عوامل تعیین کننده تقلب در گزارشگری مالی بر اساس نظریه پنتاگون

محورهای موضوعی : کیفیت گزارشگری مالی

صادق آخوندزاده ¹ , مریم امامی میبدی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد حسابداری، گروه حسابداری، واحد شاهین شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهین شهر، ایران
2 - استادیارگروه حسابداری، واحد شاهین شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهین شهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/08/15 تاریخ پذیرش : 1403/11/06 تاریخ انتشار : 1403/11/20

کلید واژه: تقلب, گزارشگری مالی, نظریه پنتاگون.,

چکیده مقاله :

در سال­هاي اخير سوء استفاده و تقلب در شركت­ها، گزارشگري مالي نادرست و ضعف در مديريت شركت­­ها عامل مهمي در بحران مالی دهه اخير بوده است. از طرفی، رسوایی‌های مالی علاوه بر داشتن زیان‌های اقتصادی مانند، متضررکردن اعتباردهندگان، سرمایه‌گذاران و سهامداران، هزینه‌های سیاسی، قضایی و اجتماعی را نیز در بر دارد. همچنین، گزارشگری مالی متقلبانه علاوه بر تأثیر مستقیم بر شرکت، بر کارکنان، اعتباردهندگان و سرمایه‌گذاران نیز تأثیر داشته و موجب تضعیف قابلیت اعتماد صورت‌های مالی و بازارهای سرمایه خواهد شد. لذا، هدف اصلی این پژوهش تعیین عوامل تقلب در صورت­های مالی از نظریه پنتاگون است. در بررسی تقلب در گزارشگری مالی از نظریه پنتاگون پنج بعد به ترتیب؛  فشار، فرصت، منطقی‌سازی، شایستگی و تکبر بر صورت­های مالی 105 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های 1395-1401  با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره که با روش اثرات ثابت تابلویی بررسی شده است نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که ابعاد پنج گانه نظریه پنتاگون شامل؛ فشار، فرصت، منطقی­سازی، شایستگی و تکبر تاثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارند. این ضرورت ایجاد یک استراتژی هدفمند ضد تقلب از طریق ایجاد آگاهی بخشی در مورد صداقت و ارزش­های اخلاقی در جهت گزارش­گری مالی شفاف، اجرای قوانین و سیستم تنبیهی قوی در بخش حسابرسی و بهبود کنترل­­های داخلی را خاطر نشان می­نماید.

 

چکیده انگلیسی:

In recent years, abuse and fraud in companies, incorrect financial reporting and weakness in the management of companies have been an important factor in the financial crisis of the last decade. On the other hand, financial scandals, in addition to having economic losses such as harming creditors, investors and shareholders, also include political, judicial and social costs. Also, in addition to directly affecting the company, fraudulent financial reporting has an effect on employees, creditors and investors and will weaken the reliability of financial statements and capital markets. Therefore, the main goal of this research is to determine the factors of fraud in financial statements from the Pentagon theory. In the investigation of fraud in financial reporting from the five-dimensional Pentagon theory, respectively; pressure, opportunity, rationalization, competence and arrogance on the financial statements of 105 companies admitted to the Tehran Stock Exchange in 2001-2015 using a multivariate regression model that was examined with the panel fixed effects method, the results of the research showed that The five dimensions of the Pentagon theory include; Pressure, opportunity, rationalization, competence and arrogance have a positive and significant effect on fraudulent financial reporting. This highlights the necessity of creating a targeted anti-fraud strategy by creating awareness about honesty and ethical values ​​for transparent financial reporting, implementing laws and a strong punitive system in the audit department, and improving internal controls.

منابع و مأخذ:

احمدی، سید جلال. فغانی ماکرانی، خسرو. فاضلی، نقی. (1403). تکنیک‌های داده کاوی و پیش بینی تقلب صورت‌های مالی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت. 13(52): 15-28.
تشدیدی، الهه. سیاسی، سحر. اعتمادی، حسین. عدل، آذر. (1398). ارائه رویکردی نوین در پیش‌بینی و کشف تقلب صورت‌های مالی با استفاده از الگوریتم زنبور عسل، مجله علمی دانش حسابداری. 10(3): 139-167.
خلیلی ثمرین، فاطمه. خلیل پور، مهدی. رمضانی، جواد. (1400). رتبه‌بندی عوامل درون‌سازمانی و برون سازمانی موثر بر گزارشگری مالی متقلبانه با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. فصلنامه اقتصاد مالی. 15(55): 231-246.
خوشبخت، اسماعیل. تائبی نقندری، امیرحسین. زینلی، حدیث. (1401). دینداری، اخلاق حرفه‌ای حسابداران و تقلب‌های گزارشگری مالی. پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده انتشار آنلاین از تاریخ 10 خرداد 1401.
رجب دری، حسین. (1401). تدوین مدل شش‎ضلعی تقلب مالی با رویکرد اسلامی: بررسی اهمیت و تعامل اجزا. مطالعات دین، معنویت و مدیریت. 9(17): 5-31.
رضازاده، فرزانه. رضایی، فرزین. حمیدی، ناصر. (1399). تاثیر خودکارآمدی، منبع‌کنترل و ویژگی‌های تاریک شخصیت بر گزارشگری مالی متقلبانه. دوفصلنامه علمی حسابداری ارزشی و رفتاری. 5(10): 131-167.
فلاح حمیدی، حامی، فغانی ماکرانی، خسرو و ذبیحی، علی(1400). قدرت و بیش اطمینانی مدیران و گزارشگری متقلبانه. اقتصاد مالی. 15(54).379-400.
کولیوند، عباس. حسنی، محمد. متین فرد، مهران. (1402). ارائه مدل توسعه‌یافته پیش‌بینی تقلب با تمرکز بر مؤلفه‌های کیفیت گزارشگری مالی و کیفیت حسابرسی در شرکت‌های تولیدی. پیشرفت های حسابداری. 15(1): 1-29.
نعمتی کشتلی، رضا. (1400). بررسی تأثیر راهبردهای یادگیری خودکنترلی بر ارزیابی ریسک تقلب مالی. پژوهشهای مالی و رفتاری در حسابداری. 1(2): 21-40.
Beneish, M.D. (1999). The Detection of Earnings Manipualtion. Financial Analyst Journal, 24-26.
Cressey, D. R. (1953). Other People’s Money: a Study in the Social Psychology of Embezzlement (F. Press (ed.)).
Efendi, M. A. (2018). The Power of Good Corporate Governance Teori dan Implementasi (edisi 2). Salemba Empat.
Evana, E., Metalia, M., Mirfazli, E., Georgieva, D. V., & Sastrodiharjo, I. (2019). Business Ethics in Providing Financial Statements: The Testing of Fraud Pentagon Theory on the Manufacturing Sector in Indonesia. Business Ethics and Leadership, 3(3), 68–77.
Evander, E., & Ratnanigsih, E. (2018). Pengaruh Good Corporate Governance terhadap Manajemen Laba Melalui Aktivitas Riil. Equilibrium Jurnal Bisnis & Akuntansi, XII(1), 17–32.
Fitri, F. A., Syukur, M., & Justisa, G. (2019). Do The Fraud Triangle Components Motivate Fraud In Indonesia? Australasian Accounting, Business and Finance Journal, 13(4), 63–72.
Handoko, B. L., & Natasya. (2019). Fraud Diamond Model for Fraudulent Financial Statement Detection. International Journal of Recent Technology and Engineering, 8(3), 6865–6872.
Handoyo, B. R., & Madolidi. B. B. I. (2021). The influence of internal audit and internal control toward fraud prevention, International Journal of Financial, Accounting, and Management 3(1), 45-64.
Hasnan, S., Othman, N., Mohamed Hussain, A. R., & Ali, M. M. (2022). The influence of fraud triangle factors on real earnings management. Journal of Governance & Regulation, 11(2), 94–106.
Howarth, C. (2011). Putting the Freud in Fraud: Why the Fraud Triangle Is No Longer Enough.
Inayah, J. Z. & Chariri, A. (2024). The Determinants of Financial Statement Fraud: Fraud Pentagon Perspective. Jurnal Akuntansi Aktual, 11(1), 19-34. doi:10.17977/um004v11i12024p019.
Jaya, I. M. L. M., & Poerwono, A. A. A. (2019). Pengujian Teori Fraud Pentagon Terhadap Kecurangan Laporan Keuangan pada Perusahaan Pertambangan di Indonesia. Jurnal Ilmu Akuntansi, 12(2), 158–167.
Jensen, M. C., & Meckling, Wi. H. (1976). Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency Cost and Ownership Sructure. Journal of Financial Economic 3, 3, 305–360.
Kuncara, T & Ihsan, A. (2022). Financial Statement Fraud Detection with Beneish M-Score Analysis on Soe Companies in the Mineral and Coal Industry Sector Listed on Idx. East Asian Journal of Multidisciplinary Research 1(2): 49-58
Narsa, N., Afifa, L., & Wardhaningrum, O.(2023). Fraud triangle and earnings management based on the modified M-score: A study on manufacturing company in Indonesia. Heliyon 9 (2023) e13649.
Priantara, D. (2013). Fraud Auditing & Investigation. Mitra Wacana Media.
Rachman, Muhammad Nurielhuda. Suhendro, Saring. Azhar, Rialdi. (2023). Analysis of factors affecting fraudulent financial reporting in fraud pentagon perspective, ASIAN JOURNAL OF ECONOMICS AND BUSINESS MANAGEMENT, 2(1): 342 – 352.
Rahmawati, A. S., & Nurmala, P. (2019). Pengaruh Fraud Pentagon Terhadap Deteksi Kecurangan Laporan Keuangan. Tangible Journal, 4(2), 200–213.
Rusmana, O., & Tanjung, H. (2019). Identifikasi Kecurangan Laporan Keuangan dengan Fraud Pentagon Studi Empiris BUMN Terdaftar di Bursa Efek Indonesia. Jurnal Ekonomi, Bisnis Dan Akuntansi, 21(4).
Sahla, W.A. and Ardianto, A. (2022), "Ethical values and auditors fraud tendency perception: testing of fraud pentagon theory", Journal of Financial Crime, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/JFC-04-2022-0086.
Saputra, R. A. (2016). Pengaruh Fraud Indicators Terhadap Fraudulent Financial Statement (Studi Empiris pada Perusahaan yang Listed di BEI Tahun 2013-2015).
Sari, M. P., Pramasheilla, N., Fachrurrozie, Suryani, T., & Pamungkas, I. D. (2020). Analysis of Fraudulent Financial Reporting With KAP Big Four as a Moderation Variabel : Crowe’s Fraud’s Pentagon. International Journal of Financial Research, 11(5), 180–190.
Selviana, S., & Weny, C. D. (2021). Pengaruh Audit Tenure, Ukuran KAP, dan Pergantian Auditor Terhadap Integritas Laporan Keuangan (Studi Empiris pada Perusahaan Sektor Transportasi yang Terdaftar di Bursa Efek Indonesia Tahun 2017-2019). Publikasi Riset Mahasiswa Akuntansi (PRIMA), 2(2), 169–183.
Septriani, Y., & Handayani, D. (2018). Mendeteksi Kecurangan Laporan Keuangan dengan Analisis Fraud Pentagon. Jurnal Akuntansi Dan Bisnis Politeknik Caltex Riau, 11.
Sihombing, K. S., & Rahardjo, S. N. (2014). Pengaruh Fraud Diamond dalam Mendeteksi Financial Statement Fraud (Studi Empiris pada Perusahaan Ritel yang Terdaftar di Bursa Efek Indonesia Tahun 2014 – 2016). Diponegoro Journal of Accounting, 3(2), 1–12.
Skousen, C. J., Smith, K. R., & Wright, C. J. (2009). Detecting and Predicting Financial Statement Fraud: The Effectiveness of the Fraud Triangle and SAS No. 99. SSRN Electronic Journal, 99.
Sofa, M., & Sholichah, M. (2019). Pengaruh Fraud Risk Factor Menurut Fraud Pentagon terhadap Kecurangan Laporan Keuangan. Journal of Islamic Accounting and Tax, 2(2), 127–139.
Summers, S. L., & Sweeney, J. T. (1998). Fraudulently misstated financial statements and insider Trading: An empirical analysis. The Accounting Review, 73(1), 131–146.
T. Mark, J. (2014). Playing offense in a high-risk environment. Crowe Horwath.
Tesa, C., & Harto, P. (2016). Fraudulent Financial Reporting: Pengujian Teori Fraud Pentagon pada Sektor Keuangan dan Perbankan di Indonesia. Simposium Nasional Akuntansi XIX, Lampung.
Tesa, C., & Harto, P. (2016). Fraudulent Financial Reporting: Pengujian Teori Fraud Pentagon pada Sektor Keuangan dan Perbankan di Indonesia. Simposium Nasional Akuntansi XIX, Lampung.
Tuanakotta, T. (2016). Akutansi Forensi & Audit Investigatif (2nd ed.). Salemba Empat.
Ulfah, M., Nuraina, E., & Wijaya, A. L. (2017). Pengaruh Fraud Pentagon dalam Mendeteksi Fraudulent Financial Reporting (Studi Empiris pada Perbankan di Indonesia yang Terdaftar di BEI). Paper Dipresentasikan Di Forum Ilmiah Pendidikan Akuntansi, 5(1), 399–417.
Wahyuni-TD, I.S., Haron, H. and Fernando, Y. (2021). The effects of good governance and fraud prevention on performance of the zakat institutions in Indonesia: a Sharīʿah forensic accounting perspective, International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print.
Wijayanti, D.M., Senjani, Y.P. and Farah, W. (2024), "The role of Machiavellian personality, altruistic personality, religiosity, whistleblowing system, and accounting firm size in mitigating fraud intention", Journal of Financial Crime, Vol. 31 No. 1, pp. 119-134.
Wolfe, D. T., & Hermanson, D. R. (2004). The Fraud Diamond : Considering the Four Elements of Fraud: Certified Public Accountant. The CPA Journal, 74(12), 38–42.
Yovanka, S., & Sugiarti, Y. (2024). Fraud Pentagon Analysis in Preventing Academic Fraud during Online Learning in the COVID-19 Period. Perspektif Akuntansi, 7(1), 58–78. https://doi.org/10.24246/persi.v7i1.p58-78.

