بازتابش عرفانی و اساطیری واژۀ خورشید در شعر سهراب سپهری

محورهای موضوعی :

زهرا خاتمی کاشانی ¹ , شاهرخ حکمت ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/05/11 تاریخ پذیرش : 1402/07/29 تاریخ انتشار : 1403/12/25

کلید واژه: کلیدواژه‌ها: شعر, عرفان, اسطوره, سهراب سپهری, خورشید.,

چکیده مقاله :

ادبیات به¬جهت گستردگی، ظرفیّت پیوند با دانش‌های گوناگون را دارد. از این میان به¬دلیل خاستگاه مشترک ادبیات، عرفان و روانشناسی، رویکرد عارفانه– روانشناسانه در میان منتقدین ادبی اهمیّت خاصّی دارد؛ رویکردی که منتقد را به ژرفای ذهن و ضمیر صاحب اثر می¬رساند. این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره¬گیری از مطالعۀ کتابخانه‌ای، واژۀ «خورشید» را در شعر سهراب سپهری بررسی‌¬می‌کند. براساس نقد عارفانه ـ روانشناسانه، این واژه گاه جلوه‌ای است از کهن‌الگوی ماندالا به¬عنوان رمزی به تعالی. از سوی دیگر، واژۀ خورشید در شعر سپهری به پیروی از سنّت‌های ادبی ایران‌زمین گاه نماد زیبایی قرارمی‌گیرد تا معنایی عرفانی را برساند و گاه نماد جنگجویی و قدرت می‌شود برای رساندن مفهومی اساطیری و ازلی. درهم¬تنیدگی این موارد در شعر سپهری، علاوه¬بر این‌که نشان¬دهندۀ نبوغ شاعر و آشنایی او با دنیای عرفان و اساطیر است، تجربۀ معنوی و عرفانی او را نیز به مخاطب و منتقد ادبی منتقل¬می‌کند تا جایی که ذهن مخاطب را با خود همراه-کرده، به¬سوی کمال و تعالی می‌برد.

چکیده انگلیسی:

