ارزیابی میزان تاب آوری اجتماعی شهری موردشناسی؛ شهر زاهدان
الموضوعات :
فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری
مجتبی روستا
1
,
عیسی ابراهیم ز اده
2
,
مصطفی ایستگلدی
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
2 - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
3 - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران
تاريخ الإرسال : 28 السبت , ربيع الأول, 1439
تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , جمادى الثانية, 1439
تاريخ الإصدار : 05 السبت , شعبان, 1439
الکلمات المفتاحية:
تاب آوری اجتماعی,
سرمایه اجتماعی تعلق مکانی,
فضای ذهنی,
شهر زاهدان,
ملخص المقالة :
یکی از راهبردهای بینالمللی سازما:ن ملل متحد، برای کاهش بلایا، ایجاد تابآوری جوامع در برابر سوانح طبیعی و انسانی است. در همین راستا، تحقیق حاضر، به ارزیابی و تحلیل میزان تابآوری اجتماعی در شهر مرزی زاهدان میپردازد. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت؛ اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) با توجه به شاخصهای فضای ذهنی شامل: سرمایه اجتماعی (اعتماد عمومی، اعتماد نهادی، مشارکت رسمی، مشارکت غیررسمی و آگاهی و تعلق مکانی) میباشد. جامعه آماری، تعداد 587730 نفر ساکن در مناطق 5 گانه شهر زاهدان بر اساس آخرین سرشماری عمومی (1395) میباشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 384 پرسشنامه محاسبه و به روش نمونهگیری تصادفی ساده توزیع گردید. در تجزیه و تحلیل اطلاعات و دادهها از آزمونهای آماری شامل آزمون تی تکنمونهای و تحلیل واریانس یکطرفه استفاده شده است. بر اساس یافتههای پژوهش، در مجموع، این نتایج به دست آمده: میانگین کلی شاخصهای سرمایه اجتماعی (24/2) و تعلق مکانی (09/2) در تمامی مناطق پایینتر از حد متوسط (3) و دارای وضعیت نامطلوبی بوده و وضعیت هر یک از این شاخصها، در بین مناطق شهر با یکدیگر یکسان نیست. همچنین، مناطق یک، پنج و دو دارای وضعیت مطلوبتری نسبت به مناطق سه و چهار شهر زاهدان (حاشیهنشینان و مهاجرین عمدتاً در این دو منطقه زندگی میکنند) به لحاظ شاخصهای سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی هستند. در نهایت میتوان نتیجه گرفت که فضای ذهنی نامناسب در مناطق شهری زاهدان (مخصوصاً در مناطق 3 و 4) باعث آسیبپذیری و عدم تابآوری اجتماعی شهر گردیده و به تبع آن، امنیت اجتماعی[1] و توسعه این مناطق را به خطر انداخته است (فضای ذهنی نامناسب تهدیدی برای تابآوری شهر میباشد).
[1]. منظور، ناامنی اجتماعی است. بررسی ناامنی سیاسی موضوع این پژوهش نیست.
المصادر:
افشانی، علیرضا و مهناز فرقانی (1396): «مطالعه تطبیقی ارتباط سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد»، مجله پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال ششم، شماره پیاپی 16، صص 16-1.
انصاریارجمند، محسن، حسینی، سیدمصطفی و گلشن کاویانپور (1395): «سنجش سرمایه اجتماعی در محلات شهر مشهد مطالعه موردی: محلات منطقه 3»، فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، شماره 39، صص30-7.
پایگاه ملی دادههای علوم زمین کشور (1395): برگرفته از سایت http://www.ngdir.ir.
پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و زهرا شیرانی (1395): «طراحی شهری و تابآوری اجتماعی بررسی موردی: محله جلفا اصفهان»، مجله نامه معماری و شهرسازی، شماره 17، صص 117-99.
پیران، پرویز، اسدی، سعیده و نیکو دادگر (1396): «بررسی نقش تابآوری اجتماعی در موفقیت فرآیند بازسازی (مطالعه موردی: جوامع روستایی درب آستانه و باباپشمان پس از زلزله سال 1385 دشت سیلاخور، استان لرستان)»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 157، صص 100-87.