متن کامل:



Journal of Accounting and Corporate Governance Researches

Vol. 3, No. 8, Summer 2024 (17-34)

 

 

Paper type: Research Article

Determinants of Fraud in Financial Report based on the Pentagon theory

 

Sadegh Akhondzade¹ , Maryam Emami Meybodi² *

Received: 2024/11/05         Accepted: 2025/01/25

Abstract In recent years, corporate abuse and fraud, inaccurate financial reporting and weak corporate management have been important factors in the financial crisis of the last decade. On the other hand, financial scandals, in addition to having economic losses such as harming creditors, investors and shareholders, also include political, judicial and social costs. Moreover, in addition to having a direct impact on the company, fraudulent financial reporting has an impact on employees, creditors and investors and will weaken the reliability of financial statements and capital markets. Therefore, the main goal of this research was to determine the factors of fraud in financial statements from the Pentagon theory. In examining fraud in financial reporting from the Pentagon theory, five dimensions, namely pressure, opportunity, rationalization, competence and arrogance were examined in the financial statements of 150 companies admitted to Tehran Stock Exchange in the years 2016-2022 using a multivariable regression model that was examined with the panel fixed effects method. The results of the research showed that the five dimensions of the Pentagon theory including pressure, opportunity, rationalization, competence and arrogance had a positive and significant effect on fraudulent financial reporting.   Keywords: Fraud, Financial Report, Pentagon theory.                                                            10.71600/jacgr.2024.1189641       How to cite this article: Akhondzade, S; Emami Meybodi, M. (2024). Determinants of Fraud in Financial Report based on the Pentagon theory. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(8),17 -34. (In Persian).

 

 

نوع مقاله: علمی پژوهشی

عوامل تعیین کننده تقلب در گزارشگری مالی بر اساس نظریه پنتاگون

صادق آخوندزاده³، مریم امامی میبدی⁴*

چکیده در سال­هاي اخير سوء استفاده و تقلب در شركت­ها، گزارشگري مالي نادرست و ضعف در مديريت شركت­­ها عامل مهمي در بحران مالی دهه اخير بوده است. از طرفی، رسوایی‌های مالی علاوه بر داشتن زیان‌های اقتصادی مانند، متضررکردن اعتباردهندگان، سرمایه‌گذاران و سهامداران، هزینه‌های سیاسی، قضایی و اجتماعی را نیز در بر دارد. همچنین، گزارشگری مالی متقلبانه علاوه بر تأثیر مستقیم بر شرکت، بر کارکنان، اعتباردهندگان و سرمایه‌گذاران نیز تأثیر داشته و موجب تضعیف قابلیت اعتماد صورت‌های مالی و بازارهای سرمایه خواهد شد. لذا، هدف اصلی این پژوهش تعیین عوامل تقلب در صورت­های مالی از نظریه پنتاگون است. در بررسی تقلب در گزارشگری مالی از نظریه پنتاگون پنج بعد به ترتیب؛ فشار، فرصت، منطقی‌سازی، شایستگی و تکبر بر صورت­های مالی 150 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های 1395-1401 با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره که با روش اثرات ثابت تابلویی بررسی شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که ابعاد پنج گانه نظریه پنتاگون شامل؛ فشار، فرصت، منطقی­سازی، شایستگی و تکبر تاثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارند.  واژه­های کلیدی: تقلب، گزارشگری مالی، نظریه پنتاگون.                                                        10.71600/jacgr.2024.1189641       استناد: آخوندزاده، صادق و امامی میبدی، مریم. (1403). عوامل تعیین کننده تقلب در گزارشگری مالی بر اساس نظریه پنتاگون. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 3 (8) ، 34 – 17.

 تاریخ دریافت: 15/08/1403        تاریخ پذیرش: 06/11/1403

---

[1] . MSc. Student, Department of Accounting, Shahin Shahr Branch, Islamic Azad University, Shahin Shahr, Iran.

[2] . Assistant Prof., Department of Accounting, Shahin Shahr Branch, Islamic Azad University, Shahin Shahr, Iran.

*Corresponding Author: [e-mail]

[3] . دانشجوی کارشناسی ارشد حسابداری، واحد شاهین شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهین شهر، ایران.

[4] . استادیار، گروه حسابداری، واحد شاهین شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهین شهر، ایران. *نویسنده مسئول: [e-mail]

مقدمه

آخرین فرآیند در چرخه حسابداری، نتایج به دست آمده در قالب صورت­های مالی است و صورت­های مالی اطلاعاتی را در مورد وضعیت مالی و عملکرد شرکت ارائه می­دهد که به استفاده­کنندگان صورت­های مالی در تصمیم­گیری کمک می­کند. از طرفی، در سالیان اخیر یکی از رئوس اصلی در سخنان مقامات کشورها بحث مبارزه با فساد و تقلب بوده است. اما، با این همه تأکید بر مبارزه با فساد و با تغییر افراد در جایگاه­های مختلف، توفیق چندانی در این زمینه کسب نشده است. یکی از روش­هایی که سالها است، در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از ظرفیت گزارش­های مردمی یا به­عبارت­دیگر افشاگری تقلب است. با ظهور افشاگری توجه پژوهشگران نیز به این حوزه بیشتر شده است و آن را ابزار مهمی برای عرضه رفتار غیرقانونی یا تخلفات به مدیریت سازمان، مقامات و عموم مردم میدانند و همچنین همراستا کردن سازمان با جامعه ضروری می­دانند (نارسا و همکاران¹، 2023).  مشروعیت و وجاهت افشاگری تقلب به­عنوان یک مکانیسم افشای تخلف اجتماعی مقبول، در قرن جدید مورد توجه بسیاری از سازمان­ها واقع شده است. از آنجایی­که حسابدران در زمره اولین کسانی هستند که شاهد موارد غیرقانونی و غیراخلاقی در سازمان­ها می­باشند. لذا، استفاده از این پتانسیل می­تواند؛ نقش مهمی در بهبود سلامت سازمان­ها داشته باشد. تقلب­های صورت­های مالی به شکل چشم­گیری توجه عموم جامعه، رسانه­ها، سرمایه­گذاران، جامعه مالی و قانون گذاران را به خود جلب کرده است. تقلب درصورت های مالی زمانی رخ می­دهد که مدیران با هدف گمراه کردن گروهی از سهام­داران در مورد عملیات اصلی شرکت و همچنین به منظور تأثیر بر نتایج فعالیت­های شرکت با استفاده از روش­هایی غیر از اصول پذیرفته شده حسابداری، سعی در دستکاری صورت­های مالی دارند (فلاح حمیدی و همکاران، 1400). تقلب طیف گسترده­ای از رویکردها، دیدگاه­ها و روش­ها می­باشد. به­طورکلی، تنوع و پیچیدگی مفاهیم مربوط به تقلب و رفتارهای متقلبانه، ضرورت درک عمیق نسبت به موضوع را نشان می­دهد. چنین تنوعی در مفاهیم، محققین را به­منظور درک حقایقی از ابعاد گوناگون روش­های رایج به­کار گرفته شده و مهم­تر از آن پیامدهای اقتصادی و اجتماعی حاصل از تقلب برانگیخته است، تا از یک سو؛ به شناسایی اهمیت رفتارهای فردی، تاثیر قوانین و همچنین شیوه­های اعمال کنترل­های داخلی برای مبارزه با تقلب بپردازند و از سوی دیگر؛ با بررسی پیامدهای سوء حاصل از چنین پدیده­ای به ساز و کارهایی لازم برای مدیریت شرایط ایجاد شده دست یابند. یکی از اهداف گزارشگری مالی، سودمندی اطلاعات برای مدیران، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر کاربران بالفعل و بالقوه به منظوراتخاذ تصمیمات مناسب بوده که ایشان را نسبت به شفافیت ناشی از مدیریت سود حساس نمایند. طی سال­های اخیر موسسات و سازمان ها در سطح جهانی با مشکلی جدی تحت عنوان تقلب مواجه بوده اند. به طوری که صنعت مالی در این زمینه مناسب ترین بستر برای وقوع تقلب را فراهم آورده است، که خود از وجود ریسک ذاتی قابل ملاحظه در این دسته از نهادها حکایت دارد و در این پژوهش فرصت پژوهش تجربی و عملیاتی بررسی ارائه مدل توسعه یافته پنج ضلعی تقلب در گزارشگری مالی را فراهم شده است.

