تحلیل فضائی دسترسی و توزیع خدمات نواحی منفصل شهری با تمرکز بر الگوی توسعه شهر همدان

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

سارا بیات ¹ , شادی پاکزاد ² , مسعود الهی ³ , سید محمد رضا خطیبی ⁴

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی،گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استادیار گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
4 - دانشیار گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/10/12 تاریخ پذیرش : 1404/04/24 تاریخ انتشار : 1404/09/23

کلید واژه: رشد و توسعه شهر, نواحی منفصل, دسترسی, توزیع خدمات و عملکرد,

چکیده مقاله :

نواحی منفصل شهری جزء جدایی‌ناپذیر بیشتر شهرهای دنیا هستند که جمعیت قابل‌توجهی در خود جای‌داده‌اند که به دلیل بعد مسافت این اماکن از مرکز شهر، ساکنان این مناطق را با مشکلات جدی ترافیکی و حمل‌ونقل توزیع عادلانه خدمات مواجه ساخته است. بنابراین این پژوهش دو عملکرد دسترسی و توزیع خدمات را در سه ناحیه منفصل (علی‌آباد، حسن‌آباد، قاسم‌آباد) مورد بررسی قرارداد، روش تحقیق به‌صورت توصیفی، تحلیلی و جهت جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها از بررسی‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی استفاده شده است، سپس ۲۸ شاخص در دو بعد عملکردی و دسترسی در قالب 20 عدد پرسشنامه بصورت طیف 5 گانه لیکرت بین متخصصین شهری توزیع و جهت تجزیه و تحلیل از نرم افزار spss و آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. نتایج حاکی از آن است هر سه ناحیه علی‌رغم نزدیکی به ناحیه‌ی شهری متصل به خود همچنان حالت روستائی را حفظ و فاقد شاخص‌های حمل ونقل شهری از جمله عریض بودن خیابان‌ها و معابر،‌ حمل و نقل عمومی کارآمد و محوطه پارکینگ مناسب و ... می‌باشند. با این وجود از بین شاخص‌های آن‌ها، ارتباطات فرا همسایگی، وجود شبکه معابر متصل به هم، طراحی سرعت معابر وجود خیابان‌های یک‌طرفه و چند خطه، در حسن‌آباد به دلیل نزدیکی به دانشگاه آزاد شهر همدان و قاسم‌آباد بدلیل نزدیکی به شهرک فرهنگیان در وضعیت مطلوب‌تری نسبت به علی‌آباد قرار دارند و از بین شاخص‌های عملکردی، بافت مسکونی جدید تنها در حسن‌آباد در وضعیت متوسط قرار گرفته است، لذا نتایج حاکی از آن است که وجود عواملی همچون نزدیکی ناحیه منفصل به شهرک مسکونی‌، وجود عملکردهای کلان مقیاس مانند دانشگاه و .. در شکل‌گیری بافت مسکونی جدیدتر و یا وجود شبکه حمل و نقل مطلوب‌تر بسیار موثر می‌باشد و نظام دسترسی کارآمدتر منجر به نظام عملکردی مطلوب‌تری می‌شود.

 

چکیده انگلیسی:

 