جعفریپور، سیدفرید و منوچهر فروتن (1394): «ارزیابى دلبستگى به مکان: تبیین عوامل و شاخصها»، مجله مطالعات محیطی هفتحصار، سال چهاردهم، شماره 13، صص 76-63.
حاتمینژاد، حسین، فرهادیخواه، حسین، آروین، محمود و نگار رحیمپور (1396): «بررسى ابعاد مؤثر بر تابآورى شهرى با استفاده از مدل ساختارى تفسیرى (نمونه موردى: شهر اهواز)»، فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران، دوره هفتم، شماره اول، صص 45-35.
حسینیون، سولماز (1386): «ایجاد حس امنیت در فضاهای شهری»، مجله شهرداریها، شماره 82، صص 82-87.
داداشپور، هاشم و زینب عادلی (1394): «سنجش ظرفیتهای تابآوری در مجموعهی شهری قزوین»، دوفصلنامه مدیریت بحران، شماره 8، صص 84-73.
ذاکرحقیقی، کیانوش و زهرا اکبریان (1394): «تحلیل قیاسی میزان تابآوری اجتماعی در محلات تاریخی- مسکونی و تدوین یک برنامه راهبردی– عملیاتی برای ارتقای آن (مورد مطالعه: همدان شهر چرچره و قربان برج محلات)»، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، سال سوم، شماره دوازدهم، صص 48-23.
رضایی، محمدرضا (1389): تبیین تابآوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعة موردی: کلانشهر تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، استادان راهنما: دکتر مجتبی رفیعیان و دکتر علی عسگری.
زرقانی، سیدهادی (1386): مقدمهای بر شناخت مرزهای بینالمللی، انتشارات دانشگاه علوم انتظامی ناجا.
زیاری، کرامتالله، ایستگلدی، مصطفی و غلامرضا عباسزاده (1392): «سنجش عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی در بافت مرکزی مشهد»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیهای، شماره 21، صص 274-247.
عبادالهزادهملکی، شهرام، خانلو، نسیم، زیاری، کرامتالله و وحید شالیامینی (1396): «سنجش و ارزیابی تابآوری اجتماعی جهت مقابله با بحرانهای طبیعی: مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل»، فصلنامه مدیریت شهری، سال 16، شماره 48، صص 280-263.
فرزادبهتاش،محمدرضا، محمدعلیکینژاد، محمدتقی پیربابایی و علی عسکری (1392): «ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفههای تابآوری کلانشهر تبریز»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18، شماره 3، صص 42-33.
فنی، زهره و لیلا معصومی (1395): «سنجش و ارزیابی تأثیر سبک زندگی بر میزان تابآوری شهری مطالعهی تطبیقی: محلات قیطریه وشکوفهیشمالی درمناطق 1و 19 تهران»، مجله مطالعات جامعهشناختی شهری، شماره 19، صص 84-61.
لک، آزاده (1392): «طراحی شهری تابآور»، مجله صفه، شماره 60، صص 104-91.
مبارکی، محمد و سمیه صلاحی (1392): «کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 13، شماره 50، صص 315-275.
محمدی، اکبر، آشوری، کسری و محمدبشیر رباطی (1396): «تبیین و ارزیابی مؤلفههای تابآوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاههای خودانگیخته شهری مطالعه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج»، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 22، صص 88-75.
مرکز آمار ایران (1395): نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر زاهدان.
نوریان، فرشاد و سعید اسفندی (1394): «تحلیل اولویت مکانی پایگاههای پشتیبان مدیریت بحران زلزله بر مبنای استاندارد طبقهبندی زمین مرجع کاربریها با استفاده از روش تاپسیس مطالعه موردی: ناحیه 1 منطقه 6 شهرداری تهران»، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 8، صص 72-55.
Cumming, G. S (2011): spatial resilience: integrating landscape ecology, resilience, and sustainability, Landscape Ecology, Volume 26, Issue 7, PP 899–909.
Palekiene, O. Simanaviciene, Z. Bruneckiene, J. (2015): The application of resilience concept in the regional development context, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 213, pp 179- 184.Available online at www.sciencedirect.com.
Wilson, G. A. (2012): Community resilience, globalization, and transitional pathways of decision-making, Geoforum, Vol. 43, Issue 6, PP 1218–1231.
_||_