ارزیابی میزان تاب آوری اجتماعی شهری موردشناسی؛ شهر زاهدان

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مجتبی روستا ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران)
عیسی ابراهیم ز اده ² (استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران)
مصطفی ایستگلدی ³ (استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/09/25 تاریخ پذیرش : 1396/12/23 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: تاب آوری اجتماعی, سرمایه اجتماعی تعلق مکانی, فضای ذهنی, شهر زاهدان,

چکیده مقاله :

      یکی از راهبرد­های بین­المللی سازما:ن ملل متحد، برای کاهش بلایا، ایجاد تاب­آوری جوامع در برابر سوانح طبیعی و انسانی است. در همین راستا، تحقیق حاضر، به ارزیابی و تحلیل میزان تاب­آوری اجتماعی در شهر مرزی زاهدان می­پردازد. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت؛ اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) با توجه به شاخص­های فضای ذهنی شامل: سرمایه اجتماعی (اعتماد عمومی، اعتماد نهادی، مشارکت رسمی، مشارکت غیررسمی و آگاهی و تعلق مکانی) می­باشد. جامعه آماری، تعداد 587730 نفر ساکن در مناطق 5 گانه شهر زاهدان بر اساس آخرین سرشماری عمومی (1395) می­باشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 384 پرسشنامه محاسبه و به روش نمونه­گیری تصادفی ساده توزیع گردید. در تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده­ها از آزمون­های آماری شامل آزمون تی تک­نمونه­ای و تحلیل واریانس یک­طرفه استفاده شده است. بر اساس یافته­های پژوهش، در مجموع، این نتایج به دست آمده: میانگین کلی شاخص­های سرمایه اجتماعی (24/2) و تعلق مکانی (09/2) در تمامی مناطق پایین­تر از حد متوسط (3) و دارای وضعیت نامطلوبی بوده و وضعیت هر یک از این شاخص­ها، در بین مناطق شهر با یکدیگر یکسان نیست. همچنین، مناطق یک، پنج و دو دارای وضعیت مطلوب­تری نسبت به مناطق سه و چهار شهر زاهدان (حاشیه­نشینان و مهاجرین عمدتاً در این دو منطقه زندگی می­کنند) به لحاظ شاخص­های سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی هستند. در نهایت می­توان نتیجه گرفت که فضای ذهنی نامناسب در مناطق شهری زاهدان (مخصوصاً در مناطق 3 و 4) باعث آسیب­پذیری و عدم تاب­آوری اجتماعی شهر گردیده و به تبع آن، امنیت اجتماعی[1] و توسعه این مناطق را به خطر انداخته است (فضای ذهنی نامناسب تهدیدی برای تاب­آوری شهر می­باشد). 
[1]. منظور، ناامنی اجتماعی است. بررسی ناامنی سیاسی موضوع این پژوهش نیست.

چکیده انگلیسی:

The fact is that you cannot completely prevent the consequences of natural disasters. Because some of them are complex and unpredictable. Therefore, it is better to improve the community's capacity for resilience and life along with disasters. One of the UN's international strategies to mitigate disasters is to make communities resiliceable to natural and (or human) disasters. Resilience Due to the dynamic nature of society's response to the risks, it is a forward-looking one and helps to expand policy choices for confrontation or uncertainty and change. The space and place studied in this article is the largest city in the south-east border of the country and the capital of Sistan and Baluchestan Province, Zahedan City. The regions of this city have a multifaceted mix of tribes and tribes, such as Baloch, Sistani, Fars, Afghans and… have caused the heterogeneity of the social and cultural fabric of these regions. As a result, these cases have caused the city's vulnerability and, consequently, created threats to the security of the city.
The findings showed that the overall mean of mental space (dimensions of social capital (2.24) and location belonging to (2.9)) was lower than average (3) and had a negative status. The important point to be taken into account here is that the average of institutional trust is less than public trust

منابع و مأخذ:

1. افشانی، علیرضا و مهناز فرقانی (1396): «مطالعه تطبیقی ارتباط سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد»، مجله پژوهش­های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال ششم، شماره پیاپی 16، صص 16-1.


2. انصاری­ارجمند، محسن، حسینی، سیدمصطفی و گلشن کاویان­پور (1395): «سنجش سرمایه اجتماعی در محلات شهر مشهد مطالعه موردی: محلات منطقه 3»، فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، شماره 39، صص30-7.


3. پایگاه ملی داده­های علوم زمین کشور (1395): برگرفته از سایت  http://www.ngdir.ir. 


4. پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و زهرا شیرانی (1395): «طراحی شهری و تاب­آوری اجتماعی بررسی موردی: محله جلفا اصفهان»، مجله نامه معماری و شهرسازی، شماره 17، صص 117-99.


