بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی؛ تعامل و تقابل با روسیه

محورهای موضوعی : جغرافیای سیاسی-ژئوپلیتیک

رجات جباری ¹ , دکتر سارا نجف پور ² , دکتر نصرت الله حیدری ³

1 - دانشجوی دکترای، گروه علوم سیاسی، واحد بین المللی خرمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهیدچمران، اهواز، ایران.
3 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/06/24 تاریخ پذیرش : 1403/08/18 تاریخ انتشار : 1404/01/02

کلید واژه: سیاست خارجی ترکیه, قفقاز جنوبی, تعامل و تقابل, روسیه.,

چکیده مقاله :

تحقیق حاضر به بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و تعامل و تقابل آن با روسیه می‌پردازد. در این پژوهش، از نظریه رئالیسم تهاجمی به‌عنوان چارچوب نظری استفاده شد که طبق آن، کشورها به دنبال افزایش قدرت و نفوذ خود در عرصه بین‌المللی هستند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از طریق بررسی متون و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان حوزه علوم سیاسی که به روش هدفمند و با معیار اشباع نظری انتخاب شدند، انجام شد. این رویکرد به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از دیدگاه‌ها و تجربیات متخصصان در این حوزه دست یابند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کشورهای قفقاز جنوبی بدون اراده خود در طیف‌بندی‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی وارد شده‌اند. این امر به ویژه در شرایطی که دو کشور روسیه و ترکیه با تاریخ و تمدن کهن و متفاوت خود، پتانسیل‌های زیادی برای همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارند، قابل مشاهده است. با این حال، رقابت شدید عقیدتی، سیاسی و نظامی میان این دو کشور در قفقاز جنوبی، مانع از بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها شده است. روسیه به عنوان یک قدرت تاریخی در این منطقه، به دنبال حفظ هژمونی خود و کنترل بر تحولات سیاسی و امنیتی است. این کشور با استفاده از ابزارهایی از جمله دیپلماسی و نظامی، سعی در تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی دارد. از سوی دیگر، ترکیه با استفاده از ایده نئوعثمانی‌گری و تلاش برای گسترش نفوذ خود، به دنبال ایجاد موقعیت‌های جدید در قفقاز جنوبی است. این تحقیق همچنین به بررسی تأثیرات مناقشات منطقه‌ای و نقش روسیه و ترکیه در این مناقشات می‌پردازد. درنهایت، این پژوهش به درک بهتر از دینامیک‌های سیاسی و امنیتی قفقاز جنوبی و نقش کلیدی روسیه و ترکیه در این منطقه می‌انجامد و می‌تواند به سیاست‌گذاران و تحلیلگران در تدوین استراتژی‌های مناسب برای مدیریت روابط بین‌المللی کمک کند.

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

روابط روسیه و ترکیه به‌عنوان دو قدرت بزرگ منطقه‌ای، تأثیرات عمیقی بر معادلات سیاسی قفقاز جنوبی داشته است. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود که به‌عنوان پلی بین اروپا و آسیا عمل می‌کند و همچنین به خاطر منابع طبیعی غنی، از جمله نفت و گاز، همواره موردتوجه قدرت‌های بزرگ بوده است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قفقاز جنوبی به‌عنوان یک منطقه استراتژیک، شاهد تغییرات عمده‌ای در معادلات سیاسی و امنیتی بوده است. روابط نزدیک‌تر بین روسیه و ترکیه در سال‌های اخیر، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی، می‌تواند به تغییر توازن قدرت در این منطقه منجر شود. این تغییرات نه‌تنها بر امنیت و ثبات قفقاز جنوبی تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند بر سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی کشورهای این منطقه نیز تأثیرگذار باشد. به‌علاوه، رقابت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در قفقاز جنوبی، به‌ویژه با توجه به منافع ایران و آمریکا، پیچیدگی‌های بیشتری به این معادلات می‌بخشد. ترکیه و روسیه به دلیل سابقه تاريخي مشترک با كشورهاي قفقاز جنوبی و همچنین موقعيت جغرافيايي قفقاز اهمیت زیادی برای این منطقه قائل هستند. البته جمهوری اسلامی ایران نيز از بعد ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک حساسیت زیادی نسبت به این منطقه به عنوان مکمل امنیتی و اقتصادی خود نشان داده است.

