ارائۀ الگوی مفهومی گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با رویکرد توسعۀ پایدار
محورهای موضوعی : توسعهمهدی محبعلیپور 1 , حیدر محمدزاده‌سالطه 2 , اکبر کنعانی 3 , علی‌اکبر نونهال‌نهر 4
1 - گروه حسابداری، واحد مرند، دانشگاه آزاداسلامی، مرند، ایران.
2 - گروه حسابداری، واحد مرند، دانشگاه آزاداسلامی، مرند، ایران.
3 - گروه حسابداری، واحد مرند، دانشگاه آزاداسلامی، مرند، ایران.
4 - گروه حسابداری، واحد بستان‌آباد، دانشگاه آزاداسلامی، بستان‌آباد، ایران.
کلید واژه: گزارشگری, مسئولیت اجتماعی, شرکت, توسعۀ پایدار.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش شناسایی و تبیین عوامل کلیدی مؤثر بر گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و ارائۀ الگویی مفهومی با رویکرد توسعۀ پایدار است. بسیاری از شرکت‌ها با تمرکز صرف بر توسعۀ اقتصادی و اهداف مالی، از تعهدات اجتماعی غافل می‌شوند؛ مسئله‌ای که دستیابی به پایداری سازمانی را با چالش جدی مواجه می‌سازد. فقدان شناخت جامع نسبت‌به عوامل اثرگذار و نبود چارچوب مفهومی کارآمد، از مهمترین دلایل این کم‌توجهی محسوب می‌شود. روش‌تحقیق به‌صورت ترکیبی است. در بخش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با صاحب‌نظران و کارشناسان حسابداری رسمی گردآوری و پس‌از 11مصاحبه اشباع‌نظری حاصل شد. داده‌های کیفی با روش گراندد تئوری کدگذاری و تحلیل گردید. در بخش کمی، نیز 384پرسش‌نامه به‌صورت تصادفی ساده میان کارکنان سازمان‌های حسابداری توزیع شد و داده‌ها بااستفاده‌از نرم‌افزار SmartPLS موردتحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که 12مقولۀ اصلی در شکل‌گیری گزارشگری مسئولیت اجتماعی نقش دارند و می‌توانند ابعاد گوناگون از الزامات حرفه‌ای و ساختاری تا فشارهای محیطی و بازار سرمایه را دربرگیرند. نتایج پژوهش بیانگر آن است‌که این عوامل می‌توانند انگیزه‌ها و دلایل اصلی گرایش سازمان‌ها به گزارشگری مسئولیت اجتماعی را تبیین کنند. همچنین الگوی مفهومی ارائه‌شده نشان می‌دهد که پیاده‌سازی این رویکرد، علاوه‌بر پاسخ‌گویی به الزامات محیطی، زمینه‌ساز تحقق اهداف توسعۀ پایدار و ارتقای مشروعیت و پاسخ‌گویی سازمانی خواهد بود.
This study aims to identify and elucidate the key factors influencing corporate social responsibility (CSR) reporting and to develop a conceptual model based on a sustainable development approach. Many companies, by focusing solely on economic growth and financial objectives, neglect their social responsibilities—a problem that poses significant challenges to organizational sustainability. A lack of comprehensive understanding of influencing factors and the absence of an effective conceptual framework are among the main reasons for this neglect. This research employs a mixed-methods approach. In the qualitative phase, data were collected through semi-structured interviews with experts and certified public accountants, and theoretical saturation was achieved after 11 interviews. The qualitative data were coded and analyzed using grounded theory. In the quantitative phase, 384 questionnaires were randomly distributed among employees of accounting organizations, and the data were analyzed using SmartPLS software. The findings revealed 12 main categories that shape CSR reporting, encompassing various dimensions from professional and structural requirements to environmental and capital market pressures. The results indicate that these factors can explain the motivations and primary drivers for organizations’ engagement in CSR reporting. Furthermore, the proposed conceptual model demonstrates that implementing this approach not only addresses environmental obligations but also facilitates the achievement of sustainable development goals while enhancing organizational legitimacy and accountability.
اسماعیلی‌کیا، غریبه. ناصری، مهدیس. (1404). مسئولیت اجتماعی شرکت و راهبردهای رقابتی: نقش تعدیل‌کنندگی عملکرد راهبری و عملکرد شرکت. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-پژوهش‌های تجربی حسابداری، دورۀ 15، شمارۀ 55، 184-145.
آرزمجو، هانیه. کیقبادی، مریم. حیدری، غلامرضا. (1399). تبیین جایگاه مسئولیت اجتماعی در الگوی یکپارچه حاکمیت شرکتی در راستای سیاست‌های توسعۀ اقتصادی پایدار. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ 8، شمارۀ 2؛ (پیاپی 30)، 392-370.
جمشیدی، سیدرضا. (1399). اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (جلد 1). چاپ‌اول، تهران: انتشارات زرنوشت.
ذوالفقاری، مصطفی. (1400). هیئت مدیره و گزارشگری مسئولیت‌پذیری اجتماعی. چاپ‌اول، تهران: انتشارات سنجش و دانش.
رضایی، مهدی. جمادی، حمیده. (1393). گزارشگری توسعۀ پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. سومین کنفرانس ملی حسابداری ، مدیریت‌مالی و سرمایۀ گذاری، گرگان-ایران، 14-1.
سپاسی، سحر. کاظم‌پور، مرتضی. (1396). مسئولیت‌پذیری و گزارشگری اجتماعی شرکت‌ها. چاپ‌اول، تهران: انتشارات ترمه.
شاه‌حسینی، محمدعلی. نظری، محسن. صالح‌ترکستانی، محمد. قربانی، فاطمه. (1400). مدل مفهومی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزۀ گردشگری ایران با رویکرد نظریۀ داده‌بنیاد. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-مطالعات مدیریت گردشگری، دورۀ 16، شمارۀ 53، 171-109.
شمس‌الدینی، کاظم. نعمتی، میثم. عسکری‌شاهم‌آباد، مهدی. (1401). ارائۀ مدلی به‌منظور توسعۀ مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-حسابداری و منافع اجتماعی، دورۀ 12، شمارۀ 1؛ (پیاپی 44)، 100-81.
عبدی، مصطفی. کردستانی، غلامرضا. رضازاد، جواد. (1398). طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-پژوهش‌های حسابداری مالی، دورۀ 11، شمارۀ 4؛ (پیاپی 42)، 44-23.
علی‌محمدی، پروانه. یوسفی‌امین، زهرا. حسینی، سیده‌عاطفه. (1402). تبیین الگوی گزارشگری مسئولیت اجتماعی در ایران بااستفاده‌از روش نظریه بنیاد. دوفصلنامۀ علمي‌پژوهشی-حسابداری ارزشی و رفتاری، دورۀ 8، شمارۀ 15، 296-249.
فاطری، علی. حجازی، رضوان. مشایخی، بیتا. (1402). ارائۀ الگوی گزارشگری پایداری برای شهرداری‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-دانش حسابداری، دورۀ 14، شمارۀ 3؛ (پیاپی 54)، 86-59.
محبعلیپور، مهدی. محمدزاده‌سالطه، حیدر. کنعانی، اکبر. نونهال‌نهر، علی‌اکبر. (1404). ارائه و مدل ارزیابی گزارشگری مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-اقتصاد و بانکداري اسلامي، دورۀ 14، شمارۀ 51، 465-445.
