مرور تطبیقی الگوهای طراحی مسکن سالمندان جهت دستیابی به آسایش حرارتی و روانی
محورهای موضوعی : معمار شهرآزیتا طهماسبی 1 , ریما فیاض 2 , احمد دلبری 3 , سیدعلی نوری 4 , مریم قاسمی 5
1 - گروه هنرو معماری، واحد تهران شمال،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران
2 - گروه فناوری معماری،دانشگاه هنر ایران،تهران،ایران
3 - گروه سالمندی،دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی،تهران،ایران
4 - گروه معماری، واحد تهران شمال ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
5 - گروه معماری،واحد اصفهان(خوراسگان)دانشگاه آزاد اسلامی،اصفهان،ایران
کلید واژه: آسایش حرارتی, آسایش روانی, طراحی مسکن سالمندان, مرور تطبیقی, طراحی اقلیمی, امنیت روانی,
چکیده مقاله :
هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و تحلیل مهم‌ترین الگوهای بین‌المللی در طراحی مسکن سالمندان با تأکید بر مؤلفه‌های مؤثر بر آسایش حرارتی و روانی و بررسی امکان بومی‌سازی این الگوها در بستر اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی ایران است. سؤالات کلیدی پژوهش شامل این موارد بوده‌اند: «کدام الگوهای طراحی مسکن سالمندان در مطالعات بین‌المللی برای دستیابی به آسایش حرارتی و روانی برجسته هستند؟»، «مؤلفه‌های اصلی موفقیت این الگوها از نظر آسایش حرارتی و روانی کدام‌اند؟» و «چگونه می‌توان این الگوها را متناسب با شرایط ایران بومی‌سازی کرد؟». برای پاسخ به این پرسش‌ها، از روش مرور سیستماتیک همراه با تحلیل تطبیقی استفاده شد. در مرحله‌ی اول، جست‌وجوی ساختاریافته در پایگاه‌های معتبر علمی (Scopus، Web of Science، Google Scholar، PubMed و ...) صورت گرفت و در نهایت ۳۰ مقاله بر اساس معیارهای مشخص‌شده انتخاب گردید. سپس داده‌های استخراج‌شده با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و مقایسه‌ی تطبیقی ارزیابی شدند. یافته‌ها نشان داد چهار الگوی اصلی شامل خانه‌های اشتراکی، مجتمع‌های سالمندان، خانه‌های هوشمند و سکونت در بافت‌های ترکیبی شهری بیشترین تأکید را در حوزه‌ی آسایش حرارتی و روانی داشته‌اند. مؤلفه‌های کلیدی مؤثر بر موفقیت این الگوها عبارت‌اند از: کنترل و بهینه‌سازی شرایط دمایی و تهویه طبیعی، استفاده از مصالح مناسب اقلیمی، دسترسی کافی به نور روز، ارتباط با فضاهای سبز و طبیعت، امنیت روانی و تقویت احساس تعلق به مکان. بااین‌حال، میزان اثربخشی و پذیرش این الگوها به عوامل فرهنگی، اقتصادی و زیرساخت‌های فنی وابسته است. ترکیب مداخلات کالبدی و فناوری‌های نوین در کنار توجه به ابعاد روانی می‌تواند به افزایش آسایش حرارتی و روانی سالمندان منجر شود.
