological crises, underscoring the need for a critical re-examination of the nature and function of goal-centered ethics in the culture and psyche of contemporary humans. This is because each ethical paradigm, whether teleological or deontological, entails its own distinctive social and psychological consequences. This study seeks, through a critical lens, to analyze the relationship between moral teleology and its cultural effects on mental health, shedding light on how ethical frameworks can influence the psychological balance and cultural cohesion of society amid social changes. The research adopts a qualitative methodology with an analytical–critical and reflective approach, based on a conceptual analysis of data gathered from library sources. Furthermore, employing a comparative perspective, it evaluates the extent to which moral teleology aligns with the cultural and psychological demands of social transformations. Findings indicate that moral teleology—due to its focus on purposiveness of action and attention to its outcomes—has significant potential to strengthen cultural cohesion and improve mental health within the social fabric. However, under conditions of rapid transformation and shifting values, this approach faces risks such as relativism and the reduction of morality to instrumental functions, which can negatively impact collective mental health. This study emphasizes the necessity of critically redefining moral teleology in the face of contemporary cultural and social challenges. To preserve the effectiveness of ethics in maintaining individual identity and psychological balance, it is essential to reconstruct this approach in light of the evolving exigencies of culture, ensuring its continued in promoting mental health and social cohesion.
اترک، حسین. (1388). تبیین و تحلیل مفهوم وظیفه در اخلاق کانت. فصلنامۀ علمیپژوهشی-مطالعات اخلاق کاربردی، دورۀ 14، شمارۀ 4؛ (پیاپی 56)، 61-36.
احمدزاده، گلناز. سیروس، داود. نوروزیتیمورلویی، حسین. (1404). واکاوی غایتمداری اخلاقی در اندیشۀ متفکران اسلامی معاصر و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن؛ باتأکیدبر مبانی فلسفی استاد مصباحیزدی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شماره 1؛ (پیاپی 85)، 131-122.
احمدی، حسین. (1398). روش معناشناسی اخلاق از منظر استاد مصباحیزدی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-عیار پژوهش در علومانسانی، دورۀ 10، شمارۀ 1؛ (پیاپی 19)، 16-5.
آدینه، روحالله. موسوی، سیدهرقیه. (1401). عملکرد ذهن در فرایند ادراک عقلی ازمنظر استاد مصباحیزدی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-معرفت فلسفی، دورۀ 20، شماره 2؛ (پیاپی 78)، 94-81.
پناهی، علیاحمد. (1396). بررسی نقش سازندۀ فضایل اخلاقی در سلامتروانی با رویکرد دینی-روانشناختی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-مطالعات اخلاق کاربردی، دورۀ 13، شمارۀ 49، 73-53.
تورانی، اعلی. کرامتیفر، رضوانه. (1394). ارتباط دین و اخلاق از دیدگاه کانت و استاد مصباح. فصلنامۀ علمیپژوهشی-معرفت اخلاقی، دورۀ 6، شمارۀ 1؛ (پیاپی 17)، 62-47.
جبارزاده، سهیل. رفیعنژاد، زهرا. (1396). طبیق تبیین اطلاق اخلاق از دیدگاه کانت و مصباحیزدی. دومین کنفرانس بینالمللی تحقیقات پیشرفته در مدیریت و علومانسانی، مونیخ-آلمان، 13-1.
شرفالدین، سیدحسین. حسینیزاده، سیدعلی. ابراهیمی، ایمان. (1399). تحلیل مفهوم مسئولیت اجتماعی با رویکرد اسلامی (باتأکیدبر دیدگاههای استاد مصباحیزدی). فصلنامۀ علمیپژوهشی-معرفت فرهنگی اجتماعی، دورۀ 12، شمارۀ 1؛ (پیاپی 45)، 38-21.
فناییاشکوری، محمد. (1401). استاد مصباحیزدی نظریهپرداز در فلسفۀ اسلامی معاصر. فصلنامۀ علمیپژوهشی-معرفت، دورۀ 31، شمارۀ 301، 13-9.
مصباحیزدی، محمدتقی. (1391). فلسفۀ اخلاق. تحقیق و تگارش: احمدحسین شریفی، چاپششم، تهران: انتشارات بینالملل.
مصباحیزدی، محمدتقی. (1401). قرب به خدا و ارزش اخلاقی آن. فصلنامۀ علمیپژوهشی-معرفت، دورۀ 31، شمارۀ 6؛ (پیاپی 297)، 8-5.
نورمحمدی نجفآبادی، یحیی. (1402). بررسی تطبیقی نظریۀ اخلاقی کانت و هگل. دوفصلنامۀ علمیپژوهشی-نسیمِ خرد، دورۀ 9، شمارۀ 1؛ (پیاپی 16)، 144-131.
هدایتی، حسین. (1403). اخلاق: از دیدگاه کانت و نهجالبلاغه. چاپاول، تهران: انتشارات نسلِ روشن.
هولمز، رابرت. (1398). مبانی فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ: مسعود علیا، چاپششم، تهران: انتشارات ققنوس.
Barman, Sanjit. (2025). Kant On The Universality Of Moral Principles: An Analysis. Asian Journal Of Philosophy And Religion, 4(1): 17-30.
Cornish, Flora. Campbell, Catherine. Montenegro, Cristián. (2018). Activism In Changing Times: Reinvigorating Community Psychology–Introduction To The Special Thematic Section. Journal Of Social And Political Psychology, 6(2): 526-542.
Peters, Uwe. (2021). Teleology And mentalizing In The Explanation Of Action. Journal Of Synthese, 198, 2941-2957.
Ridha Abbas, Batool. Abdulrahman Hussin, Darstan. (2022). The Moral Duty In Kant´s View: Philosophical Analysis Research. Journal Of Raparin University, 9(2): 156-181.
Scholten, Matthé. (2016). Schizophrenia And Moral Responsibility: A Kantian Essay. Journal Of Philosophia, 44, 205-225.
Solis, Modesto. (2024). Rethinking The Concept Of Mental Health. Journal Of Psicología Iberoamericana, 32(2): 9-18.
Thomas, Felicity. Hansford, Lorraine. Ford, Joseph. Wyatt, Katrina. McCabe, Rosemarie. Byng, Richard. (2018). Moral Narratives And Mental Health: Rethinking Understandings Of Distress And Healthcare Support In Contexts Of Austerity And Welfare Reform. Journal Of Palgrave Commun, 4(39): 1-8.
