بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی؛ تعامل و تقابل با روسیه

الموضوعات :

رجات جباری ¹ , دکتر سارا نجف پور ² , دکتر نصرت الله حیدری ³

1 - دانشجوی دکترای، گروه علوم سیاسی، واحد بین المللی خرمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهیدچمران، اهواز، ایران.
3 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

تاريخ الإرسال : 11 السبت , ربيع الأول, 1446 تاريخ التأكيد : 06 الجمعة , جمادى الأولى, 1446 تاريخ الإصدار : 22 السبت , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: سیاست خارجی ترکیه, قفقاز جنوبی, تعامل و تقابل, روسیه.,

ملخص المقالة :

تحقیق حاضر به بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و تعامل و تقابل آن با روسیه می‌پردازد. در این پژوهش، از نظریه رئالیسم تهاجمی به‌عنوان چارچوب نظری استفاده شد که طبق آن، کشورها به دنبال افزایش قدرت و نفوذ خود در عرصه بین‌المللی هستند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از طریق بررسی متون و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان حوزه علوم سیاسی که به روش هدفمند و با معیار اشباع نظری انتخاب شدند، انجام شد. این رویکرد به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از دیدگاه‌ها و تجربیات متخصصان در این حوزه دست یابند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کشورهای قفقاز جنوبی بدون اراده خود در طیف‌بندی‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی وارد شده‌اند. این امر به ویژه در شرایطی که دو کشور روسیه و ترکیه با تاریخ و تمدن کهن و متفاوت خود، پتانسیل‌های زیادی برای همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارند، قابل مشاهده است. با این حال، رقابت شدید عقیدتی، سیاسی و نظامی میان این دو کشور در قفقاز جنوبی، مانع از بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها شده است. روسیه به عنوان یک قدرت تاریخی در این منطقه، به دنبال حفظ هژمونی خود و کنترل بر تحولات سیاسی و امنیتی است. این کشور با استفاده از ابزارهایی از جمله دیپلماسی و نظامی، سعی در تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی دارد. از سوی دیگر، ترکیه با استفاده از ایده نئوعثمانی‌گری و تلاش برای گسترش نفوذ خود، به دنبال ایجاد موقعیت‌های جدید در قفقاز جنوبی است. این تحقیق همچنین به بررسی تأثیرات مناقشات منطقه‌ای و نقش روسیه و ترکیه در این مناقشات می‌پردازد. درنهایت، این پژوهش به درک بهتر از دینامیک‌های سیاسی و امنیتی قفقاز جنوبی و نقش کلیدی روسیه و ترکیه در این منطقه می‌انجامد و می‌تواند به سیاست‌گذاران و تحلیلگران در تدوین استراتژی‌های مناسب برای مدیریت روابط بین‌المللی کمک کند.

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

روابط روسیه و ترکیه به‌عنوان دو قدرت بزرگ منطقه‌ای، تأثیرات عمیقی بر معادلات سیاسی قفقاز جنوبی داشته است. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود که به‌عنوان پلی بین اروپا و آسیا عمل می‌کند و همچنین به خاطر منابع طبیعی غنی، از جمله نفت و گاز، همواره موردتوجه قدرت‌های بزرگ بوده است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قفقاز جنوبی به‌عنوان یک منطقه استراتژیک، شاهد تغییرات عمده‌ای در معادلات سیاسی و امنیتی بوده است. روابط نزدیک‌تر بین روسیه و ترکیه در سال‌های اخیر، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی، می‌تواند به تغییر توازن قدرت در این منطقه منجر شود. این تغییرات نه‌تنها بر امنیت و ثبات قفقاز جنوبی تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند بر سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی کشورهای این منطقه نیز تأثیرگذار باشد. به‌علاوه، رقابت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در قفقاز جنوبی، به‌ویژه با توجه به منافع ایران و آمریکا، پیچیدگی‌های بیشتری به این معادلات می‌بخشد. ترکیه و روسیه به دلیل سابقه تاريخي مشترک با كشورهاي قفقاز جنوبی و همچنین موقعيت جغرافيايي قفقاز اهمیت زیادی برای این منطقه قائل هستند. البته جمهوری اسلامی ایران نيز از بعد ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک حساسیت زیادی نسبت به این منطقه به عنوان مکمل امنیتی و اقتصادی خود نشان داده است.

