بازتاب نام ائمه شیعه(ع) در فرهنگ مادی دوران ترکمانان قراقویونلو و آق‌قویونلو
الموضوعات :
1 - دانشگاه علوم پزشکی زنجان؛ مأمور به دانشگاه زنجان
الکلمات المفتاحية: امامان شیعه(ع), فرهنگ مادی, ایران, قراقویونلو, آق قویونلو ,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر درصدد بررسی بازتاب نام و یاد ائمه شیعه اثنی عشری(ع) در فرهنگ مادی (آثار دست ساخته انسانی) دوران ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو است. بر این مبنا، ذکر نام و یاد امامان شیعه(ع) در آثار معماری، نگارگری، فلزکاری و سکه های این عصر از تاریخ ایران بررسی می گردد. هدف تحقیق مشخص ساختن انگیزه های ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در بازنمایی نام ائمه شیعه(ع) در آثار مادی این دوران است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و گردآوری اطلاعات نیز با استفاده از منابع کتابخانه ای (اسنادی) صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد با وجود بازتاب نام و یاد امامان شیعه اثنی عشری(ع) در فرهنگ مادی دوران قراقویونلوها و آق قویونلوها، نام خلفای چهارگانه اهل سنت نیز در فرهنگ مادی این عصر بازنمایی شده است. این امر نشان می دهد روح مذهبی این عصر از تاریخ ایران ترکیب و التقاطی از عناصر مذاهب تشیع و تسنّن بوده است و نمی توان صرفا رویکرد دوگانه شیعه و یا سنی را درباره مذهب ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو مطرح نمود.
آژند،یعقوب،«شیوه شیراز مکتب ترکمان»،نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی،دوره۲۴،ش۴،ص49-56، 1398.
اسكندر منشی،تاريخ عالمآراى عباسى،با اهتمام ايرج افشار،تهران: اميركبير،1382.
افشار،ایرج،یادگارهای یزد،ج1،تهران: انجمن آثار ملی،1348.
-----،یادگارهای یزد،ج2،تهران: انجمن آثار ملی،1354.
باسورث،ادموند كليفورد،سلسلههاى اسلامى جديد:راهنماى گاهشمارى و تبارشناسى،ترجمه فريدون بدره اى،تهران: مركز بازشناسى اسلام و ايران،1381.
ترابی طباطبایی،سید جمال،رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی،تبریز: چاپخانه شفق،1351.
-----،مسجد کبود فیروزه اسلام،تبریز: مهد آزادی،1379.
-----،تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم،تبریز: مولف،1384.
-----،سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران،تبریز: اداره کل موزه ها،2535.
جعفریان،رسول،تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی،تهران: علم،1388.
دفتری،فرهاد،تاریخ و عقاید اسماعیلیه،تهران: نشر و پژوهش فرزان روز،1376.
ذکاء،یحیی،«خاوران نامه(نسخه خطی و مصور موزه ی هنرهای تزئینی)،هنر و مردم، ش۲۰،ص17-29، 1343.
رضازاده لنگرودی،رضا،«آق قویونلو» در دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج1،زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی،تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی،1374.
رویمر،هانس روبرت،ایران در راه عصر جدید:تاریخ ایران از 1350 تا 1750،ترجمه آذر آهنچی،تهران: دانشگاه تهران،1385.
سرفراز،علی اکبر و فریدون آورزمانی،سکه های ایران از آغاز تا دوران زندیه،تهران: سمت،1389.
سیوری،راجر مروین،تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی (مجموعه مقالات)،ترجمه عباسقلی غفاری فرد و محمد باقر آرام،تهران: امیرکبیر،1382.
-----،ایران عصر صفوی،ترجمه کامبیز عزیزی،تهران: نشر مرکز،1387.
شایسته فر،مهناز،عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی،1384.
شریعت زاده،سید علی اصغر،سکه های ایران زمین:مجموعه سکه های موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از دوره هخامنشی تا پایان دوره پهلوی،تهران: پازینه،1393.
شوشتری،نورالله،مجالس المومنین،ج2،تهران: اسلامیه،1377.
علاءالدینی،بهرام،سکه های ایران دوره ایلخانان مغول،تهران: برگ نگار،1395.
قرائتی،محسن،پرتوی از نور: گزیده تفسیر نور،ناشر چاپی: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن،ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان،بی تا.
کارنگ،عبدالعلی،آثار و ابنیه تاریخی تبریز،تبریز: چاپ شفق،1347.
کدی،نیکی،فرهنگ مادی و جغرافیا،ترجمه مازیار بهروز،گفتگو،ش۸، ص87- 105، 1374.
کیانی،محمد یوسف،تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی،تهران: سمت،1379.
گدار،آندره و دیگران،آثار ایران،ج4،ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم،مشهد: بن‍ی‍اد پ‍ژوه‍ش‍ه‍ای اسلامی،1375.
مدرسی طباطبایی،سید حسین،تربت پاکان:آثار و بناهای قدیم و محدوده کنونی دارالمومنین قم، ج2، قم: چاپخانه مهر،1335.
مزاوی،میشیل،پیدایش دولت صفوی،ترجمه یعقوب آژند،تهران: گستره،1388.
میرجعفری،حسین،تاریخ تحولات سیاسی،اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان،تهران: سمت و اصفهان: دانشگاه اصفهان،1384.
نجفلو،توفیق،قاراقوینلوها و آغ قویونلوها،ترجمه پرویز زارع شاهمرسی،تبریز: اختر،1390.
نعمتی بابالوی،علی و نوا مطمئن،«بازتاب اندیشه های دینی قراقویونلوها در کتیبه های مسجد کبود تبریز با تأکید بر دو کتیبه نویاب»،تاریخ نامه ایران بعد از اسلام،سال 10،ش20،ص93- 115، 1398.
وودوارد،ایان،فهم فرهنگ مادی،ترجمه شایسته مدنی لواسانی،تهران: لوگوس،1397.
هنرفر،لطف الله،گنجینه آثار تاریخی اصفهان:آثار باستانی و الواح و کتیبه های تاریخی در استان اصفهان. بی نا،1350.
https://en.numista.com