مبانی نظری 

 برخی از شرکت­ها از بدو تأسیس خود درگیر اقدامات غیراخلاقی شده که منجر به تحقیقات و اقدامات قانونی متعددی از زمان تأسیس آنها شده (مانیاتس²، 2022) که منجر به برخی اختلافات می­شود. این مناقشات مداوم به اعتبار شرکت آسیب رسانده است که منجر به از دست دادن اعتماد مشتریان و سرمایه­گذاران شده است. علی‌رغم تلاش‌ها برای بهبود شفافیت و پاسخگویی، این شرکت­ها همچنان به­دلیل رویه‌های تجاری مشکوک خود مورد بررسی قرار می‌گیرند (عنایت و چریری³، 2024). به نظر می­رسد اقدامات غیراخلاقی گزینه­ای برای افرادی است که به دنبال سود هستند. طبق گفته آپریان و همکاران⁴ (2023)، مدیریت مالی ناکافی ممکن است عملیات و پایداری شرکت را مختل کند. افزون بر این آن­ها بر اهمیت اجرای استانداردهای گزارشگری مالی شرکت­ها به عنوان یک جنبه اساسی از عملیات خود تأکید می­کنند. مدیریت سود یک شکل متداول از کلاهبرداری مالی است که شامل تغییر استانداردها و رویه‌های حسابداری برای ارائه بهتر شرایط مالی شرکت یا پنهان کردن رکود اقتصادی است (اسماعیل و کامل⁵، 2020؛ ویدیاساری و همکاران⁶، 2017). روش­های متقلبانه در معاملات درآمدی شامل کاهش صورتحساب­ها، سرمایه­گذاری دارایی­های نامشهود و شناسایی هزین­های قابل توجه در طول سال­های سودآور است. دستکاری صورت­های مالی ممکن است منجر به کاهش ارزش سهام یک شرکت و ورشکستگی شود (هارتانتو و همکاران⁷، 2019). علاوه بر این، سرمایه گذاران ممکن است اعتماد خود را به شرکت از دست بدهند و پس از وقوع تقلب در صورت­های مالی، علاقه کمتری به سرمایه­گذاری وجوه خود داشته باشند (عنایت و چریری، 2024).

رسوایی انرون نمونه معروفی از مدیریت ضعیف یک شرکت در نگهداری سوابق مالی است. شرکت از سوابق مالی محدودی برای پنهان کردن این واقعیت استفاده کرد که میلیاردها دلار بدهی دارند (کابلو و همکاران⁸، 2009). این حادثه شیوه­های تجاری متقلبانه و حسابداری نادرست را افشا کرد که منجر به خسارات مالی قابل توجهی برای سرمایه­گذاران و صندوق­های بازنشستگی کارگران شد (تروی⁹، 2023). طبق یک گزارش نظرسنجی از انجمن بازرسان خبره تقلب که در سال 2019 منتشر شد، فساد با 167 مورد گزارش شده، شایع ترین نوع کلاهبرداری است. علاوه بر این، این گزارش 22 مورد گزارش های حسابداری تقلبی و 50 مورد سوء استفاده از دارایی­ها را شناسایی کرده است (انجمن بازرسان خبره تقلب¹⁰، 2019). صورت‌های مالی متقلبانه نگرانی­های جدی را در مورد اعتبار و قابلیت اطمینان گزارش­های مالی ایجاد کرده است (تیفانی و مارفوا¹¹، 2015). در نتیجه، شناسایی فعالیت‌های متقلبانه چالش مهمی را نشان می‌دهد که نیازمند درک کامل الگوهای تقلب و تاکتیک‌های به‌کار گرفته شده برای پوشاندن آن‌ها است. شونهاجی و ایرواندی¹² (2023) بیان کردند که سازمان­ها باید کنترل­های داخلی قوی ایجاد کنند و به­طور معمول ارزیابی های ریسک تقلب را برای جلوگیری و کشف فعالیت­های تقلب انجام دهند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در آموزش مبارزه با تقلب برای کارمندان می‌تواند آگاهی و هوشیاری آنها را در شناسایی پرچم‌های قرمز بالقوه افزایش دهد (آکینبوواله و همکاران¹³، 2023). شرکت‌ها می‌توانند به­طور مستمر بر تراکنش‌های مالی نظارت کنند و در صورت لزوم، تحقیقات کاملی را برای کاهش پتانسیل طرح‌های متقلبانه و حفاظت از دارایی‌های خود انجام دهند. این رویکرد پیشگیرانه می­تواند به شرکت­ها کمک کند تا فعالیت­های مشکوک را شناسایی کرده و اقدامات مناسب را برای جلوگیری از زیان­های مالی انجام دهند (سینگلتون¹⁴، 2010).

افزایش موارد تقلب در صورت‌های مالی نشان می‌دهد که موضوع علیت در این موضوع همچنان یک نگرانی قابل توجه در زمینه تحقیقات حسابداری و مالی است (الحداب و همکاران¹⁵، 2020). متأسفانه، مطالعات قبلی فقط بر نقش حسابرسان در افشای وضعیت گزارش‌های مالی تمرکز می‌کنند و نتایج همچنان متفاوت است (فرنانتی و همکاران¹⁶، 2019؛ ایمن و انیس¹⁷، 2021؛ سیتانگانگ و همکاران¹⁸، 2020؛ وو و همکاران¹⁹، 2021). بنابراین، این پژوهش عوامل داخلی و خارجی را که ممکن است شرکت ها را به دستکاری صورت های مالی ترغیب کند، مورد توجه قرار می دهد. این عوامل شامل فشار خارجی، اهداف مالی، ماهیت صنعت، اثربخشی نظارت، تغییرات حسابرسی، تغییر مدیرعامل و دوگانگی وظیفه مدیر عامل است. مطالعات قبلی مانند آچمد و همکاران²⁰ (2022) نشان داد که عواملی مانند ثبات مالی، نظارت ناکافی، تغییرات در حسابرسان و مدیران، نگرش های متکبرانه و همکاری به طور قابل توجهی بر اعمال متقلبانه در گزارشگری مالی در شرکت های دولتی تأثیر می گذارد. بنابراین؛ تئوری تقلب یک عمل کلاهبرداری است که توسط یک فرد یا گروهی از افراد با هدف نفع شخصی یکدیگر با سوء استفاده از قدرت انجام می­شود. نمونه­هایی از سوء استفاده از عبارتند از؛ سوء استفاده از اختیارات در مدیریت یک شرکت، دستکاری گزارش های مالی و سوء استفاده در استفاده از منابع متعلق به شرکت است. نظریه پنج ضلعی تقلب توسعه دو نظریه قبلی تقلب است که عبارتند از: مثلث تقلب و الماس تقلب. طبق نظر کرسی²¹ (1953)، سه عامل بر ظهور گزارشگری مالی متقلبانه تأثیر می‌گذارند: فشار²²، فرصت²³ و منطقی‌سازی²⁴ است. در دهه های بعد، این نظریه توسط وولفی و هیرمانسون²⁵ (2004) با افزودن عامل شایستگی(قابلیت)²⁶ به سه عامل قبلی ارائه شد. این نظریه به نظریه الماس تقلب معروف شد. در تحولات بعدی، نظریه مثلث تقلب و نظریه الماس تقلب توسط هوارث²⁷ (2011)، با افزودن عامل تکبر(غرور)²⁸ به نظریه جدیدی به نام تئوری پنتاگون (پنج ضلعی) تقلب توسعه یافت. نظریه پنتاگون تقلب در بین محققان بسیار محبوب شده است و به یکی از پرکاربردترین رویکردها در مطالعه گزارشگری مالی متقلبانه تبدیل شده است (نارسا و همکاران، 2023).

اثر بعد فشار بر گزارشگری متقلبانه

در نظریه پنتاگون بعد فشار از جمله عوامل موثر بر گزارشگری مالی متقلبانه است که شاخص­های فشار خارجی و اهداف مالی را شامل می­شود. شرایط فشار شامل؛ (1) ثبات مالی و توانایی شرکت برای کسب سود است. (2) فشار بر مدیریت برای انطباق با الزامات و انتظارات تحلیلگران خارجی، سرمایه گذاران، وام دهندگان و سایر اشخاص ثالث. (3) وضعیت مالی پرسنل مدیریتی شرکت که توسط عملکرد مالی شرکت تهدید می­شود. (4) فشار بیش از حد بر مدیریت یا کارکنان عملیاتی برای دستیابی به اهداف مالی تعیین شده توسط هیئت مدیره است. بنابراین، فشار خارجی شرایطی است که شرکت فشار جداگانه­ای از طرف اشخاص ثالث دریافت می­کند. وظیفه اصلی مدیر این است که شرکت را در حال رشد و توسعه نگه دارد، تا بتواند حداکثر نتایج را برای صاحب شرکت ارائه دهد. برای انجام این وظیفه، غیرمعمول نیست که مدیریت به وجوه اضافی از اشخاص ثالث (بستانکاران) نیاز داشته باشد، تا عملکرد شرکت را حفظ کند. ارائه سرمایه اضافی از طریق بدهی بر اساس چندین قرارداد است، که از طلبکاران در برابر خطرات اعتباری مختلف محافظت می­کند. یکی از آنها محدودیت­های شرکت در اعطای وام به شرکت­های دیگر، شاخص کل بدهی شرکت برای وام­دهی است که یکی از آنها اهرم مالی است. فیتری و همکاران²⁹ (2019) نشان می دهد بین فشار خارجی (اهرم) و گزارشگری مالی متقلبانه تأثیر مثبت و معناداری وجود دارد. لذا می توان انتظار داشت که فشار خارجی تأثیر مثبتی بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته باشد. از طرفی، در مدیریت یک شرکت، مدیریت همواره با اهداف مشخصی که توسط مالکان و مدیریت شرکت تعیین می شود، مواجه خواهد بود. یکی از این موارد، اهداف مالی است (روسمانا و تانجانگ³⁰، 2019). تسا و هارتو³¹(2016)، معتقدا که؛ اهداف مالی می­توانند به شکل بازده کسب و کار است که شرکت می­خواهد به آن دست یابد. این هدف مالی می­تواند به عنوان انگیزه جداگانه­ای توسط مدیریت شرکت در انجام گزارشگری مالی متقلبانه استفاده شود، زمانی که هیئت مدیره و مدیریت اهداف مالی شرکت را بسیار بالا (تهاجمی) بر اساس دادن پاداش یا مشوق­های خاص در صورت موفقیت­آمیز بودن هدف تعیین می­کنند. با این حال، زمانی که شرکت ناتوانی در دستیابی به هدف مالی بسیار بالا دارد، یک هدف مالی بالا می­تواند فشار جداگانه­ای بر مدیریت باشد. پژوهش­های انجام شده توسط جایا و پورونو³² (2019) و سوفا و شولیچاح³³ (2019) مشخص نمود که اهداف مالی تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارند. درنتیجه انتظار می رود که اهداف مالی تأثیر مثبتی بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته باشد (راچمن و همکاران³⁴ ، 2023).

