بازخوانی نقش خانواده در پرورش تعاملات اجتماعی کودک در بستر طراحی محیط‌های آموزشی مبتنی‌بر الگوی مونته‌سوری
محورهای موضوعی : محیطی
1 - گروه معماری، واحد کرج، دانشگاه آزاداسلامی، کرج، ایران.
کلید واژه: خانواده, تعاملات اجتماعی, کودک, الگوی مونته‌سوری, محیط‌های آموزشی.,
چکیده مقاله :
نقش خانواده در شکل‌گیری و تقویت تعاملات اجتماعی کودک، به‌ویژه در سال‌های آغازین رشد، از اهمیت بنیادینی برخوردار است. دراین میان، بهره‌گیری از الگوهای آموزشی نُوین، همچون الگوی مونته‌سوری، در طراحی محیط‌های آموزشی می‌تواند به‌مثابۀ ابزاری مؤثر برای تعمیق این تعاملات عمل کند. پژوهش حاضر باهدف بازخوانی جایگاه خانواده در پرورش مهارت‌های اجتماعی کودکان، در بستر طراحی محیط‌های آموزشی متکی‌بر الگوی مونته‌سوری، به‌بررسی چگونگی تأثیرگذاری هم‌افزایی این دو مؤلفه در مسیر تربیتی کودک می‌پردازد. این تحقیق باروش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از راهبرد کیفی به‌تحلیل و واکاوی تعامل میان نقش خانواده و محیط آموزشی طراحی‌شده، برپایۀ اصول مونته‌سوری پرداخته است. گردآوری داده‌ها ازطریق مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی و تحلیل محتوای منابع نظری مرتبط‌با روان‌شناسی رشد کودک، طراحی آموزشی و رویکرد مونته‌سوری صورت گرفته است. طوری‌که نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حضور فعال خانواده در فرایند آموزش، درکنار طراحی محیطی هدف‌مند براساس اصول خودمحوری، آزادی انتخاب و یادگیری تجربی که در الگوی مونته‌سوری لحاظ شده‌اند، زمینه‌ساز شکل‌گیری تعاملات اجتماعی پایدار و مؤثر در کودکان می‌شود. همچنین، انطباق محیط کالبدی با نیازهای رشدی کودک موجب تقویت استقلال فردی و درعین‌حال توسعۀ مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی در فضای آموزشی می‌گردد. درنتیجه، طراحی محیط‌های آموزشی برمبنای الگوی مونته‌سوری، هنگامی که با نقش‌آفرینی مؤثر خانواده همراه باشد، می‌تواند بستر مناسبی برای پرورش تعاملات اجتماعی کودک فراهم آورد. چنین هم‌افزایی میان عوامل محیطی و خانوادگی نه‌تنها به رشد اجتماعی کودک منتهی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز ارتقاء کیفیت آموزش، تقویت حس مسئولیت‌پذیری و افزایش مشارکت‌پذیری در روابط گروهی کودکان خواهد بود. بدین‌ترتیب، توجه‌به هم‌راستاسازی نقش تربیتی خانواده و طراحی محیط‌های آموزشی می‌تواند راهبردی کلیدی درجهت رشد جامع شخصیت کودک تلقی شود.
The role of the family in shaping and enhancing children's social interactions—particularly during early developmental years—is of fundamental importance. In this context, the application of contemporary educational models, such as the Montessori method, in the design of learning environments can serve as an effective tool for deepening these interactions. This study aims to reconceptualize the role of the family in nurturing children's social skills within educational environments grounded in Montessori principles. Employing a descriptive-analytical approach and qualitative strategy, the research explores the interplay between family involvement and educational environments designed based on Montessori principles. Data were collected through library research, document analysis, and content analysis of theoretical sources related to child developmental psychology, educational design, and the Montessori approach. Findings reveal that active family engagement, alongside purposefully designed environments emphasizing self-direction, freedom of choice, and experiential learning, fosters stable and meaningful social interactions among children. Furthermore, the alignment of physical space with children's developmental needs enhances both individual autonomy and social-communication skills. Therefore, Montessori-based educational environments, when complemented by effective family involvement, provide a conducive setting for cultivating children's social interactions. This synergy between environmental and familial factors not only contributes to children's social development but also promotes educational quality, a sense of responsibility, and greater participation in group dynamics. Accordingly, aligning the educational role of families with the design of learning environments emerges as a strategic pathway toward holistic child development.
آلتمن، ایروین. (1382). محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمۀ: علی نمازیان، ویراستار علمی: جواهر افسر، تهران: انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی تهران.
جلوه‌گر، افسانه. کارشکی، حسین. اصغری‌نکاح، محسن. (1393). تأثیر آموزش خودتنظیمی بر حل مسألۀ اجتماعی کودکان پیش‌دبستانی دختر و پسر. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های علوم شناختی و رفتاری، دورۀ 4، شمارۀ 1، 166-155.
دبدبه، محمد. (1400). طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی. چاپ‌اول، تهران: انتشارات طحان‌گستر.
