مقایسۀ عناصر غنایی در خسرو و شیرین، لیلی و مجنون نظامی گنجوی با همای و همایون و گل و نوروز خواجوی کرمانی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

مرتضی خوش نیت ¹ , شهروز جمالی ² , مرتضی رزاق پور ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/07/11 تاریخ پذیرش : 1403/09/22 تاریخ انتشار : 1403/10/01

کلید واژه: عناصر غنایی, مثنوی عاشقانه, نظامی گنجوی, خواجوی کرمانی.,

چکیده مقاله :

در این مقاله به بررسی و مقایسۀ عناصر ادب غنایی به کار رفته در مثنوی‌های خسرو و شیرین، لیلی و مجنون نظامی گنجوی با همای و همایون و گل و نوروز خواجوی می‌پردازیم. مواردی از قبیل عناصر محتوایی و عاشقانه، ترکیبات و تعبیرات غنایی، توصیفات نرم و لطیف، فضای غم‌آلود و انزواطلبانه، وصل و هجران، عاشق و معشوق، تصاویر و عناصر صوری، ذهن و زبان، زاویۀ دید، شخصیت‌های منظومه‌ها به تحلیل و مقایسه پرداخته شده است. این که خواجو به چه میزان تحت تأثیر نظامی بوده، یا ابتکار عمل و نوآوری‌هایی از خود نشان داده است، مورد تحلیل قرار می‌گیرد. بخش فراگیری از موضوعات غنایی و عشقی در هر منظومۀ غنایی با ذهنیات، احساسات و عواطف درونی، روزگار حال و گذشتۀ شاعر عجین شده است. یافتن و الفت برقرارکردن بین مناسبات غنایی هر دو شاعر، به این پرسش پاسخ می‌دهد که در آثارشان به چه نوع مؤلفه‌هایی در بیان عناصر غنایی اهمیت بیشتری داده شده که در آثار دیگری مشاهده نمی‌شود؟ هدف کلی مقاله، مقایسه و تبیین نوع بیان عناصر غنایی در مورد پژوهش است. خواجوی کرمانی همچون نظامی گنجوی، با نرم‌سرایی و ساده‌سازی مفاهیم شعری را به ادبیات عامیانه و مردمی نزدیک کرده است. شواهد به دست آمده در این پژوهش، بیانگر آن است که مثنوی‌های نظامی گنجوی و خواجوی کرمانی در تعریف ویژگی‌های عناصر غنایی مشابهت‌هایی با هم دارند و سطحی از اختلاف در شیوۀ بیان مؤلفه‌های غنایی وجود دارد که این اختلافات برجسته به نظر نمی‌رسد.

چکیده انگلیسی:

In this article, we investigated and compared kind of lyrical elements used in the Masnavis of Khosro and Shirin, Leyli and Majnoun of Nizami Ganjavi with Masnavis Homay and Homayoun and Gol and Norouz. Cases such as contents and romantic elements, lyrical compositions and expressions, soft and gentle descriptions, sad and lonely atmosphere, connection and exile, lover and beloved, images and visual elements, mentality, language, point of view, and characters, were analyzed and compared. Nizami influenced Khajoo, and whether he has shown initiative and innovation, the comprehensive parts of lyrical and love topics in every Masnavis are interwoven with the poet’s mentalities, feelings, and inner emotions, the present and past. Finding and establishing a connection between the lyrical relationship of both poets answers the questions in their works, what kind of elements have been given more importance in terms of lyrical elements that are not seen in other works? The general purpose of this thesis is to explain and compare the type of expression of lyrical elements in this research, we conclude that Khajooye Kermani, and Nizami Ganjavi, have brought the poetic concepts closer to folk and popular literature with smoothness and simplification.

منابع و مأخذ:

انوشه، حسن (1376). فرهنگ نامۀ ادبی فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
بروستر، اسکات (1395). شعر غنایی. ترجمۀ رحیم کوشش. تبریز: سبزان.
پاینده، حسین (1382). گفتمان نقد. تهران: روزگار.
خواجوی کرمانی، کمال الدین ابوالعطا (1370). خمسه. تصحیح نیاز کرمانی، سعید. کرمان: دانشگاه کرمان.
ذوالفقاری، حسن (1392). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. تهران: چرخ.
سارتر، ژان پل (1347). ادبیات چیست. ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. اصفهان: زمان.
صورتگر، لطفعلی (1345). منظومه‌‌های غنایی ایران. تهران: چاپ اقبال.
نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (1377). خمسه، بر اساس چاپ مسکوـ باکو. شرح نعمانی، شبلی. تهران: جاویدان.
شُرر، مارک (1370). صناعت، ابزار کشف. نشریۀ کیان. ترجمۀ مریم خوزان. 1 (2)، 56-63.
فریدونی، پروانه؛ رزاق‌پور، مرتضی (1401). بررسی مؤلفه‌های ادب غنایی در منظومۀ همای و همایون خواجو کرمانی. متن پژوهی ادبی. 26 (94)،261-292.