Literature, due to its extent, has the capacity to connect with different knowledge. In the meantime, because of shared origin of literature, mysticism and psychology, the mystical and psychological approach has a special importance among literary critics. This approach brings the critic to the depth of mind and mentality of the work owner. This article investigates the word “Sun” in Sepehri’s poems of through a descriptive and analytical method and library studies. According to the mystical and psychological criticism, the word “Sun” is sometimes a manifestation of the old Mandala Pattern as a secret to exaltation. On the other hand, the word “Sun” in Sepehri’s poems is sometimes considered as the symbol of beauty pursuant to Iranian literary traditions in order to convey the mystical meaning and, sometimes, becomes the symbol of militancy and power to convey a mythical and eternal meaning. Intertwinement of these items in Sepehri’s poem not only demonstrates the genius of the poet and his familiarization with the world of mysticism and mythology but also transfers his spiritual and mystical experience to the literary audience and critic insofar as it brings the mind of audience with itself and leads that to the perfection and exaltation.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
1- الیاده، میرچا. (1380). مقدّس و نامقدّس، ترجمۀ بهزاد سالکی، چاپ اوّل، تهران: خرد ناب.
2- _______. (1378). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: نشر قطره.
3- انوشه، حسن. (1379). فرهنگ‌نامه ادب فارسی، چاپ اوّل، تهران: چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
4- بتولی، محمّدعلی. (1377). با یونگ و سهروردی؛ مبانی فلسفی و عصب‌شناسی نظریۀ یونگ، تهران: مؤسسه اطلاعات.
5- بلک، جرمی و گرین، آنتونی. (1392). فرهنگنامۀ خدایان، ترجمۀ پیمان متین، تهران: امیرکبیر.
6- بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1380). دیوان اشعار، به¬اهتمام بهمن خلیفه بناروانی، تهران: نشر طلاییه.
7- خاقانی، افضل‌الدّین. (1368). دیوان اشعار، به¬کوشش ضیاءالدین سجادی،چ 3، تهران: زوّار.
8- دوبوکور، مونیک. (1373). رمزهای زندۀ جان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
9- ذکرگو، امیرحسین. (1377). اسرار اساطیر هند، چاپ اوّل، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
10- رضی، هاشم. (1371). آیین مهر (میترائیسم)، تهران: انتشارات بهجت.
11- سپهری، سهراب. (1363). هشت کتاب، چاپ پنجم، تهران: طهوری.
12- __________. (1376). اتاق آبی، ویراستار: پیروز سیّار، چاپ سوم، تهران: سروش.
13- ستاری، جلال. (1376). پژوهشی در قصۀ اصحاب کهف (داستان هفت خفتگان). چاپ اوّل، تهران: مرکز.
14- شاه ¬سنی، علی¬‌محمّد. (1388). آیین مهر و بازتاب آن در منظومه ¬های بزرگ عرفانی، چاپ اوّل، سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان.
15- صدیقی¬ارفعی، فریبرز. (1387). «تجربه¬های معنوی-عرفانی از دیدگاه روان¬شناسی»، فصلنامه مطالعات عرفانی، دوره 1، شماره 8، 25-46.
16- عفیفی، رحیم. (1374). اساطیر فرهنگ ایران، چاپ اوّل، تهران: توس.
17- فوردهام، ف.(1356). مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: اشرفی.
18- فولادوند، محمد مهدی (1374). ترجمۀ قرآن کریم، تهران: دارالقرآن.
19- کوپر، جی سی. (1379). فرهنگ مصوّر نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
20- گرین، ویلیام‌جی. (1376). ادبیات و بازتاب آن، ترجمۀ بهروز عزب ‌دفتری، تهران: نشر نیما.
21- متحدین، ژاله. (1355). «نیلوفر»، مجله‌ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 3، سال دوازدهم، شماره مسلسل 47، صص 551-519.
22- محمدی، محمدحسین. (1374). فرهنگ تلمیحات، تهران: نشر میترا.
23- مقدادی، بهرام. (1377). تحلیل و گزیدۀ شعر سهراب سپهری، چاپ اوّل، تهران: نشر کاروان.
24- یاحقی، محمّدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها، تهران: فرهنگ معاصر.
25- ____________. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، چاپ اوّل، تهران: سروش.
26- یاوری، حورا. (1374). روانکاوی و ادبیات (دو متن، دو انسان، دو جهان)، تهران: انتشارات سخن.
27- یونگ، کارل گوستاو. (1386). انسان و اسطوره‌هایش، ترجمۀ محمّدعلی‌ امیری، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
28- یونگ، کارل¬گوستاو. (1389). انسان و سمبل‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، چ 2، تهران: جامی.
29- یونگ، کارل گوستاو. (1368).چهار صورت مثالی، ترجمۀ جلال ستاری، مشهد: آستان قدس رضوی.
مقاله‌ها
30- رایت، الیزابت. (1373). «نقد روانکاوانۀ مدرن»، ترجمۀ حسین پاینده، مجله ارغوان، شماره 4، 97-124.
31- سلمانی‌‌نژاد مهرآبادی، ساغر. (1393). «واکاوی برخی اشکال کهن‌الگوی ماندالا در ناخودآگاه قوی طاهره صفارزاده»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال دوم، شماره 7، صص 57-38.
32- صدیقی¬ارفعی، فریبرز. (1387). «تجربه¬های معنوی - عرفانی از دیدگاه روانشناسی»، فصلنامه مطالعات عرفانی، دوره 1، شماره 8، 25-46.
33- متحدین، ژاله. (1355). «نیلوفر»، مجله‌ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 3، سال دوازدهم، شماره مسلسل 47، صص 551-519.
34- http://jafarhashemlou.blogfa.com
35- http://fa.Wikipedia.org