معرفی و تحلیل مبانی متن شناختی قرآن کریم
محورهای موضوعی : پژوهشهای زبان شناختی و معنا شناسی در سطح واژگان
احمد احمدی تبار
1
,
حسین عندلیب
2
,
محمدقیوم عرفانی
3
1 - استاد خارج فقه و اصول، حوزه علمیه قم، قم، ایران.
2 - گروه معارف اسلامی، واحدقم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
3 - دانش آموخته دکتری فقه سیاسی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران
کلید واژه: مبانی متنشناختی, قرآن کریم, استنباط, هرمنوتیک, پل ریکور.,
چکیده مقاله :
هدف از این پژوهش آن است که مبانی متنشناختی قرآن کریم در استنباط را مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. این پژوهش با روش مطالعات کتابخانهای و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است که با مراجعه به قرآن کریم و ادله دیگر اطلاعات لازم به دست آمده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از اینکه « مبانی متنشناختی قرآن کریم در استنباط چیست؟» یافته های پژوهش حاکی از آن است که در مورد هویتشناسی متن دیدگاههایی متفاوتی مطرح شدهاند که همگی شباهت خانوادگی با یکدیگر دارند و هیچ کدام تعریف جامع و مانعی از متن ارائه نمیکنند. از دیدگاه معناشناسی «هر آنچه دریافتنی و درک شدنی باشد، متن است». در حوزۀ هرمنوتیک، پل ریکور متن را ثبت کردن هرگونه سخن در نوشتار خوانده است. یکی از مبانی متنشناختی استنباط احکام مبنای زبانیبودن متن قرآنی است. این مبنا اختصاص به متن قرآنی دارد و بدین معناست که الفاظ و معانی قرآن همه از ناحیۀ خداوند است و پیامبر اسلام مجموعۀ آنها را صرفاً دریافت نموده و به بشر عرضه کرده است. این مبنا لوازم چندی را در پی داشت که قداست متن قرآنی و صدق و واقعنمایی آن از مهمترین آنها میباشند. رویکردهای گزارهای، تجربی، روانشناختی و جامعهشناختی به عنوان انگارههای رقیب مبنای زبانیبودن وحی و متن قرآنی بررسی شدند که همگی نقدپذیر بودند و از کاستیها و لوازم باطل و نامطلوبی رنج میبردند. در آنچه آمد، شواهد درون متنی متعدد و دلایل برون متنی برای زبانیبودن متن قرآنی بیان شدند و این دلایل و شواهد از یک سو مبنای زبانیبودن متن قرآنی را اثبات و از سوی دیگر انگارههای رقیب را نفی و رد میکردند. از جمله مهمترین نتایج پژوهش این که مبنای شناختاری و جامع بودن متن دینی چند نقش در استنباط احکام شرعی ایفا میکند که: مسئولیتآفرینی در امر استنباط احکام، حجیتآفرینی در منبع استنباط و رویکردسازی برای فقیه در امر استنباط از جملۀ آنهاست.
The aim of this research is to examine and analyze the textual foundations of the Holy Quran in inference. This research was conducted using the method of library studies and a descriptive-analytical approach, in which the necessary information was obtained and analyzed by referring to the Holy Quran and other evidence. The main question of the research is: "What are the textual foundations of the Holy Quran in inference?" The research findings indicate that different perspectives have been proposed regarding the identity of the text, and none of them provide a comprehensive and unbiased definition of the text. This basis is specific to the Quranic text and means that the words and meanings of the Quran are all from God and the Prophet of Islam merely received them and presented them to mankind. This basis entailed several requirements, the sanctity of the Quranic text and its truth and reality being among the most important of them. Propositional, empirical, psychological, and sociological approaches were examined as competing ideas about the linguistic basis of revelation and the Quranic text, all of which were open to criticism and suffered from shortcomings and false and undesirable premises. In what followed, numerous intratextual evidence and extratextual reasons were presented for the linguistic nature of the Quranic text, and these reasons and evidence, on the one hand, proved the linguistic basis of the Quranic text, and on the other hand, negated and rejected competing ideas. Among the most important results of the research is that the cognitive basis and comprehensiveness of the religious text play several roles in the inference of religious rulings, including: creating responsibility in the inference of rulings, creating authority in the source of inference, and developing an approach for the jurist in the inference.
قرآن کریم
سروش، عبدالکریم، «طوطی و زنبور»، دسترسپذیر در سایت سروش: www.drsoroush.com
سعیدیروشن، محمد باقر (1395)، وحی شناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سیوطی، جلال الدین (1403)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الكتاب العربى.
شاکرین، حمیدرضا(1397)، مبانی و پیشانگارههای فهم دین، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شیروانی، علی(1395)، مباحثی در کلام جدید، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
صادقی، هادی(1383)، درآمدی بر کلام جدید، قم: طه.
طباطبایی، محمدحسین(1373) تفسیر المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
عربصالحی، محمد(1391) تاریخینگری و دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
علیتبار فیروزجایی، رمضان(1402)، منطق و ساختار توجیه در گزاره های علوم انسانی اسلامی (با تأکید بر معیار قرآن کریم)، پژوهش های معرفت شناختی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۶ 89 – 109.
عندلیب، حسین(1403)، بررسی نقش استناد به ارتکازات عرفی در فهم و تفسير متون اسلامي (آیات و روایات)، ش1، 1403، ص61-82.
عندلیب، حسین(1403)، شرایط شناسی تمسک به اطلاقات، عمومات و سیره معصومین در متون اسلامی، فصلنامه پژوهشهای زبان شناختی متون اسلامی، ش2، 1403، ص107-127.
قائمینیا، علیرضا(1397)، وحی و افعال گفتاری، قم: طه.
منتظری، حسینعلی(1387)، سفیر حق و صفیر وحی، تهران: خردآوا.
موسوی همدانی، سید محمد باقر(1375)، ترجمۀ تفسیر المیزان، قم: انتشارت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
واعظی، احمد(1390)، نظریۀ تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
