تحلیل دیدگاه‌های عرفانی شیخ احمد جام
محورهای موضوعی :یوسف عالی عباس آباد 1 , منوچهر دانش‌پژوهان 2 , صدیقه سلیمانی 3
1 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول: yosefaali@pnu.ac.ir
2 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم و فنون فارابی، تهران، ایران.
3 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
کلید واژه: شیخ احمد جام, عرفان, دیدگاه‌ها, نقد متن و بازخوانی,
چکیده مقاله :
در این مقاله دربارة عرفان، تصوف، چندبُعدی و چندمرحله¬¬¬ای بودن آن در دیدگاه شیخ احمد جام، عارف قرن پنجم و ششم (440- 536 ه.ق.) بحث¬می¬شود. هدف پژوهش، بازخوانی، نقد و تفسیر متن آثار او و یافتن سرفصل¬های عرفانی یا معرفتی است. یافته¬های مهم پژوهش عبارت از این است که ساختار مدون و الگویافته¬ای در نظریات عرفانی شیخ جام وجود دارد. برخی از آن¬ها در دیدگاه وی به گونة خاصی تعریف¬شده و برای به¬کارگرفتن تعدادی از رکن¬های عرفانی تأکید بیشتری شده¬است. شیخ جام، عمدتاً عمل¬گرا است و همواره ¬خواسته¬است تا نظریه¬هایش به مرحلة عمل درآید. بدین¬جهت در سخن خود نیز به عملی¬شدن اصرار می¬ورزد. روش پژوهش مقاله برپایة روش تحلیلی ـ توصیفی (Descriptive - Analytical) است که براساس رویکرد اسنادی (Documentary)، مواد، مؤلفّه¬ها (Components) و مبانی ساختارشناسی بررسی¬می¬شود.
In this article, the mysticism of Sufis, and its multiple stages are discussed in the view of Sheikh Ahmad Jam, a mystic of the fifith and sixth centuries. The purpose of the research is to review the criticism and interoretation of the text of his works and the mystical or epistemological topics. The important finding of the research are that there is a codified structure and pattern found in Sheikh Jam's mystical theories, some of them are defined in special way in his view and more emphasis is placed on using a number of mystical pillars. He is mainaly a pragmatist and always wanted his theories to be put into practices, so he insists on practicality in his words and views. The method of investigation in this article is content analysis which has been used to answer the various dimensions of the proposed questions and the analysis of the text data.
پورنامداریان، تقی. (1364). داستان پیامبران در غزلیات شمس، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
جام نامقی، شیخ¬احمد. (1368). انس¬التائبین و صراط¬الله¬المبین، مقدمه، تعلیقات و تصحیح علی فاضل، تهران، توس.
ـــــــــــــــ . (1343). حدیقه الحقیه، به کوشش محمدعلی موحد، تهران، بنگاه نشر کتاب.
ـــــــــــــــ . (1372). روضه¬المذنبین، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی فاضل، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــ. (1389). سراج¬¬السائرین، تصحیح حسن نصیری جامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــ . (1387). کنوزالحکمه، پژوهنده علی فاضل، تعلیقات و تصحیح حسن نصیری جامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــ . (1373). مفتاح¬الجنات، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی فاضل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سراج طوسی، ابونصر. (1382). اللمع فی التصوف، ترجمه مهدی محبتی، تهران، اساطیر.
سهروردی، شیخ¬شهاب¬الدین. (1374). عوارف¬المعارف، قاسم انصاری، تهران، علمی ـ فرهنگی.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا. (1393). درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام)، تهران، سخن.
صدوق، محمد بن علی. (1381 ق.). علل الشرائع، تهران، دارالکتب السلامیه.
غزنوی، سدیدالدین محمد. (1345). مقامات ژنده¬پیل، به اهتمام حشمت¬الله مؤید سنندجی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فاضل، علی. (1373). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، تهران، توس.
ــــــــــ . (1383). کارنامة احمد جام نامقی (ژنده¬پیل)، تهران، توس.
قشیری، عبدالکریم. (1367). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، تهران، علمی فرهنگی.
میزیاک، هنریک. (1375). تاریخچه و مکاتب روانشناسی، مشهد، آستان قدس رضوی.
ندایی احمدی، یعقوب. (1393). منازل و مناقب (شرح اصطلاحات عرفانی با تکیه بر آثار شیخ جام)، مشهد، دستور.
واعظ کاشفی، حسین. (1350). فتوت¬نامة سلطانی، به¬کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
همدانی، عین¬القضات. (1341). تمهیدات، مصحح عفیف عسیران، تهران، دانشگاه تهران.