داده و روش

در این تحقیق، از روش تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری متون مصاحبه با خبرگان، استفاده‌شده است. ابتدا، مصاحبه‌ها به‌طور کامل پیاده‌سازی و سپس به دقت مطالعه شدند تا مفاهیم کلیدی و الگوهای موجود شناسایی شوند. در مرحله بعد، کدگذاری اولیه با استخراج کدهای باز انجام شد که شامل شناسایی موضوعات و مفاهیم اصلی مرتبط با روابط روسیه و ترکیه در قفقاز جنوبی بود. پس‌ازآن، کدهای مشابه گروه‌بندی و کدگذاری محوری انجام شد تا روابط بین کدها و ساختارهای مفهومی مشخص گردد. این فرآیند به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از دیدگاه‌های خبرگان دست یابند و نتایج حاصل از تحلیل را به‌طور سیستماتیک و منطقی ارائه دهند. در نهایت، کدهای نهایی به‌منظور استخراج نتایج و تحلیل‌های جامع‌تر مورد استفاده قرار گرفتند. لازم به ذکر است 62 درصد از پاسخ‌دهندگان دارای تحصیلات در مقطع دکتری و 38 درصد کارشناسی ارشد بوده‌اند. گروه خبرگان تحقیق شامل 85 درصد مرد و 15 درصد زن می‌باشند. در این تحقیق 20 نفر به عنوان گروه خبرگان بر اساس روش نمونه‌گیری هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند.

بحث و یافته ها

بر اساس تحلیل‌های ارائه‌شده از سوی خبرگان در کنار جنبه‌های امنیتی، قفقاز جنوبی از جنبه‌های اقتصادی نیز برای روسیه حائز اهمیت است عمده‌ترین مساله ازاین‌جهت نفت یا امنیت انرژی برای روسیه است. عنصر نفت از سه جهت در منظر اقتصادی روسیه جلب‌توجه می‌کند. اولی پیوند ساختارهای نفتی روسیه با این منطقه است به‌طورکلی اقتصاد در شوروی، پیشین اقتصادی مبتنی بر تقسیم‌کار و پیوستگی متقابل با محوریت مسکو. است نفت قفقاز نیز در این راستا بخشی از مجموعه کلی اقتصاد به‌هم‌پیوسته کشورهای مستقل مشترک‌المنافع است. دوم عنصر خارجی در بهره‌برداری و اکتشاف نفت قفقاز و عمدتاً جمهوری آذربایجان است. بخشی از نفت جمهوری آذربایجان در سواحل دریایی خزر قرار دارد و روسیه مخصوصا نسبت به مشارکت شرکت‌های غربی در بهره‌برداری از این منابع نفتی به‌صورت قراردادهای دوجانبه بین جمهوری آذربایجان و شرکت‌های مزبور حساس می‌باشد و روسیه را به آسیای مرکزی وصل نماید. کنترل قفقاز جنوبی به معنای حفظ وابستگی انرژی اروپا به روسیه و تقویت جایگاه بین‌المللی روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ خواهد بود. لذا موضوع اقتصادی و نفتی منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی برای روسیه به‌مثابه یک موضوع امنیتی است و اثرات جدی بر روی رفتارهای امنیتی این کشور دارد.

نتیجه گیری

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قفقاز جنوبی به عنوان منطقه‌ای با خلأ قدرت معرفی شد که توجه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مانند روسیه، ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا را جلب کرد. در این میان، روسیه و ترکیه به دلیل همسایگی و نزدیکی جغرافیایی، حساسیت خاصی نسبت به این منطقه دارند. هر دو کشور تلاش کرده‌اند روابط خود را با جمهوری‌های تازه استقلال یافته قفقاز جنوبی تنظیم کنند و در این راستا، رقابت‌های سیاسی و اقتصادی بین آن‌ها شکل گرفته است. ترکیه به دنبال گسترش نفوذ خود در قفقاز جنوبی از طریق قدرت نرم، دیپلماسی فرهنگی و همکاری با غرب است. در مقابل، روسیه به دلیل اهمیت امنیت ملی خود و تأثیرات مستقیم قفقاز جنوبی بر آن، به دنبال حفظ هژمونی خود در این منطقه است. این دو کشور با وجود ظرفیت‌های همکاری، به دلیل رقابت‌های تاریخی و ایدئولوژیکی، در بسیاری از موارد با تنش‌های سیاسی مواجه هستند. در نهایت، رفتارهای روسیه و ترکیه در قفقاز جنوبی را می‌توان بر اساس واقع‌گرایی تهاجمی تحلیل کرد. ترکیه به دنبال افزایش قدرت و امنیت ملی خود از طریق گسترش نفوذ است، درحالی‌که روسیه به دنبال احیای قدرت خود و تقویت امنیت ملی‌اش در برابر تهدیدات ناتو و غرب است.

