ارزیابی خطر زلزله با استفاده مدل ترکیبیAHP-FUZZY در امنیت شهری (مطالعه موردی: منطقه یک کلان‌شهر تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مرتضی کریمی کردآبادی ¹ (دانشگاه امام حسین)
اسماعیل نجفی ² (دانشگاه امام حسین)

تاریخ دریافت : 1393/08/22 تاریخ پذیرش : 1395/08/29 تاریخ انتشار : 1394/02/01

کلید واژه: ارزیابی, خطر زلزله, مدل ترکیبی AHP-FUZZY, امنیت, منطقه یک,

چکیده مقاله :

     ایران یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای دنیا است و شهرهای آن در رابطه با این مخاطره طبیعی آسیب‌های فراوان دیده‌اند.کلان­شهر تهران به عنوان کلان‌شهر اول کشور نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه با توجه به وجود گسل‌های متعدد، بافت­های فرسوده، تراکم سازه‌ای، جمعیت متراکم، عدم رعایت استانداردها، توسعه فیزیکی نامناسب با خطر جدی مواجه است. روش انجام تحقیق توصیفی- تحلیلی، با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای(اسناد، نقشه‌های زمین‌شناسی و توپوگرافی و تصاویر ماهواره‌ای Google Earth) است، در این پژوهش با استفاده از مدل ­ترکیبیAHP-FUZZY و با بکارگیری نرم افزارهای Arc GIS و Expert Choice به پهنه­بندی خطر زلزله و تأثیر آن در امنیت شهری منطقه یک شهر تهران پرداخته شده است. نقشه پهنه­بندی خطر زلزله نشان می‌دهد، بیشتر مساحت و گستره آن، جزء پهنه‌های خطرناک وقوع زلزله محسوب می‌شوند. مناطق دارای خطر کم و خیلی کم که 23 درصد محدوده مورد مطالعه را در بر می­گیرد، بیشتر منطبق بر محدوده شهری نواحی الهیه، قیطریه، ولنجک، زعفرانیه و باغستان که به­صورت پراکنده در بعضی قسمت­های منطقه یک می‌باشند. مناطق دارای خطر خیلی زیاد و زیاد که در حدود 50 درصد مساحت منطقه یک را در بر می‌گیرند. می­توان گفت که بیشترین پهنه­های خطر در امتداد گسل­ها قرار می‌گیرند و مناطق کم دوام و فرسوده شهر، بیشتر در پهنه‌های با خطر زیاد و متوسط قرارگرفته‌اند، که این خود می‌تواند منجر به سلب امنیت و افزایش خسارات و تلفات ناشی از زلزله گردد. به طور کلی منطقه یک کلان ‌شهر تهران به شدت در خطر زلزله‌خیزی قرار دارد و نیازمند توجه اساسی برای کاهش خسارات و تلفات ناشی از زلزله است و هر چه زودتر و بیشتر نیازمند بررسی و فکر چاره است.

منابع و مأخذ:

 

منابع

افضلی، رسول و مجید حسینی(1386)، تحلیل آسیب­های سیاسی شهری زلزله احتمالی تهران، جغرافیا (نشریه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، سال پنجم، شماره14و15، پاییز و زمستان1386 ، صص149-167.

بربریان، مانوئل و همکاران(1371)، پژوهش و بررسی ژرف نوزمین ساخت، لرزه زمین ساخت و خطر زمین لرزه گسلش در گستره­ی تهران و پیرامون، سازمان زمین شناسی کشور، گزارش شماره 56 ، چاپ دوم، تهران.

جعفری، محمدکاظم(1381)، ریزپهنه­بندی لرزه­ی شمال تهران از دیدگاه شرایط ساختگاه، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران.

رامشت، محمدحسین(1375)، کاربرد ژئومورفولوژی در برنامـه ریـزی (ملـی، منطقـه­ای، اقتـصادی)، انتـشارات دانشگاه اصفهان، چاپ اول. 5- ربیعی، علی(1384)، مطالعات امنیت ملی: مقدمه‌ای بر نظریه‌های امنیت ملی در جهان سوم، تهران: مؤسسه چاپ و انتشار وزارت امور خارجه.