محمودی، رضا. طالب‌نیا، قدرت‌الله. وکیلی‌فرد، حمیدرضا. احمدی، فائق. مرادی‌شهدادی، خسرو. (1402). ارائۀ الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده‌بنیاد در شرکت‌های پذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-اقتصاد مالی، دورۀ 17، شمارۀ 64، 222-207.
موسوی‌عباسی، سیدفضل‌الدین. (1403). گزارشگری مسئولیت اجتماعی (تاریخچه، نظریه‌ها و مدل‌های CSR، تجربه‌های ملی و جهانی گزارشگری و راهنمای گام‌به‌گام تدوین گزارش پایداری). چاپ‌اول، تهران: انتشارات نور علم.
مون، جرمی. (1396). درآمدی بر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. ترجمۀ: محمد سردارنیا، چاپ‌اول، تهران: انتشارات بازرگانی.
مون، جرمی. (1397). مسئولیت اجتماعی شرکتی: معرفی مختصر و مفید. ترجمۀ: محمد شهرابی‌فراهانی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات میراث اهل قلم.
ولی‌زاده‌لاریجانی، اعظم. مفاخری‌باشماق، سارینا. (1403). گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و تأمین مالی (تسهیلات بانکی و اوراق بدهی). فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-مدیریت دارایی و تامین مالی، دورۀ 12، شمارۀ 3؛ (پیاپی 46)، 118-103.
Barker, Richard. (2025). Corporate Sustainability Reporting. Journal Of Accounting And Public Policy, 48, 1-21.
Wang, Bingjie. Pyun, Do Young. Piggin, Joe. (2024). Developing A Conceptual Model Of Corporate Social Responsibility Of The Chinese Super League Clubs. Quest, 76(3): 382–399.
Journal Of Socio-Cultural Changes
Volume 22, Special Issue, Issue 1; (Serial No. 87), 2025 ISSN: 2008-1480 https: https://journal.khalkhal.iau.ir/
|
|
Type of Article (Research Article)
Developing A Conceptual Model Of Corporate Social Responsibility Reporting With A Sustainable Development Approach
Mahdi Mohebbeali Pour: Department of Accounting, Mara.C., Islamic Azad University, Marand, Iran.
1Haydar Mohammadzade Salte: Department of Accounting, Mara.C., Islamic Azad University, Marand, Iran.
Akbar Kanani: Department of Accounting, Mara.C., Islamic Azad University, Marand, Iran.
Ali Akbar Nonahal Nahr: Department of Accounting, Bos.C., Islamic Azad University, Bostanabad, Iran.
Abstract | Article Einfo |
Received: 2025/05/13 Accepted: 2025/09/08 pp. 114-124
Keywords: Reporting Corporate Social Responsibility CompanySustainable Development | |
Citation: Mohebbeali Pour, Mahdi. Mohammadzade Salte, Haydar. Kanani, Akbar. Nonahal Nahr, Ali Akbar. (2025). Developing A Conceptual Model Of Corporate Social Responsibility Reporting With A Sustainable Development Approach. Journal Of Socio-Cultural Changes, 22, Special Issue 1; (Serial No. 87): 114-124.
DOI: | |
[1] Corresponding Author: Haydar Mohammadzade Salte
E-mail Address: 2752323883@iau.ac.ir
Tel: +989143160853
Extended Abstract
Introduction
In recent decades, corporate social responsibility (CSR) has emerged as a central pillar in organizational management and accounting. Organizational performance assessment is no longer limited to economic profitability; the manner in which companies interact with society, the environment, and stakeholders has become a critical criterion. Neglecting social responsibilities may lead to decreased public trust, threats to social capital, and increased organizational risks. In this context, CSR reporting serves as a key tool for transparency and accountability, reinforcing trust and organizational legitimacy. This reporting process discloses the economic, social, and environmental impacts of organizational activities through formal reports, facilitating effective engagement with investors, regulatory bodies, and society. Environmental, professional, and structural factors—including legal requirements, capital market expectations, and social pressures—play a decisive role in shaping CSR reporting. The link between social responsibility and sustainable development can be explained across economic, social, and environmental dimensions, requiring a balance among these dimensions to create long-term value for stakeholders. Identifying and elucidating the factors influencing CSR reporting provides the foundation for designing a conceptual model that enhances transparency and accountability while facilitating sustainable development, offering practical applications for managers and policymakers. This study addresses the question of which factors constitute the key components shaping CSR reporting and how these factors can be explained within a sustainable development framework. The primary hypothesis posits that environmental, professional, and structural factors play a crucial role in reinforcing CSR reporting and that leveraging these factors can facilitate sustainable development goals and strengthen organizational legitimacy.
Methodology
This study employed a mixed-methods design to simultaneously utilize qualitative and quantitative data. In the qualitative phase, data were collected through semi-structured interviews with 11 Iranian experts, professors, and certified public accountants. Purposeful sampling was used to ensure participants had relevant experience and expertise in CSR reporting. The interview data were coded and analyzed using grounded theory to identify and finalize the dimensions and indicators of CSR reporting, ensuring validity and reliability. In the quantitative phase, the statistical population included all employees of accounting organizations, and the sample size was calculated using the formula for an infinite population, resulting in 384 questionnaires. To account for incomplete responses, 394 questionnaires were distributed, and 384 complete responses were ultimately analyzed. Quantitative data were analyzed using SmartPLS software to examine relationships among variables, validate the conceptual model, and reinforce qualitative findings. This combined approach allowed for comprehensive identification of key CSR reporting components and their roles within a sustainable development framework.
Results And Discussion
The findings indicate that the collected qualitative and quantitative data provide a comprehensive understanding of the factors influencing CSR reporting. In the qualitative phase, 11 experts identified dimensions and indicators of CSR reporting, resulting in 12 main categories and 51 final indicators. Grounded theory analysis was conducted through open, axial, and selective coding to develop the conceptual model of CSR reporting based on sustainable development. In the quantitative phase, analysis of 384 completed questionnaires using SmartPLS revealed that all relationships among constructs were significant and stable, and both measurement and structural models demonstrated satisfactory validity, reliability, and fit. The inner model results indicated that internal economic and political relationships, meritocracy in management, financial policy control, and the implementation of accounting standards and regulations significantly affect reporting quality, transparency, and economic development. These findings confirm that the proposed conceptual model effectively and comprehensively explains the variables influencing CSR reporting. The results demonstrate that CSR reporting is an effective tool for enhancing public trust, strengthening social capital, and increasing transparency in the economy. Alignment among legal requirements, accounting standards, informational transparency, and managerial meritocracy reinforces the foundation for sustainable development. Policymakers and regulatory bodies can enhance the reliability of financial information by focusing on disclosure processes, while auditors can better protect stakeholder rights in politically connected firms. At the managerial level, implementing reward and penalty systems related to reporting transparency encourages employees and managers to provide more accurate information, leading to optimal resource allocation, increased informational efficiency, and improved competitiveness. Proper implementation of CSR reporting not only generates economic value and employment opportunities but also reduces poverty, improves living standards, and strengthens social cohesion, ultimately supporting the achievement of sustainable economic value—the ultimate goal of the proposed conceptual model..
نوع‌مقاله (علمی‌پژوهشی)
ارائۀ الگوی مفهومی گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها
با رویکرد توسعۀ پایدار
مهدی محبعلیپور: گروه حسابداری، واحد مرند، دانشگاه آزاداسلامی، مرند، ایران.
1حیدر محمدزاده‌سالطه: گروه حسابداری، واحد مرند، دانشگاه آزاداسلامی، مرند، ایران.
