تحلیلی بر عدالت فضایی و تأثیر آن بر بوم‌شناسی سیاسی شهرها نمونه موردی: کلانشهر تهران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

ایوب منوچهری میاندوآب ¹ , حسن آهار ² , ارزو انوری ³

1 - دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه
2 - دانشگاه خوارزمی
3 - دانشگاه خوارزمی

تاریخ دریافت : 1397/02/14 تاریخ پذیرش : 1398/05/27 تاریخ انتشار : 1398/08/01

کلید واژه: تهران, عدالت فضایی, شهر, بوم شناسی, سیاسی,

چکیده مقاله :

مفهوم بوم­شناسی سیاسی شهر بامعادل سازی مفاهیم زیستی در ارتباط با شهر، به مطالعه و بررسی روابط متقابل فرآیندهای سیاسی، زیست محیطی و اقتصادی و نقش کمبود منابع در فضای داخلی شهر می­پردازد و در قالب آن می­توان اثر ساختار اجتماعی بر محیط زیست شهری را درک کرد. هدف این تحقیق  بررسی و تحلیل توسعه فضایی مناطق 22 گانه شهر تهران و تأثیر آن بر شرایط زیست محیطی مناطق می­باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده است که برای جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز از روش اسنادی (کتابخانه ای) استفاده شده است. تعداد شاخص­ها برای بررسی توسعه فضایی 42 مورد بوده است. این شاخص­ها در 6 بعد اصلی اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیربنایی، امنیتی، فرهنگی گنجانده شده است و 4 شاخص نیز برای ارزیابی شرایط زیست محیطی در سطح مناطق مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته­اند. برای تحلیل داده­ها و ارزیابی شرایط توسعه فضایی و زیست محیطی کلانشهر تهران از  مدل AHP و تحلیل عاملی استفاده شده است. در سنجش میزان تأثیرگذاری توسعه فضایی بر شرایط زیست محیطی از رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. برای مدلسازی فضایی از رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR) و رگرسیون حداقل مربعات معمولی (OLS) استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که بین مناطق شهر تهران شکاف فضایی شدیدی وجود دارد، همچنین شرایط زیستی محیطی با شاخص­های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی همبستگی فضایی بالایی دارد. به طوری­که متغیر اجتماعی با مقدار 0.63 و متغیرهای کالبدی و فرهنگی با مقدار 0.37 و 0.36  بیشترین تأثیرگذاری را در کیفیت زیست محیطی مناطق دارند.

چکیده انگلیسی:

The concept of the city's political ecology studies the interaction between political, environmental and economic processes and the role of lack of resources in the interior of the city by comparing the biological concepts associated with the city and It can be used to understand the social impact on urban environments. The purpose of this research is to study and analyze the spatial development of the 22 regions of Tehran and its impact on the environmental conditions of the regions. The research method is descriptive-analytical, and also the documentary (library) method is used for collecting the required information. The number of indicators for studying spatial development were 42. These indicators are included in 6 main economic, social, physical, infrastructural, security, and cultural dimensions, and 4 indicators have been used to analyze the environmental conditions in the regions. Then, based on the results of the factor analysis, the status of the regions of Tehran Metropolis has been determined. Multivariate regression has been used to measure the impact of spatial development on environmental conditions. Geographic weighted regression (GWR) and ordinary least squares regression (OLS) have been used for spatial modeling. The results show that there is a sharp spatial gap between the regions of Tehran. Also, environmental conditions have a high spatial correlation with physical, economic, and social indices. So that social variable with 0.63 and physical and cultural variables with 0.37 and 0.36 have the most impact on the environmental quality of the regions.

منابع و مأخذ:

1. توزه، احمد(1392): « بررسی و تحلیل عدالت فضایی در شهر سقز» پایان نامه دوره کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، استاد راهنما: کرامت الله زیاری، دانشکده جغرافیا،دانشگاه تهران.


2. جوان، جعفر؛ عبداللهی،عبدالله(1388): «عدالت فضایی در فضاهای دوگانه شهری(تبیین ژئوپولیتیکی الگوهای نابرابری در حاشیه کلانشهر مشهد)» فصلنامه ژئوپلیتیک،سال چهارم،شماره دوم،صص 131-156.


3. داداش پور، هاشم؛ علیزاده بهرام؛ رستمی فرامرز(1394): «تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه ریزی شهری با محوریت مفهوم عدالت در مکتب اسلام»، فصلنامه نقش جهان،شماره 1-5.


4. زاهدی مازندرانی، محمد جواد(1382):،توسعه و نابرابری،انتشارات مازیار،تهران.


5. کاویانی راد، مراد(1388): «بوم شناسی سیاسی»، فصلنامه مطعات راهبردی، سال دوازدهم، شماره سوم، صص 54- 44. 


6. کرمی، تاج الدین؛ سلیمانی، محمد؛ افراخته، حسن و حاتمی نژاد، حسین(1391):« بایسته های بوم شناسی سیاسی شهر: الگوی توزیع تاج پوششی درختی و نابرابری فضایی فضایی در شهر تهران»، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال چهارم، شماره سیزدهم، صص1-22.


