بازتاب نام ائمه شیعه(ع) در فرهنگ مادی دوران ترکمانان قراقویونلو و آق‌قویونلو
محورهای موضوعی : تاریخ ایران دوره اسلامی
1 - دانشگاه علوم پزشکی زنجان؛ مأمور به دانشگاه زنجان
کلید واژه: امامان شیعه(ع), فرهنگ مادی, ایران, قراقویونلو, آق قویونلو ,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر درصدد بررسی بازتاب نام و یاد ائمه شیعه اثنی عشری(ع) در فرهنگ مادی (آثار دست ساخته انسانی) دوران ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو است. بر این مبنا، ذکر نام و یاد امامان شیعه(ع) در آثار معماری، نگارگری، فلزکاری و سکه های این عصر از تاریخ ایران بررسی می گردد. هدف تحقیق مشخص ساختن انگیزه های ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در بازنمایی نام ائمه شیعه(ع) در آثار مادی این دوران است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و گردآوری اطلاعات نیز با استفاده از منابع کتابخانه ای (اسنادی) صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد با وجود بازتاب نام و یاد امامان شیعه اثنی عشری(ع) در فرهنگ مادی دوران قراقویونلوها و آق قویونلوها، نام خلفای چهارگانه اهل سنت نیز در فرهنگ مادی این عصر بازنمایی شده است. این امر نشان می دهد روح مذهبی این عصر از تاریخ ایران ترکیب و التقاطی از عناصر مذاهب تشیع و تسنّن بوده است و نمی توان صرفا رویکرد دوگانه شیعه و یا سنی را درباره مذهب ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو مطرح نمود.
The present study seeks to examine the reflection of the names and remembrance of the Twelver Shiite Imams in the material culture (human-made artifacts) of the Qara Qoyunlu and Aq Qoyunlu era. On this basis, the mention of the names and remembrance of Shiite Imams (AS) in works of architecture, painting, metalwork, and coins in this era of Iranian history is examined. The aim of the research is to identify the motives of the Qara Qoyunlu and Aq Qoyunlu Turkmens in representing the names of the Shiite Imams (AS) in the material works of this period. This research was conducted using a descriptive-analytical method and information was collected using library resources (Documentary sources). The research findings show that despite the reflection of the names and memories of the Twelver Shiite Imams in the material culture of the Qara Qoyunlu and Aq qoyunlu eras, the names of the four Sunni caliphs are also represented in the material culture of this era. This shows that the religious spirit of this era in Iranian history was a combination and eclecticism of elements of Shiite and Sunni sects, and it is not possible to simply propose a dual approach of Shiite or Sunni regarding the religion of the Qara Qoyunlu and Aq Qoyunlu.
آژند،یعقوب،«شیوه شیراز مکتب ترکمان»،نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی،دوره۲۴،ش۴،ص49-56، 1398.
اسكندر منشی،تاريخ عالمآراى عباسى،با اهتمام ايرج افشار،تهران: اميركبير،1382.
افشار،ایرج،یادگارهای یزد،ج1،تهران: انجمن آثار ملی،1348.
-----،یادگارهای یزد،ج2،تهران: انجمن آثار ملی،1354.
باسورث،ادموند كليفورد،سلسلههاى اسلامى جديد:راهنماى گاهشمارى و تبارشناسى،ترجمه فريدون بدره اى،تهران: مركز بازشناسى اسلام و ايران،1381.
ترابی طباطبایی،سید جمال،رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی،تبریز: چاپخانه شفق،1351.
-----،مسجد کبود فیروزه اسلام،تبریز: مهد آزادی،1379.
-----،تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم،تبریز: مولف،1384.
-----،سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران،تبریز: اداره کل موزه ها،2535.
جعفریان،رسول،تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی،تهران: علم،1388.
دفتری،فرهاد،تاریخ و عقاید اسماعیلیه،تهران: نشر و پژوهش فرزان روز،1376.
ذکاء،یحیی،«خاوران نامه(نسخه خطی و مصور موزه ی هنرهای تزئینی)،هنر و مردم، ش۲۰،ص17-29، 1343.
رضازاده لنگرودی،رضا،«آق قویونلو» در دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج1،زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی،تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی،1374.
رویمر،هانس روبرت،ایران در راه عصر جدید:تاریخ ایران از 1350 تا 1750،ترجمه آذر آهنچی،تهران: دانشگاه تهران،1385.
سرفراز،علی اکبر و فریدون آورزمانی،سکه های ایران از آغاز تا دوران زندیه،تهران: سمت،1389.
سیوری،راجر مروین،تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی (مجموعه مقالات)،ترجمه عباسقلی غفاری فرد و محمد باقر آرام،تهران: امیرکبیر،1382.
-----،ایران عصر صفوی،ترجمه کامبیز عزیزی،تهران: نشر مرکز،1387.
شایسته فر،مهناز،عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی،1384.
شریعت زاده،سید علی اصغر،سکه های ایران زمین:مجموعه سکه های موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از دوره هخامنشی تا پایان دوره پهلوی،تهران: پازینه،1393.
شوشتری،نورالله،مجالس المومنین،ج2،تهران: اسلامیه،1377.
علاءالدینی،بهرام،سکه های ایران دوره ایلخانان مغول،تهران: برگ نگار،1395.
قرائتی،محسن،پرتوی از نور: گزیده تفسیر نور،ناشر چاپی: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن،ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان،بی تا.
کارنگ،عبدالعلی،آثار و ابنیه تاریخی تبریز،تبریز: چاپ شفق،1347.
کدی،نیکی،فرهنگ مادی و جغرافیا،ترجمه مازیار بهروز،گفتگو،ش۸، ص87- 105، 1374.
کیانی،محمد یوسف،تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی،تهران: سمت،1379.
گدار،آندره و دیگران،آثار ایران،ج4،ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم،مشهد: بن‍ی‍اد پ‍ژوه‍ش‍ه‍ای اسلامی،1375.
مدرسی طباطبایی،سید حسین،تربت پاکان:آثار و بناهای قدیم و محدوده کنونی دارالمومنین قم، ج2، قم: چاپخانه مهر،1335.
مزاوی،میشیل،پیدایش دولت صفوی،ترجمه یعقوب آژند،تهران: گستره،1388.
میرجعفری،حسین،تاریخ تحولات سیاسی،اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان،تهران: سمت و اصفهان: دانشگاه اصفهان،1384.
نجفلو،توفیق،قاراقوینلوها و آغ قویونلوها،ترجمه پرویز زارع شاهمرسی،تبریز: اختر،1390.
نعمتی بابالوی،علی و نوا مطمئن،«بازتاب اندیشه های دینی قراقویونلوها در کتیبه های مسجد کبود تبریز با تأکید بر دو کتیبه نویاب»،تاریخ نامه ایران بعد از اسلام،سال 10،ش20،ص93- 115، 1398.
وودوارد،ایان،فهم فرهنگ مادی،ترجمه شایسته مدنی لواسانی،تهران: لوگوس،1397.
هنرفر،لطف الله،گنجینه آثار تاریخی اصفهان:آثار باستانی و الواح و کتیبه های تاریخی در استان اصفهان. بی نا،1350.
https://en.numista.com