دیویس، سیمون. (1400). مونته‌سوری برای نوپایان: راهنمای والدین برای پرورش افراد مسئولیت‌پذیر و کنجکاو. ترجمۀ: حسنا حسینی‌فر، چاپ‌اول، کرج: انتشارات راوشید.
ذکایی‌فر، آرزو. موسی‌زاده، توکل. (1399). نقش سبک‌های فرزند پروری والدین در پیش‌بینی رشد اجتماعی کودکان پیش‌دبستان 5 و 6ساله. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، دورۀ 10، شمارۀ 37، 100-87.
سلیمی، امیررضا. (1399). مدارس اجتماعی؛ راهکاری کالبدی برای افزایش تعاملات اجتماعی در بستر محله. فصلنامۀ علمی‌تخصصی-معماری‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 15، 5-1.
شریفی‌اردانی، علیرضا. خرمائی، فرهاد. (1401). رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و فرهنگی والدین با مهارت‌های اجتماعی فرزندان: نقش واسطه‌ای سبک‌های والدین دربرخوردبا هیجانات منفی کودکان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، دورۀ 12، شمارۀ 45، 142-121.
عباسی، حدیقه. محمدی‌نائینی، مژگان، ناطقی، فائزه. (1402). تبیین مؤلفه‌های اثربخشی مدارس دورۀ ابتدایی براساس سندتحول بنیادین آموزش‌وپرورش. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رهبری و مدیریت آموزشی، دورۀ 17، شمارۀ 1، 247-214.
عبدالخالقی، حسین. حمزه‌نژاد، مهدی. فیضی، محسن. (1403). الگوی کالبدی مدارس براساس سندتحول بنیادین (سازگارسازی الگوهای کالبدی نایر با سندتحول بنیادی). نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 21، شمارۀ 136، 20-5.
قدرتی، زهراسادات. درویش، بهروز. بلانیان، ندا. (1402). بررسی شاخص‌های تأثیرگذار بر طراحی دبستان و مرکز خلاقیت کودکان باتأکیدبر ارتقاء خلاقیت محیطی و افزایش مهارت‌های اجتماعی در کودکان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمانشهر، دورۀ 16، شمارۀ 43، 194-177.
کریمی‌عقدا، هادی. شریفی‌اردانی، علیرضا. صباغیان بغدادآباد، حمید. غلامزاده‌بافقی، طیبه. پورغلامی، فرزاد. (1403). تبیین مهارت اجتماعی فرزندان براساس تنظیم هیجان والدین: بررسی نقش میانجی‌گری روابط والد-کودک. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، دورۀ 14، شمارۀ 53، 108-93.
کیانی، معصومه. (1400). بررسی مبانی فلسفی و ماهیت یادگیری الگوی آموزشی مونته‌سوری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-توسعۀ حرفه‌ای معلم، دورۀ 6، شمارۀ 20؛ (پیاپی 20)، 74-59. محمدی‌احمدآبادی، ناصر. قاسمی، مژگان. (1400). مبانی و اصول آموزش مونته‌سوری. چاپ‌اول، تهران: انتشارات علمی سن.
الن‌پلاس، ماری. (1396). گام‌های نخست 60فعالیت: آموزش به‌روش مونته‌سوری. ترجمۀ: مهرناز کرانی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات دیبایه.
Elshanum, Dira Carlissa. (2024). The Role Of Parents In Enhancing Self-Esteem Of School-Age Children: Exploring Parenting Styles, Involvement, And Socioeconomic Factors. Journal Of Acta Psychologia 3(3): 11-121.
Karol, Elizabeth. Smith, Dianne. (2018). Impact Of Design On Emotional, Psychological, Or Social Well-Being For People With Cognitive Impairment. HERD Health Environments Research & Design Journal, 12(3): 220-232.
Kumalasari, Pramesti Indah. Sugito, Sugito. (2020). The Role Of Student’s Parent In Shaping Home Learning Environment (HLE) For Early Childhood. Jurnal Obsesi Jurnal Pendidikan Anak Usia DiniM 5(2): 1521-1535.
Lillard, Angeline S. (2019). Shunned And Admired: Montessori, Self-Determination, And A Case For Radical School Reform. Journal Of Educational Psychology Review, 31(1): 939–965.
Liu, Siying. Tian, Ailin. (2023). The Influence Of Montessori Education On Children's Personality Development And The Way Of Thinking. Journal Of Lecture Notes On Education Psychology And Public Media, 16(1): 173-180.
Marilyn, Fleer. Veresov, Nikolai. Walker, Sue. (2017). Re-Conceptualizing Executive Functions As Social Activity In Children's Playworlds. Learning. Journal Of Culture And Social Interaction, 14(1): 1-11.
Walls, Jill K. (2018). To What Extent Do Parents Of Montessori-Educated Children “Do Montessori” At Home? Preliminary Findings And Future Directions. Journal Of Montessori Research, 4(1): 14-24.