منابع

1.اباذری‌، مرتضی‌، حبیب‌ رضازاده و محمد کریم‌ زاده. (١٣٩٠)، بررسی‌ تطبیقی‌ روابط‌ ترکیه‌ و ایران با جمهوری‌ آذربایجان (با رویکرد ساختار- کارگزار)، تحقیقات سیاسی‌ و بین‌المللی‌، ٣(٧): ٢٤٥-٢٨٥.

2.احمدی‌ پور، زهرا و احسان لشگری‌. (١٣٨٨)، تبیین‌ ژئوپلیتیکی‌ رقابت‌ قدرت جهانی‌ در منطقه‌ خزر با در نظر گرفتن‌ نقش‌ فزاینده قدرت آمریکا در منطقه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٦٨.، 59-77.

3.انیسی، لیلا. (1391)، تاثیر تحولات سوریه بر روابط روسیه و ترکیه از 2011 تا کنون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.

4.بزرگمهر‌، مجید و طباطبایی‌، سید مهدی‌. (١٣٩٦). بررسی‌ تطبیقی‌ سیاست‌ خارجی‌ ایران و ترکیه‌ در قفقاز جنوبی‌ از فروپاشی‌ اتحاد جماهیر شوروی‌ تا ٢٠١٥، فصلنامه‌ سیاست‌ خارجی‌، ٣١(٢): ١٠٩-١٥٠.

5.پسندیده، سمیه‌. (١٣٩٠). نقش‌ انرژی‌ در سیاست‌ خارجی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٧٤، 89-108.

6.تقی نژاد فشتکه، مرجان، (1403)، بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری آذربایجان و نقش آن در بحران قره‌باغ، مجله آفاق علوم انسانی، شماره 89(جلد سوم)، صفحه 47 تا 59

7.زارعی، بهادر، قربانی، سعید، حکمت‌آرا، حامد. (1402)، بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 48، صفحه 100 تا 119

8.سنایی‌، مهدی‌ و کرمی‌، جهانگیر. (١٣٩١). روابط‌ ایران و روسیه‌، تهران: انتشارات موسسه‌ مطالعات روسیه‌، آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول.

9.عطایی، فرهاد، شکاری، حسن و عزیزی، حمیدرضا. (1391). سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، نشریه راهبرد، 21 (63)، 36-66.

10.فلاحت پیشه، حشمت اله، شربتی، وحید و مظفری، محمدمهدی. (1394). سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(12)، 37-60.

11.فیاضی‌، محسن‌. (١٣٨٦). رقابت‌ پیرامون انرژی‌ آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٦٠، 141-168.

12.فیروزی‌، رضا. (١٣٨٩). تأثیر روسیه‌ بر روند سیاست‌ خارجی‌ جمهوری‌‌های‌ قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٧٠، 95-121.

13.قادری‌ حاجت‌، مصطفی‌ و نصرتی‌، حمید رضا. (١٣٩١)، اهداف ژئوپولیتیکی‌ قدرت‌های‌ منطقه‌ای‌ و فرامنطقه‌ای‌ در آسیای‌ مرکزی‌، فصلنامه‌ بین‌المللی‌ ژئوپولیتیک‌، 8، 63-95.

14.گل‌محمدی، ولی. (1394). پویایی‌های امنیتی روابط روسیه و ترکیه، فصلنامه روابط خارجی، 7(4).

15.گودرزي، مهناز، معبودي نژاد، فرشته. (1395)، « قدرت نرم ترکیه درآسیاي مرکزي و قفقازجنوبی»، فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز، ش 93: 158-123.

16.مختاری، عبدالله. (1399). ابعاد نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان از منظر تأثیرگذاری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 10(37), 127-150.

