ارزیابی میزان تاب آوری اجتماعی شهری موردشناسی؛ شهر زاهدان

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مجتبی روستا ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران)
عیسی ابراهیم ز اده ² (استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران)
مصطفی ایستگلدی ³ (استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران)

تاريخ الإرسال : 28 السبت , ربيع الأول, 1439 تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 05 السبت , شعبان, 1439

الکلمات المفتاحية: تاب آوری اجتماعی, سرمایه اجتماعی تعلق مکانی, فضای ذهنی, شهر زاهدان,

ملخص المقالة :

      یکی از راهبرد­های بین­المللی سازما:ن ملل متحد، برای کاهش بلایا، ایجاد تاب­آوری جوامع در برابر سوانح طبیعی و انسانی است. در همین راستا، تحقیق حاضر، به ارزیابی و تحلیل میزان تاب­آوری اجتماعی در شهر مرزی زاهدان می­پردازد. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت؛ اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) با توجه به شاخص­های فضای ذهنی شامل: سرمایه اجتماعی (اعتماد عمومی، اعتماد نهادی، مشارکت رسمی، مشارکت غیررسمی و آگاهی و تعلق مکانی) می­باشد. جامعه آماری، تعداد 587730 نفر ساکن در مناطق 5 گانه شهر زاهدان بر اساس آخرین سرشماری عمومی (1395) می­باشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 384 پرسشنامه محاسبه و به روش نمونه­گیری تصادفی ساده توزیع گردید. در تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده­ها از آزمون­های آماری شامل آزمون تی تک­نمونه­ای و تحلیل واریانس یک­طرفه استفاده شده است. بر اساس یافته­های پژوهش، در مجموع، این نتایج به دست آمده: میانگین کلی شاخص­های سرمایه اجتماعی (24/2) و تعلق مکانی (09/2) در تمامی مناطق پایین­تر از حد متوسط (3) و دارای وضعیت نامطلوبی بوده و وضعیت هر یک از این شاخص­ها، در بین مناطق شهر با یکدیگر یکسان نیست. همچنین، مناطق یک، پنج و دو دارای وضعیت مطلوب­تری نسبت به مناطق سه و چهار شهر زاهدان (حاشیه­نشینان و مهاجرین عمدتاً در این دو منطقه زندگی می­کنند) به لحاظ شاخص­های سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی هستند. در نهایت می­توان نتیجه گرفت که فضای ذهنی نامناسب در مناطق شهری زاهدان (مخصوصاً در مناطق 3 و 4) باعث آسیب­پذیری و عدم تاب­آوری اجتماعی شهر گردیده و به تبع آن، امنیت اجتماعی[1] و توسعه این مناطق را به خطر انداخته است (فضای ذهنی نامناسب تهدیدی برای تاب­آوری شهر می­باشد). 
[1]. منظور، ناامنی اجتماعی است. بررسی ناامنی سیاسی موضوع این پژوهش نیست.

المصادر:

1. افشانی، علیرضا و مهناز فرقانی (1396): «مطالعه تطبیقی ارتباط سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد»، مجله پژوهش­های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال ششم، شماره پیاپی 16، صص 16-1.


2. انصاری­ارجمند، محسن، حسینی، سیدمصطفی و گلشن کاویان­پور (1395): «سنجش سرمایه اجتماعی در محلات شهر مشهد مطالعه موردی: محلات منطقه 3»، فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، شماره 39، صص30-7.


3. پایگاه ملی داده­های علوم زمین کشور (1395): برگرفته از سایت  http://www.ngdir.ir. 


4. پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و زهرا شیرانی (1395): «طراحی شهری و تاب­آوری اجتماعی بررسی موردی: محله جلفا اصفهان»، مجله نامه معماری و شهرسازی، شماره 17، صص 117-99.


5. پیران، پرویز، اسدی، سعیده و نیکو دادگر (1396): «بررسی نقش تاب­آوری اجتماعی در موفقیت فرآیند بازسازی (مطالعه موردی: جوامع روستایی درب آستانه و باباپشمان پس از زلزله سال 1385 دشت سیلاخور، استان لرستان)»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 157، صص 100-87.