اثر بعد فرصت بر گزارشگری متقلبانه

در نظریه پنتاگون بعد فرصت از جمله عوامل موثر بر گزارشگری مالی متقلبانه است که شاخص­های ماهیت صنعت و اثر بخشی نظارت را شامل می­شود. ماهیت صنعت وضعیت ایده­آل یک شرکت در فعالیت­های صنعتی است (ساری و همکاران، 2020). یکی از شاخص­های یک شرکت ایده­آل، توانایی شرکت در سرکوب و کاهش تعداد مطالبات شرکت و افزایش دریافت­های جریان نقدی است (اسکوزن و همکاران³⁵، 2009). وضعیت ایده­آل شرکت را می­توان از طریق مانده حساب­های خاصی که بر اساس قضاوت­ها و برآوردهای ذهنی تعیین می­شوند، اندازه­گیری کرد. هدف ارزیابی می‌تواند؛ تخمین حساب‌های غیرقابل وصول و موجودی منسوخ شده باشد، که ارزیابی ذهنی همه آنها توسط شرکت امکان‌پذیر است (سامرز و سوینی³⁶، 1998). ارزیابی­های ذهنی، در قالب برآورد، می­تواند فرصت­هایی را برای مدیران فراهم کند، تا گزارشگری مالی متقلبانه انجام دهند (پریانتارا³⁷، 2013). این موضوع به دنبال تئوری نمایندگی است که بیان می‌کند؛ وجود اطلاعات نامتقارن بین مالکان و مدیریت شرکت فرصت‌هایی را برای شرکت‌ها باز می‌کند تا صورت‌های مالی خود را دستکاری کنند. با توجه به پزوهش سیهومبینگ و راهاردجو³⁸ (2014) بین ماهیت صنعت و گزارشگری مالی متقلبانه ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. لذا می­توان انتظار داشت که ماهیت صنعت تأثیر مثبتی بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته باشد. از طرفی، روابط نمایندگی زمانی بوجود می­آید که قراردادی شامل مالک و مدیریت برای انجام برخی خدمات از طرف مالک باشد (جنسن و مکلینگ³⁹، 1976). وجود یک رابطه نمایندگی که بین مالک و نماینده از طریق یک قرارداد تأیید شده رخ می­دهد، منجر به جدایی کارکردها، بین عملکرد مالکیت و عملکرد مدیریت می­شود. این جداسازی عملکردها منجر به شکاف اطلاعاتی بین دو طرف می­شود. بنابراین، برای انجام نظارت به گونه‌ای که همه خط‌مشی‌ها از منافع خود پیروی کنند، مالک با انتصاب سایر اشخاص خارج از شرکت (هیات مدیره مستقل) که کمیته حسابرسی را تعیین می‌کنند، متحمل هزینه‌هایی به نام هزینه‌های نظارت می‌شود. برای انجام وظیفه نظارتی در مورد فرآیند گزارشگری مالی، مدیریت ریسک، انجام حسابرسی و اجرای حاکمیت شرکتی خوب لازم است (افندی⁴⁰، 2018). وجود تسلط بر مدیریت شرکت توسط یک یا گروه کوچکی از سرپرستان، در صورتی که با پاداش کافی مطابقت نداشته باشد، می‌تواند باعث ناکارآمدی عملکرد نظارت و ایجاد فرصت‌هایی برای تقلب شود. علاوه بر این، نظارت غیر هدفمند انجام شده توسط هیئت مدیره مستقل نیز می‌تواند، ناشی از مداخلات انجام شده توسط شرکت‌های داخلی باشد (سیهومبینگ و راهاردجو، 2014). با توجه به نتایج پژوهش ایواندر و راتنانیگسی⁴¹ (2018)، تعداد اعضای مستقل هیئت مدیره بر صورت‌های مالی متقلبانه تأثیر منفی و معنی‌داری دارد. لذا می توان انتظار داشت که اثربخشی نظارت بر گزارشگری مالی متقلبانه تأثیر مثبتی داشته باشد (راچمن و همکاران، 2023).

اثر بعد منطقی­سازی بر گزارشگری متقلبانه

در نظریه پنتاگون بعد منطقی­سازی از جمله عوامل موثر بر گزارشگری مالی متقلبانه است که شاخص تغییرات حسابرس را شامل می­شود. تغییر حسابرس؛ تغییر در حسابداران عمومی است، که توسط شرکت انجام می­شود (سیلویانا و ویندی⁴²، 2021). در مفهوم تئوری نمایندگی، مالک با در نظر گرفتن منافع خود، اختیارات خود را در خصوص مدیریت شرکت به مدیر عامل تفویض می­کند. این بر اساس قراردادی است که وظایف این دو را از هم جدا می­کند. نتیجه قرارداد این است، که مدیریت اطلاعات دقیق مربوط به عملکرد شرکت را درک کرده و می­داند. مدیریت عملکرد شرکت را به گونه­ای حفظ خواهد کرد، که در چشم ذینفعان خوب به نظر برسد. به همین دلیل، مدیریت یک حسابرس را انتخاب می­کند، که منافع آنها را دنبال کند. اگر حسابرس انتخاب شده مطابق با منافع مدیریت نباشد و اعتماد سرمایه­گذاران را به خطر بیندازد، مدیریت تمایل به جایگزینی او خواهد داشت. یکی دیگر از احتمالات این گرایش این است، که مدیریت شرکت حسابرسانی را انتخاب کند، که بتوانند در جهت منافع هر یک از طرفین با یکدیگر همکاری کنند، تا در گزارش­های مالی و نظرات حسابرسی دستکاری کنند. این با تئوری تقلب پنتاگون مطابقت دارد، که بیان می‌کند؛ تلاش‌های مکرری از سوی مدیریت برای ارزیابی یا توجیه رویه‌های حسابداری وجود دارد، که از نظر مادی غیرمنطقی هستند و منجر به ایجاد روابط پرتنش بین مدیریت و حسابرسان خارجی آن می‌شود. در نتیجه، احتمال تغییر در حسابرسان قدیمی به حسابرسان جدید وجود دارد. با توجه به پژوهش الفاح و همکاران⁴³ (2017) مشخص گردید، که بین تغییر حسابرسان و گزارشگری مالی متقلبانه ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. لذا این انتظار می رود که تغییر حسابرس تأثیر مثبتی بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته باشد (راچمن و همکاران، 2023).

اثر بعد شایستگی بر گزارشگری متقلبانه

در نظریه پنتاگون بعد شایستگی از جمله عوامل موثر بر گزارشگری مالی متقلبانه است که شاخص تغییر مدیر عامل را شامل می­شود. تغییر مدیران امری است؛ که به­طور طبیعی در دنیای سازمان­های تجاری اتفاق می­افتد. این تغییر مدیران به­دلایل مختلفی از ملاحظات برای بهبود عملکرد شرکت تا موضوعات مورد علاقه سیاسی رخ می­دهد (ساپوترا⁴⁴، 2016). تغییر مدیران می­تواند؛ باعث تضاد منافع شود که می­تواند، منجر به اقدامات دستکاری در گزارش­های مالی شود. مدیری که می‌داند به زودی جایگزین خواهد شد، از زمان باقی مانده برای دستکاری گزارش‌های مالی برای دریافت پاداش‌های بیشتر استفاده می‌کند (هاندوکو و ناتاسیا⁴⁵، 2019). اما، مدیر دارای شایستگی با عملکرد بالا ومقتدر، هوش بالا برای درک و استفاده از موقعیت­ها، اعتماد به نفس، مهارت و تحمل بالا در برابر استرس مشخص می­شود (هوارث، 2011). با توجه به پژوهش­های الفاح و همکاران(2017) و سپتریانی و هاندایانی⁴⁶(2018)، مؤلفه شایستگی با تغییر مدیران مشخص می­شود و تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه را نشان می­دهد(عنایت و چریری، 2024). 

اثر بعد تکبر بر گزارشگری متقلبانه

در نظریه پنتاگون بعد تکبر از جمله عوامل موثر بر گزارشگری مالی متقلبانه است که شاخص دوگانگی وظیفه مدیر عامل را شامل می­شود. دوگانگی وظیفه مدیر عامل موقعیتی است، که در آن یک مدیر عامل یا رئیس شرکت دارای موقعیت­های متعددی در داخل و خارج از شرکت است. وجود یک ساختار سازمانی که امکان ظهور پست‌ها یا وظایف متعدد از سوی مدیرعامل را فراهم می‌کند، می‌تواند به ظهور غرور، نگرش برتری نسبت به حقوق خود و این احساس که کنترل‌های داخلی یا سیاست‌های شرکت در مورد خود اعمال نمی‌شود، اجازه دهد. مدیرعاملی که سمت­های متعددی در داخل و خارج از شرکت دارد، از غرور خود استفاده می­کند تا نشان دهد؛ که نفوذ زیادی در شرکت دارد و احزاب داخلی شرکت را تحت فشار قرار می­دهد، تا همه تصمیمات او را تایید کنند. بنابراین، تأکید مدیر عامل یا رئیس بر این امر امکان ظهور تصمیمات شرکتی اقتدارگرایانه را فراهم می­کند، از جمله تصمیماتی برای انجام کارهایی که در راستای منافع آنها، بدون توجه به عواقب این اقدامات بر شرکت است. این مطابق با نظریه نمایندگی است که توضیح می­دهد که بر اساس، مفروضات ماهیت اساسی انسان، به طور کلی، منافع مربوطه آنها به حداکثر می­رسد و باعث تضاد منافع بین مدیریت و مالکان می­شود. این نوع گرایش از طریق پژوهش راچمن و همکاران(2023)، مؤلفه تکبر با دوگانگی وظیفه مدیر عامل مشخص می­شود و تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه را نشان می­دهد(یووانکا و سوگیارتی⁴⁷، 2024). 

پیشینه پژوهش

عنایت و چریری (2024) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل تعیین‌کننده تقلب در صورت‌های مالی از دیدگاه نظریه پنج ضلعی تقلب برای 16 صورت مالی از شرکت های دولتی فهرست شده در بورس اوراق بهادار اندونزی برای دوره پنج ساله (2018-2022) نشان دادند که پنج مؤلفه تئوری پنج ضلعی تقلب به طور کامل نشان‌دهنده صورت‌های مالی متقلبانه شرکت‌ها نیست. فقط اهداف مالی و دوگانگی مدیر عامل مقادیر معنی داری با رابطه منفی نشان می دهند.