7. کوخائی، طاهره؛ مثنوی، محمد رضا(1393): «طراحی محیطی زیر ساخت های اکولوژیک منظر شهری با استفاده از اصل پیوستگی با انشعابات(AWOP) به منظور ارتقای زندگی شهری، مطالعه موردی: منطقه دو شهرداری تهران»، فصلنامه محیط شناسی، دوره 40،شماره3، تهران، صص 112- 98.


8. مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری نفوذ و مسکن1395،تهران.


9. منصور فر، کریم(1385):«روش های پیشرفته آماری همراه با برنامه های کامپیوتری»،تهران،انتشارات دانشگاه تهران.


10. هاروی، دیوید(1379): عدالت اجتماعی وشهر: مترجمان: فرخ حسامیان، محمد رضا حائری و بهروز منادی زاده، چاپ دوم،  تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).


11. Brockington, D., Igoe, J.,) 2006: (  Eviction for conservation: a global overview. Conserv. Soc. 4 (3), 424–470.


12. Bryant, R. L (1992): Political ecology: An emerging research agenda. Political Geography, 11(1), 12–36.


13. Bryant, R. L., &&Bailey, S. (1997): Third world political ecology. London: Routledge.


14. Buscher, B., Sullivan, S., Neves, K., Igoe, J., Brockington, D., )2012( Towards a synthesized critique of neoliberal biodiversity conservation. Capit. Nat. Social.23 (2), 4–30.


15. Clark, J P, (2012): Political Ecology,Encyclopedia of Applied Ethics (Second Edition), 2012, Pages 505-516


16. Cook,E.A.and vanLier ,H.N)  1994(: Landscape Planning and Ecological Networks.Elsevier, Amsterdam,354.


17. Dikec, Mustafa, )2001( :Justice and the spatial imagination, Environment and Planning, volume 33, pp 1785-1805.


18. Fujita, K (2009): urban justic and sustainability.local environment. Vol.14.NO.5.


19. Grossman, L.S. (1998). The political ecology of bananas: Contract farming, peasants and agrarian change in the Eastern Caribbean. Chapel Hill: University of North Carolina Press.


20. Gruber, Elisabeth, Rauha, Daniel, ) 2016( :Spatial Justice and the Welfare State: SGI Provision in Peripheral Austria and Sweden, Regional Studies Association’s European Conference, Austria.


21. Heynen, N., )2003( :The scalar production of injustice within the urban forest. Antipode 35 (5), 980–998.


22. Heynen, N., Perkins, H.A., )2004( :Scalar dialectics in green: urban private property and the contradictions of the neoliberalization of nature.Capitalism NatureSocialism 16 (1), 99–113.


23. Keil, R.,  )2003:( Progress report: political ecology. Urban Geography 7 (8), 723–738.


24. Lucas, J R, (1980) on Justice, Clarendon Press, Oxford.


25. Paul, Robbins (2006), Poltical Ecology, Blackwell Publishing, p6.


26. Peterson, Garry, December(2000): Political ecology and ecological resilience:An integration of human andecological dynamics", Ecological Economics, Volume 35, Issue 3, p323


27. Pire, Gordon, (1983): on spatial justice, Environment and Planning, volume 15, pages 465-473


28. Prange, Julia, (2009): Spatial Justice: A New Frontier in Planning for Just, Sustainable Communities, for the degree of Master of Arts In Urban and Environmental Policy and Planning. Tufts University.


29. Roth, R.J., and Dressler, W., (2012): Market-oriented conservation governance: the particularities of place. Geoforum 43, 363–366.


30. Soja, Edward ( 2008) The city and spatial justice", Justice spatial /Spatial Justice


31. Swyngedouw, E., (1996) The city as a hybrid: on nature, society and cyborg urbanization. Capitalism, Nature, Socialism 7 (2), 65–80.


32. Swyngedouw, E., (1999):Modernity and hybridity: the production of nature, water, modernization in Spain. The Annals of the Association of American Geographers 89 (3), 443–465.


33. Swyngedouw, E., (2004): Social Power and the Urbanization of Water – Flows of Power. University Press, Oxford.


34. Swyngedouw, E., Heynen, N., (2003): Urban political ecology, justice and the politics of scale. Antipode 35 (5), 898–918.


35. Swyngedouw, E., Kaika, M.,(2000)The environment of the city orƒthe urbanization of nature. In: Bridge, G., Watson, S. (Eds.), Reader inUrban Studies. Blackwell, Oxford, UK.


36. Visser.G(2003) :Spatialities of social justice Discourse.South African geographical journal.VOL.85(2)and Rigional Development, Boston: Kluwer, pp: 161-183


37. Yijia, Zhong, (2012): Spatial justice in urban planning: redevelopment of urban villages and housing for migrant workers inGuangzhou, China, for the degree of Master of Sciences (Urban Planning), The Department of Urban Planning and Design the University of Hong Kong.