17.مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي. (1398)، «بررسي بازار گردشگري روسيه (ظرفيتها، موانع و راهكارها).

18.میرانوف. (١٣٧٥). عوامل‌ ایجاد شرایط‌ ژئوپولیتیک‌ در مرزهای‌ جنوبی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ١٤، 207-214.

19.ولیقلی زاده، علی. (1403)، تبیین ژئواستراتژیکی ظرفیت‌های روابط همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان، مجله سیاست، شماره 70 رتبه ب صفحه - از 515 تا 539

20.یزدانی‌، عنایت‌ اﷲ. (١٣٨٥). ژئوپلیتیک‌ نفت‌ در منطقه‌ خزر و نقش‌ آمریکا: بازدارندگی‌ جدید، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٥٦، 33-52.

21.یزدانی، عنایت اله و خیری، مصطفی. (1396). رویکرد سیاست خارجی ترکیه در منطقه قفقاز با تأکید بر جمهوری آذربایجان، نشریه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(98)، 127-156.

چکیده انگلیسی:

Abstract

The aim of the current research is to examine Turkey's foreign policy in the South Caucasus in interaction and confrontation with Russia. The main question is, what effects have the relations between Russia and Turkey had on the political equations of the South Caucasus? The main hypothesis is that a set of political and security factors such as differences in foreign policy orientation, regional conflicts, geopolitical rivalries, neo-Eurasian thinking in Russia's foreign policy, and the doctrine of nuclear weapons. Negeri in Turkey's foreign policy has led to the divergence of political relations between Russia and Turkey in the region. And this issue has led to the formation of balance-oriented alignments in the South Caucasus region. In this research, the theory of the security group of the Bozan cargo area has been used as a theoretical framework and the descriptive-analytical method has been used as the main research method.The findings of the research show that the Caucasian countries entered the regional and global strategic spectrums without their will. The two countries of Russia and Turkey, with their ancient and different history and civilization, have great potential for cooperation in various economic, political, cultural and social fields, but for the last time they are under the shadow of intense ideological, political and military competition.

Extended Abstract

Introduction

The relations between Russia and Turkey, as two major regional powers, have profound impacts on the political dynamics of the South Caucasus. This region, due to its unique geographical position acting as a bridge between Europe and Asia, as well as its rich natural resources, including oil and gas, has always attracted the attention of great powers. Following the collapse of the Soviet Union, the South Caucasus emerged as a strategic area witnessing significant changes in political and security equations. The closer relations between Russia and Turkey in recent years, particularly in economic, military, and political domains, could lead to a shift in the balance of power in this region. These changes not only affect the security and stability of the South Caucasus but may also influence the economic and social policies of the countries in this area. Furthermore, regional and extra-regional competitions in the South Caucasus, especially considering the interests of Iran and the United States, add further complexities to these equations. Turkey and Russia place significant importance on this region due to their historical ties with the South Caucasian countries and the geographical significance of the Caucasus. Additionally, the Islamic Republic of Iran has shown considerable geopolitical and geoeconomic sensitivity towards this region as a complement to its security and economic interests.

 Data and Methodology

This research employs qualitative content analysis and coding of interview texts with experts. Initially, the interviews were fully transcribed and then carefully studied to identify key concepts and existing patterns. In the next phase, initial coding was conducted through open coding, which involved identifying the main topics and concepts related to the relations between Russia and Turkey in the South Caucasus. Subsequently, similar codes were grouped, and axial coding was performed to clarify the relationships between the codes and conceptual structures. This process enables researchers to gain a deeper understanding of the experts' perspectives and systematically and logically present the results of the analysis. It is noteworthy that 62% of the respondents hold doctoral degrees, while 38% have master's degrees. The expert group in this study consists of 85% men and 15% women. A total of 20 individuals were selected as the expert group based on purposive sampling until theoretical saturation was reached.