primary objective of this research is to identify and analyze the most prominent international elderly housing design models, with a particular emphasis on the key components influencing thermal and psychological comfort, and to evaluate their adaptability within the climatic, cultural and social context of Iran. What are the core components contributing to the success of these models? And how can such approaches be localized to align with the Iranian context? To address these questions, a systematic literature review combined with a comparative analysis was conducted. A structured search of major academic databases—including Scopus, Web of Science, Google Scholar, and PubMed—resulted in the selection of 30 studies based on predetermined inclusion criteria. Extracted data were analyzed through qualitative content analysis and comparative synthesis. The findings highlight four dominant design models: co-housing, senior living communities, smart homes, and mixed-use urban living. These models most frequently addressed issues of thermal and psychological comfort. Key contributing components included: optimized thermal regulation and natural ventilation, use of climate-adaptive building materials, adequate access to daylight, connection with green spaces and nature, psychological safety, and the enhancement of place attachment. However, the effectiveness and acceptance of these models are contingent upon cultural norms, economic conditions, and available technological infrastructure. A thoughtful integration of environmental interventions and advanced technologies, combined with attention to psychosocial dimensions, can significantly improve the thermal and psychological comfort of the elderly
• اسمعیل اسدی, رمضان, و گودرزی. (۱۳۹۸). ﺗﺄثیر برنامه‌های توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات روابط بین الملل, 11(43), 9-47. • علمی, زهرا , هاشم پور, پریسا و مدقالچی, لیلا . (1399). اجتماع‌پذیری کالبدی مجتمع‌های مسکونی برای گروه سالمندان در تبریز(مطالعه موردی: مجتمع های مسکونی ستارخان، آسمان، علامه امینی و سپیدار). معماری و شهرسازی ایران
• الفت, میلاد و ضرغامی, اسماعیل . (1398). بررسی شاخص‌های مطلوب مرتبط با طراحی فضاهای سکونتی سالمندان. معماری و شهرسازی پایدار, 7(2), 1-22
• میرزایی, ابراهیم و قاسمی نژاد, ابوذر . (1403). مطالعه زیست سالمندی و چالش‌های آن (مورد مطالعه سالمندان 60 تا 70 ساله دارای درآمد ثابتِ شهر لالی). برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی,
• نظری مریم، ایزدخواه فاطمه السادات، آزادی نمامعلی، منصوریان مرتضی. (1399) ، بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان ساکن مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال ۱۳۹۹. طلوع بهداشت. ۱۴۰۱; ۲۱ (۵) :۶۴-۷۹#3 • Bigonnesse, C., & Chaudhury, H. (2020). The landscape of “aging in place” in gerontology literature: Emergence, theoretical perspectives, and influencing factors. Journal of Aging and Environment, 34(3), 233-251.
• Brim, B., Fromhold, S., & Blaney, S. (2021). Older adults’ self-reported barriers to aging in place. Journal of applied gerontology, 40(12), 1678-1686.
• Burton, E. J., Mitchell, L., & Stride, C. B. (2011). Good places for ageing in place: development of objective built environment measures for investigating links with older people's wellbeing. BMC public health, 11, 1-13.
• Bustamante, G., Guzman, V., Kobayashi, L. C., & Finlay, J. (2022). Mental health and well-being in times of COVID-19: A mixed-methods study of the role of neighborhood parks, outdoor spaces, and nature among US older adults. Health & place, 76, 102813.
• Caldeira, C., Nurain, N., & Connelly, K. (2022, April). “I hope I never need one”: Unpacking Stigma in Aging in Place Technology. In Proceedings of the 2022 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (pp. 1-12).
• Carnemolla, P. (2018). Ageing in place and the internet of things–how smart home technologies, the built environment and caregiving intersect. Visualization in Engineering, 6(1), 1-16.
• Chen, L., Mao, X., Kahana, E., & Zhao, W. (2024). ‘Self-reliance first, children's care-giving second’: older adults' experience and conceptualisation of ageing-in-place in rural China. Ageing & Society, 1-21.
• Dogra, S., Dunstan, D. W., Sugiyama, T., Stathi, A., Gardiner, P. A., & Owen, N. (2022). Active aging and public health: evidence, implications, and opportunities. Annual review of public health, 43(1), 439-459.
• Dutton, R. (2014). Environment, Wellbeing, and Older People. Wellbeing: A Complete Reference Guide, Wellbeing and the Environment, 2, 335.
• Forsyth, A., & Molinsky, J. (2021). What is aging in place? Confusions and contradictions. Housing policy debate, 31(2), 181-196.
