بررسی محرمیت در ساختار فضایی خانه‌های برون‌گرای گیلان (موردمطالعه: خانه‌های بومی منطقه جلگه‌ای)

محورهای موضوعی : معماری

شعله کریمی شیرازی ¹ , کمال رهبری منش ² , جمال الدین سهیلی ³

1 - گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
3 - گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

تاریخ دریافت : 1403/08/29 تاریخ پذیرش : 1404/05/25 تاریخ انتشار : 1404/09/23

کلید واژه: برونگرایی, محرمیت, خانه های بومی, تکنیک نحو فضا, جلگه گیلان.,

چکیده مقاله :

یکی از اصول مهم فرهنگی در خانه‌های سنتی ایران، مفهوم محرمیت است که اغلب با تمایل به درونگرایی و ایجاد سلسله‌مراتب درفضاها نمود می یابد؛ اما در نواحی معتدل و مرطوب ناحیه خزری کشور که معماری برونگرایی دارند، شکل دیگری به خود می گیرد. پژوهش حاضر با هدف کشف چگونگی رعایت محرمیت در معماری برون‌گرا، به بررسی ساختار فضایی خانه‌های بومی جلگه گیلان با استفاده از تکنیک نحو فضا می‌پردازد. در راستای دستیابی به این هدف، شش خانه بومی در جلگه گیلان به عنوان نمونه موردی انتخاب و با استفاده از روابط ریاضی نحو فضا و نرم‌افزارهای Depth map و A-Graph تحلیل می گردند.  یافته های تحقیق  نشان می دهد میزان مؤلفه‌های سازنده محرمیت در خانه‌هایی که دارای الگوی ساختاری مربع شکلی است از سایر خانه‌های موردمطالعه تحقیق که الگوهای خطی، U و L شکل دارند؛ بیشتر است. ازآنجاکه الگوی مربعی شکل به الگوی حیاط مرکزی که در معماری درون‌گرا استفاده می‌شود، بسیار نزدیک است؛ می‌توان چنین برداشت نمود که رعایت هم‌زمان سه اصل درون‌گرایی، سلسله‌مراتب و مکان‌یابی می‌تواند به افزایش محرمیت فضاها کمک نماید. نتایج این تحقیق نشان دهنده این مطلب است که ویژگی برونگرایی خانه های بومی مانعی برای رعایت اصل محرمیت نشده است. چراکه معماری این منطقه با همبستگی مناسب توده و فضا و رعایت سایر مولفه های سازنده محرمیت همچون سلسله‌مراتب، مکان‌یابی و دسترسی توانسته است دو عامل متضاد برونگرایی و محرمیت را به طور همزمان پاسخ داده و  مفهوم محرمیت را در خانه های بومی منطقه جلگه ای گیلان به شکلی دیگر عینیت بخشد.  

چکیده انگلیسی:

One of the important cultural principles in traditional Iranian houses is the concept of privacy, which is often manifested through a tendency towardsversion and the establishment of hierarchy within spaces. However, in the temperate and humid regions of the Caspian area, where extraverted architecture prevails, this principle takes on a different form. This study aims to identify the relationship between the principles of extraversion and privacy through an analysis of the spatial-structural framework of traditional Gilan houses. The main objective is to discover how privacy is maintained in extraverted architecture, with six traditional houses in Gilan selected as case studies. The research employs a mixed-method approach based on interpretative-historical methods and simulation techniques, utilizing spatial syntax analysis.  The findings indicate that the components that enhance privacy are more pronounced in houses with a square structural pattern compared to those with linear, U, or L shapes. Since the square pattern closely resembles the central courtyard used in introverted architecture, it can be concluded that the simultaneous observation of the three principles of introversion, hierarchy, and placement can help increase spatial privacy. The results demonstrate that despite the extraverted characteristics of traditional houses in Gilan, this does not hinder the observance of the principle of privacy in their spaces. Regardless of the mass-to-space ratio, the architecture of these houses exhibits a privacy pattern due to adherence to other privacy-enhancing principles such as hierarchy, placement, and access. Further analysis based on hierarchy and placement shows that in closed structural patterns (such as squares), privacy levels are higher than in U- and L-shaped patterns. This is due to the spatial structure of the plans and adherence to hierarchical access, indicating that as the spatial organization of the houses departs from linear structures, spatial privacy increases.