ویجیانتی و همکاران⁴⁸ (2024) در پژوهشی با عنوان نقش شخصیت ماکیاولیستی، شخصیت نوع دوست، دینداری، سیستم افشاگر و اندازه شرکت حسابداری در کاهش قصد تقلب، با استفاده از 200 پرسشنامه و معادلات ساختاری از جامعه حسابداران در اندونزی به این نتایج دست یافتند، که عوامل شخصی در قالب ماکیاولیستی، نوع دوستی و دینداری بر کاهش قصد تقلب تأثیر مستقیم دارد. علاوه بر این، سیستم افشاگر و اندازه شرکت حسابداری توانستند اثربخشی کاهش تقلب را ارتقا دهند.

راچمن و همکاران (2023) پژوهشی با عنوان تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر گزارشگری مالی متقلبانه در دیدگاه پنج ضلعی (پنتاگون) تقلب، با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه در شرکت‌های تاسیساتی، حمل‌ونقل و زیرساخت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اندونزی برای دوره 2015-2019 انجام داده­اند. نتایج پژوهش مشخص گردید که هدف مالی تأثیر مثبتی بر گزارشگری متقلبانه و ماهیت متغیر صنعت نیز بر گزارشگری متقلبانه منفی تأثیر می­گذارد و سایر عوامل؛ فشار خارجی، اثربخشی نظارت، تغییر حسابرسان، تغییر مدیران و دوگانگی سمت مدیرعاملی بر گزارشگری متقلبانه تاثیر معناداری نداشته است.

نارسا و همکاران (2023) پژوهشی با عنوان مثلث تقلب و مدیریت سود بر اساس مدل بنیش اصلاح شده از 284 شرکت تولیدی فهرست شده در بورس اوراق بهادار اندونزی در دوره 2017-2019 با استفاده از مدل لجستیک انجام داده­اند. نتایج پژوهش مشخص کرد که رشد دارایی، تغییر در مطالبات به فروش و تغییرات حسابرس رابطه منفی و نسبت بدهی رابطه مثبت با مدیریت سود دارند. علاوه بر این، بازده دارایی­ها هیچ ارتباطی با مدیریت سود ندارد. به عبارت دیگر، شرکت­های دستکاری کننده تحت فشار بیشتری بر روی اهرم هستند و عضو هیئت مدیره مستقل کمتری دارند.

حسنان و همکاران⁴⁹ (2022) پژوهشی با عنوان تأثیر عوامل مثلث تقلب بر مدیریت سود واقعی از 557 شرکت سهامی عام مالزی در طی سال­های 2017 تا 2019 استفاده کرده­اند. نتایج پژوهش مشخص نمود که  بین عملکرد مالی اندازه گیری شده با بازده دارایی ها و مدیریت سود واقعی رابطه منفی و معناداری وجود دارد. علاوه بر این، نتایج همچنین نشان می‌دهد که بین کیفیت حسابرسی اندازه‌گیری شده با اندازه مؤسسه حسابرسی و مدیریت سود واقعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

هاندویو و مادولیدی⁵⁰ (2021) در پژوهشی با عنوان تأثیر حسابرسی داخلی و کنترل داخلی در پیشگیری از تقلب با استفاده از 91 پرسشنامه و معادلات ساختاری از جامعه حسابداران در اندونزی به این نتایج دست یافتند، حسابرسی داخلی و کنترل داخلی بر پیشگیری از تقلب تأثیر می گذارد. علاوه بر این، میزان تأثیر حسابرسی داخلی و کنترل داخلی در کمک به پیشگیری از تقلب به میزان 8/68 درصد است.

احمدی و همکاران (1403) پژوهشی با عنوان تکنیک‌های داده کاوی و پیش بینی تقلب صورت‌های مالی با استفاده از تکنیک‌های داده کاوی شبکه عصبی، درخت تصمیم، نزدیک­ترین همسایگی و ماشین­بردار پشتیبان در پیش­بینی صورت‌های مالی متقلبانه و غیر متقلبانه در طی سال­های 1387 تا 1396 به این نتیجه دست یافتند که، روش‌های داده کاوی در تمایز صورت‌های مالی متقلبانه از غیر متقلبانه موثر هستند. بدین ترتیب که روش‌ شبکه عصبی 4/69 درصد، درخت تصمیم 4/65 درصد، نزدیکترین همسایگی 4/64 درصد و ماشین بردار پشتیبان 78 درصد پیش بینی صحیح داشته­اند.

کولیوند و همکاران (1402) پژوهشی با عنوان ارائه مدل توسعه‌یافته پیش‌بینی تقلب با تمرکز بر مؤلفه‌های کیفیت گزارشگری مالی و کیفیت حسابرسی در شرکت‌های تولیدی، در 101 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی ساله­های 1388 تا 1400 انجام داده­اند. نتایج معرف آن بوده که دقت مدل اولیه بنیش از مدل توسعه‌یافته بنیش و مدل کردستانی و تاتلی بالاتر است. همچنین با اضافه نمودن متغیرهایی مانند؛ کیفیت حسابرسی، افشای گزارشگری مالی، مثلث تقلب و حسابرسی داخلی مؤثر، می‌توان به الگویی متناسب با محیط اقتصادی حاکم بر کشور دست یافت و دقت مدل بنیش را در احتمال وقوع تقلب به میزان محسوسی بالاتر برد.

رجب دری (1401) پژوهشی با عنوان تدوین مدل شش‎ضلعی تقلب مالی با رویکرد اسلامی: بررسی اهمیت و تعامل اجزا با استفاده از روش دلفی و کسب نظر 14 نفر از خبرگانبه این نتایج دست یافت که به ترتیب سازه‎های دین‎داری، توجیه، فرصت، فشار، استعداد فردی و راهبری شرکتی در کنترل تقلب‎های مالی دارای اهمیت است. در ادامه نیز با استفاده از فن دیمتل تعامل سازه‎های «شش‎ضلعی تقلب» مورد بررسی قرار گرفت. یافته‎های این بخش نیز با کسب نظر 10 خبره نیز نشان داد که مدل «شش‎ضلعی تقلب» یک «فرایند تعاملی است» یعنی اجزای آن بر روی یکدیگر تأثیر داشته و با هم تعامل دارند. سازه دین‎داری در مدل «شش‎ضلعی تقلب» نیز بیشترین تأثیرگذاری و تعامل را نسبت به سایر سازه‎ها دارد و سازه فرصت، دارای بیشترین تأثیرپذیری است.

فرضیه­ها پژوهش

با توجه به توضیحات در بخش مبانی نظری و پیشینه پژوهش در راستای تفسیر موضوع پژوهش فرضیه­های زیر آزمون شده است؛ 

فرضیه اول: بعد فشار به­صورت فشار خارجی و اهداف مالی تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد.

فرضیه دوم: بعد فرصت به­صورت ماهیت صنعت و اثر بخشی نظارت تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد.

فرضیه سوم: بعد منطقی­سازی به­صورت تغییر حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد.

فرضیه چهارم: بعد شایستگی به­صورت تغییر مدیر عامل تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد.

فرضیه پنجم: بعد تکبر به­صورت دوگانگی وظیفه مدیر عامل تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد.

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر، ازنظر هدف، کاربردی، ازنظر ماهیت و محتوا از نوع توصیفی همبستگی و با توجه به استفاده از مطالعات تاریخی، پس رویدادی است. همچنین این پژوهش از نوع مطالعات کتابخانه­ای و تحلیلی – علی بوده و مبتنی بر تحلیل داده­های تابلویی(پانل دیتا) است و برای تجزیه وتحلیل داده­ها، از نرم افزارهای ایویوز و اکسل استفاده شده و نیز داده­های موردنیاز از طریق وب سایت کدال گردآوریشده است. جامعه آماری این پژوهش شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است. همچنین قلمرو زمانی پژوهش سال­های 1395 لغایت 1401 است. برای نمونه­گیری از روش حذف سامانمند استفاده خواهد شد که شرایط آن به‌صورت زیر تعریف ‌شده­است:

۱- به‌منظور قابل‌مقایسه بودن اطلاعات، سال مالی شرکت­ها منتهی به پایان اسفند هر سال باشد.

2- به‌منظور همگن بودن اطلاعات، شرکت­ها از نوع بانک­ها، موسسات مالی و اعتباری، بیمه و لیزینگ نباشند.

3-در دوره زمانی 1395 - 1401 پژوهش از بورس خارج نشده باشد.

4- در دوره زمانی پژوهش تغییر سال مالی نداشته باشد.

5- در دوره زمانی پژوهش بیش از سه ماه وقفه معاملاتی نداشته باشد.

6- اطلاعات مربوط به متغیرهای انتخاب‌شده در این پژوهش در ‌دسترس باشد.

با توجه به محدودیت های اعمال شده، در مجموع تعداد 150 شرکت به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شد. 

متغیرهای و مدل پژوهش

متغیر وابسته

گزارشگری مالی متقلبانه(Fraudulent Financial Reporting)؛ در این پژوهش برای محاسبه گزارشگری مالی متقلبانه به پیروی از پژوهش راچمن و همکاران (2023) از مدل بنیش⁵¹ (1999) با استفاده از شاخص M-Score به شرح رابطه زیر محاسبه می­شود. در مدل بنیش هر چقدر مقدار به دست آمده از رابطه زیر بالاتر باشد، احتمال تقلب نیز بیشتر است. بر اساس مدل تبیین شده در صورتی که امتیاز مدل ام اسکور بیشتر از 22/2 باشد، بیانگر نشانه هایی از احتمال تقلب در شرکت است.

 

M-Score = -6.065 + 0.823 DSRI + 0.906 GMI + 0.593 AQI + 0.717 SGI + 0.107 DEP

 

که در آن؛ شاخص تقلب بنیش(M-Score) است. شاخص حسابهای دریافتنی به فروش(DSRI)؛ برابر است با نسبت حسابهای دریافتنی به فروش سال جاری تقسیم بر نسبت حسابهای دریافتنی به فروش سال گذشته است. شاخص حاشیه فروش(GMI)؛ برابر است با نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش سال جاری تقسیم بر نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش سال گذشته است. شاخص کیفیت دارایی(AQI)؛ برابر است با یک منهای نسبت دارایی های جاری و دارایی های ثابت مشهود به کل دارایی های سال جاری تقسیم بر یک منهای نسبت دارایی های جاری و دارایی های ثابت مشهود به کل دارایی های سال گذشته است. شاخص رشد فروش(SGI)؛ برابر است با نسبت فروش سال جاری به فروش سال گذشته است. شاخص هزینه استهلاک(DEPI)؛ برابر است با نسبت هزینه استهلاک به مجموع هزینه استهلاک و دارایی های ثابت سال جاری تقسیم بر نسبت هزینه استهلاک به مجموع هزینه استهلاک و دارایی های ثابت سال گذشته است.

 

 

متغیرهای مستقل

این پژوهش شامل متغیر مستقل پنتاگون (پنج ضلعی) تقلب می باشد که شامل پنج بعد فشار (فشار خارجی و اهداف مالی) و فرصت (ماهیت صنعت، اثربخشی نظارت)، منطقی­سازی (تغییرات حسابرسی)، شایستگی (تغییر مدیرعامل) و تکبر (دوگانگی وظیفه مدیر عامل) به شرح زیر است:

فشار خارجی(External Pressure): در این پژوهش برای محاسبه فشار خارجی مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از متغیر اهرم مالی که از نسبت کل بدهی ها به کل دارایی ها است، استفاده می­شود.

