ارائه راهبرد های ارتقاء کیفیت محیطی در نوسازی بافت فرسوده فرحزاد با استفاده از روش تحلیل استراتژیک – سلسله مراتبی (SWOT-AHP)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

فرزانه خوشقدم ¹ (دانشجو)
سینا رزاقی اصل ² (استادیار طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی)

تاریخ دریافت : 1395/06/15 تاریخ پذیرش : 1395/11/18 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: بافت فرسوده, کیفیت محیطی, نوسازی, AHP-SWOT, محله فرحزاد,

چکیده مقاله :

امروزه ارتقا کیفیت‌های محیطی یکی از مهم ترین موضوعات مد نظر در طرح‌های توسعه شهری و مهم تر از آن پروژه‌های نوسازی بافت‌های فرسوده شهر می‌باشد. در نظر داشتن موضوع کیفیت محیطی برای مداخله در بافت‌های فرسوده سبب می‌شود، رویکردی نسبتا جامع به تمامی ابعاد فرسودگی در این بافت‌ها به دست آید. به همین سبب، پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا با بررسی ادبیات موجود پیرامون کیفیت‌های محیطی، عوامل کلیدی موضوع را استخراج کرده و به تحلیل آن‌ها در بافت فرسوده فرحزاد بپردازد. هدف این پژوهش ارائه اصلی ترین راهبرد‌ها جهت ارتقا کیفیت محیطی بافت‌های فرسوده از جمله بافت فرسوده فرحزاد در مسیر نوسازی می‌باشد. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی- پیمایشی در بستری از مطالعات کتابخانه ای برای استخراج معیار‌ها بهره گرفته شده است. تحلیل معیار‌های کیفیت محیطی بدست آمده در بافت مورد بررسی، با استفاده از ماتریس SWOT انجام شده و در نهایت تجزیه و تحلیل داده‌ها با ترکیب SWOT و AHP و با کمک نرم افزار Expert Choice محاسبه شده است. این پژوهش از نوع کیفی – کمی بوده و از حیث هدف، کاربردی قلمداد می‌شود. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که در میان عوامل SWOT، نقاط ضعف بالاترین وزن را در ارتقا کیفیت محیطی دارا می‌باشد و در دسته بندی عوامل در قالب مولفه‌های کیفیت محیطی، مولفه عملکردی اولین اولویت را در ارتقا کیفیت محیطی داراست و پس از آن مولفه تجربی – زیبایی شناختی و زیست محیطی قرار دارند.

چکیده انگلیسی:

Today, improving environmental quality is considered as one of the most important issues in urban development plans and even more important than that, in renovation of urban deteriorated areas projects. Considering the environmental quality to intervention in deteriorated areas leads to achieve a comprehensive approach to all dimensions of deterioration in these kind of urban fabric.
Therefore, this study tries to review the existing literature about the environmental quality and then extract key factors and analyze them in deteriorated areas of Farahzad. The aim of this study is to provide the main strategies to improve environmental quality in renovating deteriorated areas, including Farahzad community. In this study a descriptive - survey research method in the context of library researches has been used. Analysis of environmental quality criteria, achieved in this study, was conducted by using SWOT matrix and final data analysis was calculated by combining SWOT matrix and AHP method with the help of expert choice software. This study is a qualitative – quantitative research and in terms of goal consider as an applied research. The results of this study indicate that among the SWOT factors, weaknesses have greatest impact on improving environment qualities and in the category of factors in the form of environmental quality components, functional component, has the first priority in improving environmental quality and experimental - aesthetic and environmental components are the next items.

منابع و مأخذ:

ایرانی بهبهانی، هما، زندی، شهین، مهرو ابرکار (1377)، "بقا محیط طبیعی درون شهری و استفاده بهینه از آن (مطالعه موردی: دره فرحزاد)"، نشریه محیط شناسی، شماره 30، صص 43 تا 54.

بهزاد فر، مصطفی (1381)، "مفهوم طراحی شهری و انگاره‌های قطعیت پسند"، نشریه مدیریت شهری، شماره 9، صص 16 تا 27.

پاکزاد، جهانشاه (1381)، "طراحی شهری: کیفیت محیط شهری، مطالبه معوقه شهروندان"، مدیریت شهری، شماره 9، صص 6 تا 15.

پوراحمد، احمد، زارعی، جواد (1394)،" سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری؛ مطالعه موردی: منطقه 9 شهر تهران"، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره بیست و یکم، صص 1 تا 18.

حبیبی، کیومرث، پور احمد، احمد، مشکینی، ابوالفضل (1392)، "بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری"، انتشارات انتخاب، تهران

حیدری، جهانگیر، سلیمانی، محمد (1392)، "توسعه درون شهری با تاکید بر نوسازی بافت‌های فرسوده"، انتشارات آذرخش، تهران.

خادمی، امیر حسین، جوکار سرهنگی، عیسی (1392)،"ارزیابی کیفیت زندگی شهری؛ مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر آمل"، نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 1 شماره 4، صص 100 تا 117.