• Grazuleviciute-Vileniske, I., Seduikyte, L., Teixeira-Gomes, A., Mendes, A., Borodinecs, A., & Buzinskaite, D. (2020). Aging, living environment, and sustainability: What should be taken into account?. Sustainability, 12(5), 1853.
• Hu, X. (2021). Environmental sustainability and the residential environment of the elderly: A literature review. Building and Environment, 206, 108337.
• Iecovich, E. (2014). Aging in place: From theory to practice. Anthropological notebooks, 20(1).
• Jeste, D. V., Blazer II, D. G., Buckwalter, K. C., Cassidy, K. L. K., Fishman, L., Gwyther, L. P., ... & Feather, J. (2016). Age-friendly communities initiative: public health approach to promoting successful aging. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 24(12), 1158-1170.
• Jones, C. A., Jhangri, G. S., Yamamoto, S. S., Hogan, D. B., Hanson, H., Levasseur, M., ... & Légaré, F. (2023). Social participation of older people in urban and rural areas: Canadian Longitudinal Study on Aging. BMC geriatrics, 23(1), 439.
• Kim, D. S., Kim, S. J., Park, S. H., & Kazuoki, O. (2009). A Study on the Architectural Planning for the Housing of the Elderly to consider their Daily Life Patterns in Japan. Journal of The Korea Institute of Healthcare Architecture, 15(3), 41-50.
• Lebrusán, I., & Gómez, M. V. (2022). The importance of place attachment in the understanding of ageing in place:“The stones know me”. International journal of environmental research and public health, 19(24), 17052.
• Miller, M. I., Shih, L. C., & Kolachalama, V. B. (2023). Machine learning in clinical trials: A primer with applications to neurology. Neurotherapeutics, 20(4), 1066-1080.
• Mynatt, E. D., Essa, I., & Rogers, W. (2000, November). Increasing the opportunities for aging in place. In Proceedings on the 2000 conference on Universal Usability (pp. 65-71).
• Newman, M. G., & Zainal, N. H. (2020). The value of maintaining social connections for mental health in older people. The Lancet Public Health, 5(1), e12-e13.
• Pani-Harreman, K. E., Bours, G. J., Zander, I., Kempen, G. I., & van Duren, J. M. (2021). Definitions, key themes and aspects of ‘ageing in place’: a scoping review. Ageing & Society, 41(9), 2026-2059.
• Rissanen, S. (2013). Wellbeing and Environment–Concepts in the Elderly Care Home Context. Designing wellbeing in elderly care homes, 20-35.
• Sawyer, J., & Kaup, M. L. (2014). Lighting, vision, and aging in place: the impact of living with low vision in independent living facilities. Undergraduate Research Journal for the Human Sciences, 13(1).
• Schwanen, T., Banister, D., & Bowling, A. (2012). Independence and mobility in later life. Geoforum, 43(6), 1313-1322. • Stones, D., & Gullifer, J. (2016). ‘At home it's just so much easier to be yourself’: older adults' perceptions of ageing in place. Ageing & Society, 36(3), 449-481.
• Tao, Y., Zhang, W., Gou, Z., Jiang, B., & Qi, Y. (2021). Planning walkable neighborhoods for “aging in place”: Lessons from five aging-friendly districts in Singapore. Sustainability, 13(4), 1742.
• Van Hoof, J., & Dikken, J. (2024). Revealing sustainable mindsets among older adults concerning the built environment: the identification of six typologies through a comprehensive survey. Building and Environment, 111496.
• van Hoof, J., & Marston, H. R. (2021). Age-friendly cities and communities: State of the art and future perspectives. International journal of environmental research and public health, 18(4), 1644.
• Vasara, P. (2015). Not ageing in place: Negotiating meanings of residency in age-related housing. Journal of aging studies, 35, 55-64.
• Wiles, J. L., Leibing, A., Guberman, N., Reeve, J., & Allen, R. E. (2012). The meaning of “aging in place” to older people. The gerontologist, 52(3), 357-366.