 Results and Discussion

Based on the analyses provided by experts, the South Caucasus is significant for Russia not only from a security perspective but also economically, with the primary issue being oil or energy security for Russia. The oil element attracts attention from three economic perspectives. The first is the connection of Russian oil structures with this region, as the economy in the former Soviet Union was based on division of labor and interdependence centered around Moscow. The oil of the Caucasus is thus part of the overall interconnected economy of the Commonwealth of Independent States (CIS). The second aspect involves external factors in the exploitation and exploration of oil in the Caucasus, primarily in Azerbaijan. A portion of Azerbaijan's oil is located on the Caspian Sea shores, and Russia is particularly sensitive to the participation of Western companies in the exploitation of these oil resources through bilateral contracts between Azerbaijan and these companies, linking Russia to Central Asia. Controlling the South Caucasus means maintaining Europe's energy dependence on Russia and strengthening Russia's international position as a major power. Therefore, the economic and oil-related issues in the Central Asian and South Caucasus regions are viewed by Russia as security matters, significantly influencing its security behaviors.

 Conclusion

After the collapse of the Soviet Union, the South Caucasus was introduced as a region with a power vacuum that attracted the attention of regional and extra-regional actors such as Russia, Turkey, the European Union, and the United States. In this context, Russia and Turkey have a particular sensitivity towards this region due to their geographical proximity. Both countries have sought to adjust their relations with the newly independent republics of the South Caucasus, leading to political and economic competitions between them. Turkey aims to expand its influence in the South Caucasus through soft power, cultural diplomacy, and cooperation with the West. In contrast, Russia, due to its national security concerns and the direct impacts of the South Caucasus on it, seeks to maintain its hegemony in the region. Despite the potential for cooperation, these two countries often face political tensions due to historical and ideological rivalries. Ultimately, the behaviors of Russia and Turkey in the South Caucasus can be analyzed through the lens of aggressive realism. Turkey seeks to enhance its power and national security through expanding its influence, while Russia aims to restore its power and strengthen its national security against NATO and Western threats.