اکبر کنعانی: گروه حسابداری، واحد مرند، دانشگاه آزاداسلامی، مرند، ایران.
علی‌اکبر نونهال‌نهر: گروه حسابداری، واحد بستان‌آباد، دانشگاه آزاداسلامی، بستان‌آباد، ایران.
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت: 23/02/1404 تاریخ پذیرش: 17/06/1404 شمارۀ صفحات: 124-114
واژگان کلیدی: گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت توسعۀ پایدار | هدف پژوهش شناسایی و تبیین عوامل کلیدی مؤثر بر گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و ارائۀ الگویی مفهومی با رویکرد توسعۀ پایدار است. بسیاری از شرکت‌ها با تمرکز صرف بر توسعۀ اقتصادی و اهداف مالی، از تعهدات اجتماعی غافل می‌شوند؛ مسئله‌ای که دستیابی به پایداری سازمانی را با چالش جدی مواجه می‌سازد. فقدان شناخت جامع نسبت‌به عوامل اثرگذار و نبود چارچوب مفهومی کارآمد، از مهمترین دلایل این کم‌توجهی محسوب می‌شود. روش‌تحقیق به‌صورت ترکیبی است. در بخش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با صاحب‌نظران و کارشناسان حسابداری رسمی گردآوری و پس‌از 11مصاحبه اشباع‌نظری حاصل شد. داده‌های کیفی با روش گراندد تئوری کدگذاری و تحلیل گردید. در بخش کمی، نیز 384پرسش‌نامه به‌صورت تصادفی ساده میان کارکنان سازمان‌های حسابداری توزیع شد و داده‌ها بااستفاده‌از نرم‌افزار SmartPLS موردتحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که 12مقولۀ اصلی در شکل‌گیری گزارشگری مسئولیت اجتماعی نقش دارند و می‌توانند ابعاد گوناگون از الزامات حرفه‌ای و ساختاری تا فشارهای محیطی و بازار سرمایه را دربرگیرند. نتایج پژوهش بیانگر آن است‌که این عوامل می‌توانند انگیزه‌ها و دلایل اصلی گرایش سازمان‌ها به گزارشگری مسئولیت اجتماعی را تبیین کنند. همچنین الگوی مفهومی ارائه‌شده نشان می‌دهد که پیاده‌سازی این رویکرد، علاوه‌بر پاسخ‌گویی به الزامات محیطی، زمینه‌ساز تحقق اهداف توسعۀ پایدار و ارتقای مشروعیت و پاسخ‌گویی سازمانی خواهد بود. |
استناد: محبعلیپور، مهدی. محمدزاده‌سالطه، حیدر. کنعانی، اکبر. نونهال. علی‌اکبر. (1404). ارائۀ الگوی مفهومی گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با رویکرد توسعۀ پایدار. فصلنامۀ تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، ویژه‌نامه، شمارۀ 1؛ (پیاپی 87)، 124-114. DOI: | |
[1] *نویسندۀ مسئول: حیدر محمدزاده‌سالطه
آدرس پست‌الکترونیک: f2752323883@iau.ac.ir
تلفن: 09143160853
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها از دهه‌های اخیر به‌عنوان یکی از ارکان اصلی مدیریت و حسابداری سازمانی مطرح شده است. سازمان‌ها دیگر صرفاً براساس سودآوری اقتصادی سنجیده نمی‌شوند، بلکه نحوۀ تعامل با جامعه، محیط‌زیست و ذی‌نفعان نیز معیار مهمی در ارزیابی عملکرد و مشروعیت آنان به‌شمار می‌رود (فاطری، حجازی، مشایخی، 1402: 62). بی‌توجهی به مسئولیت‌های اجتماعی، علاوه‌بر کاهش اعتماد عمومی و تهدید سرمایۀ اجتماعی، ریسک‌های بالقوه‌ای برای پایداری سازمانی ایجاد می‌کند. گزارشگری مسئولیت اجتماعی، به‌عنوان ابزار شفافیت و پاسخ‌گویی، نقشی محوری در تثبیت اعتماد و تقویت مشروعیت سازمان‌ها ایفاء می‌کند (مون، 1396: 36). درواقع، گزارشگری مسئولیت اجتماعی فرایندی است‌که طی آن آثار اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی فعالیت‌های سازمان در قالب گزارش‌های رسمی افشا می‌شود. افزون‌بر ارتقای شفافیت، زمینه‌ساز تعامل مؤثر با سرمایه‌گذاران، نهادهای نظارتی و جامعه می‌شود. عوامل محیطی، حرفه‌ای و ساختاری، شامل الزامات قانونی، انتظارات بازار سرمایه و فشارهای اجتماعی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی به این گزارشگری دارند (موسوی‌عباسی، 1403: 42). پیوند میان مسئولیت اجتماعی و توسعۀ پایدار از سه بُعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی قابل‌تبیین است. تحقق آن مستلزم رعایت تعادل میان این ابعاد و ایجاد ارزش بلندمدت برای ذی‌نفعان است (ولی‌زاده‌لاریجانی، مفاخری‌باشماق، 1403: 105). گزارشگری مسئولیت اجتماعی، به‌عنوان ابزار عملیاتی‌سازی این رویکرد، امکان هم‌سویی میان اهداف اقتصادی سازمان‌ها و انتظارات جامعه را فراهم می‌آورد و نقش مؤثری در ارتقای مشروعیت و پاسخ‌گویی سازمانی ایفاء می‌کند (شمس‌الدینی، نعمتی، عسکری‌شاهم‌آباد، 1401: 88-85). شناسایی و تبیین عوامل کارآمد بر گزارشگری مسئولیت اجتماعی، بستری برای طراحی الگویی مفهومی فراهم می‌آورد که ضمن تقویت شفافیت و پاسخ‌گویی، زمینۀ تحقق اهداف توسعۀ پایدار را تسهیل کند. این الگوسازی، علاوه‌بر ارائۀ بینشی نظری، کاربردهایی عملی برای مدیران و سیاست‌گذاران سازمانی فراهم می‌کند و امکان سنجش، ارزیابی و بهبود عملکرد اجتماعی شرکت‌ها را در چارچوب الزامات محیطی و بازار سرمایۀ فراهم می‌سازد. پرسش پژوهش آن است‌که - چه عواملی به‌عنوان مؤلفه‌های کلیدی بر شکل‌دهی گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها تأثیرگذار هستند و این عوامل چگونه می‌توانند در چارچوب توسعۀ پایدار تبیین شوند؟ - فرض است -عوامل محیطی، حرفه‌ای و ساختاری نقش اساسی در شکل‌دهی و تقویت گزارشگری مسئولیت اجتماعی دارند و به‌کارگیری این عوامل می‌تواند تحقق اهداف توسعۀ پایدار و ارتقای مشروعیت سازمانی را تسهیل کند.
