بررسی فقهی روابط راهبردی ایران و چین با تأکید بر سند همکاری جامع راهبردی 25 ساله
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
مهدی آقابابائی
1
*
,
محمد ستوده
2
1 - دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران
2 - دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران
کلید واژه: قواعد فقهی, ایران, چین, راهبردی, تفاهمنامه 25 ساله,
چکیده مقاله :
مسئله برقراری روابط راهبردی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین، به‌ویژه در قالب سند همکاری جامع ۲۵ ساله، یکی از مهم‌ترین تحولات در حوزه سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر به‌شمار می‌رود که ابعاد مختلفی از جمله سیاسی، اقتصادی و حقوقی را در بر می‌گیرد. با این حال، تحلیل این نوع روابط بلندمدت صرفاً به ملاحظات سیاسی و منافع دیپلماتیک محدود نمی‌شود، بلکه از منظر فقه سیاسی شیعه نیز نیازمند بررسی و تأمل جدی است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل فقهی چنین همکاری‌هایی، به‌ویژه با تمرکز بر سند همکاری جامع میان ایران و چین، تلاش دارد نشان دهد که بر اساس مبانی فقهی مانند اصل عزت، حفظ استقلال، نفی سلطه بیگانه و ضرورت وفای به عهد، برقراری چنین روابطی در چه شرایطی می‌تواند مشروع و موجه تلقی شود. این تحقیق با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از منابع معتبر فقهی، نسبت این توافق راهبردی را با اصول حاکم بر فقه حکومتی بررسی می‌نماید. یافته‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که در صورتی که چنین قراردادهایی با رعایت اصول یادشده و در راستای تأمین منافع ملی، صیانت از کرامت کشور و پرهیز از هرگونه وابستگی ناعادلانه منعقد شود، نه تنها مغایرتی با موازین شرعی نداشته، بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری مشروع و راهبردی در تحقق اهداف کلان نظام اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
The issue of establishing strategic relations between the Islamic Republic of Iran and the People’s Republic of China—particularly within the framework of the 25-Year Comprehensive Cooperation Agreement—constitutes one of the most significant developments in Iran’s foreign policy in recent years. This development encompasses various dimensions, including political, economic, and legal aspects. However, the analysis of such long-term partnerships cannot be confined solely to political considerations or diplomatic interests; rather, it also demands serious reflection from the perspective of Shi’a political jurisprudence. This study aims to provide a jurisprudential analysis of such collaborations, with particular emphasis on the comprehensive cooperation agreement between Iran and China. It seeks to determine under what conditions such strategic relations can be deemed legitimate and justifiable based on fundamental Islamic principles such as the preservation of dignity (‘izzah), national independence, rejection of foreign domination (nafy al-sultah), and the obligation to uphold agreements (wafa’ bi al-‘ahd). Using a descriptive-analytical method and drawing upon authoritative sources in Islamic jurisprudence, the research examines the alignment of this strategic agreement with the foundational principles of governance-oriented jurisprudence (fiqh al-hukūmah). The findings indicate that, provided such agreements are concluded with full adherence to the aforementioned principles and in pursuit of national interests, preservation of national dignity, and avoidance of unjust dependency, they not only do not conflict with Islamic legal standards but may also serve as legitimate and strategic tools for advancing the overarching goals of the Islamic system.
قرآن کریم
Fan, Hongda و زرین نجف آباد، سعیده . (1403). چشم انداز روابط ایران و چین از منظر توافق 25 ساله. فصلنامه روابط خارجی، 16(1)، 27-50.
ابن بابويه، محمد بن على. (مصحح: علی اکبر. غفاری). (1413 ق). من لایحضر الفقیه (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
امام خمینی (ره). (1379). البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی(ره). (1391). رساله توضیح المسائل (چاپ هشتم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
آیت‌الله خوئی، سید ابوالقاسم. (1422 ق). مصباح الأصول. قم: مکتبة الداوری.
بجنوردی، سید حسن. (محققان: محمد حسین. درایتی و مهدی. مهریزی). (1377). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
بیانات رهبر انقلاب در تاریخ، 04/11/1392، دیدار رئیس جمهوری چین با رهبر انقلاب.
جعفری، علی اکبر.، و فلاح، مهرداد. (1401). ایران و چین: به سوی مشارکت راهبردی در آینده با تأکید بر فرصت‌ها و پیچیدگی‌های توافقنامه ۲۵ ساله. مجله سیاست، (64)، زمستان.
جوادزاده، علیرضا. (1388). موضع فقهای شیعه در قبال تمدن غرب با تأکید بر مقطع نهضت تنباکو تا مشروطیت. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، 6(19)، به نقل از حبل‌المتین کلکته، سال سیزدهم، شماره 33 (25 صفر 1324)
حامی کلوانق، ولیالله. (1390). روابط ایران و چین قبل و بعد از انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
رحیمی رئوف.، و سازمند، بهاره. (1401). تحلیل برنامه همکاری استراتژیک 25 ساله ایران و چین و چالش‌های اجرای آن. پژوهشهای جغرافیای سیاسی، 7(4)، 159-177.
رکابیان، رشید، عله پور، مهرداد و قربانی، وحید. (1401). بررسی روابط جمهوری اسلامی ایران و چین از دریچۀ فرهنگ راهبردی. رهیافت‌های سیاسی و بین المللی، 13(4)، 205-230.
روشن‌چشم، حامد.، دیانت، محسن.قاضی خانی، عادل.، (2018). تبیین جایگاه فرهنگ در روابط ایران و چین. مطالعات سیاسی، 38(10)، 121-144.
