بررسی روایت پهلوانی در شاهنامه؛ با تأکید بر نظریات هورنای و بارت

محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران

رضا سلیمانی ¹ , اهورا راهبر ² , علی اکبر امینی ³ , بتول فخراسلام ⁴

1 - دانشجوی دوره دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد نیشابور، نیشابور، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.
3 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/09/26 تاریخ پذیرش : 1403/10/11 تاریخ انتشار : 1403/10/15

کلید واژه: فردوسی, شاهنامه, هورنای, روایت, پهلوانی, بارت,

چکیده مقاله :

این پژوهش، مطالعه‌ای بین‌رشته‌ای (ادبیات، سیاست و روان‌شناسی) برای ارائه‌ی روایتی از حماسه‌ی کهن ایرانی در ساحت تحول سیاست در ایران است. در ارزیابی‌ها، روان‌کاوی پهلوانی و نوع خوانش متن و بسترهای مرتبط با آن در ساختار قدرت، مورد اشاره هستند. پرسش اصلی، این است که «کاربرد نظریات هورنای و بارت در تحلیل روایت  پهلوانی و خوانش متن شاهنامه فردوسی در این باره، متضمن چه آموزه‌ها و فوایدی برای تقویت و پایداری بنیان‌های اجتماعی، فرهنگی و ملی ایران است؟» طبق یافته‌ها، نظریه تیپ شخصیتی سه‌گانه هورنای به دلیل قرار داشتن در حوزه اختلال رفتاری، از توانایی لازم برای طبقه‌بندی روایت و یا شخصیت پهلوانی در شاهنامه برخوردار نیست.در تحلیل نهایی، نیازمند استناد به نظریه بارت در خوانش امر به شکل متکثر با تفسیر روایت های متفاوت است؛ شخصیت‌ها در شاهنامه، ویژگی‌های مثبت اخلاقی در سلامت اندیشه، کردار و گفتار را معرفی می‌کنند که ارکان تقویت بنیان‌های اجتماعی، فرهنگی و ملی ایرانیان است. مقاله به روش توصیفی - تحلیلی و با اطلاعات کتابخانه‌ای انجام شده است.

 

چکیده انگلیسی:

This research is an interdisciplinary study (literature, politics, and psychology) to present a narrative of the ancient Iranian epic in the field of political evolution in Iran. In the evaluations, the psychoanalysis of heroism and the type of reading of the text and its related contexts in the power structure are mentioned. The main question is, "What lessons and benefits does the application of Hornay's and Barths' theories in the analysis of the heroism narrative and the reading of the Shahnameh text of Ferdowsi in this regard entail for strengthening and sustaining the social, cultural, and national foundations of Iran?" According to the findings, Hornay's theory of the three personality types, due to its location in the field of behavioral disorders, does not have the necessary ability to classify the narrative or the heroism character in Shahnameh. In the final analysis, it is necessary to refer to Barths' theory in reading the matter in a plural way by interpreting different narratives. The characters of Shahnameh introduce positive moral characteristics in the health of thought, action, and speech, which are the pillars of strengthening the social, cultural, and national foundations of Iranians. The article is conducted using a descriptive-analytical method and library information.

 

منابع و مأخذ:

- احمدی دستگردی، مظفر. (1384). پیدا و پنهان تحلیلی روان‌شناختی بر داستان رستم و سهراب، تهران: مهرافروز.
- بازرگاندیلمقانی، نگین. (۱۳۸۸). تحلیلی بر نظریات ادبی رولان بارت، دانشنامه، ۷۴(۴/۲)، ص ۱۷-۳۵.
- باقری، زینب؛ داوود آبادی، محمدعلی و سرور یعقوبی، علی. (۱۳۹۶). بررسی و تحلیل اختلال شخصیت «پارانوئید» در رفتار «کیکاووس» در شاهنامه، جستارهای ادبی، (۱۹۹)۴(۵۰) دانشگاه فردوسی: ۱-۲۶.
- بهفر، مهری. (۱۴۰۱). «خوانش‌های دوقطبیِ معطوف به شاهنامه در تبیین دو مقوله زن و صلح»، پژوهشنامة ادبِ حَماسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، (۳۴)۲(۱۸)، صص ۷۳-۸۹.
- بهنام فر، محمد؛ شامیانساروکلایی، اکبر و طلایی، زینب. (1392). «نقد روان‌شناختی دیگر سیاوشی نمانده بر مبنای نظریه کارن هورنای»، پژوهش ادبیاتمعاصر جهان،2(18)، صص 23-42.
- پاوندی‌کاتب، ابوالفضل. (1398). جغرافیای سیاسی در شاهنامه فردوسی. تهران: کویر.
- پرینس، جرالد. (۱۳۹۵). روایتشناسی شکل و کارکرد روایت، چاپ دوم، مترجم محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
- داودنیا، نسرین؛ سراجخرمی، ناصر و جو لا زاده اسماعیلی، علیاکبر. (1394). «رویکردی روان‌شناختی به شخصیّت زن در شاهنامه فردوسی»، زن و فرهنگ، 26(7)، صص 95-107.
- دهخدا، علیاکبر (۱۳۷۳). لغت‌نامه دهخدا، دوره جدید، جلد ۱۴، ایران: انتشارات دانشگاه تهران.
- دیباییخو، حمیدرضا؛ آذر، اسماعیل و برزگر، مریم. (۱۴۰۲). «حماسه درون مولوی، فردوسی و انسان معاصر»، پژوهشنامة ادب حماسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، ۱(۳۵) (۱۹)، صص ۷۳-۹۵.
- رشیدیان، عبدالکریم. (۱۳۹۳). فرهنگ پسامدرن، چاپ دوم، تهران: نی.
- رضی، احمد. (1386). روش در تحقیقات ادبی ایران، پژوهشهای ادب عرفانی، 1(1)، صص 129-141.
- رنجبر، احمد (1394). جاذبههای فکری فردوسی، تهران: امیرکبیر.
- ریاحی، محمدامین. (1380). فردوسی. تهران: طرح نو.
- سعادت، الهام و طغیانی، اسحاق. (۱۴۰۲). «واکاوی ابر پهلوانان در شاهنامه بر اساس متضادهای معنایی در ساختارهای نظام تخیل ژیلبر دوران»، فصلنامه متن‌پژوهی ادبی، ۹۵(۲۷)، صص ۳۵-۶۷.
- سیاسی، علی اکبر. (1390). نظریههای شخصیت یا مکاتب روانشناسی، چاپ چهاردهم، تهران: دانشگاه تهران.
- شاملو، سعید. (1384). مکتبها و نظریهها در روانشناسی شخصیت، چاپ دوم، تهران: رشد.
- شولتر، دوانپی؛ شولتز، سیدنیآلن. (1۴۰۰). تاریخ روان‌شناسی نوین، مترجمان علی اکبر سیف، جعفر نجفی زند، حسن پاشا شریفی، خدیجه علیآبادی، چاپ بیست و هشتم، تهران: دوران.
- شیبانی، پرویز؛ جعفری، سید محمدمهدی و جوکار، نجف. (۱۳۹۸). طبقهبندی مفاهیم اخلاقی در شاهنامه فردوسی، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، ۴(۱۴)، صص ۳۷-۴۴.
- طالبیان، یحیی؛ صرفی، محمدرضا؛ بصیری، محمدصادق؛ جعفری، اسدالله (1386). «جدال خیر و شر؛ درونمایه شاهنامه فردوسی و کهن‌الگوی روایت»، فصلنامه جستارهای نوین ادبی، (1)158(40), صص 101-116.
- فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۶۹). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، ۸ جلد، کالیفرنیا: مزدا.
- قاسمی فیروزآبادی، سامان و اسحاقیه، پیمان. (۱۴۰۰). «ساختارشناسی داستان رستم و اسفندیار و توازن قدرت در اندیشه سیاسی ایران باستان»، پژوهشنامة ادب حماسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، ۲(۳۲) (۱۷)، صص. ۲۱۵-۲۴۲.
- کلارک، الیزابت. (۱۳۹۸). تاریخ، متن، نظریه، مورخان و چرخش زبانی، مترجم سید هاشم آقاجری. تهران: مروارید.
- کریمی، یوسف. (1384). روانشناسی شخصیت، تهران: ویرایش.
- کهون، لارنس. (۱۳۹۴). از مدرنیسم تا پستمدرنیسم، چاپ یازدهم، مترجم عبدالکریم رشیدیان، تهران: نی.
- لاکلاو، ارنستو؛ موف، شنتال؛ فرکلاف، نورمن. (۱۳۹۵). تحلیل گفتمان سیاسی امر سیاسی به‌مثابه یک برساخت گفتمانی، ترجمه امیررضایی پناه و سمیه شوکتی مقرب، تهران: تیسا.
- معینیعلمداری، جهانگیر. (۱۳۹۶). روششناسی نظریههای جدید در سیاست (اثباتگرایی و فرااثبات‌گرایی)، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- هورنای، کارن. (1384). تضادهای درونی ما، چاپ یازدهم، مترجم محمدجعفر مصفا، تهران: بهجت.
- هورنای، کارن. (1394). شخصیت عصبی ما، چاپ نهم، مترجم محمدجعفر مصفا، تهران: بهجت.
- هوشنگی، مجید (1388). «نقد و تحلیل روان‌شناختی شخصیت‌های شاهنامه (زال، تهمینه، رستم، و داستان رستم و سهراب)»، پایان نامه کارشناسیارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
- هوشنگی، مجید. (۱۴۰۲). «بررسی بینامتنی دلالت‌های بازآفرینی شاهنامه فردوسی در تاریخ‌نگاری جوینی»، فصلنامه تاریخ ادبیات، دوره ۱۶، شماره ۱، دانشگاه شهید بهشتی، صص ۷۹-۹۹
Ben, H. (2001). The Everyday Life Reader. New York: -Routledge
. Ben, H. (2001). The Everyday Life Reader. New York: Routledge.