بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی؛ تعامل و تقابل با روسیه
الموضوعات :رجات جباری 1 , دکتر سارا نجف پور 2 , دکتر نصرت الله حیدری 3
1 - دانشجوی دکترای، گروه علوم سیاسی، واحد بین المللی خرمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهیدچمران، اهواز، ایران.
3 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.
الکلمات المفتاحية: سیاست خارجی ترکیه, قفقاز جنوبی, تعامل و تقابل, روسیه.,
ملخص المقالة :
تحقیق حاضر به بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و تعامل و تقابل آن با روسیه می‌پردازد. در این پژوهش، از نظریه رئالیسم تهاجمی به‌عنوان چارچوب نظری استفاده شد که طبق آن، کشورها به دنبال افزایش قدرت و نفوذ خود در عرصه بین‌المللی هستند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از طریق بررسی متون و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان حوزه علوم سیاسی که به روش هدفمند و با معیار اشباع نظری انتخاب شدند، انجام شد. این رویکرد به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از دیدگاه‌ها و تجربیات متخصصان در این حوزه دست یابند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کشورهای قفقاز جنوبی بدون اراده خود در طیف‌بندی‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی وارد شده‌اند. این امر به ویژه در شرایطی که دو کشور روسیه و ترکیه با تاریخ و تمدن کهن و متفاوت خود، پتانسیل‌های زیادی برای همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارند، قابل مشاهده است. با این حال، رقابت شدید عقیدتی، سیاسی و نظامی میان این دو کشور در قفقاز جنوبی، مانع از بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها شده است. روسیه به عنوان یک قدرت تاریخی در این منطقه، به دنبال حفظ هژمونی خود و کنترل بر تحولات سیاسی و امنیتی است. این کشور با استفاده از ابزارهایی از جمله دیپلماسی و نظامی، سعی در تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی دارد. از سوی دیگر، ترکیه با استفاده از ایده نئوعثمانی‌گری و تلاش برای گسترش نفوذ خود، به دنبال ایجاد موقعیت‌های جدید در قفقاز جنوبی است. این تحقیق همچنین به بررسی تأثیرات مناقشات منطقه‌ای و نقش روسیه و ترکیه در این مناقشات می‌پردازد. درنهایت، این پژوهش به درک بهتر از دینامیک‌های سیاسی و امنیتی قفقاز جنوبی و نقش کلیدی روسیه و ترکیه در این منطقه می‌انجامد و می‌تواند به سیاست‌گذاران و تحلیلگران در تدوین استراتژی‌های مناسب برای مدیریت روابط بین‌المللی کمک کند.
1) اباذری، مرتضی، رضازاده، حبیب، وکریم‌زاده، محمد (١٣٩٠). بررسی تطبیقی روابط ترکیه و ایران با جمهوری آذربایجان (با رویکرد ساختار- کارگزار)، تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، ٣(٧): ٢٤٥-٢٨٥.
2) احمدی پور، زهرا، ولشگری، احسان. (١٣٨٨). تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرت جهانی در منطقه خزر با در نظر گرفتن نقش فزاینده قدرت آمریکا در منطقه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ٦٨.، 59-77.
3) انیسی، لیلا. (1391)، تاثیر تحولات سوریه بر روابط روسیه و ترکیه از 2011 تا کنون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.
4) بزرگمهر، مجید، وطباطبایی، سید مهدی (١٣٩٦). بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا ٢٠١٥، فصلنامه سیاست خارجی، ٣١(٢): ١٠٩-١٥٠.
فق پسندیده، سمیه (١٣٩٠). نقش انرژی در سیاست خارجی روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ٧٤، 89-108.
6) تقی نژاد فشتکه، مرجان، (1403). بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری آذربایجان و نقش آن در بحران قره‌باغ، مجله آفاق علوم انسانی، شماره 89(جلد سوم)، صفحه 47 تا 59.
7) زارعی، بهادر، قربانی، سعید، وحکمت‌آرا، حامد. (1402). بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 48، صفحه 100 تا 119.
8) سنایی، مهدی و کرمی، جهانگیر. (١٣٩١). روابط ایران و روسیه، تهران: انتشارات موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول.
9) عطایی، فرهاد، شکاری، حسن، وعزیزی، حمیدرضا. (1391). سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، نشریه راهبرد، 21 (63)، 36-66.
10) فلاحت پیشه، حشمت اله، شربتی، وحید، ومظفری، محمدمهدی (1394). سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(12)، 37-60.
11) فیاضی، محسن (١٣٨٦). رقابت پیرامون انرژی آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ٦٠، 141-168.
قفق فیروزی، رضا (١٣٨٩). تأثیر روسیه بر روند سیاست خارجی جمهوری‌‌های قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ٧٠، 95-121.