زارعی، بهادر.، طاهرخانی، سعیدرضا.، احمدی، سید عباس و شریعی نیا، محسن. (1402). ارزیابی فرصت‌های ژئوپلیتیکی برنامه همکاری جامع (25 ساله) ایران و چین. پژوهشهای جغرافیای انسانی، 55(2), 19-37.
زارعی، بهادر، زینی وند، علی، و محمدی، کیمیا. (1393). عنوان فارسی: قاعده نفی سبیل در اندیشه اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (عنوان عربی: قاعدة نفی السبیل فی الفکر الاسلامی والسیاسة الخارجیة للجمهوریة الاسلامیة الایرانیة). مطالعات انقلاب اسلامی، 11(36)، 167-182.
زارعی، مهری. (۱۴۰۲). آموزه‌های ابعاد معرفتی و احکام آیات حج. معارف علوم اسلامی و علوم انسانی، ۱۵(زمستان)، ۱۹۲–۱۷۲. شاهنده، بهزاد. (1396). چین: روابط با آمریکا و ایران. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
شهبازیانی، فاطمه، و زرگر، افشین. (1401). روابط ایران با چین؛ انتخاب یا ضرورت؟ در دومین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، شیراز.
شیخ حر عاملی، محمد بن الحسن. (بیتا). وسائلالشیعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث،.
شیخ کلینی. (1407 ق). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دار الكتب الإسلامية.
صنیع اجلال، مریم. (1402). نظام جهانی علم و راهبردهای ارتقای همکاری علمی ایران و چین. راهبرد، 32(107)، 273-306.
ضابط پور کاری، غلامرضا. (1400). باز شناسی اصل «نه شرقی و نه غربی» با تاکید بر دیدگاه امام خمینی(ره). جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی، 2(3)، 127-146.
طریحی، فخر الدین. (1362)، مجمع البحرین، تحقيق احمد الحسيني، تهران، مرتضوی.
عابدینی، عبدالله و بهری خیاوی، بهمن. (1402). تأملی بر «برنامه جامع همکارهای فی مابین ایران و چین» از منظر حقوق بین الملل. فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، 53(4), 2105-2133.
عسگریان، حسین. (1395). چشم‌انداز روابط ایران و چین. تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران. گارور، جان. (1388). ایران و چین: شریکان باستانی در جهان (سعیده. موسوی، مترجم). تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه.
گروه علمی پژوهشی سیاست خارجی. (1400، فروردین). توافق ۲۵ ساله ایران و چین: نخستین بار چه زمانی توافق جامع همکاری‌های ۲۵ ساله بین ایران و چین پیشنهاد شد؟ پژوهشکرده تحقیقات راهبردی.
مطهری، مرتضی. (۱۳۵۷). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۶۲). انسان و ایمان. تهران: صدرا.
آیت الله مکارم شیرازی. (1397، 23 تیرماه). خبرگزاری رسمی حوزه، کدخبری 455417، بازیابی ده از: https://hawzahnews.com/x5SHf.
آیت‌الله خامنه‌ای، سیدعلی. (1396). سخنرانی در حرم مطهر رضوی، 1 فروردین 1396. بازیابی‌شده از https://farsi.khamenei.ir.
باشگاه خبرنگاران جوان. (1393، 6 اسفند). واردات اجناس و کالاهای خارجی چه حکمی دارد؟ مشرق‌نیوز. بازیابی‌شده از https://www.mashreghnews.ir/news/392843.
پایگاه اطلاعرسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر : 91433، بازیابی‌شده از: https://president.ir/fa/91433.
لامعی، لیلا. (1403)، میزان فروش نفت ایران، مقلات تحلیل اقتصادی بازیابی‌شده از: https://enigma.ir/blog/the-amount-of-iranian-oil-sales/.
میز نفت. (۱۴۰۳، خرداد ۸). رابطه تحریم ایران و منافع نفتی چین چیست؟ میز نفت. بازیابی شده در ۷ تیر ۱۴۰۴، از https://www.mizenaft.ir/report/38086.
Andersen, Lars Erslev. (2023). China and Iran relations in the context of the changing world order. In Y. C. Kim (Ed.), China’s engagement with the Islamic nations (Understanding China). Springer, Cham.
Arase, David., & Amakasu Raposo de Medeiros Carvalho, Pedro Miguel. (Eds.). (2022). The Belt and Road Initiative in Asia, Africa, and Europe (1st ed.). Routledge.
Caba-Maria, F. (2021). Iran–China relations: A game changer in the Eastern world. In F. J. B. S. Leandro, C. Branco, & F. Caba-Maria (Eds.), The geopolitics of Iran (Studies in Iranian Politics, pp 245–273). Palgrave Macmillan.
Feng, Zhongping., & Huang, Jing. (2014). China's strategic partnership diplomacy (ESPO Working Paper No. 8). SSRN
Fulton, Jonathan. (2022). The China–Iran Comprehensive Strategic Partnership: A Tale of two Regional Security Complexes. Asian Affairs. 53. 1-19.
J Vázquez Rojo. (2023). The US-China Race for the Economic Hegemony in the World-System: Individual and Structural Power from a Network Perspective.
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396.
Mohammadi, Mohammadreza., Sohrabi, Mohammad Sadegh., & Rabiei, Saeed. (2025). The geoeconomic impacts of China's Belt and Road Initiative on Iran: Benefits and challenges. Discovery Global Social, 3, 56.
Naghdi, Farzaneh. (2024). OBOR, Iran-China Trade Relations: Sanctions and Cooperation. In Hong Kong Review of Belt and Road Studies.