منابع و مأخذ:

اخوت، هانیه. (1392). بررسی ابعاد حریم در مسکن سنتی و معاصر با استفاده از مدل تحلیلی BDRS.، مسکن و محیط روستا، 32(142)، 97-112. Https://Jhre.Ir/Article-1-373-Fa.Pdf
آقا لطیفی، آزاده؛ حجت، عیسی. (1397). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران، نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 23(4)، 54-41. 10.22059/jfaup.2018.219937.671690
بابازاده اسکویی، سولماز، طوفان، سحر و جمالی، سیروس. (1399). تحلیل ادراک حریم در پیکربندی فضایی مجتمع‌های مسکونی معاصر با رویکرد نحو فضا (مطالعه موردی: مجتمع مسکونی آسمان تبریز)، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(2)، 353-372. 20.1001.1.25385968.1399.15.2.1.9
پورمند، حسنعلی؛ طباطبایی ملاذی، فاطمه. (1394). الگوی پنهان حاکم بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی- اسلامی (بررسی موردی خانه رسولیان یزد)، پژوهش‌های معماری اسلامی، 3(4)، 3-17.
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۳۵۰-fa.html
پیوسته گر، یعقوب، حیدری، علی اکبر؛ اسامی، مطهره. (1396). بازشناسی اصول پنج گانه استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(27)، 66-51. https://www.sid.ir/paper/177423/fa
جباران فاطمه، طلیسچی غلامرضا، دیماری نیما، دری علی.(1397). سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برون‌گرای گیلان (نمونه موردی: خانه‌های روستایی). پژوهش‌هاي معماري اسلامي. ۶ (۴) :۱۰۳-۱۲۰.
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۱۱۱۱-fa. tml
حیدری، علی اکبر؛ پیوسته گر، یعقوب؛ محبی نژاد، سارا؛ کیایی، مریم (1397). ارزیابی شیوه های ایجاد محرمیت در سه نظام پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون در پیکره بندی مسکن ایرانی-اسلامی با استفاده از تکنیک نحو فضا، مرمت و معماری ایران، 8(16)، 51-68.
URL: http://mmi.aui.ac.ir/article-۱-۴۶۷-fa.html
حیدری، علی اکبر؛ تقی پور، ملیحه. (1397). تحلیل محرمیت در خانه‌های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونه موردی: خانه‌های تک حیاط در اقلیم گرم و خشک). معماری اقلیم گرم و خشک، 6(8)، 77-99. 20.1001.1.26453711.1397.6.8.4.4
خاکپور، مژگان. (1398). ضوابط بومی حاکم بر چینش محوطه مسکن روستایی گیلان، مسکن و محیط روستا، ۳۸ (۱۶۶)، ۳-۱۸.
URL: http://jhre.ir/article-۱-۱۸۷۷-fa.html
رازجو، مهرداد؛ متین، مهرداد؛ امامقلی، عقیل. (1398). تحلیل شکل‌گیری تعاملات اجتماعی در مسکن روستایی اقلیم معتدل و مرطوب با استفاده از روش چیدمان فضا در مسکن جلگه‌ای گیلان، نگرش های نو در جغرافیای انسانی،2 (11)،371-396. 20.1001.1.66972251.1398.11.2.21.8
رازجو، مهرداد؛ متین، مهرداد؛ امامقلی، عقیل. (1399). واکاوی تأثیرگذاری عناصر کالبدی مسکن روستایی غرب گیلان در راندمان عملکردی با استفاده از روش نحو فضا. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13(32) 83-97. 10.22034/aaud.2020.135117.1568
راستجو، سولماز؛ بمانیان، محمدرضا. (1398). گونه شناسی ساختار فضایی خانه معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله‌مراتب. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 24(2)، 49 - 58. doi: 10.22059/jfaup.2020.271330.672179
رحیمی، روح اله؛ موسوی، محسن؛ بيشمي، مهديه؛ امینی گوهرریزی، سحر. (1400). بررسی حریم شخصی در فضاهای باز خانه‌های سنتی مازندران با استفاده از تکنیک نحو فضا، مطالعات شهر ایرانی-اسلامی،44 (12)، 65-74. 20.1001.1.2228639.1400.11.44.5.4
زنگنه، نجمه؛ مضطرزاده، حامد؛ تقی پور، ملیحه؛ نصر، طاهره. (1401). سنجش میزان محرمیت در انواع ساختار فضایی خانه‌های تاریخی با استفاده از روابط ریاضی نحو فضا ( خانه‌های قاجاری شیراز). هویت شهر،1(16)، 71-86 . Doi: 10.30495/hoviatshahr.2022.17455
سعادتی وقار، پوریا؛ ضرغامی، اسماعیل؛ قنبران، عبدالحمید. (1400). واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا (نمونۀ موردی: خانه‌های سنتی کاشان) مطالعات معماری ایران، 8(16)، 153-179. doi: 10.22052/1.16.153