اهداف مالی(Financial Target): در این پژوهش برای محاسبه اهداف مالی مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از نسبت سود پس از کسر مالیات به کل دارایی ها استفاده می شود.

ماهیت صنعت(Nature of Industry): در این پژوهش برای محاسبه ماهیت صنعت مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از نسبت حسابهای دریافتنی به فروش سال جاری منهای نسبت حسابهای دریافتنی به فروش سال گذشته استفاده می شود.

اثربخشی نظارت(Effectiveness Monitoring): در این پژوهش برای محاسبه اثربخشی نظارت مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از متغیر نسبت استقلال اعضاء هیئت مدیره که از نسبت مدیران مستقل به کل اعضای هیئت مدیره استفاده می­شود. 

تغییر حسابرس(Change in Auditor): در این پژوهش برای محاسبه تغییر حسابرس مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از یک متغیر ساختگی استفاده می شود. درصورتیکه حسابرس شرکت تغییر کرده باشد عدد یک و در غیراینصورت عدد صفر می گیرد.

تغییر مدیرعامل(Change In Director): در این پژوهش برای محاسبه تغییر مدیرعامل مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از یک متغیر ساختگی استفاده می شود. درصورتیکه مدیرعامل شرکت تغییر کرده باشد عدد یک و در غیراینصورت عدد صفر می گیرد.

دوگانگی وظیفه مدیر عامل(Dualism Position of CEO): در این پژوهش برای محاسبه دوگانگی وظیفه مدیر عامل مطابق با پژوهش راچمن و همکاران (2023) از یک متغیر ساختگی استفاده می شود. درصورتیکه مدیرعامل دارای دوگانگی وظیفه باشد (مدیر عامل عضو هیئت مدیره باشد) عدد یک و در غیراینصورت عدد صفر می گیرد.

مدل آماری فرضیه­های پژوهش

 

یافته­ها پژوهش

آمار توصیفی

آمار توصیفی تنظیم و طبقه‌بندی داده‌ها، نمایش ترسیمی، و محاسبه مقادیری از قبیل نما، میانگین، میانه و... می‌باشد که حاکی از مشخصات اعضای جامعه مورد بحث است. نگاره (1) آمار توصیفی متغیرهای مدل را نشان می دهد که شامل اطلاعات مربوط به میانگین، میانه، بیشینه وکمینه، چولگی و کشیدگی و... است.

 

نگاره1. آمار توصيفي متغيرهاي مدل

نام متغیر	میانگین	بیشینه	کمینه	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی
تغییر حسابرس	345/0	000/1	000/0	406/0	438/1	067/3
تغییر مدیرعامل	331/0	000/1	000/0	471/0	721/0	519/1
دوگانگی وظیفه مدیر	346/0	000/1	000/0	476/0	649/0	422/1
اثربخشی نظارت	507/0	000/1	167/0	223/0	054/0	099/2
فشار خارجی	718/0	346/4	033/0	612/0	374/3	453/16
اهداف مالی	113/0	838/0	661/0-	201/0	194/0-	998/4
گزارشگری مالی متقلبانه	937/1-	307/13	896/3-	194/2	729/3	245/19
ماهیت صنعت	042/0	647/10	445/4-	831/0	652/5	889/65

 

آزمون فرضیه­های پژوهش

قبل از تخمین لازم است، آزمون­های تشخیصی انجام شود. لذا، آزمون­های اف- لیمر، هاسمن ولدویج، عامل تورم واریانس انجام شده که در نگاره(2)، بیان شده است. لذا، با توجه به نتایج آزمون­های اف لیمر و هاسمن که کمتر از 05/0 شده، مدل پژوهش از روش اثرات ثابت تابلویی برآورد شده و نیز بر اساس، نتایج آزمون ولدریج، مشخص شد که مدل دارای همبستگی نیست. مطابق نتایج معیار عامل تورم واریانس متغیرهای پژوهش مشکل همخطی ندارد. در نهایت، با توجه به مقداراحتمال به دست آمده براي آماره اف که معنی داری کل مدل را نشان می­دهد کمتر از 05/0 است، در نتیجه فرض صفر رد شده و مشخص می­شود که مدل پژوهش معنادار است.

 

نگاره2.  نتایج تخمین آزمون­های تشخیصی و تخمین مدل پژوهش در جهت آزمون فرضیه­ها

متغير		ضريب	انحراف استاندارد		آماره تی	احتمال	VIF
فشار خارجی		389/0	059/0		587/6	0000/0	57/1
اهداف مالی		408/1	269/0		234/5	0000/0	78/1
ماهیت صنعت		382/0	174/0		195/2	0123/0	64/1
اثربخشی نظارت		468/0	098/0		776/4	0000/0	23/1
تغییر حسابرس		062/0	027/0		296/2	0115/0	56/1
تغییر مدیرعامل		232/0	033/0		030/7	0000/0	89/1
دوگانگی وظیفه مدیر		055/0	026/0		115/2	0134/0	93/1
C		-217/2	145/0		-289/15	0000/0	---
ضریب تعیین	6286/0			آماره اف (احتمال)		49/10 (000/0)
ضریب تعیین تعدیل شده	6161/0			آماره آزمون ولدریج (احتمال)		007/0 (962/0)
آماره اف- لیمر (احتمال)	69/79 (000/0)			آماره هاسمن (احتمال)		57/21 (000/0)

منبع: یافته های پژوهش

 

متغیرهای فشار خارجی و اهداف مالی مبین شاخصی برای ارزیابی بعد فشار است. مقدار ضریب این متغیر مبین شاخصی برای ارزیابی فرضیه اول است، درصورتی که ضرایب مذکور معنادار باشد نشان­دهنده تأیید این فرضیه است. مقدار احتمال آماره تی براي این متغیر به ترتیب برابر 0000/0 و 000/0 می‌باشد و کمتر از سطح خطای 05/0 است، بنابراین می‌توان گفت که فرضیه اول پژوهش مبنی بر بعد فشار به­صورت فشار خارجی و اهداف مالی تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد، در سطح خطای 5 درصد پذیرفته می­شود.

متغیرهای ماهیت صنعت و اثربخشی نظارت مبین شاخصی برای ارزیابی بعد فرصت است. مقدار ضریب این متغیرها مبین شاخصی برای ارزیابی فرضیه دوم است، درصورتی که ضرایب مذکور معنادار باشد نشان دهنده تأیید این فرضیه است. مقدار احتمال آماره تی براي این متغیر به ترتیب برابر 0123/0 و 000/0 می‌باشد و کمتر از سطح خطای 05/0 است، بنابراین می‌توان گفت که فرضیه دوم پژوهش مبنی بر بعد فرصت به­صورت ماهیت صنعت و اثر بخشی نظارت تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارند،رد نمی­شود.

متغیر تغییر حسابرس مبین شاخصی برای ارزیابی بعد منطقی­سازی است. مقدار ضریب این متغیر مبین شاخصی برای ارزیابی فرضیه سوم است، درصورتی که ضریب مذکور معنادار باشد نشان دهنده تأیید این فرضیه است. مقدار احتمال آماره تی براي این متغیر برابر 0115/0 می‌باشد و کمتر از سطح خطای 05/0 است، بنابراین می‌توان گفت که فرضیه سوم؛ بعد منطقی­سازی به­صورت تغییر حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد، رد نمی­شود.

متغیر تغییر مدیرعامل، مبین شاخصی برای ارزیابی بعد شایستگی است. مقدار ضریب این متغیر مبین شاخصی برای ارزیابی فرضیه چهارم است، درصورتی که ضریب مذکور معنادار باشد نشان دهنده تأیید این فرضیه است. مقدار احتمال آماره تی براي این متغیر برابر 0000/0 می‌باشد و کمتر از سطح خطای 05/0 است، بنابراین می‌توان گفت که فرضیه چهارم؛ بعد شایستگی به­صورت تغییر مدیر عامل تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد، رد نمی­شود.

متغیر دوگانگی وظیفه مدیر عامل، مبین شاخصی برای ارزیابی بعد تکبر است. مقدار ضریب این متغیر مبین شاخصی برای ارزیابی فرضیه پنج است، درصورتی که ضریب مذکور معنادار باشد نشان دهنده تأیید این فرضیه است. مقدار احتمال آماره تی براي این متغیر برابر 0134/0 می‌باشد و کمتر از سطح خطای 05/0 است، بنابراین می‌توان گفت که فرضیه پنجم؛ بعد تکبر به­صورت دوگانگی وظیفه مدیر عامل تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد، رد نمی­شود.

 

نتیجه­گیری و پیشنهادات

    گزارشگری مالی نقش مهمی در تخصیص سرمایه ایفا می­کند و به سرمایه­گذاران و ذینفعان مختلف بینش دقیق و قابل اعتمادی در مورد عملکرد و وضعیت مالی یک شرکت خاص ارائه می­دهد. از طرفی، گزارشگری مالی متقلبانه می­تواند، به شکل سوء استفاده، دستکاری، یا اصلاح شواهد پشتیبان، یا سوابق حسابداری که عمداً تهیه شده است، یا به شکل گزارش­های مالی که حقایق را ارائه نمی­دهد، یا عمداً یک رویداد، معامله یا اطلاعات مالی را حذف می­کند و ماهیت مهمی دارد که همراه با بکارگیری یک اصل حسابداری است که قابل توجیه نیست. بنابراین؛ هدف اصلی پژوهش مزبور بررسی عوامل تعیین کننده تقلب در صورت­های مالی بر اساس نظریه پنتاگون با استفاده از روش تابلویی با اثرات ثابت در طی سال­های 1395 تا 1401 بوده و داده­های پژوهش از 150 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که پس از اعمال محدودیت­های مورد نظر انتخاب شده­ و جمع­آوری شده است.

    فرضیه اول، مشخص نمود که اثرات بعد فشار به­صورت فشار خارجی و اهداف مالی بر گزارشگری مالی متقلبانه تاثیر مثبت و معناداری را داشته است. بر این اساس، فشار خارجی و اهداف مالی شرایطی را ایجاد می­کند که مدیریت در پی اهدافی همانند؛ ثبات مالی و توانایی شرکت برای کسب سود، فشار بر مدیریت برای انطباق با الزامات و انتظارات تحلیلگران خارجی، سرمایه گذاران، وام دهندگان و سایر اشخاص ثالث، وضعیت مالی پرسنل مدیریتی شرکت که توسط عملکرد مالی شرکت تهدید می­شوند و فشار بیش از حد بر مدیریت یا کارکنان عملیاتی برای دستیابی به اهداف مالی تعیین شده توسط هیئت مدیره، به ارتکاب و پنهان کردن تقلب هدایت شوند. نتیجه به­دست آمده در این بخش با مطالعات؛ (عنایت و چریری، 2024)، (راچمن و همکاران، 2023)، (نارسا و همکاران، 2023)، (فیتری و همکاران،2019) و (فلاح حمیدی و همکاران،1400) هم­سو می­باشد.