پیشینۀ تحقیق
محبعلیپور به‌اتفاق (1404)، در پژوهش خود به تبیین عوامل مؤثر بر گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها پرداخته‌اند. آن‌ها با بهره‌گیری از رویکرد کیفی و کمی نشان دادند که عوامل مختلف سازمانی، اقتصادی و مدیریتی در شکل‌گیری و توسعۀ گزارشگری مسئولیت اجتماعی نقش تعیین‌کننده دارند. نتایج پژوهش حاکی از آن است‌که عواملی چون استقرار استانداردها و قوانین حسابداری، نیاز به شفافیت گزارشگری، توسعۀ اقتصادی، ارزیابی کیفیت گزارشگری، شایسته‌سالاری در استخدام مدیران، ارتباطات سیاسی و اقتصادی درون‌واحدی، اعمال کنترل بر سیاست‌های مالی و عملیاتی و فشار و رقابت بازار سرمایه ازجمله مهمترین متغیرهایی هستند که با پیاده‌سازی موفق گزارشگری مسئولیت اجتماعی پیوند معنادار دارند. به‌طورخاص، این عوامل در قالب مدل پیشنهادی قادرند بخش مهمی از تغییرات مربوط به انگیزه‌ها و دلایل روی‌آوردن شرکت‌ها به مسئولیت اجتماعی را توضیح دهند و بدین‌ترتیب می‌توانند مبنای سیاست‌گذاری‌های سازمانی در این حوزه قرار گیرند (محبعلیپور و دیگران، 1404: 465-445). اسماعیلی‌کیا و ناصری (140)، به‌بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر راهبردهای رقابتی با نقش تعدیل‌کنندگی عملکرد راهبری و عملکرد شرکت پرداخته‌اند. و با بهره‌گیری از تحلیل رگرسیون چندگانه نشان دادند که مسئولیت اجتماعی شرکت در شکل‌گیری و تقویت راهبردهای رهبری هزینه و تمایز نقش تعیین‌کننده دارد. نتایج پژوهش حاکی از آن است‌که مؤلفه‌هایی چون استقلال کمیتۀ حسابرسی، کارایی واحد حسابرسی داخلی و شاخص‌های ارزش‌آفرینی اقتصادی و بازار، تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر راهبردهای رقابتی را تقویت می‌کنند، درحالی‌که استقلال هیئت مدیره نقش تعدیل‌کنندگی معناداری ندارد. به‌طورخاص، این عوامل در قالب مدل تحلیلی پژوهش قادرند بخش مهمی از تغییرات مرتبط‌با راهبردهای رقابتی و خلق ارزش شرکت‌ها را توضیح دهند و بدین‌ترتیب می‌توانند مبنای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های مدیریتی در حوزۀ مسئولیت اجتماعی و مزیت رقابتی شرکت‌ها قرار گیرند (اسماعیلی‌کیا، ناصری، 1404: 184-145). بارکر1 (2025)، به واکاوی اصول و مبانی گزارشگری پایداری شرکتی پرداخته است. او با بهره‌گیری از بررسی ادبیات علمی نشان داد که مفاهیمی چون پایداری، اهمیت آن برای شرکت‌ها و ذی‌نفعان، اجزای گزارشگری پایداری و ارتباط آن با گزارشگری مالی سنتی، و نقش استانداردهای گزارشگری، در شکل‌گیری و توسعۀ این حوزه نقش تعیین‌کننده دارند. نتایج پژوهش حاکی از آن است‌که درک صحیح از نظریۀ تغییر و سازوکار اثرگذاری گزارشگری پایداری می‌تواند راهنمای سیاست‌گذاری و کاربرد عملی در شرکت‌ها باشد. به‌طورخاص، این مفاهیم در قالب چارچوب تحلیلی پژوهش قادرند بخش مهمی از سازوکارهای تصمیم‌گیری و توسعۀ پایداری شرکتی را توضیح دهند و بدین‌ترتیب می‌توانند مبنای بهبود سیاست‌ها و اقدامات اجرایی در این حوزه قرار گیرند (Barker, 2025: 1-21). وانگ2، پیون3 و پیگین4 (2024)، به ارائۀ مدل مفهومی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در باشگاه‌های لیگ برتر چین پرداخته‌اند. آن‌ها با بهره‌گیری از مبانی‌نظری همچون توسعۀ پایدار، توسعۀ مثبت جوانان، احساس تعلق به جامعه و نظریه‌های جهانی‌شدن نشان دادند که مسئولیت اجتماعی در سازمان‌های ورزشی، به‌ویژه در زمینۀ شرقی، چندبعدی است و شامل ابعاد اقتصادی، جوانان، جامعه، محیط‌زیست و فرهنگی می‌شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است‌که هریک از این ابعاد نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری و تقویت مسئولیت اجتماعی باشگاه‌ها دارند و ارزیابی آن‌ها می‌تواند چارچوبی منسجم برای تدوین راهبردهای مؤثر CSR فراهم کند. بدین‌سان، مدل ارائه‌شده قادر است بخش مهمی از تغییرات مرتبط‌با استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی در ورزش حرفه‌ای چین را توضیح دهد و می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری مدیریتی و توسعۀ سیاست‌های عملی در این حوزه قرار گیرد (Wang, Pyun, Piggin, 2024: 382–399).
ادبیات و مبانی‌نظری
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، به‌معنای تعهدات و اقدامات سازمان‌ها فراتر از الزامات قانونی و اقتصادی برای تأمین منافع جامعه است (جمشیدی، 1399: 28). آر. کارول5 (CSR)؛ را در 4بُعد اقتصادی، قانونی، اخلاقی و خیرخواهانه معرفی می‌کند، که ابعاد مختلف نقش شرکت‌ها در اجتماع و محیط‌زیست را نشان می‌دهد (سپاسی، کاظم‌پور، 1396: 56). از دیدگاه توسعۀ پایدار، CSR به شرکت‌ها کمک می‌کند تا فعالیت‌های خودرا به‌گونه‌ای مدیریت کنند که اثرات منفی اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی به حداقل برسد و نقش مثبتی در ارتقای جامعه ایفاء کنند (ذوالفقاری، 1400: 61). توسعۀ پایدار فرایندی است‌که نیازهای نسل حاضر را برآورده می‌سازد بدون آنکه توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان به خطر بیفتد CSRابزاری کلیدی برای تحقق توسعۀ پایدار است (رضایی، جمادی، 1393: 2)، زیرا شرکت‌ها با رعایت مسئولیت‌های اجتماعی و محیط‌زیستی می‌توانند هم‌زمان اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی را دنبال کنند (شاه‌حسینی و دیگران، 1400: 110). رِدِرِیک اِدوراد فریمن6 در نظریۀ ذی‌نفعان، نشان می‌دهد که شرکت‌های موفق باید به منافع تمام ذی‌نفعان خود توجه داشته باشند تا عملکرد پایدار و مشروعیت اجتماعی خودرا حفظ کنند (علی‌محمدی، یوسفی‌امین، حسینی، 1402: 255). گزارشگری CSR به سازمان‌ها امکان می‌دهد عملکرد اجتماعی و محیط‌زیستی خودرا شفاف ارائه کنند (عبدی، کردستانی، رضازاد، 1398: 26-24). مارگارت چِی. سَچمن7 در نظریۀ مشروعیت، بیان می‌کند که سازمان‌ها با گزارشگری مسئولانه، اعتماد و پذیرش جامعه را حفظ می‌کنند (محمودی و دیگران، 1402: 208). همچنین مایکل اسپِنس8 در نظریۀ سیگنالینگ، نشان می‌دهد انتشار اطلاعات CSR به سرمایه‌گذاران و ذی‌نفعان پیام مثبتی ارسال می‌کند و موجب افزایش اعتماد آن‌ها می‌شود (مون، 1397: 74). یک الگوی مفهومی برای گزارشگری CSR با رویکرد توسعۀ پایدار باید ترکیبی از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی باشد و ضمن ارتقای شفافیت، توجه به ذی‌نفعان و جامعه را در نظر گیرد. رابرت گری9 و جان ببیگتون10، بر اهمیت تلفیق شاخص‌های کمی و کیفی در گزارشگری CSR تأکید دارند تا عملکرد واقعی پایدار سازمان قابل ارزیابی باشد (آرزمجو، کیقبادی، حیدری، 1399: 377-375). چنین چارچوبی، علاوه‌بر کاربرد مدیریتی، می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا استراتژی‌های توسعۀ پایدار را در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی عملیاتی خود لحاظ کنند.