6. جعفری­پور، سیدفرید و منوچهر فروتن (1394): «ارزیابى دلبستگى به مکان: تبیین عوامل و شاخص­ها»، مجله مطالعات محیطی هفت­حصار، سال چهاردهم، شماره 13، صص 76-63.


7. حاتمی­نژاد، حسین، فرهادی­خواه، حسین، آروین، محمود و نگار رحیم­پور (1396): «بررسى ابعاد مؤثر بر تاب­آورى شهرى با استفاده از مدل ساختارى تفسیرى (نمونه موردى: شهر اهواز)»، فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران، دوره هفتم، شماره اول، صص 45-35.


8. حسینیون، سولماز (1386): «ایجاد حس امنیت در فضاهای شهری»، مجله شهرداری­ها، شماره 82، صص 82-87.


9. داداش­پور، هاشم و زینب عادلی (1394): «سنجش ظرفیت­های تاب­آوری در مجموعه­ی شهری قزوین»، دوفصلنامه مدیریت بحران، شماره 8، صص 84-73.


10. ذاکرحقیقی، کیانوش و زهرا اکبریان (1394): «تحلیل قیاسی میزان تاب­آوری اجتماعی در محلات تاریخی- مسکونی و تدوین یک برنامه راهبردی– عملیاتی برای ارتقای آن (مورد مطالعه: همدان شهر چرچره و قربان برج محلات)»، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، سال سوم، شماره دوازدهم، صص 48-23.


11. رضایی، محمدرضا (1389): تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعة موردی: کلانشهر تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، استادان راهنما: دکتر مجتبی رفیعیان و دکتر علی عسگری.


12. زرقانی، سیدهادی (1386): مقدمه­ای بر شناخت مرزهای بین­المللی، انتشارات دانشگاه علوم انتظامی ناجا.


13. زیاری، کرامت­الله، ایستگلدی، مصطفی و غلامرضا عباس­زاده (1392): «سنجش عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی در بافت مرکزی مشهد»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 21، صص 274-247.


14. عباداله­زاده­ملکی، شهرام، خانلو، نسیم، زیاری، کرامت­الله و وحید شالی­امینی (1396): «سنجش و ارزیابی تاب­آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران­های طبیعی: مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل»، فصلنامه مدیریت شهری، سال 16، شماره 48، صص 280-263.


15. فرزادبهتاش،محمدرضا، محمدعلی­کی­نژاد، محمدتقی پیربابایی و علی عسکری (1392): «ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلان­شهر تبریز»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18، شماره 3، صص 42-33.


16. فنی، زهره و لیلا معصومی (1395): «سنجش و ارزیابی تأثیر سبک زندگی بر میزان تاب­آوری شهری مطالعه­ی تطبیقی: محلات قیطریه وشکوفه­ی­شمالی درمناطق 1­و 19 تهران»، مجله مطالعات جامعه­شناختی شهری، شماره 19، صص 84-61.


17. لک، آزاده (1392): «طراحی شهری تاب­آور»، مجله صفه، شماره 60، صص 104-91.


18. مبارکی، محمد و سمیه صلاحی (1392): «کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 13، شماره 50، صص 315-275.


19. محمدی، اکبر، آشوری، کسری و محمدبشیر رباطی (1396): «تبیین و ارزیابی مؤلفه­های تاب­آوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاه­های خودانگیخته شهری مطالعه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج»، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 22، صص 88-75.   


20. مرکز آمار ایران (1395): نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر زاهدان.


21. نوریان، فرشاد و سعید اسفندی (1394): «تحلیل اولویت مکانی پایگاه­های پشتیبان مدیریت بحران زلزله بر مبنای استاندارد طبقه­بندی زمین مرجع کاربری­ها با استفاده از روش تاپسیس مطالعه موردی: ناحیه 1 منطقه 6 شهرداری تهران»، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 8، صص 72-55. 


22. Cumming, G. S (2011): spatial resilience: integrating landscape ecology, resilience, and sustainability, Landscape Ecology, Volume 26, Issue 7, PP 899–909.


23. Palekiene, O. Simanaviciene, Z. Bruneckiene, J. (2015): The application of resilience concept in the regional development context, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 213, pp 179- 184.Available online at www.sciencedirect.com.


24. Wilson, G. A. (2012): Community resilience, globalization, and transitional pathways of decision-making, Geoforum, Vol. 43, Issue 6, PP 1218–1231.