Today, urban disjointed areas are an integral part of most cities in the world that house a significant population of citizens. In order to respect citizenship rights and sustainable urban development, planning and policymaking to solve problems in these settlements seem to be essential, and disjointed areas located in the vicinity of Hamedan are no exception to this rule. Therefore, we set out to examine and analyze two items of access and distribution of services in three disjointed areas (Ali Abad - Hassan Abad - Qasem Abad). The research method in this article is descriptive-analytical. Documentary and library studies and field studies were used to collect the required information and data. Initially, information was collected and a questionnaire was prepared through field studies, and in the next stage, articles, reports, and documents related to the subject of the desired data were used to complete the information. About 20 questionnaires with a 5-point Likert scale were distributed among urban development experts, who were selected from among managers and experts in the urban field (municipality - road and urban development - housing foundation), and then the 28 indicators mentioned in the questionnaire were analyzed in SPSS software using a one-sample t-test. In recent years, due to the rapid growth of urbanization and the lack of comprehensive planning and management in our country's urban system, these spaces, like other urban services, have faced numerous issues and problems, which are mostly due to the lack of per capita use of these uses, uneven and disproportionate distribution, lack of optimal location, and lack of prediction of suitable spaces for these uses at the city level. The distribution of performance indicators and transportation should be examined as a part of a whole and in mutual relationship with other components. And it can be seen as a phenomenon separate from other phenomena. In general, and based on the answer to the research question, the results indicate that in all three separate areas, the performance index is in a more favorable state than the transportation indicators, and each area, despite its proximity to the connected urban area, still maintains its rural status and lacks urban transportation indicators, such as wide streets and passages, efficient public transportation, and suitable parking areas, etc. However, Hassanabad is in a more favorable state due to its proximity to large-scale functions such as the Datshgah, and among its performance indicators, the new residential fabric is only in an average state in this area. And in terms of inter-neighborhood connections, the existence of a network of interconnected streets, the design of the speed of the streets - the existence of one-way and multi-lane streets, Hassan Abad (close to Hamedan Azad University) and Qasem Abad (attached to the Farhangian Town context) are in a more favorable situation than Ali Abad. Therefore, the presence of factors such as the proximity of the detached area to the residential town, the presence of large-scale functions, etc. are very effective in the formation of a newer residential texture or the presence of a more desirable transportation network, and a more efficient access system leads to a more desirable functional system.

منابع و مأخذ:

اسمعیل‌پور، فاطمه، سرایی، محمدحسین، اسمعیل‌پور، نجما (1399)، تحلیل کمی الگوی رشد کالبدی - فضایی شهر اراک، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، سال دهم، شماره ،35 ص66
بشيري، مهدي و همكاران، (1390)، رويكردي نـوين در تصـميم گيـريهـاي چنـد معيـاره، انتشـارات دانشگاه شاهد، چاپ اول، تهران
پوراحمد، احمد.(1378،بررسی علل عدم تحقق مدیریت یکپارچه شهری در ایران، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال اول، شماره 2
پوراحمد، احمد، مهدی، حسام، حدیثه، آشور، محمدپور، صابر (1389) تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی - فضایی شهر گرگان با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن، پژوهش‌های برنامه‌ریزی شهری، دوره 1 ، شماره3 ،ص3
پورمحمدی، محمدرضا‌‌‌ورسول‌قربانی(1382)،ابعادو راهبردهای پارادایم متراکم سازی فضاهای شهری ،مجله مدرسه،2:107 ص 85
حسینی خواه، حسین، وارثی، حمیدرضا، «رشد هوشمند شهري با تأکید بر روشTAPدرجهت تأمین زمین خدمات شهري (مورد شناسی: شهر یاسوج) ، مجلۀ شهري و آمایش شهري منطقهایی، شمارة ،32 ص 99 ـ ،124 .1
حسینی، حسین، زنگی‌آبادی، علی (1396) تحلیل روند و نحوه گسترش شهرهای سیاسی - اداری ایران (موردپژوهشی:یاسوج از پیدایش تاکنون) جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 28، شماره 4 ،ص147
رهنما، محمدرحیم، غلامرضا عباس‌زاده.، .1387 اصول مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر. چاپ اول، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی،ص61
سيف الديني، فرانك و همكاران.(1391)، تبيين پراكنش و فشردگي فرم شهري در آمل با رويكرد فرم شهري پايدار،پژوهش هاي جغرافياي انساني، شماره 80، ص176-155
قربانی، رسول و نوشاد، سمیه.(1387)،راهبرد رشد هوشمند در توسعه شهری، اصول و راهکارها، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 12، ص 180-163. محمدی، پژمان، زیاری، یوسفعلی، کلان، علی(1399) تحلیلی بر اثرگذاری ابعاد مدیریت شهری بر شاخصهای زیست‌پذیری شهری ، مطالعه موردی: شهر شهرکرد، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 52 ،شماره 3 ،ص152
مختاری ،رضا،حسین زاده ،رباب،و صفر علی زاده،اسماعیل ،(1392)تحلیل الگوهای رشد هوشمند شهری در مناطق چهارده‌گانه اصفهان بر اساس مدل های برنامه ریزی منطقه ای، فصلنامه مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه‌ای،شماره 5،ص6
مدیری، مهدی، حیاتی، سلمان، رضایی‌مقدم، علی (1396) تحلیل و بررسی الگوی توسعه فضایی کلانشهر مشهد، مدیریت شهری، شماره 46 ،ص 8
رحماني، محمد.(1392). شهر با مفاهيم توسعه، انتشارات اميد انقلاب با همكاري دانشگاه آزاد اسلامي واحدهمدان، چاپ اول
شکويی، حسین و همکاران.(1378). "مولفه های اجتماعی- اقتصادی توسعه پایدار شهری"، اولین همایش مدیریت توسعه پایدار در نواحی شهری، دانشگاه تبریز
فکوهی، ناصر(1383)، انسان‌شناسی شهری،چاپ دوم، تهران، نشر نی،ص42و43
نظریان، اصغر.(1388). جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور،ص29
باتمور، توم ب.(1357). جامعه شناسی، ترجمه وار از سید حسن منصور و سید حسین کلجاهی، نشر شرکت سهامی کتاب های جیبی،ص326
مشهدي¬زاده دهاقانی،ناصر.(1383). تحليلی از ويژگي¬های برنامه ريزی شهری در ايران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران، چاپ پنجم
شيعه، اسماعیل.(1378). با شهر و منطقه در ايران، دانشگاه علم و صنعت،ص14
حبيبي، سيدمحسن.(1386). از شار تا شهر، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم،ص27
عزیزپور، ملكه.(1375)،توان سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر تبريز، رساله دكتري جغرافياي انساني، دانشگاه تربیت مدرس تهران،ص21
اصغری مقدم، محمد رضا.(1378). جغرافیای طبیعی شهر، هیدرولوژی و سیل خیزی، انتشارات مسعی،ص25
بحرینی، سیدحسین.(1377). فرایند طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران،ص143
شيعه، اسماعیل.(1379). كارگاه برنامه ريزي شهري، انتشارات دانشگاه پيام نور،ص195
شکویی،حسین.(1385). جغرافیایی کاربردی و مکتب های جغرافیایی، انتشارات به¬نشر،ص339
رحماني، محمد.(1392). شهر با مفاهيم توسعه، انتشارات اميد انقلاب با همكاري دانشگاه آزاد اسلامي واحدهمدان، چاپ اول،ص80و81
حسین زاده دلیر، کریم و هوشیار، حسن.(1385). "دیدگاه ها، عوامل و عناصر موثر در توسعه فیزیکی شهرهای ایران"، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 6، صص213-226
زیاری، کرامت اله.(1389). برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه تهران،ص3وص89
پاپلی یزدي، محمدحسین و رجبی سناجردي، حسین، (1386)، نظریه هاي شهر و پیرامون، جلد دوم تهران، انتشارات سمت،310
افرغ،عماد،(1377) ،فضا و نابرابری های اجتماعی،تهران،انتشارات دانشگاه تربیت مدرس،ص 96
پیران،پرویز(1373)،آلونک نشینی در ایران ،قسمت دوم،مجله اطلاعات سیاسی -اقتصادی ،سال نهم،شماره 7و8،فروردین و اردیبهشت،ص97
حاج یوسفی، علی، (1381)، حاشیه نشینی شهري و فرآیند تحول آن، نشریه هفت شهر، فصلنامه عمران و بهسازي شهري، انتشارت سازمان عمران و بهسازي شهري، شماره هشتم، تهران،ص17
محمدي، یاسر و همکاران، (1387)، بررسی چالشهاي حاشیه نشینی در شهرستان کوهدشت استان لرستان، پژوهشهاي جغرافیاي انسانی، شماره ،66 زمستان ،1387 صص .15