مواد و روش‌تحقیق
این پژوهش از نوع تحقیق آمیخته است‌که باهدف بهره‌گیری هم‌زمان از داده‌های کیفی و کمی دریک مطالعه واحد طراحی شده است. در بخش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با 11نفر از صاحب‌نظران، اساتید و کارشناسان حسابداری رسمی ایران گردآوری شد. نمونه‌گیری کیفی به‌صورت هدف‌مند انجام گرفت تا افراد منتخب دارای تجربه و تخصص مرتبط با گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها باشند. داده‌های مصاحبه بااستفاده‌از روش داده‌بنیاد (گراندد تئوری)، کدگذاری و تحلیل شد تا ابعاد و شاخص‌های گزارشگری مسئولیت اجتماعی شناسایی و نهایی گردد. هدف این بخش، استخراج مفاهیم، بررسی مؤلفه‌ها و تأمین روایی و پایایی شاخص‌های پژوهش بود و تعداد مصاحبه‌ها تا رسیدن به اشباع‌نظری ادامه یافت. در بخش کمی، جامعۀ آماری شامل کلیۀ کارکنان سازمان‌های حسابداری با تعداد نامحدود در نظر گرفته شد. حجم‌نمونه بااستفاده‌از فرمول نمونه‌گیری برای جامعه نامحدود محاسبه شد: حجم‌نمونه n برابر است با ضریب اعتماد Z به توان 2، ضرب در p ضرب در q تقسیم بر مربع خطای قابل قبول ε. به‌صورت عددی؛
n = (1.96² × 0.5 × 0.5) / 0.05² = (3.8416 × 0.25) / 0.0025 ≈ 384
برای کنترل داده‌های مخدوش و ناقص، 394پرسش‌نامه توزیع شد و درنهایت 384پرسش‌نامه کامل جمع‌آوری و تحلیل شد. داده‌های کمی با بهره‌مندی از نرم‌افزار SmartPLS موردتحلیل قرار گرفت تا روابط بین متغیرها بررسی، مدل مفهومی اعتبارسنجی و نتایج کیفی تقویت شود.
بحث و یافته‌های تحقیق
در این پژوهش، داده‌ها از 2گروه نمونه جمع‌آوری شد: خبرگان بخش کیفی و کارکنان سازمان‌های حسابداری در بخش کمی. در بخش کیفی، 11نفر از صاحب‌نظران و کارشناسان حسابداری رسمی به‌صورت هدف‌مند انتخاب شدند تا ابعاد و شاخص‌های گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به‌طور جامع شناسایی شود. بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی این خبرگان نشان دادکه 7نفر مرد (63درصد) و 4نفر زن (37درصد) بودند. از نظر گروه سنی، 2نفر کمتر از 35سال (18درصد)، 5نفر بین 35تا45سال (45درصد) و 4نفر 45سال و بالاتر (37درصد) بودند. همچنین از لحاظ تحصیلات، 3نفر دارای کارشناسی‌ارشد (27درصد) و 8نفر دارای دکتری (73درصد) بودند و براساس سابقۀ کاری، 7نفر دارای 10تا20سال تجربه (63درصد) و 4نفر بیش‌از 20سال سابقه (37درصد) گزارش شد. در بخش کمی پژوهش، داده‌ها از 384پرسش‌نامه تکمیل شده توسط کارکنان سازمان‌های حسابداری جمع‌آوری شد. توزیع پاسخ‌دهندگان براساس جنسیت نشان دادکه 230نفر مرد (9/59درصد) و 154نفر زن (1/40درصد) بودند. بررسی گروه‌های سنی حاکی از آن بود که بیشترین تعداد پاسخ‌دهندگان، یعنی 150نفر (1/39درصد)، در گروه 30تا40سال قرار داشتند و سایر گروه‌ها کمتر از 30سال (88نفر، 9-22درصد)، 41تا50سال (131نفر، 1-34درصد) و 51سال و بالاتر (15نفر، 9-3درصد)، بودند. و بررسی سطح تحصیلات و سابقۀ کاری نشان دادکه بیشترین فراوانی مربوط‌به دارندگان کارشناسی‌ارشد و بالاتر (230نفر، 9/59درصد) بود، درحالی‌که کارشناسی 101نفر (3/26درصد) و کاردانی 53نفر (8/13درصد) را شامل می‌شد. از نظر سابقۀ کاری، بیشترین گروه شامل 174نفر با سابقۀ 11تا15سال (3/45درصد) بود و 123نفر بیش‌از 15سال سابقه (32درصد) داشتند. طوری‌که این ویژگی‌ها نشان‌دهندۀ نمونه‌ای متنوع و نماینده است‌که تحلیل کیفی و کمی عوامل مؤثر بر گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را پشتیبانی می‌کند.
داده‌های کیفی حاصل از 11مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با خبرگان و کارشناسان حسابداری رسمی جمع‌آوری شد و بااستفاده‌از نظریه‌پردازی داده‌بنیاد، تحلیل گردید. تحلیل داده‌ها به‌صورت یکپارچه و در 3مرحله انجام شد؛ ابتدا در کدگذاری باز، کدهای اولیه استخراج و با حذف تکرارها و یکپارچه‌سازی کدهای هم‌معنی، در قالب مضامین و شاخص‌های اولیه دسته‌بندی شدند. سپس در کدگذاری محوری، روابط میان طبقه‌ها و مقوله‌ها تعیین شد که شامل شرایط علی، پدیدۀ محوری، راهبردها و پیامدها بود. درنهایت، در کدگذاری انتخابی، مقوله‌های اصلی تجمیع و روابط کلیدی میان آن‌ها مشخص شد تا مدل مفهومی گزارشگری مسئولیت اجتماعی با رویکرد توسعۀ پایدار شکل گیرد. این روش امکان می‌دهد مفاهیم استخراج‌شده هم‌زمان مبتنی‌بر داده‌های تجربی باشند و مدل مفهومی پژوهش را به‌صورت نظری تقویت کنند. برپایۀ (جدول 1)، می‌توان مقوله‌های اصلی و فرعی مؤثر را عنوان داشت. در مرحلۀ کدگذاری گزینشی، داده‌های گردآوری‌شده تلفیق و در قالب مدل مفهومی ارائه شدند. در این فرایند، ابتدا داده‌ها در 12مقوله اصلی طبقه‌بندی شد و سپس با نظر خبرگان، از میان شاخص‌های استخراج‌شده، 51 شاخص نهایی به‌عنوان مبنای طراحی مدل گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها انتخاب گردید.