5. پیران، پرویز، اسدی، سعیده و نیکو دادگر (1396): «بررسی نقش تاب­آوری اجتماعی در موفقیت فرآیند بازسازی (مطالعه موردی: جوامع روستایی درب آستانه و باباپشمان پس از زلزله سال 1385 دشت سیلاخور، استان لرستان)»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 157، صص 100-87.


6. جعفری­پور، سیدفرید و منوچهر فروتن (1394): «ارزیابى دلبستگى به مکان: تبیین عوامل و شاخص­ها»، مجله مطالعات محیطی هفت­حصار، سال چهاردهم، شماره 13، صص 76-63.


7. حاتمی­نژاد، حسین، فرهادی­خواه، حسین، آروین، محمود و نگار رحیم­پور (1396): «بررسى ابعاد مؤثر بر تاب­آورى شهرى با استفاده از مدل ساختارى تفسیرى (نمونه موردى: شهر اهواز)»، فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران، دوره هفتم، شماره اول، صص 45-35.


8. حسینیون، سولماز (1386): «ایجاد حس امنیت در فضاهای شهری»، مجله شهرداری­ها، شماره 82، صص 82-87.


9. داداش­پور، هاشم و زینب عادلی (1394): «سنجش ظرفیت­های تاب­آوری در مجموعه­ی شهری قزوین»، دوفصلنامه مدیریت بحران، شماره 8، صص 84-73.


10. ذاکرحقیقی، کیانوش و زهرا اکبریان (1394): «تحلیل قیاسی میزان تاب­آوری اجتماعی در محلات تاریخی- مسکونی و تدوین یک برنامه راهبردی– عملیاتی برای ارتقای آن (مورد مطالعه: همدان شهر چرچره و قربان برج محلات)»، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، سال سوم، شماره دوازدهم، صص 48-23.


11. رضایی، محمدرضا (1389): تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعة موردی: کلانشهر تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، استادان راهنما: دکتر مجتبی رفیعیان و دکتر علی عسگری.


12. زرقانی، سیدهادی (1386): مقدمه­ای بر شناخت مرزهای بین­المللی، انتشارات دانشگاه علوم انتظامی ناجا.


13. زیاری، کرامت­الله، ایستگلدی، مصطفی و غلامرضا عباس­زاده (1392): «سنجش عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی در بافت مرکزی مشهد»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 21، صص 274-247.


14. عباداله­زاده­ملکی، شهرام، خانلو، نسیم، زیاری، کرامت­الله و وحید شالی­امینی (1396): «سنجش و ارزیابی تاب­آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران­های طبیعی: مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل»، فصلنامه مدیریت شهری، سال 16، شماره 48، صص 280-263.


15. فرزادبهتاش،محمدرضا، محمدعلی­کی­نژاد، محمدتقی پیربابایی و علی عسکری (1392): «ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلان­شهر تبریز»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18، شماره 3، صص 42-33.


16. فنی، زهره و لیلا معصومی (1395): «سنجش و ارزیابی تأثیر سبک زندگی بر میزان تاب­آوری شهری مطالعه­ی تطبیقی: محلات قیطریه وشکوفه­ی­شمالی درمناطق 1­و 19 تهران»، مجله مطالعات جامعه­شناختی شهری، شماره 19، صص 84-61.


17. لک، آزاده (1392): «طراحی شهری تاب­آور»، مجله صفه، شماره 60، صص 104-91.


18. مبارکی، محمد و سمیه صلاحی (1392): «کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 13، شماره 50، صص 315-275.


19. محمدی، اکبر، آشوری، کسری و محمدبشیر رباطی (1396): «تبیین و ارزیابی مؤلفه­های تاب­آوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاه­های خودانگیخته شهری مطالعه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج»، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 22، صص 88-75.   


20. مرکز آمار ایران (1395): نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر زاهدان.


21. نوریان، فرشاد و سعید اسفندی (1394): «تحلیل اولویت مکانی پایگاه­های پشتیبان مدیریت بحران زلزله بر مبنای استاندارد طبقه­بندی زمین مرجع کاربری­ها با استفاده از روش تاپسیس مطالعه موردی: ناحیه 1 منطقه 6 شهرداری تهران»، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 8، صص 72-55. 


22. Cumming, G. S (2011): spatial resilience: integrating landscape ecology, resilience, and sustainability, Landscape Ecology, Volume 26, Issue 7, PP 899–909.


23. Palekiene, O. Simanaviciene, Z. Bruneckiene, J. (2015): The application of resilience concept in the regional development context, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 213, pp 179- 184.Available online at www.sciencedirect.com.


24. Wilson, G. A. (2012): Community resilience, globalization, and transitional pathways of decision-making, Geoforum, Vol. 43, Issue 6, PP 1218–1231.