زیردست، اسفندیار (1380)، "کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای"، مجله هنر‌های زیبا، شماره 10،صص 21-12.

زیویار، پروانه، درودی، محمدرضا، رمضان پور سبحانی، اعظم (1393)، "کیفیت زندگی در محیط سکونتی فرسوده، محله قیام منطقه 12 شهر تهران"، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 54، صص 85 تا 110.

سید الحسینی، سید مسلم، حبیب، فرح، ماجدی، حمید (1391)، "رویکرد تعاملی سطوح و مقیاس طراحی شهری در فرآیند برنامه ریزی"، باغ نظر، شماره 22، صص 42-54.

عباس زادگان، مصطفی، رضوی، حامده (1385)، "اتخاذ رویکردی نوین برای طرح‌های توسعه شهری، برنامه ریزی طراحی محور"، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28، صص 15 تا 22.

عباس زادگان، مصطفی، روستا، مریم (۱۳۸۸)، "ارتقاء کیفیت فضاهای شهری در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، نمونه موردی: محله صابونپز خانه تهران" ، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری، مشهد

عباس زادگان، مصطفی، وحیدیان، ریحانه (1388)، "راهبرد طراحی فرآیند محور و محصول محور کیفیت‌های محیط شهری"، فصلنامه علمی – پژوهشی باغ نظر، شماره 12، سال ششم، صص 3 تا 16.

علیپور، روجا، خادمی، مسعود، سنماری، محمد مهدی، رفیعیان، مجتبی (۱۳۹۱)، "شاخصه‌های کیفیت محیطی در شناسایی اولویت‌های مداخله در محدوده بافت فرسوده شهر بندر لنگه"، فصلنامه علمی – پژوهشی باغ نظر، شماره ۲۰، سال نهم، صص ۱۳ تا ۲۲.

عندلیب، علیرضا (1392)، "اصول نوسازی شهری: رویکردی نو به بافت‌های فرسوده"، انتشارات آذرخش، تهران.

گلکار، کوروش (1379)، "مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری"، نشریه صفه، شماره 32، صص 38 تا 65.

کارمونا، متیو، هیت, تیم، اک, تنر, تیسدل، استیون، (1388)، "مکان‌های عمومی، فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری" ترجمه ف. قرائی، م. شکوهی، ز. اهری، ا. صالحی، اداره انتشارات دانشگاه هنر، تهران.

گلکار، کوروش (1385)، "مناسب سازی تکنیک تحلیلی سوآت (SWOT) برای کاربرد در طراحی شهری"، نشریه صفه، شماره 41، صص 44 تا 65.

گلکار، کوروش (1388)، "طراحی شهری سیاست گذار و طراحی شهری طرح ریز: الگوهای عملیاتی برای تدوین ابزارهای هدایت و کنترل در ایران"، نشریه صفه، شماره 46، صص 54 تا 66.

محمدی، جمال، تفکری، اکرم (1394)، "سنجش شاخص‌های کیفیت محیط در بافت‌های فرسوده شهری (نمونه موردی محله امام زاده یحیی منطقه 12 تهران"، نشریه برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره نوزدهم، شماره 1، صص 110 تا 126.

مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری (1379)، "تدوین شیوه‌های مناسب تهیه طرح‌های شهری در ایران"، سازمان شهرداری‌های کشور، تهران.

مهندسین مشاور معمار و شهرساز سراوند (1384)، "الگوی توسعه منطقه 2 شهرداری تهران"

نوروزی، مصطفی (1391)، "ارزیابی شاخص‌های ذهنی کیفیت محیط (رضایتمندی) در بافت‌های فرسوده شهری؛ مطالعه موردی محله آبکوه مشهد"، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

نوفل، علیرضا (1389)، "راهنمای طراحی شهری جهت ارتقای کیفیت محور‌های شهری، نمونه مطالعاتی گذر ادیان: منطقه 12 شهرداری تهران"، پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.

Gorener. A, Toker. K, Ulucay. K (2012), "Application of Combined SWOT and AHP: A Case Study for a Manufacturing Firm", Procedia - Social and Behavioral Sciences 58, pp 1525 – 1534

Kangas. J, Pesonen. M, Kurttila. M, Kajanus. M (2001), “A’WOT: Integrating the AHP With SWOT Analysis” 6th ISAHP 2001 Proceedings, Berne, Switzerland, pp. 189-198.

Kline, R. B., (2010) "Principles and Practice of Structural Equation Modeling", NY: Guilford Press

Kurttila, M., Pesonen, M., Kangas, J. and Kajanus, M. (2000), Utilizing the analytical hierarchy process (AHP) in SWOT analysis – A hybrid method and its application to a forest–certification case. Forest Policy and Economics, 1, 41-52.

Oreski. D (2012), “Strategy development by using SWOT – AHP”, TEM Journal – Volume 1, Number 4, pp 283-291.