     فرضیه دوم، نشان داد که اثرات بعد فرصت به­صورت ماهیت صنعت و اثر بخشی نظارت تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته است. بر این اساس، ماهیت صنعت وضعیت ایده آل یک شرکت در فعالیت های صنعتی مشخص می­کند و یکی از شاخص­های یک شرکت ایده آل، توانایی شرکت در سرکوب و کاهش تعداد مطالبات شرکت و افزایش دریافت­های جریان نقدی است. وضعیت ایده آل شرکت را می­توان از طریق مانده حساب­های خاصی که بر اساس قضاوت­ها و برآوردهای ذهنی تعیین می­شوند، اندازه­گیری کرد. از طرفی، نظارت بر ارزیابی حساب‌های غیرقابل وصول و موجودی منسوخ شده، می­تواند فرصت­هایی را برای مدیران فراهم کند، تا گزارشگری مالی متقلبانه انجام دهند و با توجه به تئوری نمایندگی؛ وجود اطلاعات نامتقارن بین مالکان و مدیریت شرکت فرصت‌هایی را برای شرکت‌ها ایجاد می­کند که، تا صورت‌های مالی خود را دستکاری کنند. نتیجه به­دست آمده در فرضیه دوم، با مطالعات؛ (ویجیانتی و همکاران، 2024)، (راچمن و همکاران، 2023)، (تاناکوتا، 2016)، (ساری و همکاران، 2020) و (رجب دری،1401) هم­سو می­باشد.

     فرضیه سوم مشخص نمود که بعد منطقی­سازی به­صورت تغییر حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد. این مبین آن است که، در مفهوم تئوری نمایندگی، مالک با در نظر گرفتن منافع خود، اختیارات خود را در خصوص مدیریت شرکت به مدیر عامل تفویض می­کند. این بر اساس قراردادی است که وظایف این دو را از هم جدا می کند. نتیجه قرارداد این است که مدیریت اطلاعات دقیق مربوط به عملکرد شرکت را درک کرده و می­داند. مدیریت عملکرد شرکت را به گونه­ای حفظ خواهد کرد که در چشم ذینفعان خوب به نظر برسد. به همین دلیل، مدیریت یک حسابرس را انتخاب می­کند که منافع آنها را دنبال کند. اگر حسابرس انتخاب شده مطابق با منافع مدیریت نباشد و اعتماد سرمایه گذاران را به خطر بیندازد و یا اگر احتمال آن برود که مدیریت شرکت حسابرسانی را انتخاب کند، که بتوانند در جهت منافع هر یک از طرفین با یکدیگر همکاری کنند تا در گزارش های مالی و نظرات حسابرسی دستکاری کنند، مدیریت تمایل به جایگزینی حسابرس پیدا خواهد کرد.، که این امر با تئوری تقلب پنتاگون مطابقت دارد. نتیجه به­دست آمده در فرضیه سوم، با مطالعات؛ (عنایت و چریری، 2024)، (راچمن و همکاران، 2023)، (سیلویانا و ویندی، 2021)، (الفاح و همکاران، 2017) و (کولیوندو همکاران،1402) هم­سو می­باشد.

     اما، در فرضیه چهارم، مشخص گردید که بعد شایستگی به­صورت تغییر مدیر عامل تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد. بر این اساس، تغییر مدیران امری است که به طور طبیعی در دنیای سازمان­های تجاری اتفاق می­افتد. این تغییر مدیران به دلایل مختلفی از ملاحظات برای بهبود عملکرد شرکت تا موضوعات مورد علاقه سیاسی رخ می­دهد. تغییر مدیران می­تواند؛ باعث تضاد منافع شود که می­تواند منجر به اقدامات دستکاری در گزارش­های مالی شود. مدیری که می‌داند به زودی جایگزین خواهد شد، از زمان باقی مانده برای دستکاری گزارش‌های مالی برای دریافت پاداش‌های بیشتر استفاده می­کند.لذا، تغییر مدیر تأثیر مثبتی بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد. نتیجه به­دست آمده در فرضیه چهارم، با مطالعات؛ (عنایت و چریری، 2024)، (راچمن و همکاران، 2023)، (هاندویو و مادولیدی، 2021)، (هاندوکو و ناتاسیا،2019) و (احمدی و همکاران،1403) هم­سو می­باشد.

     نهایتا، در فرضیه پنجم، مشخص گردید؛ که بعد تکبر به­صورت دوگانگی وظیفه مدیر عامل تأثیر مثبت و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه دارد. چراکه، دوگانگی وظیفه مدیر عامل موقعیتی است، که در آن یک مدیر عامل یا رئیس شرکت دارای موقعیت­های متعددی در پست‌ها داخلی و خارجی با وظایف متعدد شده و با احساس نگرش برتری نسبت به دیگران، تکبر را تجربه نماید. ظهور غرور و تکبر در مدیریت سبب رشد نفوذ در شرکت شده و ارکان داخلی شرکت را در جهت منافع خود تحت فشار می­گذارد. البته، این عامل در چارچوب نظریه نمایندگی سبب تضاد منافع بین مدیریت و مالکان شده و گزارشگری مالی متقلبانه را افزایش می­دهد. نتیجه به­دست آمده در فرضیه پنجم، با مطالعات؛ (یووانکا و سوگیارتی، 2024)، (راچمن و همکاران، 2023)، (هوراث، 2011) و (احمدی و همکاران،1403) هم­سو می­باشد. با توجه به نتایج پژوهش پیشنهادهایی به شرح زیر ارائه شده است:

·       از نظر عملی، نتایج این پژوهش می تواند مرجعی برای شرکت ها برای اجرای آزمون­های شخصی برای کارکنان آینده باشد، تا بتوانند سیستم کنترل داخلی را متناسب با ویژگی­های کارکنان خود تعیین کنند. همچنین این پژوهش فقط به حرفه حسابداری محدود نمی­شود و انتظار می رود مطالعات بیشتر حجم نمونه را به حرفه های مختلف با پتانسیل ارتکاب تقلب گسترش دهند. لذا، می­توان به شرکت­ها و موسسات حسابرسی نیز پیشنهاد کرد؛ که نقش پنج ضلعی تقلب را در گزارشگری مالی متقلبانه در نظر بگیرند.

·       نتایج این پژوهش می­تواند، به کمیته تدوین استانداردهای حسابرسی کمک نماید، که عوامل خطر مبتنی بر مدل پنج ضلعی تقلب در استاندارد حسابرسی شماره 240 ایران توسعه یابد.

·       با توجه به نتایج پژوهش و تاثیر پنج ضلعی تقلب بر گزارشگری مالی متقلبانه به سرمایه­گذاران و اعتبار دهندگان پیشنهاد می­شود؛ در ارزیابی شرکت­ها و اتخاذ تصمیم­های سرمایه­گذاری به ابعاد پنج ضلعی تقلب توجه نمایند.

·       همچنین پیشنهاد می­شود؛ سازمان بورس اوراق بهادار و سازمان حسابرسی، مقررات و استانداردهایی برای کنترل هر چه بهتر رفتار مدیریت شرکت­ها در انتخاب روش­های متعدد حسابداری و مقررات دولتی، که می تواند منجر به تقلب شود، تدوین نمایند. 

درنهایت؛ خاطرنشان می­گردد که باتوجه‌به محدود بودن دوره زمانی 1395 تا 1401 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده است، تسری نتایج به سایر دوره­های زمانی بایستی با احتیاط انجام گیرد.

منابع

احمدی، سید جلال. فغانی ماکرانی، خسرو. فاضلی، نقی. (1403). تکنیک‌های داده کاوی و پیش بینی تقلب صورت‌های مالی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت. 13(52): 15-28.

رجب دری، حسین. (1401). تدوین مدل شش‎ضلعی تقلب مالی با رویکرد اسلامی: بررسی اهمیت و تعامل اجزا. مطالعات دین، معنویت و مدیریت. 9(17): 5-31.

عظیمی، احمد. قلیزاده، مرضیه. (1398). بررسی تاثیر سازوکارهای نظارت بیرونی بر ارتباط بین بیش اعتمادی مدیران و بیش سرمایه گذاری (مطالعه موردی در صنعت دارو). فصلنامه چشم اندازه حسابداری و مدیریت، 2(12): 119- 130.

فلاح حمیدی، حامی، فغانی ماکرانی، خسرو و ذبیحی، علی(1400). قدرت و بیش اطمینانی مدیران و گزارشگری متقلبانه. اقتصاد مالی. 15(54).379-400.

کولیوند، عباس. حسنی، محمد. متین فرد، مهران. (1402). ارائه مدل توسعه‌یافته پیش‌بینی تقلب با تمرکز بر مؤلفه‌های کیفیت گزارشگری مالی و کیفیت حسابرسی در شرکت‌های تولیدی. پیشرفت­های حسابداری. 15(1): 1-29.

Achmad, T., Ghozali, I., Helmina, M. R. A., Hapsari, D. I., & Pamungkas, I. D. (2023). Detecting Fraudulent Financial Reporting Using the Fraud Hexagon Model: Evidence from the Banking Sector in Indonesia. Economies, 11(1), 1-17.

Akinbowale, O. E., Klingelhöfer, H. E., & Zerihun, M. F. (2023). Application of Forensic Accounting Techniques in the South African Banking Industry for the Purpose of Fraud Risk Mitigation. Cogent Economics and Finance, 11(1), 1-21.

Alhadab, M., Abdullatif, M., & Mansour, I. (2020). Related Party Transactions and Earnings Management in Jordan: The Role of Ownership Structure. Journal of Financial Reporting and Accounting, 18(3), 505–531.

Almaqtari, Faozi A., Abdulwahid Abdullah Hashed, Mohd Shamim, & Waleed M. Al-Ahdal. (2021). Impact of corporate governance mechanisms on financial reporting quality: A study of Indian GAAP and Indian Accounting Standards. Problems and Perspectives in Management. 18(1(. 37-54.

Aprian, F. H., Fauzi, A., & Mardi. (2023). The Effect of Financial Stability, Nature of Industry and Total Accrual on Fraudulent Financial Statements. 2(2), 436–449.

Association of Certified Fraud Examiners Indonesia. (2019). Survei Fraud Indonesia 2019.

Beneish, M.D. (1999). The Detection of Earnings Manipualtion. Financial Analyst Journal, 24-26.

Biduri, S. and Tjahjadi, B. (2024), "Determinants of financial statement fraud: the perspective of pentagon fraud theory (evidence on Islamic banking companies in Indonesia)", Journal of Islamic Accounting and Business Research, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print.

Cabello, A., Moncarz, E., Moncarz, R., & Moncarz, B. (2009). The Rise and Collapse of Enron: Financial Innovation, Errors and Lessons. Contaduría y Administración, 218, 17-37.

Cressey, D. R. (1953). Other People’s Money: a Study in the Social Psychology of Embezzlement (F. Press (ed.)).

Efendi, M. A. (2018). The Power of Good Corporate Governance Teori dan Implementasi (edisi 2). Salemba Empat.

Evander, E., & Ratnanigsih, E. (2018). Pengaruh Good Corporate Governance terhadap Manajemen Laba Melalui Aktivitas Riil. Equilibrium Jurnal Bisnis & Akuntansi, XII(1), 17–32.