 References English and Persian

1. , M. Rezazadeh., H. & Karimzadeh., M. (2011). A Comparative Study of Turkey and Iran's Relations with the Republic of Azerbaijan (with a Structure-Agency Approach), Political and International Research, 3(7): 245-285. ( in Persian)
2. Ahlawat, D., & Hughes, L. (2018). India–China stand-off in Doklam: aligning realism with national characteristics. The Round Table, 107(5), 613-625.
3. , Z. & Lashgari., E. (2009). A Geopolitical Explanation of Global Power Competition in the Caspian Region Considering the Increasing Role of U.S. Power in the Area, Quarterly Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 68, 59-77. ( in Persian)
4. Alenezi, D. A. (2020). US rebalance strategy to Asia and US-China rivalry in South China Sea from the perspective of the offensive realism. Review of Economics and Political Science.
5. Aliyev, E. (2012). Azerbaijan-Turkish Relation (1992-2012): A Foreign Policy Account.
6. , L. (2012). The Impact of Developments in Syria on Russia-Turkey Relations from 2011 to Present, Master's Thesis, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Faculty of Political Science. ( in Persian)
7. , F. Shakari., H. & Azizi., H.R. (2012). The Foreign Policy of the "Justice and Development" Government of Turkey in the South Caucasus, Strategic Journal, 21(63), 36-66. ( in Persian)
8. Ayar, B., Arslan, O. (2024). Trembling Chessboard: The Effects of Changing Russian-Turkish Relations in the South Caucasus. International Trends.
9. Balcer, A. (2011). Turkey as a Source of Inspiration for Arab Spring: Opportunities and Challenges. Available at: http://www.ume.edu.mt, (Accessed on: 30 September. 2013).
10. , M. & Tabatabai., S.M. (2017). A Comparative Study of Iran and Turkey's Foreign Policy in the South Caucasus from the Collapse of the Soviet Union to 2015, Quarterly Journal of Foreign Policy, 31(2): 109-150. ( in Persian)
11. Cagaptay, S. (2009). The AKP's Foreign Policy: The Misnomer of Neo-Ottomanism. Turkey Analyst, 2(8), 1-3.
12. Cornell, S. E., McDermott, R., O'Malley, W., Socor, V., & Starr, S. F. (2004). Regional Security in the South Caucasus: The Role of NATO. Johns Hopkins University.
13. Craig, A. J., & Valeriano, B. (2018). Realism and cyber conflict: security in the digital age. Realism in Practice, 85. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
14. Çuhadar, E. and B. G. Punsmann (2012), Reflecting on the two Decades of Bridging the Divide: Taking Stock of Turkish-Armenian Civil Society Activities, Ankara: Tepav. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
15. , M. (2007). Competition over Energy in Central Asia and the Caucasus, Quarterly Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 60, 141-168. ( in Persian)
16. , R. (2010). The Impact of Russia on the Foreign Policy Trends of the Caucasian Republics, Quarterly Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 70, 95-121. ( in Persian)
17. , H. Sharbaty., V. & Mozaffari., M.M. (2015). Turkey's Foreign Policy in the South Caucasus and the Interests of Iran and Russia, Strategic Policy Research, 4(12), 37-60. ( in Persian)
18. Ghaderi Hajjat., M. & Nosrati., H.R. (2012). Geopolitical Objectives of Regional and Extra-Regional Powers in Central Asia, International Journal of Geopolitics, 8, 63-95. ( in Persian)
19. , V. (2015). Security Dynamics of Russia-Turkey Relations, Quarterly Journal of Foreign Relations, 7(4). ( in Persian)
20. , M. & Maboudi Nejad., F. (2016). Turkey's Soft Power in Central Asia and the South Caucasus, Quarterly Journal of Central Asia and Caucasus, Issue 93: 158-123. ( in Persian)
21. Gulgun, Mubariz, Guliyeva. (2024). Turkıye’s goals ın the South Caucasus. Політикус.
22. Kardas, S. (2014). The Russia-Ukraine Crisis: Preliminary Reflections on Turkey’s Policy. The German Marshall Fund of the United States.
23. Larson, D. W. (2021). Realism: Excavating a historical tradition. In Routledge Handbook of Historical International Relations. Routledge, 71-79.
24. Lenczowski, G. (1997). The Caspian oil and gas basis: a new source of wealth?. Middle East Policy, 5(1), 111-120.
25. Lilia A. (2012). Russian Energy Policy in t South Caucasus, in Maria Raquel Freire and Roger E. Kanet, eds., Russia and Its Near Neighbours: Identity, Interests and Foreign Policy Houndmills, UK: Palgrave Macmillan, 2012.
26. Lilia, A., Arakelyan., Hanna, Samir, Kassab. (2024). Continuing Russian-Turkish Competition in the Caucasus: New Imperialism?. RUSI Journal.
27. Marabyan, K.P. (2022). Features of Turkey’s Modern Policy on the Southern Caucasus.
28. (1996). Factors Creating Geopolitical Conditions in the Southern Borders of Russia, Quarterly Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 14, 207-214. ( in Persian)
29. , A. (2020). Dimensions of the Influence of the Zionist Regime in the Republic of Azerbaijan from the Perspective of Its Impact on the National Security of the Islamic Republic of Iran, National Security, 10(37), 127-150. ( in Persian)
30. Öktem, K. (2010). New Islamic actors after the Wahhabi intermezzo: Turkey’s return to the Muslim Balkans. European Studies Centre, University of Oxford, 2-57.
31. , S. (2011). The Role of Energy in Russia's Foreign Policy, Quarterly Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 74, 89-108. ( in Persian)
32. Research Center of the Islamic Consultative Assembly. (2019). An Examination of the Russian Tourism Market (Capabilities, Barriers, and Solutions). ( in Persian)
33. Rich, B., & Moore‐Gilbert, K. (2019). From defense to offense: realist shifts in Saudi foreign policy. Middle East Policy, 26(3), 62-76.
34. , M. & Karami., J. (2012). Iran-Russia Relations, Tehran: Publications of the Institute for Russian, Central Asian, and Caucasian Studies; Iras, First Edition. ( in Persian)
35. Taghinejad Feshtakeh., M. (2024). An Examination of U.S. Foreign Policy Towards the Republic of Azerbaijan and Its Role in the Nagorno-Karabakh Crisis, Journal of Horizons in Humanities, Issue 89 (Volume 3), Pages 47-59. ( in Persian)
36. Torbakov, I. (2008). The Georgia Crisis and Russia-Turkey Relations.
37. Trenin, D. (2013). From Damascus to Kabul: Any Common Ground between Turkey and Russia?. Insight Turkey, 15(1).
38. , A. (2024). Geostrategic Explanation of Iran's Neighboring Relations with the Republic of Azerbaijan, Journal of Politics, Issue 70, Rank B, Pages 515-539. ( in Persian)
39. , E. & Kheiri., M. (2017). Turkey's Foreign Policy Approach in the Caucasus Region with Emphasis on the Republic of Azerbaijan, Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 22(98), Pages 127-156. ( in Persian)
40. , E. (2006). The Geopolitics of Oil in the Caspian Region and the Role of the United States: New Deterrence, Quarterly Journal of Central Asian and Caucasian Studies, 56, Pages 33-52. ( in Persian)
41. Zarei., B. Ghorbani., S. & Hikmatara., H. (2023). A Comparative Study of Cultural Diplomacy of Iran and Turkey in the South Caucasus After the Collapse of the Soviet Union, Journal of Political Studies of the Islamic World, Issue 48, Pages 100-119. ( in Persian)