جدول 1. ابعاد، مقوله‌های اصلی و فرعی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
مقوله‌های اصلی | پارادایم | مقوله‌های فرعی |
استقرار نظام کنترل داخلی | پدیدۀ محوری | ارتقاء توان رقابتی، پاسخ‌گویی و مسئوليت‌پذیری |
بررسی مستمر اثربخشی سيستم کنترلهای داخلی | ||
به‌کارگیری زبان گزارشگری توسعه پذیر | ||
گزارشگری میان دوره‌ای | ||
شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | راهبردها و اقدامات | محافظه‌کاری مدیریت |
به‌کارگیری مدیران متخصص و با مهارت | ||
ارتقاء سرمایۀ انسانی، ساختاری و ارتباطی | ||
اعمال کنترل بر سیاست‌های مالی و عملیاتی شرکت | شرایط علّی | ارائۀ گزارشگری درراستای کاهش خروج منافع از شرکت |
تدوین سیاست‌های مالی شفاف | ||
برآورد ریسک نظام‌مند (سیستماتیک)، شرکت | ||
اجتناب مالیاتی | ||
تفویض اختیار مدیران و اعطای پاداش جبران خدمات | ||
فشار و رقابت بازار سرمایه | دستکاری اقلام تعهدی برای دستيابی به اهداف سود | |
انگیزۀ کاهش اتلاف منابع و بيشينه‌سازی سود | ||
تلا‌ش جهت منصرف کردن رقبا برای ورود به صنعت مالی | ||
ارائۀ اطلاعات باثبات به بازار | ||
تحت فشار بودن مدیران برای عملکرد خاص (اعطای وام کلان و غیره) | ||
استقرار استانداردهای حسابداری | شرایط زمینه‌ای | شفاف‌سازی رویه‌های گزارشگری |
طبقه‌بندی صورت‌های مالی و گزارشگری ميان‌دوره | ||
روش تجدید ارزیابی در شناسایی دارایی‌ها | ||
استقرار قوانین و الزامات حسابداری | به‌کارگیری قوانین وضع شده در شرکت | |
عملکرد براساس استانداردهای حسابداری | ||
رعایت الزامات حسابداری | ||
نیاز به شفافیت گزارشگری | اهمیت رفع ابهام مسائل مالی برای عموم | |
پاسخ‌گویی به مشتریان | ||
رفع مسائل و ابهامات مالی موجود | ||
ارتباطات سیاسی درون واحدی | شرایط مداخله‌گر | شرایط نامناسب سیاسی جامعه |
وجود رانت و ارتباطات سیاسی افراد | ||
اتخاذ سیاست‌های مالی مناسب | ||
ارتباطات اقتصادی درون واحدی | کمبود نقدینگی در شرکت | |
کاهش حاشیۀ سود شرکت و بازده سهام | ||
تولید ناخالص داخلی | ||
عدم‌ثبات نرخ ارز و تورم | ||
ارزیابی کیفیت گزارشگری | راهبردها و اقدامات | ارزیابی کیفیت اطلاعات به دور از جانب‌داری |
استقرار نظام ارزیابی عملکرد در شرکت | ||
مشارکت و همکاری تمامی افراد شرکت در ارزیابی | ||
نظارت درونی و بیرونی گزارشگری | ||
به‌کارگیری متخصصان سنجشگر در ارزیابی کیفیت | ||
شفافیت گزارشگری | پیامدها | کاهش عدم‌تقارن اطلاعاتی بين سرمایه‌گذاران، سهامداران، بستانکاران و مدیران |
کاهش نسبت اطلاعات محرمانه به اطلاعات عمومی | ||
افزایش اعتماد عمومی به شرکت | ||
کاهش هزینه‌های تأمین مالی | ||
ارتقاء درجۀ نقدشوندگی سهام | ||
افزایش کارایی بازار سرمایه | ||
کاهش تجدید ارائۀ صورت‌های مالی و تقلب | ||
توسعۀ اقتصادی | ایجاد فرصت‌های مربوط‌به رشد اقتصادی | |
گستردگی بازارهای مالی | ||
آزادسازی جریان سرمایه | ||
تامین منابع مالی پایدار | ||
کنترل نرخ بهره | ||
جذب سرمایه‌گذاران |
برای اعتبارسنجی مدل مفهومی از روش حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM)، استفاده شد. نتایج حاصل از اجرای مدل در حالت تخمین استاندارد جهت و شدت روابط میان متغیرها را نشان می‌دهد برپایۀ (شکل 1). همچنین، به‌منظور بررسی معناداری روابط، از روش خودگردان‌سازی (Bootstrapping)، بهره گرفته شد. براین‌اساس، اگر مقدار آمارۀ t بزرگتر از 96/1 باشد، روابط در سطح خطای 5درصد معنادار محسوب می‌شوند. مقادیر به‌دست‌آمده برای آمارۀ t و ضرایب بوت‌استرپینگ برپایۀ (شکل 2)، ارائه شده است.
شکل 1. معناداری روابط متغیرها با روش حداقل مربعات جزئی؛ (بوت‌استراپینگ)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
شکل2. معناداری روابط متغیرها با روش خودگردان‌سازی؛ (بوت استراپ )-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
مدل بیرونی یا مدل اندازه‌گیری برای سنجش اعتبار گویه‌ها به‌کار گرفته شد. نتایج نشان دادکه تمامی بارهای عاملی بزرگتر از 5/0 و آمارۀ t بزرگتر از 96/1 بوده و بدین‌ترتیب روایی و پایایی مدل تأیید شد. همچنین برای ارزیابی اعتبار مدل بیرونی از 3شاخص روایی همگرا، پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ استفاده گردید. همان‌گونه که در برپایۀ (جدول 2)، مشاهده می‌شود، تمامی مقادیر AVE بزرگتر از 5/0، آلفای کرونباخ بیش از 7/0 و پایایی ترکیبی بیشتر از مقادیر AVE بوده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مدل اندازه‌گیری از اعتبار مناسبی برخوردار است.
جدول 2. اعتبار مدل بیرونی (اندازه‌گیری)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
پارادایم | آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی | میانگین واریانس استخراج شده |
ارتباطات اقتصادی درون واحدی | 889/0 | 923/0 | 751/0 |
ارتباطات سیاسی درون واحدی | 905/0 | 936/0 | 8360/0 |
ارزیابی کیفیت گزارشگری | 820/0 | 879/0 | 601/0 |
استقرار اسنانداردهای حسابداری | 800/0 | 881/0 | 713/0 |
استقرار قوانین و الزامات | 892/0 | 933/0 | 824/0 |
استقرار نظام کنترل داخلی | 880/0 | 915/0 | 729/0 |
اعمال کنترل بر سیاست‌های مالی و عملیاتی | 843/0 | 891/0 | 927/0 |
توسعه اقتصادی | 890/0 | 916/0 | 947/0 |
شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 891/0 | 933/0 | 822/0 |
شفافیت گزارشگری | 897/0 | 922/0 | 636/0 |
فشار و رقابت در بازار سرمایه | 893/0 | 916/0 | 687/0 |
نیاز به شفافیت گزارشگری | 890/0 | 928/0 | 810/0 |
برای اطمینان از تفکیک‌پذیری سازه‌ها، روایی واگرا نیز بررسی شد. در این مرحله جذر AVE هر سازه با هم‌بستگی آن با سایر سازه‌ها مقایسه گردید. همان‌طور که برپایۀ (جدول 3)، نشان داده شده است، مقادیر گزارش‌شده در قطر اصلی ماتریس بالاتر از هم‌بستگی‌های مربوطه بوده و این امر بیانگر وجود روایی واگرای قابل‌قبول در مدل است. بنابراین سازه‌ها بیشتر با شاخص‌های خود هم‌بستگی دارند تا با سایر سازه‌ها، که نشان‌دهندۀ برازش مطلوب مدل بیرونی است.