سیفیان، محمد کاظم و محمودی، محمدرضا. (1386). محرمیت در معماری سنتی ایران. هویت شهر، 1(1)، 3- 14.
قبادیان، وحید.(1393). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
معماریان، غلامحسین. (1391). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی گونه شناسی برونگرا، تهران: موسسه فرهنگی سروش دانش.
مهدوی نژاد، محمد جواد؛ منصور پور، مجید؛ قیدرلو، کمیل. (1392). محرمیت در الگوی مسکن بومی و به کارگیری آن در معماری معاصر، تهران: سازمان زیباسازی شهر تهران
مؤمنی، کوروش؛ ناصری، ندا. (1394). برر سی ابزارها و روش های ایجاد محرمیت در خانه زینت الملک شیراز منطبق بر آیات و روایات اسلامی، پژوهش های معماری اسلامی، 3(4)، 18-33. URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-351-fa.html
مؤمنی ، کورش؛ عطاریان، کورش؛ دیده بان، محمد؛ وصال، مریم. (1397). محرمیت در معماری خانه‌های دزفول (مطالعه موردی: دوران قاجاریه). جلوه هنر، 10(2)، 79-92. doi: 10.22051/jjh.2017.8722.1173
میرفخرایی، وحیده, ؛ سامانیان، صمد. (1401). تبیین و تحلیل ارزش‌های ارسی در معماری سنتی ایران، دو فصلنامه دانش های بومی ایران، 9(18):199-232. doi.org/10.22054/qjik.2023.72074.1352
نقی زاده، محمد.(1391). شهر و معماری اسلامی، تجلیات و عینیات، اصفهان: انتشارات مانی.
ولی زاده اوغانی، محمدباقر. (1393). اصول و اندیشــه های اخلاقی در ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران اسلامی؛ (نمونه موردمطالعه: محرمیت و حریم خصوصی)، پژوهش هنر اصفهان، 4(7): 47-67.
منابع و مراجع
Aghalatifi, A, Hojjat, I (2019). Impression of meaning of home from physical transformation in Contemporary Era of Tehran. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 23(4), pp:41-54. [In Persian] 10.22059/JFAUP.2018.219937.671690
Babazadeh, S. Toufan, S. jamali, S. (2020). Analyzing Privacy Perception in Space Configuration of Contemporary Residential Complexes with a Space Syntax Approach (Case Study: Aseman-E Tabriz Residential Complex). Journal of Studies of Human Settlements Planning,2(15), pp:353-372. [In Persian] 20.1001.1.25385968.1399.15.2.1.9
Heidari A A, peyvasteh gar Y, mohebi nejad S, kiaee M. Evaluation the methods of confidentiality in three Peymoon of large, small and breack in the articulation of Iranian-Islamic housing using space syntax techniques. mmi 2019; 8 (16), pp:51-68. [In Persian]. URL: http://mmi.aui.ac.ir/article-1-467-fa.html
Heidari, A. & Taghipour, M. (2019). A comparison of Visual privacy based on mass and space ratio. Journal of Architecture in Hot and Dry Climate, 6(8), pp: 77-99. [In Persian] 20.1001.1.26453711.1397.6.8.4.4
Jabbaran F, Talisch G, Deimary N, Dorri A. (2019). Adjustment Mechanisms of Privacy in extroverted homes of Gilan (Case Study: Rural Homes). JRIA, 6 (4) pp:103-120. [In Persian]. URL: http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۱۱۱۱-fa.html
Khakpour M. (2019). Vernacular Criteria of Arrangement of the Site of Rural House of Guilan. JHE, 38 (166), pp:3-18. [In Persian].URL: http://jhre.ir/article-1-1877-fa.html.
Mahdovinejad, M. J; Mansoorpour, M; Kidarlo, K. (2012). Privacy in the model of native housing and its application in contemporary architecture, Tehran: Tehran City Beautification Organization. [In Persian]
Memarian, Gh. (2011). Acquaintance with the Iranian residential architecture of extroverted typology, Tehran: Soroush Danesh Cultural Institute. [In Persian]
Mirfakhraey, V., & samad, S. (2022). Analysis and explanation of sash windows(orosi) values in traditional Iranian architecture. Indigenous Knowledge, 9(18), 199-232. [In Persian]. doi: 10.22054/qjik.2023.72074.1352