منابع و مأخذ:

1) اباذری‌، مرتضی‌، رضازاده، حبیب، وکریم‌زاده، محمد (١٣٩٠). بررسی‌ تطبیقی‌ روابط‌ ترکیه‌ و ایران با جمهوری‌ آذربایجان (با رویکرد ساختار- کارگزار)، تحقیقات سیاسی‌ و بین‌المللی‌، ٣(٧): ٢٤٥-٢٨٥.
2) احمدی‌ پور، زهرا، ولشگری، احسان. (١٣٨٨). تبیین‌ ژئوپلیتیکی‌ رقابت‌ قدرت جهانی‌ در منطقه‌ خزر با در نظر گرفتن‌ نقش‌ فزاینده قدرت آمریکا در منطقه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ٦٨.، 59-77.
3) انیسی، لیلا. (1391)، تاثیر تحولات سوریه بر روابط روسیه و ترکیه از 2011 تا کنون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.
4) بزرگمهر‌، مجید، وطباطبایی‌، سید مهدی‌ (١٣٩٦). بررسی‌ تطبیقی‌ سیاست‌ خارجی‌ ایران و ترکیه‌ در قفقاز جنوبی‌ از فروپاشی‌ اتحاد جماهیر شوروی‌ تا ٢٠١٥، فصلنامه‌ سیاست‌ خارجی‌، ٣١(٢): ١٠٩-١٥٠.
فق پسندیده، سمیه‌ (١٣٩٠). نقش‌ انرژی‌ در سیاست‌ خارجی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ٧٤، 89-108.
6) تقی نژاد فشتکه، مرجان، (1403). بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری آذربایجان و نقش آن در بحران قره‌باغ، مجله آفاق علوم انسانی، شماره 89(جلد سوم)، صفحه 47 تا 59.
7) زارعی، بهادر، قربانی، سعید، وحکمت‌آرا، حامد. (1402). بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 48، صفحه 100 تا 119.
8) سنایی‌، مهدی‌ و کرمی‌، جهانگیر. (١٣٩١). روابط‌ ایران و روسیه‌، تهران: انتشارات موسسه‌ مطالعات روسیه‌، آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول.
9) عطایی، فرهاد، شکاری، حسن، وعزیزی، حمیدرضا. (1391). سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، نشریه راهبرد، 21 (63)، 36-66.
10) فلاحت پیشه، حشمت اله، شربتی، وحید، ومظفری، محمدمهدی (1394). سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(12)، 37-60.
11) فیاضی‌، محسن‌ (١٣٨٦). رقابت‌ پیرامون انرژی‌ آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٦٠، 141-168.
قفق فیروزی‌، رضا (١٣٨٩). تأثیر روسیه‌ بر روند سیاست‌ خارجی‌ جمهوری‌‌های‌ قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٧٠، 95-121.
13) قادری‌ حاجت‌، مصطفی،‌ ونصرتی‌، حمید رضا (١٣٩١). اهداف ژئوپولیتیکی‌ قدرت‌های‌ منطقه‌ای‌ و فرامنطقه‌ای‌ در آسیای‌ مرکزی‌، فصلنامه‌ بین‌المللی‌ ژئوپولیتیک‌، 8، 63-95.
14) گل‌محمدی، ولی (1394). پویایی‌های امنیتی روابط روسیه و ترکیه، فصلنامه روابط خارجی، 7(4).
15) گودرزي، مهناز، ومعبودي نژاد، فرشته (1395). قدرت نرم ترکیه درآسیاي مرکزي و قفقازجنوبی. فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز، شماره 93، 158-123.
16) مختاری، عبدالله (1399). ابعاد نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان از منظر تأثیرگذاری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 10(37), 127-150.
17) مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي(1398). بررسي بازار گردشگري روسيه (ظرفيتها، موانع و راهكارها).
قفق میرانوف (١٣٧٥). عوامل‌ ایجاد شرایط‌ ژئوپولیتیک‌ در مرزهای‌ جنوبی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ١٤، 207-214.
19) ولیقلی‌زاده، علی (1403). تبیین ژئواستراتژیکی ظرفیت‌های روابط همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان. مجله سیاست، شماره 70 ، 515 -539
20) یزدانی‌، عنایت‌ اﷲ (١٣٨٥). ژئوپلیتیک‌ نفت‌ در منطقه‌ خزر و نقش‌ آمریکا: بازدارندگی‌ جدید، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ٥٦، 33-52.