13) قادری حاجت، مصطفی، ونصرتی، حمید رضا (١٣٩١). اهداف ژئوپولیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آسیای مرکزی، فصلنامه بین‌المللی ژئوپولیتیک، 8، 63-95.
14) گل‌محمدی، ولی (1394). پویایی‌های امنیتی روابط روسیه و ترکیه، فصلنامه روابط خارجی، 7(4).
15) گودرزي، مهناز، ومعبودي نژاد، فرشته (1395). قدرت نرم ترکیه درآسیاي مرکزي و قفقازجنوبی. فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز، شماره 93، 158-123.
16) مختاری، عبدالله (1399). ابعاد نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان از منظر تأثیرگذاری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 10(37), 127-150.
17) مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي(1398). بررسي بازار گردشگري روسيه (ظرفيتها، موانع و راهكارها).
قفق میرانوف (١٣٧٥). عوامل ایجاد شرایط ژئوپولیتیک در مرزهای جنوبی روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ١٤، 207-214.
19) ولیقلی‌زاده، علی (1403). تبیین ژئواستراتژیکی ظرفیت‌های روابط همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان. مجله سیاست، شماره 70 ، 515 -539
20) یزدانی، عنایت اﷲ (١٣٨٥). ژئوپلیتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارندگی جدید، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ٥٦، 33-52.
21) یزدانی، عنایت‌اله، وخیری، مصطفی (1396). رویکرد سیاست خارجی ترکیه در منطقه قفقاز با تأکید بر جمهوری آذربایجان، نشریه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(98)، 127-156.
22) Ahlawat, D., & Hughes, L. (2018). India–China stand-off in Doklam: aligning realism with national characteristics. The Round Table, 107(5), 613-625.
23) Alenezi, D. A. (2020). US rebalance strategy to Asia and US-China rivalry in South China Sea from the perspective of the offensive realism. Review of Economics and Political Science.
24) Aliyev, E. (2012). Azerbaijan-Turkish Relation (1992-2012): A Foreign Policy Account.
25) Ayar, B., Arslan, O. (2024). Trembling Chessboard: The Effects of Changing Russian-Turkish Relations in the South Caucasus. International Trends.
26) Balcer, A. (2011). Turkey as a Source of Inspiration for Arab Spring: Opportunities and Challenges. Available at: http://www.ume.edu.mt, (Accessed on: 30 September. 2013).
27) Cagaptay, S. (2009). The AKP's Foreign Policy: The Misnomer of Neo-Ottomanism. Turkey Analyst, 2(8), 1-3.
28) Cornell, S. E., McDermott, R., O'Malley, W., Socor, V., & Starr, S. F. (2004). Regional Security in the South Caucasus: The Role of NATO. Johns Hopkins University.
29) Craig, A. J., & Valeriano, B. (2018). Realism and cyber conflict: security in the digital age. Realism in Practice, 85. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
30) Çuhadar, E. and B. G. Punsmann (2012), Reflecting on the two Decades of Bridging the Divide: Taking Stock of Turkish-Armenian Civil Society Activities, Ankara: Tepav. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
31) Reflecting_on_the_Two_Decades_of_Bridging_the_Divide___Taking_Stock_of_Turkish_Armenian_Civil_Society_Activities.pdf
32) Gulgun, Mubariz, Guliyeva. (2024). Turkıye’s goals ın the South Caucasus. Політикус.
33) Kardas, S. (2014). The Russia-Ukraine Crisis: Preliminary Reflections on Turkey’s Policy. The German Marshall Fund of the United States.
34) Larson, D. W. (2021). Realism: Excavating a historical tradition. In Routledge Handbook of Historical International Relations. Routledge, 71-79.
35) Lenczowski, G. (1997). The Caspian oil and gas basis: a new source of wealth?. Middle East Policy, 5(1), 111-120.
36) Lilia, A., Arakelyan., Hanna, Samir, Kassab. (2024). Continuing Russian-Turkish Competition in the Caucasus: New Imperialism?. RUSI Journal.
37) Lilia A. (2012). Russian Energy Policy in t South Caucasus, in Maria Raquel Freire and Roger E. Kanet, eds., Russia and Its Near Neighbours: Identity, Interests and Foreign Policy Houndmills, UK: Palgrave Macmillan, 2012.
38) Marabyan, K.P. (2022). Features of Turkey’s Modern Policy on the Southern Caucasus.
39) Öktem, K. (2010). New Islamic actors after the Wahhabi intermezzo: Turkey’s return to the Muslim Balkans. European Studies Centre, University of Oxford, 2-57.
40) Rich, B., & Moore‐Gilbert, K. (2019). From defense to offense: realist shifts in Saudi foreign policy. Middle East Policy, 26(3), 62-76.
41) Torbakov, I. (2008). The Georgia Crisis and Russia-Turkey Relations.
42) Trenin, D. (2013). From Damascus to Kabul: Any Common Ground between Turkey and Russia?. Insight Turkey, 15(1).