روستایی، شهرام(1390)، پهنه­بندی خطر گسل تبریز برای کاربری­های مختلف اراضی شهری، جغرافیا و توسعه، شماره 21، صص27-41.

رهنمایی، محمدتقی و سید موسی پور موسوی( 1385)، بررسی ناپایداری‌های امنیتی کلان‌شهر تهران بر اساس شاخص‌های توسعه پایدار شهری، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 75، صص 177ـ193.

زمردیان، محمدجعفر (1378)، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه­ریزی شهری و روستایی، انتشارات سازمان سمت.چاپ سوم.

زنگی­آبادی، علی و نازنین تبریزی (1385)، زلزله تهران و آسیب پذیری مناطق شهری، مجله پژوهش‌های جغرافیای، شماره 56،

ساسان­پور، فرزانه و جعفر موسی­وند(1389)، تأثیر عوامل انسان­ساخت در تشدید پیامدهای مخاطرات طبیعی در محیط­های کلان شهری با کاربرد Fuzzy Logic و GIS(مطالعه موردی: منطقه 5 تهران) ، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 13، شماره 16، بهار1389.

شماعی، علی و همکاران(1391)، سنجش عوامل آسیب­رسان در منطقه یک شهر تهران با استفاده از GIS، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، سال 17، شماره 43، بهار 1392، صص93-122.

عبدالهی، مجید (1382)، مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور.

فرهنگ عمید(1345): انتشارات جاویدان علمی.

فرهنگ معین(1360)، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.

قدسی­پور، سیدحسن(1381)، مباحثی در تصمیم‌گیری چند معیاره: فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

قدیری، محمود(1382)، کاربرد برنامه­ریزی شهری(کاربری زمین) در کاهش آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی منطقه 17 تهران)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد دانشگاه تربیت مدرس.

قهرودی تالی، منیژه و همکاران(1391) ، بررسی پتانسیل تخریب لرزه خیزی با به کارگیری مدل‌های چند شاخصه (مطالعه­ی­موردی: منطقه­ی یک شهر تهران)، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، شماره­ی3، زمستان 1391،صص57-68.

کرم، امیر و اعظم محمدی (1388)، ارزیابی و پهنه­بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایه فاکتور‌های طبیعی و روش فرآیند تحلیل­سلسله مراتبی (AHP) ، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال اول ، شماره4، صص59-74.

معماریان، حسین (1387)، زمین­شناسی مهندسی و ژئوتکنیک، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ پنجم.

مرکز مطالعات زلزله و زیست محیطی تهران بزرگ(1380)، مطالعه ریز پهنه­بندی زلزله تهران بزرگ، گزارش نهایی.

موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی (۱۳۸۷)، تاریخچه تهران، ویرایش ویرایش دوم. تهران.

مهندسین مشاور بافت شهر(1384)، تهیه الگوی توسعه و طرح تفضیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه یک، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران.

نگارش،حسین(1382)، کاربرد ژئومورفولوژی در مکان­گزینی شهرها و پیامدهای آن، مجله جغرافیا و توسعه، بهار و تابستان1382، صص134-150.

وبگاه مرکز آمار ایران (1390): نتایج سرشماری 1390.

وثوقی، منصور (1366)، جامعه‌شناسی روستایی، انتشارات کیهان.

Kates, w.R and Pijawka,D .)1997 :(From rubble to Moument,The pace of Reconstraction following Disaster.The MTT press,Massachusetts.

Lewis.j. )1981(: mitigation preparedeness measures in Disaster and the small Dwelling,pergaamon press,oxford,Michigan University.

Lootsma, F.A. (2005): Fuzzy Logic for Planning and Decision Making. Dordrecht, kluwer Academic Publisher.

Mose, Tun Lin and Pathranakul, Pairote .)2006( :An Integrated Approach to Natural Disaster Prevention and management, Vol 15,No 3, Emerald Group Publishing Limited.

Saaty. T,(1980): The analytical hierarchical process: planning, priority setting resource allocation, New york . Mc Graw-Hill.

Tang, A., and Wen, A.) 2009 :(an intelligent simulation system for earthquake disaster assessment, Computers & Geosciences 35, 871– 879.