تاثیرات الگوی کاربری اراضی بر توزیع فضایی آلاینده‌های هوای شهر تهران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

اکبر محمدی ¹ (تهران)
سمیه رحیمی ² (تهران)

تاریخ دریافت : 1392/10/13 تاریخ پذیرش : 1392/10/13 تاریخ انتشار : 1392/08/01

کلید واژه: الگوی کاربری اراضی, آلاینده‌های هوا, Fragstats, شهر تهران,

چکیده مقاله :

الگوی کاربری اراضی نشان دهنده نحوه توزیع و ترکیب افقی کاربری‌ها ی شهری می باشد که نقش بسیار مهمی در پراکنش آلاینده‌ها و کیفیت هوای شهر بر عهده دارد. تاثیر این الگو بر توزیع آلاینده‌ها را می توان در مکان گزینی منابع آلاینده (کاربریهای مسکونی، صنعتی، تجاری، اداری و...) و همچنین اثر گذاری آن بر توزیع سفرهای شهری و بدنبال آن آلاینده‌های منتشر شده از ترافیک شهری دانست. هدف اصلی این پژوهش نیز بررسی نقش الگوی کاربری اراضی بر تمرکز آلاینده‌های هوای شهر تهران با استفاده از ترکیب تکنیک‌های فضایی و روشهای آمار استنباطی است. آمار 16 ایستگاه سنجش آلودگی شهر تهران در سال 2010 (شامل آلاینده‌های CO، NO2، O3، PM10 و SO2) بعنوان متغیر تاثیر پذیر انتخاب گردیده و شاخص‌های الگوی کاربری اراضی (استخراج شده توسط نرم افزار FRAGSTATS)، طول شبکه معابر و درصد فضای باز به عنوان متغیرهای تاثیر گذار انتخاب گردیدند. جهت استخراج متغیرهای تاثیرگذار از سیستم بافرینگ که در روش رگرسیون کاربری اراضی (LUR) بکار گرفته می شود، استفاده گردید تا نتایج در فواصل مختلف مورد تحلیل قرار گیرند. پس از بررسی‌های روابط همبستگی میان تمرکز آلاینده‌ها و شاخص‌های الگوی کاربری اراضی که در سه بخش شاخص‌های سرزمین، شاخص‌های طبقات و سایر شاخص‌ها (شاخص‌های طول معابر و درصد فضای باز) صورت پذیرفت، نتایج تحقیق حاکی از آن است که بالاترین ضریب همبستگی، مربوط به رابطه میان آلاینده NO2 و طول معابر در بافر 1000 متری می باشد. بطور کلی آلاینده NO2 در مقایسه با دیگر آلاینده‌ها همبستگی بیشتری با شاخص‌های مورد مطالعه نشان می دهد که دلیل آن را می توان در تاثیر الگوی کاربری اراضی بر منابع تولید این آلاینده که عمدتاً جریانهای ترافیکی می باشد، دانست. آلاینده‌های دیگر مثل CO، PM10 و SO2 نیز روابط متوسطی را (بویژه در بافر 1000 متری)با الگوی کاربری اراضی نشان می دهند. کمترین میزان ضریب همبستگی نیز میان آلاینده O3 و شاخص‌های الگوهای کاربری اراضی مشاهده می شود که دلیل آن را می توان در نحوه شکل گیری و واکنشهای متفاوت این آلاینده نسبت به آلاینده‌های دیگر دانست.

چکیده انگلیسی:

Urban Land use pattern showing distribution and form of urban land uses. This pattern have important role on dispersion of air pollutants and air quality in urban environment. Impact of this pattern on pollutants dispersion is on two-way: - define pollutants source location such as residential, industrial, roads and … . - Impact urban travels that influence pollutants with traffic origin. The main purpose that this research seeking is evaluate urban land use pattern on urban pollutants concentration of Tehran city with spatial and statics methods. Tehran Urban air pollutants data (include CO, NO2, O3, SO2 and PM10) in 2010 select as dependent variables and urban land use pattern Indexes (by RFAGSTATS software), urban roads length and open spaces were choice as independent variables. We use buffering system for extracting independent variables. This method use in land use regression model. Then we evaluate correlation coefficient between dependent and independent variables. Results showing that highest correlation coefficient exist between NO2 concentration and major urban roads length in 1000 metric buffers. NO2 has strong correlation coefficient with land use pattern indexes in contrast other studied pollutants. Reason for strong relation between NO2 concentration and land use pattern indexes is high dependence of NO2 on roads traffic that came from land use pattern. Other pollutant (CO, PM10 and SO2 (have moderate correlation with land use pattern on 1000 metric buffer. O3 because of different formation and interaction process has different correlation coefficient in contrast of other pollutant.