بازتابش عرفانی و اساطیری واژۀ خورشید در شعر سهراب سپهری

الموضوعات :

زهرا خاتمی کاشانی ¹ , شاهرخ حکمت ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

تاريخ الإرسال : 15 الأربعاء , محرم, 1445 تاريخ التأكيد : 06 السبت , ربيع الثاني, 1445 تاريخ الإصدار : 15 السبت , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: کلیدواژه‌ها: شعر, عرفان, اسطوره, سهراب سپهری, خورشید.,

ملخص المقالة :

ادبیات به¬جهت گستردگی، ظرفیّت پیوند با دانش‌های گوناگون را دارد. از این میان به¬دلیل خاستگاه مشترک ادبیات، عرفان و روانشناسی، رویکرد عارفانه– روانشناسانه در میان منتقدین ادبی اهمیّت خاصّی دارد؛ رویکردی که منتقد را به ژرفای ذهن و ضمیر صاحب اثر می¬رساند. این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره¬گیری از مطالعۀ کتابخانه‌ای، واژۀ «خورشید» را در شعر سهراب سپهری بررسی‌¬می‌کند. براساس نقد عارفانه ـ روانشناسانه، این واژه گاه جلوه‌ای است از کهن‌الگوی ماندالا به¬عنوان رمزی به تعالی. از سوی دیگر، واژۀ خورشید در شعر سپهری به پیروی از سنّت‌های ادبی ایران‌زمین گاه نماد زیبایی قرارمی‌گیرد تا معنایی عرفانی را برساند و گاه نماد جنگجویی و قدرت می‌شود برای رساندن مفهومی اساطیری و ازلی. درهم¬تنیدگی این موارد در شعر سپهری، علاوه¬بر این‌که نشان¬دهندۀ نبوغ شاعر و آشنایی او با دنیای عرفان و اساطیر است، تجربۀ معنوی و عرفانی او را نیز به مخاطب و منتقد ادبی منتقل¬می‌کند تا جایی که ذهن مخاطب را با خود همراه-کرده، به¬سوی کمال و تعالی می‌برد.

المصادر:

منابع و مآخذ
1- الیاده، میرچا. (1380). مقدّس و نامقدّس، ترجمۀ بهزاد سالکی، چاپ اوّل، تهران: خرد ناب.
2- _______. (1378). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: نشر قطره.
3- انوشه، حسن. (1379). فرهنگ‌نامه ادب فارسی، چاپ اوّل، تهران: چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
4- بتولی، محمّدعلی. (1377). با یونگ و سهروردی؛ مبانی فلسفی و عصب‌شناسی نظریۀ یونگ، تهران: مؤسسه اطلاعات.
5- بلک، جرمی و گرین، آنتونی. (1392). فرهنگنامۀ خدایان، ترجمۀ پیمان متین، تهران: امیرکبیر.
6- بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1380). دیوان اشعار، به¬اهتمام بهمن خلیفه بناروانی، تهران: نشر طلاییه.
7- خاقانی، افضل‌الدّین. (1368). دیوان اشعار، به¬کوشش ضیاءالدین سجادی،چ 3، تهران: زوّار.
8- دوبوکور، مونیک. (1373). رمزهای زندۀ جان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
9- ذکرگو، امیرحسین. (1377). اسرار اساطیر هند، چاپ اوّل، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
10- رضی، هاشم. (1371). آیین مهر (میترائیسم)، تهران: انتشارات بهجت.
11- سپهری، سهراب. (1363). هشت کتاب، چاپ پنجم، تهران: طهوری.
12- __________. (1376). اتاق آبی، ویراستار: پیروز سیّار، چاپ سوم، تهران: سروش.
13- ستاری، جلال. (1376). پژوهشی در قصۀ اصحاب کهف (داستان هفت خفتگان). چاپ اوّل، تهران: مرکز.
14- شاه ¬سنی، علی¬‌محمّد. (1388). آیین مهر و بازتاب آن در منظومه ¬های بزرگ عرفانی، چاپ اوّل، سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان.
15- صدیقی¬ارفعی، فریبرز. (1387). «تجربه¬های معنوی-عرفانی از دیدگاه روان¬شناسی»، فصلنامه مطالعات عرفانی، دوره 1، شماره 8، 25-46.
16- عفیفی، رحیم. (1374). اساطیر فرهنگ ایران، چاپ اوّل، تهران: توس.
17- فوردهام، ف.(1356). مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: اشرفی.
18- فولادوند، محمد مهدی (1374). ترجمۀ قرآن کریم، تهران: دارالقرآن.
19- کوپر، جی سی. (1379). فرهنگ مصوّر نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
20- گرین، ویلیام‌جی. (1376). ادبیات و بازتاب آن، ترجمۀ بهروز عزب ‌دفتری، تهران: نشر نیما.
21- متحدین، ژاله. (1355). «نیلوفر»، مجله‌ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 3، سال دوازدهم، شماره مسلسل 47، صص 551-519.
22- محمدی، محمدحسین. (1374). فرهنگ تلمیحات، تهران: نشر میترا.
23- مقدادی، بهرام. (1377). تحلیل و گزیدۀ شعر سهراب سپهری، چاپ اوّل، تهران: نشر کاروان.
24- یاحقی، محمّدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها، تهران: فرهنگ معاصر.
25- ____________. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، چاپ اوّل، تهران: سروش.
26- یاوری، حورا. (1374). روانکاوی و ادبیات (دو متن، دو انسان، دو جهان)، تهران: انتشارات سخن.
27- یونگ، کارل گوستاو. (1386). انسان و اسطوره‌هایش، ترجمۀ محمّدعلی‌ امیری، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
28- یونگ، کارل¬گوستاو. (1389). انسان و سمبل‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، چ 2، تهران: جامی.
29- یونگ، کارل گوستاو. (1368).چهار صورت مثالی، ترجمۀ جلال ستاری، مشهد: آستان قدس رضوی.
مقاله‌ها
30- رایت، الیزابت. (1373). «نقد روانکاوانۀ مدرن»، ترجمۀ حسین پاینده، مجله ارغوان، شماره 4، 97-124.
31- سلمانی‌‌نژاد مهرآبادی، ساغر. (1393). «واکاوی برخی اشکال کهن‌الگوی ماندالا در ناخودآگاه قوی طاهره صفارزاده»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال دوم، شماره 7، صص 57-38.
32- صدیقی¬ارفعی، فریبرز. (1387). «تجربه¬های معنوی - عرفانی از دیدگاه روانشناسی»، فصلنامه مطالعات عرفانی، دوره 1، شماره 8، 25-46.
33- متحدین، ژاله. (1355). «نیلوفر»، مجله‌ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 3، سال دوازدهم، شماره مسلسل 47، صص 551-519.
34- http://jafarhashemlou.blogfa.com
35- http://fa.Wikipedia.org