داده و روش

در این تحقیق، از روش تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری متون مصاحبه با خبرگان، استفاده‌شده است. ابتدا، مصاحبه‌ها به‌طور کامل پیاده‌سازی و سپس به دقت مطالعه شدند تا مفاهیم کلیدی و الگوهای موجود شناسایی شوند. در مرحله بعد، کدگذاری اولیه با استخراج کدهای باز انجام شد که شامل شناسایی موضوعات و مفاهیم اصلی مرتبط با روابط روسیه و ترکیه در قفقاز جنوبی بود. پس‌ازآن، کدهای مشابه گروه‌بندی و کدگذاری محوری انجام شد تا روابط بین کدها و ساختارهای مفهومی مشخص گردد. این فرآیند به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از دیدگاه‌های خبرگان دست یابند و نتایج حاصل از تحلیل را به‌طور سیستماتیک و منطقی ارائه دهند. در نهایت، کدهای نهایی به‌منظور استخراج نتایج و تحلیل‌های جامع‌تر مورد استفاده قرار گرفتند. لازم به ذکر است 62 درصد از پاسخ‌دهندگان دارای تحصیلات در مقطع دکتری و 38 درصد کارشناسی ارشد بوده‌اند. گروه خبرگان تحقیق شامل 85 درصد مرد و 15 درصد زن می‌باشند. در این تحقیق 20 نفر به عنوان گروه خبرگان بر اساس روش نمونه‌گیری هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند.

بحث و یافته ها

بر اساس تحلیل‌های ارائه‌شده از سوی خبرگان در کنار جنبه‌های امنیتی، قفقاز جنوبی از جنبه‌های اقتصادی نیز برای روسیه حائز اهمیت است عمده‌ترین مساله ازاین‌جهت نفت یا امنیت انرژی برای روسیه است. عنصر نفت از سه جهت در منظر اقتصادی روسیه جلب‌توجه می‌کند. اولی پیوند ساختارهای نفتی روسیه با این منطقه است به‌طورکلی اقتصاد در شوروی، پیشین اقتصادی مبتنی بر تقسیم‌کار و پیوستگی متقابل با محوریت مسکو. است نفت قفقاز نیز در این راستا بخشی از مجموعه کلی اقتصاد به‌هم‌پیوسته کشورهای مستقل مشترک‌المنافع است. دوم عنصر خارجی در بهره‌برداری و اکتشاف نفت قفقاز و عمدتاً جمهوری آذربایجان است. بخشی از نفت جمهوری آذربایجان در سواحل دریایی خزر قرار دارد و روسیه مخصوصا نسبت به مشارکت شرکت‌های غربی در بهره‌برداری از این منابع نفتی به‌صورت قراردادهای دوجانبه بین جمهوری آذربایجان و شرکت‌های مزبور حساس می‌باشد و روسیه را به آسیای مرکزی وصل نماید. کنترل قفقاز جنوبی به معنای حفظ وابستگی انرژی اروپا به روسیه و تقویت جایگاه بین‌المللی روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ خواهد بود. لذا موضوع اقتصادی و نفتی منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی برای روسیه به‌مثابه یک موضوع امنیتی است و اثرات جدی بر روی رفتارهای امنیتی این کشور دارد.

نتیجه گیری

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قفقاز جنوبی به عنوان منطقه‌ای با خلأ قدرت معرفی شد که توجه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مانند روسیه، ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا را جلب کرد. در این میان، روسیه و ترکیه به دلیل همسایگی و نزدیکی جغرافیایی، حساسیت خاصی نسبت به این منطقه دارند. هر دو کشور تلاش کرده‌اند روابط خود را با جمهوری‌های تازه استقلال یافته قفقاز جنوبی تنظیم کنند و در این راستا، رقابت‌های سیاسی و اقتصادی بین آن‌ها شکل گرفته است. ترکیه به دنبال گسترش نفوذ خود در قفقاز جنوبی از طریق قدرت نرم، دیپلماسی فرهنگی و همکاری با غرب است. در مقابل، روسیه به دلیل اهمیت امنیت ملی خود و تأثیرات مستقیم قفقاز جنوبی بر آن، به دنبال حفظ هژمونی خود در این منطقه است. این دو کشور با وجود ظرفیت‌های همکاری، به دلیل رقابت‌های تاریخی و ایدئولوژیکی، در بسیاری از موارد با تنش‌های سیاسی مواجه هستند. در نهایت، رفتارهای روسیه و ترکیه در قفقاز جنوبی را می‌توان بر اساس واقع‌گرایی تهاجمی تحلیل کرد. ترکیه به دنبال افزایش قدرت و امنیت ملی خود از طریق گسترش نفوذ است، درحالی‌که روسیه به دنبال احیای قدرت خود و تقویت امنیت ملی‌اش در برابر تهدیدات ناتو و غرب است.