21) یزدانی، عنایت‌اله، وخیری، مصطفی (1396). رویکرد سیاست خارجی ترکیه در منطقه قفقاز با تأکید بر جمهوری آذربایجان، نشریه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(98)، 127-156.
22) Ahlawat, D., & Hughes, L. (2018). India–China stand-off in Doklam: aligning realism with national characteristics. The Round Table, 107(5), 613-625.
23) Alenezi, D. A. (2020). US rebalance strategy to Asia and US-China rivalry in South China Sea from the perspective of the offensive realism. Review of Economics and Political Science.
24) Aliyev, E. (2012). Azerbaijan-Turkish Relation (1992-2012): A Foreign Policy Account.
25) Ayar, B., Arslan, O. (2024). Trembling Chessboard: The Effects of Changing Russian-Turkish Relations in the South Caucasus. International Trends.
26) Balcer, A. (2011). Turkey as a Source of Inspiration for Arab Spring: Opportunities and Challenges. Available at: http://www.ume.edu.mt, (Accessed on: 30 September. 2013).
27) Cagaptay, S. (2009). The AKP's Foreign Policy: The Misnomer of Neo-Ottomanism. Turkey Analyst, 2(8), 1-3.
28) Cornell, S. E., McDermott, R., O'Malley, W., Socor, V., & Starr, S. F. (2004). Regional Security in the South Caucasus: The Role of NATO. Johns Hopkins University.
29) Craig, A. J., & Valeriano, B. (2018). Realism and cyber conflict: security in the digital age. Realism in Practice, 85. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
30) Çuhadar, E. and B. G. Punsmann (2012), Reflecting on the two Decades of Bridging the Divide: Taking Stock of Turkish-Armenian Civil Society Activities, Ankara: Tepav. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
31) Reflecting_on_the_Two_Decades_of_Bridging_the_Divide___Taking_Stock_of_Turkish_Armenian_Civil_Society_Activities.pdf
32) Gulgun, Mubariz, Guliyeva. (2024). Turkıye’s goals ın the South Caucasus. Політикус.
33) Kardas, S. (2014). The Russia-Ukraine Crisis: Preliminary Reflections on Turkey’s Policy. The German Marshall Fund of the United States.
34) Larson, D. W. (2021). Realism: Excavating a historical tradition. In Routledge Handbook of Historical International Relations. Routledge, 71-79.
35) Lenczowski, G. (1997). The Caspian oil and gas basis: a new source of wealth?. Middle East Policy, 5(1), 111-120.
36) Lilia, A., Arakelyan., Hanna, Samir, Kassab. (2024). Continuing Russian-Turkish Competition in the Caucasus: New Imperialism?. RUSI Journal.
37) Lilia A. (2012). Russian Energy Policy in t South Caucasus, in Maria Raquel Freire and Roger E. Kanet, eds., Russia and Its Near Neighbours: Identity, Interests and Foreign Policy Houndmills, UK: Palgrave Macmillan, 2012.
38) Marabyan, K.P. (2022). Features of Turkey’s Modern Policy on the Southern Caucasus.
39) Öktem, K. (2010). New Islamic actors after the Wahhabi intermezzo: Turkey’s return to the Muslim Balkans. European Studies Centre, University of Oxford, 2-57.
40) Rich, B., & Moore‐Gilbert, K. (2019). From defense to offense: realist shifts in Saudi foreign policy. Middle East Policy, 26(3), 62-76.
41) Torbakov, I. (2008). The Georgia Crisis and Russia-Turkey Relations.
42) Trenin, D. (2013). From Damascus to Kabul: Any Common Ground between Turkey and Russia?. Insight Turkey, 15(1).