تحلیل دیدگاه‌های عرفانی شیخ احمد جام
الموضوعات : عرفان اسلامییوسف عالی عباس آباد 1 , منوچهر دانش‌پژوهان 2 , صدیقه سلیمانی 3
1 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول: yosefaali@pnu.ac.ir
2 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم و فنون فارابی، تهران، ایران.
3 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: شیخ احمد جام, عرفان, دیدگاه‌ها, نقد متن و بازخوانی,
ملخص المقالة :
در این مقاله دربارة عرفان، تصوف، چندبُعدی و چندمرحله¬¬¬ای بودن آن در دیدگاه شیخ احمد جام، عارف قرن پنجم و ششم (440- 536 ه.ق.) بحث¬می¬شود. هدف پژوهش، بازخوانی، نقد و تفسیر متن آثار او و یافتن سرفصل¬های عرفانی یا معرفتی است. یافته¬های مهم پژوهش عبارت از این است که ساختار مدون و الگویافته¬ای در نظریات عرفانی شیخ جام وجود دارد. برخی از آن¬ها در دیدگاه وی به گونة خاصی تعریف¬شده و برای به¬کارگرفتن تعدادی از رکن¬های عرفانی تأکید بیشتری شده¬است. شیخ جام، عمدتاً عمل¬گرا است و همواره ¬خواسته¬است تا نظریه¬هایش به مرحلة عمل درآید. بدین¬جهت در سخن خود نیز به عملی¬شدن اصرار می¬ورزد. روش پژوهش مقاله برپایة روش تحلیلی ـ توصیفی (Descriptive - Analytical) است که براساس رویکرد اسنادی (Documentary)، مواد، مؤلفّه¬ها (Components) و مبانی ساختارشناسی بررسی¬می¬شود.
پورنامداریان، تقی. (1364). داستان پیامبران در غزلیات شمس، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
جام نامقی، شیخ¬احمد. (1368). انس¬التائبین و صراط¬الله¬المبین، مقدمه، تعلیقات و تصحیح علی فاضل، تهران، توس.
ـــــــــــــــ . (1343). حدیقه الحقیه، به کوشش محمدعلی موحد، تهران، بنگاه نشر کتاب.
ـــــــــــــــ . (1372). روضه¬المذنبین، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی فاضل، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــ. (1389). سراج¬¬السائرین، تصحیح حسن نصیری جامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــ . (1387). کنوزالحکمه، پژوهنده علی فاضل، تعلیقات و تصحیح حسن نصیری جامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــ . (1373). مفتاح¬الجنات، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی فاضل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سراج طوسی، ابونصر. (1382). اللمع فی التصوف، ترجمه مهدی محبتی، تهران، اساطیر.
سهروردی، شیخ¬شهاب¬الدین. (1374). عوارف¬المعارف، قاسم انصاری، تهران، علمی ـ فرهنگی.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا. (1393). درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام)، تهران، سخن.
صدوق، محمد بن علی. (1381 ق.). علل الشرائع، تهران، دارالکتب السلامیه.
غزنوی، سدیدالدین محمد. (1345). مقامات ژنده¬پیل، به اهتمام حشمت¬الله مؤید سنندجی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فاضل، علی. (1373). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، تهران، توس.
ــــــــــ . (1383). کارنامة احمد جام نامقی (ژنده¬پیل)، تهران، توس.
قشیری، عبدالکریم. (1367). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، تهران، علمی فرهنگی.
میزیاک، هنریک. (1375). تاریخچه و مکاتب روانشناسی، مشهد، آستان قدس رضوی.
ندایی احمدی، یعقوب. (1393). منازل و مناقب (شرح اصطلاحات عرفانی با تکیه بر آثار شیخ جام)، مشهد، دستور.
واعظ کاشفی، حسین. (1350). فتوت¬نامة سلطانی، به¬کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
همدانی، عین¬القضات. (1341). تمهیدات، مصحح عفیف عسیران، تهران، دانشگاه تهران.