منابع

1.اباذری‌، مرتضی‌، حبیب‌ رضازاده و محمد کریم‌ زاده. (١٣٩٠)، بررسی‌ تطبیقی‌ روابط‌ ترکیه‌ و ایران با جمهوری‌ آذربایجان (با رویکرد ساختار- کارگزار)، تحقیقات سیاسی‌ و بین‌المللی‌، ٣(٧): ٢٤٥-٢٨٥.

2.احمدی‌ پور، زهرا و احسان لشگری‌. (١٣٨٨)، تبیین‌ ژئوپلیتیکی‌ رقابت‌ قدرت جهانی‌ در منطقه‌ خزر با در نظر گرفتن‌ نقش‌ فزاینده قدرت آمریکا در منطقه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٦٨.، 59-77.

3.انیسی، لیلا. (1391)، تاثیر تحولات سوریه بر روابط روسیه و ترکیه از 2011 تا کنون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.

4.بزرگمهر‌، مجید و طباطبایی‌، سید مهدی‌. (١٣٩٦). بررسی‌ تطبیقی‌ سیاست‌ خارجی‌ ایران و ترکیه‌ در قفقاز جنوبی‌ از فروپاشی‌ اتحاد جماهیر شوروی‌ تا ٢٠١٥، فصلنامه‌ سیاست‌ خارجی‌، ٣١(٢): ١٠٩-١٥٠.

5.پسندیده، سمیه‌. (١٣٩٠). نقش‌ انرژی‌ در سیاست‌ خارجی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٧٤، 89-108.

6.تقی نژاد فشتکه، مرجان، (1403)، بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری آذربایجان و نقش آن در بحران قره‌باغ، مجله آفاق علوم انسانی، شماره 89(جلد سوم)، صفحه 47 تا 59

7.زارعی، بهادر، قربانی، سعید، حکمت‌آرا، حامد. (1402)، بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 48، صفحه 100 تا 119

8.سنایی‌، مهدی‌ و کرمی‌، جهانگیر. (١٣٩١). روابط‌ ایران و روسیه‌، تهران: انتشارات موسسه‌ مطالعات روسیه‌، آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول.

9.عطایی، فرهاد، شکاری، حسن و عزیزی، حمیدرضا. (1391). سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، نشریه راهبرد، 21 (63)، 36-66.

10.فلاحت پیشه، حشمت اله، شربتی، وحید و مظفری، محمدمهدی. (1394). سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(12)، 37-60.

11.فیاضی‌، محسن‌. (١٣٨٦). رقابت‌ پیرامون انرژی‌ آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٦٠، 141-168.

12.فیروزی‌، رضا. (١٣٨٩). تأثیر روسیه‌ بر روند سیاست‌ خارجی‌ جمهوری‌‌های‌ قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٧٠، 95-121.

13.قادری‌ حاجت‌، مصطفی‌ و نصرتی‌، حمید رضا. (١٣٩١)، اهداف ژئوپولیتیکی‌ قدرت‌های‌ منطقه‌ای‌ و فرامنطقه‌ای‌ در آسیای‌ مرکزی‌، فصلنامه‌ بین‌المللی‌ ژئوپولیتیک‌، 8، 63-95.

14.گل‌محمدی، ولی. (1394). پویایی‌های امنیتی روابط روسیه و ترکیه، فصلنامه روابط خارجی، 7(4).

15.گودرزي، مهناز، معبودي نژاد، فرشته. (1395)، « قدرت نرم ترکیه درآسیاي مرکزي و قفقازجنوبی»، فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز، ش 93: 158-123.

16.مختاری، عبدالله. (1399). ابعاد نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان از منظر تأثیرگذاری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 10(37), 127-150.

17.مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي. (1398)، «بررسي بازار گردشگري روسيه (ظرفيتها، موانع و راهكارها).

18.میرانوف. (١٣٧٥). عوامل‌ ایجاد شرایط‌ ژئوپولیتیک‌ در مرزهای‌ جنوبی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ١٤، 207-214.