Firnanti, F., Pirzada, K., & Budiman, B. (2019). Company Characteristics, Corporate Governance, Audit Quality Impact on Earnings Management. Accounting and Finance Review, 4(2), 43–49

Fitri, F. A., Syukur, M., & Justisa, G. (2019). Do The Fraud Triangle Components Motivate Fraud In Indonesia? Australasian Accounting, Business and Finance Journal, 13(4), 63–72.

Handoko, B. L., & Natasya. (2019). Fraud Diamond Model for Fraudulent Financial Statement Detection. International Journal of Recent Technology and Engineering, 8(3), 6865–6872.

Handoyo, B. R., & Madolidi. B. B. I. (2021). The influence of internal audit and internal control toward fraud prevention, International Journal of Financial, Accounting, and Management 3(1), 45-64.

Hasnan, S., Othman, N., Mohamed Hussain, A. R., & Ali, M. M. (2022). The influence of fraud triangle factors on real earnings management. Journal of Governance & Regulation, 11(2), 94–106.

Hartanto, R., Lasmanah, L., Mustafa, M., & Purnamasari, P. (2019). Analysis of Factors That Influence Financial Statement Fraud In The Perspective Fraud Triangle: Empirical Study on Banking Companies In Indonesia.

Howarth, C. (2011). Putting the Freud in Fraud: Why the Fraud Triangle Is No Longer Enough.

Imen, F. & Anis, J. (2021). The Moderating Role of Audit Quality on the Relationship between Auditor Reporting and Earnings Management: Empirical Evidence from Tunisia. EuroMed Journal of Business, 16(4), 416–430.

Inayah, J. Z. & Chariri, A. (2024). The Determinants of Financial Statement Fraud: Fraud Pentagon Perspective. Jurnal Akuntansi Aktual, 11(1), 19-34.

Ismael, H. R. & Kamel, H. (2020). Internal Audit Quality and Earnings Management: Evidence from the UK. Managerial Auditing Journal, 36(7), 951–978

Jaya, I. M. L. M., & Poerwono, A. A. A. (2019). Pengujian Teori Fraud Pentagon Terhadap Kecurangan Laporan Keuangan pada Perusahaan Pertambangan di Indonesia. Jurnal Ilmu Akuntansi, 12(2), 158–167.

Jensen, M. C., & Meckling, Wi. H. (1976). Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency Cost and Ownership Sructure. Journal of Financial Economic 3, 3, 305–360.

Maniatis, A. (2022). Detecting the Probability of Financial Fraud Due to Earnings Manipulation in Companies Listed in Athens Stock Exchange Market. Journal of Financial Crime, 29(2), 603–619.

Muchran, M., Eka, S N., & Hasan, A. (2023) Analisis Fraud Diamond Dalam Mendeteksi Financial Statement Fraud Pada Perusahaan Manufaktur Di Bei Tahun 2018-2020. Al-Buhuts, 19, 524-531.

Narsa, N., Afifa, L., & Wardhaningrum, O.(2023). Fraud triangle and earnings management based on the modified M-score: A study on manufacturing company in Indonesia. Heliyon 9 (2023) e13649.

Nurjanna, N., Muchran, M., & Sulisyanti, R. (2024). Financial Statement Fraud Analysis through Hexagon Fraud Theory Approach. Contemporary Journal on Business and Accounting, 4(1), 29-38. https://doi.org/10.58792/cjba.v4i1.48.

Priantara, D. (2013). Fraud Auditing & Investigation. Mitra Wacana Media.

Pushparaj, P., & Kushwaha, B. P. (2023). Communicate your audience through Virtual Influencer: A Systematic Literature Review. Journal of Content, Community and Communication 17: 31–45.

Rachman, Muhammad Nurielhuda. Suhendro, Saring. Azhar, Rialdi. (2023). Analysis of factors affecting fraudulent financial reporting in fraud pentagon perspective, ASIAN JOURNAL OF ECONOMICS AND BUSINESS MANAGEMENT, 2(1): 342 – 352.

Rusmana, O., & Tanjung, H. (2019). Identifikasi Kecurangan Laporan Keuangan dengan Fraud Pentagon Studi Empiris BUMN Terdaftar di Bursa Efek Indonesia. Jurnal Ekonomi, Bisnis Dan Akuntansi, 21(4).

Saputra, R. A. (2016). Pengaruh Fraud Indicators Terhadap Fraudulent Financial Statement (Studi Empiris pada Perusahaan yang Listed di BEI Tahun 2013-2015).

Sari, M. P., Pramasheilla, N., Fachrurrozie, Suryani, T., & Pamungkas, I. D. (2020). Analysis of Fraudulent Financial Reporting with KAP Big Four as a Moderation Variabel: Crowe’s Fraud’s Pentagon. International Journal of Financial Research, 11(5), 180–190.

Sari, M. P., Mahardika, E., Suryandari, D., & Raharja, S. (2022). The Audit Committee as Moderating the Effect of Hexagon’s Fraud on Fraudulent Financial Statements in Mining Companies Listed on the Indonesia Stock Exchange. Cogent Business and Management, 9(1), 1–24

Selviana, S., & Weny, C. D. (2021). Pengaruh Audit Tenure, Ukuran KAP, dan Pergantian Auditor Terhadap Integritas Laporan Keuangan (Studi Empiris pada Perusahaan Sektor Transportasi yang Terdaftar di Bursa Efek Indonesia Tahun 2017-2019). Publikasi Riset Mahasiswa Akuntansi (PRIMA), 2(2), 169–183.

Septriani, Y., & Handayani, D. (2018). Mendeteksi Kecurangan Laporan Keuangan dengan Analisis Fraud Pentagon. Jurnal Akuntansi Dan Bisnis Politeknik Caltex Riau, 11.

Shonhadji, N. & Irwandi, S. A. (2023). Fraud Prevention in the Indonesian Banking Sector Using Anti-Fraud Strategy. Banks and Bank Systems, 19(1), 12–23.

Sihombing, K. S., & Rahardjo, S. N. (2014). Pengaruh Fraud Diamond dalam Mendeteksi Financial Statement Fraud (Studi Empiris pada Perusahaan Ritel yang Terdaftar di Bursa Efek Indonesia Tahun 2014 – 2016). Diponegoro Journal of Accounting, 3(2), 1–12.

Singleton, T. W. & Singleton, A. J. (2010). Fraud Auditing and Forensic Accounting (4th Eddition). New Jersey: John Wiley & Sons.

Sitanggang, R. P., Karbhari, Y., Matemilola, B. T., & Ariff, M. (2020). Audit Quality and Real Earnings Management: Evidence from the UK Manufacturing Sector. International Journal of Managerial Finance, 16(2), 165–181.

Skousen, C. J., Smith, K. R., & Wright, C. J. (2009). Detecting and Predicting Financial Statement Fraud: The Effectiveness of the Fraud Triangle and SAS No. 99. SSRN Electronic Journal, 99.

Sofa, M., & Sholichah, M. (2019). Pengaruh Fraud Risk Factor Menurut Fraud Pentagon terhadap Kecurangan Laporan Keuangan. Journal of Islamic Accounting and Tax, 2(2), 127–139.

Summers, S. L., & Sweeney, J. T. (1998). Fraudulently misstated financial statements and insider trading: An empirical analysis. The Accounting Review, 73(1), 131–146.

Tesa, C., & Harto, P. (2016). Fraudulent Financial Reporting: Pengujian Teori Fraud Pentagon pada Sektor Keuangan dan Perbankan di Indonesia. Simposium Nasional Akuntansi XIX, Lampung.

Tiffani, L. & Marfuah. (2015). Deteksi Financial Statement Fraud dengan Analisis Fraud Triangel pada Perusahaan Manufaktur yang Terdaftar di Bursa Efek Indonesia. Jurnal Akuntansi dan Auditing Indonesia, 19(2), 112–125.

Troy, S. (2023). Enron Scandal: The Fall of a Wall Street Darling. Investopedia.

Ulfah, M., Nuraina, E., & Wijaya, A. L. (2017). Pengaruh Fraud Pentagon dalam Mendeteksi Fraudulent Financial Reporting (Studi Empiris pada Perbankan di Indonesia yang Terdaftar di BEI). Paper Dipresentasikan Di Forum Ilmiah Pendidikan Akuntansi, 5(1), 399–417.

Widyasari, P. A., Harindahyani, S., & Rudiawarni, F. A. (2017). Strategi Bisnis dalam Praktik Manajemen Laba pada Perusahaan Manufaktur di Indonesia. Jurnal Keuangan dan Perbankan, 21(3), 397–411.

Wijayanti, D.M., Senjani, Y.P. and Farah, W. (2024), "The role of Machiavellian personality, altruistic personality, religiosity, whistleblowing system, and accounting firm size in mitigating fraud intention", Journal of Financial Crime, Vol. 31 No. 1, pp. 119-134.

Wolfe, D. T., & Hermanson, D. R. (2004). The Fraud Diamond : Considering the Four Elements of Fraud: Certified Public Accountant. The CPA Journal, 74(12), 38–42.

Wu, H., Chang, Y., Li, J., & Zhu, X. (2021). Financial Fraud Risk Analysis Based on Audit Information Knowledge Graph. Procedia Computer Science, 199, 780–787.

Yovanka, S., & Sugiarti, Y. (2024). Fraud Pentagon Analysis in Preventing Academic Fraud during Online Learning in the COVID-19 Period. Perspektif Akuntansi, 7(1), 58–78. https://doi.org/10.24246/persi.v7i1.p58-78.

---

[1] . Narsa et al

[2] . Maniatis

[3] . Inayah & Chariri

[4] . Aprian et al

[5] . Ismael and Kamel

[6] . Widyasari et al

[7] . Hartanto et al

[8] . Cabello et al

[9] . Troy

[10] . Association of Certified Fraud Examiners Indonesia (ACFE)

[11] . Tiffani & Marfuah

[12] . Shonhadji & Irwandi

[13] . Akinbowale et al

[14] . Singleton

[15] . Alhadab et al

[16] . Firnanti et al

[17] . Imen & Anis

[18] . Sitanggang et al

[19] . Wu et al

[20] . Achmad et al

[21] . Cressey

[22] . Pressure

[23] . Opportunity

[24] . Rationalzation

[25] . Wolfe & Hermanson

[26] . Capability

[27] . Howarth

[28] . Arrognce

[29] . Fitri et al

[30] . Rusmana & Tanjung

[31] . Tesa & Harto

[32] . Jaya & Poerwono

[33] . Sofa & Sholichah

[34] . Rachman et al

[35] . Skousen et al

[36] . Summers & Sweeney

[37]  . Priantara

[38] . Sihombing & Rahardjo

[39] . Jensen & Meckling

[40] . Efendi

[41] . Evander & Ratnanigsih

[42] . Selviana & Weny

[43] . Ulfah et al

[44] . Saputra

[45] . Handoko & Natasya

[46] . Septriani & Handayani

[47] . Yovanka & Sugiarti

[48] . Wijayanti et al

[49] . Hasnan et al

[50] . Handoyo & Madolidi

[51] . Beneish