جدول 3. روایی واگرای مدل بیرونی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
پارادایم | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
ارتباطات اقتصادی درون واحدی (1) | 867/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ارتباطات سیاسی درون واحدی (2) | 766/0 | 911/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ارزیابی کیفیت گزارشگری (3) | 758/0 | 478/0 | 775/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
استقرار اسنانداردهای حسابداری (4) | 764/0 | 604/0 | 672/0 | 844/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
استقرار قوانین و الزامات (5) | 740/0 | 514/0 | 692/0 | 845/0 | 908/0 |
|
|
|
|
|
|
|
استقرار نظام کنترل داخلی (6) | 663/0 | 533/0 | 599/0 | 566/0 | 574/0 | 854/0 |
|
|
|
|
|
|
اعمال کنترل بر سیاست‌های مالی و عملیاتی (7) | 730/0 | 566/0 | 594/0 | 662/0 | 660/0 | 585/0 | 892/0 |
|
|
|
|
|
توسعۀ اقتصادی (8) | 839/0 | 632/0 | 745/0 | 750/0 | 752/0 | 656/0 | 716/0 | 805/0 |
|
|
|
|
شایسته‌سالاری در استخدام مدیران (9) | 736/0 | 530/0 | 697/0 | 728/0 | 687/0 | 727/0 | 804/0 | 770/0 | 907/0 |
|
|
|
شفافیت گزارشگری (10) | 796/0 | 591/0 | 742/0 | 761/0 | 737/0 | 619/0 | 701/0 | 842/0 | 726/0 | 798/0 |
|
|
فشار و رقابت در بازار سرمایه (11) | 719/0 | 612/0 | 591/0 | 735/0 | 675/0 | 517/0 | 707/0 | 707/0 | 663/0 | 674/0 | 829/0 |
|
نیاز به شفافیت گزارشگری (12) | 627/0 | 450/0 | 560/0 | 609/0 | 610/0 | 453/0 | 578/0 | 614/0 | 552/0 | 645/0 | 552/0 | 900/0 |
در بخش مدل درونی، روابط میان سازه‌های اصلی پژوهش بررسی شد. نتایج آزمون بوت‌استراپینگ نشان دادکه تمامی ضرایب مسیر دارای آمارۀ t بزرگتر از 96/1 و مقادیر p کمتر از 05/0 بوده‌اند. می‌توان با اطمینان عنوان نمود 95درصد فرضیه موردقبول است. خلاصۀ نتایج ضرایب مسیر، آمارۀ t و سطح معناداری برپایۀ (جدول 4)، ۱۶ ارائه شده است. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که متغیرهای پژوهش دارای روابط معنادار و پایدار بوده و چارچوب نظری تحقیق به‌خوبی پشتیبانی می‌شود.
جدول 4. نتایج مدل درونی (روابط متغیرها)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
پارادایم | ضریب مسیر | انحراف استاندارد | آماره تی | P Values |
ارتباطات اقتصادی درون واحدی -> ارزیابی کیفیت گزارشگری | 617/0 | 075/0 | 00/8 | 000/0 |
ارتباطات اقتصادی درون واحدی -> شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 278/0 | 062/0 | 510/4 | 000/0 |
ارتباطات سیاسی درون واحدی -> ارزیابی کیفیت گزارشگری | 234/0 | 060/0 | 905/3 | 000/0 |
ارتباطات سیاسی درون واحدی -> شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 115/0 | 041/0 | 789/2 | 005/0 |
ارزیابی کیفیت گزارشگری -> توسعۀ اقتصادی | 406/0 | 052/0 | 843/7 | 000/0 |
ارزیابی کیفیت گزارشگری -> شفافیت گزارشگری | 458/0 | 050/0 | 25/9 | 000/0 |
استقرار اسنانداردهای حسابداری -> ارزیابی کیفیت گزارشگری | 086/0 | 038/0 | 279/2 | 000/0 |
استقرار اسنانداردهای حسابداری -> شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 321/0 | 067/0 | 815/4 | 000/0 |
استقرار قوانین و الزامات -> ارزیابی کیفیت گزارشگری | 162/0 | 062/0 | 613/2 | 009/0 |
استقرار قوانین و الزامات -> شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 016/0 | 003/0 | 269/4 | 000/0 |
استقرار نظام کنترل داخلی -> ارزیابی کیفیت گزارشگری | 146/0 | 048/0 | 061/3 | 002/0 |
استقرار نظام کنترل داخلی -> شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 391/0 | 045/0 | 654/8 | 000/0 |
اعمال کنترل بر سیاست‌های مالی و عملیاتی -> استقرار نظام کنترل داخلی | 440/0 | 059/0 | 511/7 | 000/0 |
شایسته‌سالاری در استخدام مدیران -> توسعۀ اقتصادی | 487/0 | 052/0 | 398/9 | 000/0 |
شایسته‌سالاری در استخدام مدیران -> شفافیت گزارشگری | 407/0 | 052/0 | 934/7 | 000/0 |
فشار و رقابت در بازار سرمایه -> استقرار نظام کنترل داخلی | 205/0 | 062/0 | 330/3 | 001/0 |
نیاز به شفافیت گزارشگری -> ارزیابی کیفیت گزارشگری | 061/0 | 005/0 | 522/11 | 000/0 |
نیاز به شفافیت گزارشگری -> شایسته‌سالاری در استخدام مدیران | 046/0 | 005/0 | 009/10 | 000/0 |
در گام نهایی، اعتبار مدل درونی و میزان برازش کلی مدل بررسی شد. مقادیر ضریب تعیین (R²)، برای متغیرهای درون‌زا نشان داد که مدل از قدرت تبیین مناسبی برخوردار است. همان‌طورکه برپایۀ (جدول 5)، گزارش شده، تمامی مقادیر R² در سطح مطلوب قرار داشته و معیارهای پذیرفته‌شده برای سنجش برازش را برآورده کرده‌اند.
جدول 5. برازش مدل درونی (شاخص‌های ساختاری)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
پارادایم | R Square | R Square Adjusted |
ارزیابی کیفیت گزارشگری | 647/0 | 641/0 |
استقرار نظام کنترل داخلی | 364/0 | 360/0 |
توسعۀ اقتصادی | 677/0 | 675/0 |
شایسته سالاری در استخدام مدیران | 699/0 | 694/0 |
شفافیت گزارشگری | 635/0 | 633/0 |
علاوه‌براین، شاخص نیکویی برازش (GOF)، برابر با 626/0 محاسبه شد که نشان‌دهندۀ برازش قوی و قابل‌قبول مدل پژوهش است. درنتیجه می‌توان نتیجه گرفت که مدل نهایی پژوهش هم در بخش اندازه‌گیری و هم در بخش ساختاری از اعتبار کافی برخوردار است.