19.ولیقلی زاده، علی. (1403)، تبیین ژئواستراتژیکی ظرفیت‌های روابط همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان، مجله سیاست، شماره 70 رتبه ب صفحه - از 515 تا 539

20.یزدانی‌، عنایت‌ اﷲ. (١٣٨٥). ژئوپلیتیک‌ نفت‌ در منطقه‌ خزر و نقش‌ آمریکا: بازدارندگی‌ جدید، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٥٦، 33-52.

21.یزدانی، عنایت اله و خیری، مصطفی. (1396). رویکرد سیاست خارجی ترکیه در منطقه قفقاز با تأکید بر جمهوری آذربایجان، نشریه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(98)، 127-156.

المصادر:

1) اباذری‌، مرتضی‌، رضازاده، حبیب، وکریم‌زاده، محمد (١٣٩٠). بررسی‌ تطبیقی‌ روابط‌ ترکیه‌ و ایران با جمهوری‌ آذربایجان (با رویکرد ساختار- کارگزار)، تحقیقات سیاسی‌ و بین‌المللی‌، ٣(٧): ٢٤٥-٢٨٥.
2) احمدی‌ پور، زهرا، ولشگری، احسان. (١٣٨٨). تبیین‌ ژئوپلیتیکی‌ رقابت‌ قدرت جهانی‌ در منطقه‌ خزر با در نظر گرفتن‌ نقش‌ فزاینده قدرت آمریکا در منطقه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ٦٨.، 59-77.
3) انیسی، لیلا. (1391)، تاثیر تحولات سوریه بر روابط روسیه و ترکیه از 2011 تا کنون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.
4) بزرگمهر‌، مجید، وطباطبایی‌، سید مهدی‌ (١٣٩٦). بررسی‌ تطبیقی‌ سیاست‌ خارجی‌ ایران و ترکیه‌ در قفقاز جنوبی‌ از فروپاشی‌ اتحاد جماهیر شوروی‌ تا ٢٠١٥، فصلنامه‌ سیاست‌ خارجی‌، ٣١(٢): ١٠٩-١٥٠.
فق پسندیده، سمیه‌ (١٣٩٠). نقش‌ انرژی‌ در سیاست‌ خارجی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ٧٤، 89-108.
6) تقی نژاد فشتکه، مرجان، (1403). بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری آذربایجان و نقش آن در بحران قره‌باغ، مجله آفاق علوم انسانی، شماره 89(جلد سوم)، صفحه 47 تا 59.
7) زارعی، بهادر، قربانی، سعید، وحکمت‌آرا، حامد. (1402). بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 48، صفحه 100 تا 119.
8) سنایی‌، مهدی‌ و کرمی‌، جهانگیر. (١٣٩١). روابط‌ ایران و روسیه‌، تهران: انتشارات موسسه‌ مطالعات روسیه‌، آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول.
9) عطایی، فرهاد، شکاری، حسن، وعزیزی، حمیدرضا. (1391). سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، نشریه راهبرد، 21 (63)، 36-66.
10) فلاحت پیشه، حشمت اله، شربتی، وحید، ومظفری، محمدمهدی (1394). سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(12)، 37-60.
11) فیاضی‌، محسن‌ (١٣٨٦). رقابت‌ پیرامون انرژی‌ آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٦٠، 141-168.
قفق فیروزی‌، رضا (١٣٨٩). تأثیر روسیه‌ بر روند سیاست‌ خارجی‌ جمهوری‌‌های‌ قفقاز، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، ٧٠، 95-121.
13) قادری‌ حاجت‌، مصطفی،‌ ونصرتی‌، حمید رضا (١٣٩١). اهداف ژئوپولیتیکی‌ قدرت‌های‌ منطقه‌ای‌ و فرامنطقه‌ای‌ در آسیای‌ مرکزی‌، فصلنامه‌ بین‌المللی‌ ژئوپولیتیک‌، 8، 63-95.
14) گل‌محمدی، ولی (1394). پویایی‌های امنیتی روابط روسیه و ترکیه، فصلنامه روابط خارجی، 7(4).
15) گودرزي، مهناز، ومعبودي نژاد، فرشته (1395). قدرت نرم ترکیه درآسیاي مرکزي و قفقازجنوبی. فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز، شماره 93، 158-123.
16) مختاری، عبدالله (1399). ابعاد نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان از منظر تأثیرگذاری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 10(37), 127-150.
17) مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي(1398). بررسي بازار گردشگري روسيه (ظرفيتها، موانع و راهكارها).
قفق میرانوف (١٣٧٥). عوامل‌ ایجاد شرایط‌ ژئوپولیتیک‌ در مرزهای‌ جنوبی‌ روسیه‌، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ١٤، 207-214.
19) ولیقلی‌زاده، علی (1403). تبیین ژئواستراتژیکی ظرفیت‌های روابط همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان. مجله سیاست، شماره 70 ، 515 -539