Momeni K, Naseri N. (2016). Surveying the Tools and Methods of Creating Privacy in the Zinat-ol Mulk Traditional House in Shiraz (Based on the Quran Verses and Islamic Hadiths). JRIA, 3 (4), pp:18-33. [In Persian]. URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-351-fa.html
Momeni, K. Attarian, K. Didehban, M. & Vesal, M. (2018). Privacy in Architecture of Dezful Houses (Case Study: Qajar Era). Jelve-y Honar, 10(2), pp:79-92. [In Persian]. doi: 10.22051/jjh.2017.8722.1173
Naghizadeh, M. (2011). City and Islamic Architecture, Manifestations and Objectives, Isfahan: Mani Publications. [In Persian]
Okhovat, H. (2013). Comparative analysis in privacy aspects between traditional and contemporary Iranian houses using BDSR analytical model. JHRE, 32 (142):97-112. [In Persian] Https://Jhre.Ir/Article-1-373-Fa.Pdf
Panishtegar, Y, Heydari, A.A; Asami, M. (2016). Recognizing the five principles of Ostad Pirnia in the architecture of traditional Iranian houses and analyzing it with reference to Islamic religious sources, Iranian Islamic City Studies, 7(27), pp. 51-66. [In Persian] https://www.sid.ir/paper/177423/fa
Pourmand H, Tabatabaei Malazi F. (2016). The Latent Pattern of Spatial Arrangement in Iranian-Islamic Houses, (Case study of Rasoulian House, Yazd). JRIA, 3 (4) pp:3-17. [In Persian] URL: http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۳۵۰-fa.html
Qabadian, V. (2013). Climatic survey of the traditional building, Tehran: University of Tehran Press. [In Persian]
Rahimi, R. Moosavi, M, Beyshami, M, (2022). Investigating privacy in the open spaces of traditional houses in Mazandaran using space syntax technique. Iranian Islamic city studies,44(12), pp:65-74. [In Persian] 20.1001.1.2228639.1400.11.44.5.4
Rastjoo, S. S. & bemanian, M. (2019). The Typology of the Spatial Structure of the Contemporary Iranian Homes Relying on Confidentiality and Hierarchy Case study: homes between 1970's to 2000's in Tehran. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 24(2), pp: 49-58. [In Persian]. doi: 10.22059/jfaup.2020.271330.672179
Razjoo, M. Matin, M. & Emamgholi, A. (2020). Analysis of the Effectiveness of the Physical Elements of Rural Housing in West Gilan on the Functional Efficiency Using Space Syntax Method. Armanshahr Architecture & Urban Development, 13(32), 83-97. [In Persian]. doi: 10.22034/aaud.2020.135117.1568
Razjoo, M; Matin, M; Imamgholi, A. (2018). Analyzing the formation of social interactions in rural housing in a temperate and humid climate using the space layout method in Gilan floodplain housing, New Attitudes in Human Geography, 2 (11), pp. 371-396. [In Persian] 20.1001.1.66972251.1398.11.2.21.8
Sa ‘adati Vaqar, P. Zarghami, E. & Qanbaran, A. A. (2022). Analysis of the Interaction between the Formal Types of Traditional Houses and Spatial Configurations using Space Syntax Case Study: Traditional Houses of Kashan. Journal of Iranian Architecture Studies, 8(16), pp:153-179. [In Persian]. doi: 10.22052/1.16.153
Seifian, M. K, Mahmoudi, M.R. (2008). Privacy in traditional Iranian architecture. Hoyt Shahr, 1(1), pp. 3-14. [In Persian]
Valizade Oghani, M. B. (2013). Ethical principles and thoughts in the spatial structure of traditional houses in Islamic Iran; (Study example: privacy and privacy), Isfahan Art Research, 4(7): pp. 47-67. [In Persian]
Zangeneh, N, Moztarzadeh, H. taghipour, M, Nasr, T. (2022). Evaluation of Privacy in Different Types of Spatial Structure of Traditional Iranian Houses Base on the Space Syntax Mathematical Analysis (Case Study: Shiraz Qajar Houses) Hoviatshahr,1(16), pp: 86-71. [In Persian]. Doi: 10.30495/hoviatshahr.2022.17455