نتیجه‌گیری و ارائۀ پیشنهادها
بنگاه‌های اقتصادی در بستر اقتصاد ملی نقشی فراتر از سودآوری صرف برعهده دارند و مسئولیت اجتماعی آن‌ها زیرساختی اساسی برای تحقق توسعۀ اقتصادی همراه‌با عدالت اجتماعی محسوب می‌شود. یافته‌های پژوهش حاضر نشان دادکه گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد برای ارتقای اعتماد عمومی، تقویت سرمایۀ اجتماعی و افزایش شفافیت در اقتصاد عمل کند. طراحی الگوی مفهومی در این تحقیق بیانگر آن است‌که هم‌سویی میان الزامات قانونی، استانداردهای حسابداری، شفافیت اطلاعاتی و شایسته‌سالاری در مدیریت، بنیان توسعۀ پایدار را در شرکت‌های مالی و اقتصادی تقویت می‌کند. از منظر سیاست‌گذاری، نتایج تأکید می‌کنند که حضور فعال و کیفی روابط عمومی سازمان‌ها در تبیین و انعکاس اقدامات اجتماعی و اقتصادی نقش مؤثری در ارتقای اعتماد ذی‌نفعان و افزایش مشروعیت سازمانی دارد. همچنین، نهادهای نظارتی باید با تمرکز بیشتر بر فرایند افشا و گزارشگری شرکت‌های مالی، زمینۀ ارتقای قابلیت اتکای اطلاعات مالی را فراهم سازند. برای حسابرسان نیز ضروری است‌که درمواجهه‌با شرکت‌هایی که ارتباطات سیاسی پررنگی دارند، حساسیت بیشتری در طراحی و اجرای برنامه‌های حسابرسی اعمال کنند تا از منافع سهامداران غیردولتی و ذی‌نفعان حمایت شود. در سطح مدیریتی، پیشنهاد می‌شود شرکت‌ها با ایجاد نظام پاداش و تنبیه در حوزۀ شفافیت گزارشگری، مدیران و کارکنان را به ارائۀ اطلاعات دقیق‌تر و قابل اتکاتر ترغیب کنند. این امر می‌تواند نه‌تنها به بهبود رتبۀ اعتباری شرکت‌ها منجر شود بلکه پیامدهایی همچون تخصیص بهینۀ منابع، افزایش کارایی اطلاعاتی و ارتقای رقابت‌پذیری را درپی داشته باشد. درنتیجه، اجرای صحیح گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها موجب ارزآوری، افزایش فرصت‌های اشتغال، کاهش فقر و ارتقای سطح زندگی در جامعه خواهد شد. این فرایند همچنین زمینه‌ساز افزایش مشارکت جامعۀ محلی، تقویت هم‌بستگی اجتماعی و ارتقای تعاملات میان گروه‌های مختلف خواهد بود. بدین‌ترتیب، دستیابی به ارزش اقتصادی پایدار به‌عنوان هدف غایی الگوی پیشنهادی این پژوهش قابل‌تحقق خواهد بود.
منابع
− اسماعیلی‌کیا، غریبه. ناصری، مهدیس. (1404). مسئولیت اجتماعی شرکت و راهبردهای رقابتی: نقش تعدیل‌کنندگی عملکرد راهبری و عملکرد شرکت. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-پژوهش‌های تجربی حسابداری، دورۀ 15، شمارۀ 55، 184-145.
− آرزمجو، هانیه. کیقبادی، مریم. حیدری، غلامرضا. (1399). تبیین جایگاه مسئولیت اجتماعی در الگوی یکپارچه حاکمیت شرکتی در راستای سیاست‌های توسعۀ اقتصادی پایدار. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ 8، شمارۀ 2؛ (پیاپی 30)، 392-370.
− جمشیدی، سیدرضا. (1399). اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (جلد 1). چاپ‌اول، تهران: انتشارات زرنوشت.
− ذوالفقاری، مصطفی. (1400). هیئت مدیره و گزارشگری مسئولیت‌پذیری اجتماعی. چاپ‌اول، تهران: انتشارات سنجش و دانش.
− رضایی، مهدی. جمادی، حمیده. (1393). گزارشگری توسعۀ پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. سومین کنفرانس ملی حسابداری ، مدیریت‌مالی و سرمایۀ گذاری، گرگان-ایران، 14-1.
− سپاسی، سحر. کاظم‌پور، مرتضی. (1396). مسئولیت‌پذیری و گزارشگری اجتماعی شرکت‌ها. چاپ‌اول، تهران: انتشارات ترمه.
− شاه‌حسینی، محمدعلی. نظری، محسن. صالح‌ترکستانی، محمد. قربانی، فاطمه. (1400). مدل مفهومی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزۀ گردشگری ایران با رویکرد نظریۀ داده‌بنیاد. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-مطالعات مدیریت گردشگری، دورۀ 16، شمارۀ 53، 171-109.
− شمس‌الدینی، کاظم. نعمتی، میثم. عسکری‌شاهم‌آباد، مهدی. (1401). ارائۀ مدلی به‌منظور توسعۀ مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-حسابداری و منافع اجتماعی، دورۀ 12، شمارۀ 1؛ (پیاپی 44)، 100-81.
− عبدی، مصطفی. کردستانی، غلامرضا. رضازاد، جواد. (1398). طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-پژوهش‌های حسابداری مالی، دورۀ 11، شمارۀ 4؛ (پیاپی 42)، 44-23.
− علی‌محمدی، پروانه. یوسفی‌امین، زهرا. حسینی، سیده‌عاطفه. (1402). تبیین الگوی گزارشگری مسئولیت اجتماعی در ایران بااستفاده‌از روش نظریه بنیاد. دوفصلنامۀ علمي‌پژوهشی-حسابداری ارزشی و رفتاری، دورۀ 8، شمارۀ 15، 296-249.
− فاطری، علی. حجازی، رضوان. مشایخی، بیتا. (1402). ارائۀ الگوی گزارشگری پایداری برای شهرداری‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-دانش حسابداری، دورۀ 14، شمارۀ 3؛ (پیاپی 54)، 86-59.
− محبعلیپور، مهدی. محمدزاده‌سالطه، حیدر. کنعانی، اکبر. نونهال‌نهر، علی‌اکبر. (1404). ارائه و مدل ارزیابی گزارشگری مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-اقتصاد و بانکداري اسلامي، دورۀ 14، شمارۀ 51، 465-445.
− محمودی، رضا. طالب‌نیا، قدرت‌الله. وکیلی‌فرد، حمیدرضا. احمدی، فائق. مرادی‌شهدادی، خسرو. (1402). ارائۀ الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده‌بنیاد در شرکت‌های پذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-اقتصاد مالی، دورۀ 17، شمارۀ 64، 222-207.
− موسوی‌عباسی، سیدفضل‌الدین. (1403). گزارشگری مسئولیت اجتماعی (تاریخچه، نظریه‌ها و مدل‌های CSR، تجربه‌های ملی و جهانی گزارشگری و راهنمای گام‌به‌گام تدوین گزارش پایداری). چاپ‌اول، تهران: انتشارات نور علم.
− مون، جرمی. (1396). درآمدی بر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. ترجمۀ: محمد سردارنیا، چاپ‌اول، تهران: انتشارات بازرگانی.
− مون، جرمی. (1397). مسئولیت اجتماعی شرکتی: معرفی مختصر و مفید. ترجمۀ: محمد شهرابی‌فراهانی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات میراث اهل قلم.
− ولی‌زاده‌لاریجانی، اعظم. مفاخری‌باشماق، سارینا. (1403). گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و تأمین مالی (تسهیلات بانکی و اوراق بدهی). فصلنامۀ علمي‌پژوهشی-مدیریت دارایی و تامین مالی، دورۀ 12، شمارۀ 3؛ (پیاپی 46)، 118-103.
− Barker, Richard. (2025). Corporate Sustainability Reporting. Journal Of Accounting And Public Policy, 48, 1-21.
− Wang, Bingjie. Pyun, Do Young. Piggin, Joe. (2024). Developing A Conceptual Model Of Corporate Social Responsibility Of The Chinese Super League Clubs. Quest, 76(3): 382–399.
[1] Richard Barker
[2] Bingjie Wang
[3] Do Young Pyun
[4] Joe Piggin
[5] R. Carroll
[6] R. Edward Freeman
[7] Margaret C. Suchman
[8] Michael Spence
[9] Robert Gray
[10] John Bebbington