20) یزدانی‌، عنایت‌ اﷲ (١٣٨٥). ژئوپلیتیک‌ نفت‌ در منطقه‌ خزر و نقش‌ آمریکا: بازدارندگی‌ جدید، فصلنامه‌ مطالعات آسیای‌ مرکزی‌ و قفقاز، شماره ٥٦، 33-52.
21) یزدانی، عنایت‌اله، وخیری، مصطفی (1396). رویکرد سیاست خارجی ترکیه در منطقه قفقاز با تأکید بر جمهوری آذربایجان، نشریه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(98)، 127-156.
22) Ahlawat, D., & Hughes, L. (2018). India–China stand-off in Doklam: aligning realism with national characteristics. The Round Table, 107(5), 613-625.
23) Alenezi, D. A. (2020). US rebalance strategy to Asia and US-China rivalry in South China Sea from the perspective of the offensive realism. Review of Economics and Political Science.
24) Aliyev, E. (2012). Azerbaijan-Turkish Relation (1992-2012): A Foreign Policy Account.
25) Ayar, B., Arslan, O. (2024). Trembling Chessboard: The Effects of Changing Russian-Turkish Relations in the South Caucasus. International Trends.
26) Balcer, A. (2011). Turkey as a Source of Inspiration for Arab Spring: Opportunities and Challenges. Available at: http://www.ume.edu.mt, (Accessed on: 30 September. 2013).
27) Cagaptay, S. (2009). The AKP's Foreign Policy: The Misnomer of Neo-Ottomanism. Turkey Analyst, 2(8), 1-3.
28) Cornell, S. E., McDermott, R., O'Malley, W., Socor, V., & Starr, S. F. (2004). Regional Security in the South Caucasus: The Role of NATO. Johns Hopkins University.
29) Craig, A. J., & Valeriano, B. (2018). Realism and cyber conflict: security in the digital age. Realism in Practice, 85. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
30) Çuhadar, E. and B. G. Punsmann (2012), Reflecting on the two Decades of Bridging the Divide: Taking Stock of Turkish-Armenian Civil Society Activities, Ankara: Tepav. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
31) Reflecting_on_the_Two_Decades_of_Bridging_the_Divide___Taking_Stock_of_Turkish_Armenian_Civil_Society_Activities.pdf
32) Gulgun, Mubariz, Guliyeva. (2024). Turkıye’s goals ın the South Caucasus. Політикус.
33) Kardas, S. (2014). The Russia-Ukraine Crisis: Preliminary Reflections on Turkey’s Policy. The German Marshall Fund of the United States.
34) Larson, D. W. (2021). Realism: Excavating a historical tradition. In Routledge Handbook of Historical International Relations. Routledge, 71-79.
35) Lenczowski, G. (1997). The Caspian oil and gas basis: a new source of wealth?. Middle East Policy, 5(1), 111-120.
36) Lilia, A., Arakelyan., Hanna, Samir, Kassab. (2024). Continuing Russian-Turkish Competition in the Caucasus: New Imperialism?. RUSI Journal.
37) Lilia A. (2012). Russian Energy Policy in t South Caucasus, in Maria Raquel Freire and Roger E. Kanet, eds., Russia and Its Near Neighbours: Identity, Interests and Foreign Policy Houndmills, UK: Palgrave Macmillan, 2012.
38) Marabyan, K.P. (2022). Features of Turkey’s Modern Policy on the Southern Caucasus.
39) Öktem, K. (2010). New Islamic actors after the Wahhabi intermezzo: Turkey’s return to the Muslim Balkans. European Studies Centre, University of Oxford, 2-57.
40) Rich, B., & Moore‐Gilbert, K. (2019). From defense to offense: realist shifts in Saudi foreign policy. Middle East Policy, 26(3), 62-76.
41) Torbakov, I. (2008). The Georgia Crisis and Russia-Turkey Relations.
42) Trenin, D. (2013). From Damascus to Kabul: Any Common Ground between Turkey and Russia?. Insight Turkey, 15(1).